Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης, που μας έχει χαρίσει πολλά πεζογραφήματα και εξαιρετικά αστυνομικά μυθιστορήματα, τιμήθηκε με το Βραβείο Μαρτυρίας – Βιογραφίας – Χρονικού – Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας για το έργο του «Τα περασμένα δεν είναι όνειρο» (εκδόσεις “Γαβριηλίδης”).
Το σκεπτικό της βράβευσής του έχει ως εξής:
Στην κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρίας η Επιτροπή πρότεινε κατά πλειοψηφία τη βράβευση του αυτοβιογραφικού έργου του Θοδωρή Καλλιφατίδη, Τα περασμένα δεν είναι όνειρο, των εκδόσεων “Γαβριηλίδης”. Πρόκειται για την προσωπική καταγραφή της μεταναστευτικής πορείας του συγγραφέα δοσμένης με αμεσότητα
και γλαφυρότητα που επιτρέπει στον αναγνώστη να παρακολουθήσει παράλληλα την ταραγμένη εξέλιξη της μεταπολεμικής ιστορίας της χώρας. Από τους Μολάους της Λακωνίας και τον Εμφύλιο των παιδικών του χρόνων στην Αθήνα της εφηβείας, ο Καλλιφατίδης κουβαλά το βάρος των «κοινωνικών φρονημάτων» του πατέρα του. Βρίσκει καταφύγιο στη Δραματική Σχολή του Καρόλου Κουν αλλά η στρατιωτική θητεία τον επαναφέρει βίαια στη σκληρή πραγματικότητα και αναγκάζεται να μεταναστεύσει στη Σουηδία για να μπορέσει να σπουδάσει και να γράψει ελεύθερα. Έργο γραμμένο απλά και άμεσα, με αυθεντικότητα, ευαισθησία και χιούμορ, πέρα από προσωπική
μαρτυρία για τα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια μεταφέρει στον αναγνώστη την ατμόσφαιρα μιας δύσκολης εποχής με ειλικρινή συγκίνηση και τελικά αισιοδοξία.
Η Επιτροπή κατά την τελική της συνεδρίαση εξέτασε επίσης με ενδιαφέρον δύο πολύ διαφορετικά έργα που όμως εντάσσονται στην πολυσυλλεκτική κατηγορία του Χρονικού-Μαρτυρίας. Την αφήγηση του Σταύρου Ζουμπουλάκη, Η αδελφή μου (εκδ. “Πόλις”) που διαχειρίζεται άρτια μια πολύ προσωπική ιστορία, ταλαντευόμενη στα όρια βιογραφίας και αυτοβιογραφίας, και κατορθώνει να δώσει οικουμενικό ενδιαφέρον στο βίωμα της οικογένειας του συγγραφέα
θέτοντας παράλληλα καίρια φιλοσοφικά και θεολογικά ζητήματα της ύπαρξης και της αρρώστιας. Και την ιστορική βιογραφία του Μακρυγιάννη από τον Νίκο Θεοτοκά, Ο βίος του στρατηγού Μακρυγιάννη: Απομνημόνευμα και ιστορία (εκδ. “Βιβλιόραμα”), στο οποίο ανασυγκροτείται ο κόσμος του Στρατηγού, ανασυντίθεται η ιστορία της Επανάστασης και του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, αποτελώντας μια πολλαπλώς χρήσιμη συμβολή και έργο αναφοράς για την κατανόηση της προσωπικότητας, του έργου και της πρόσληψης του βιογραφούμενου.
Από τους Μολάους στη Σουηδία
Πώς γράφει κανείς σε μια γλώσσα, η οποία δεν είναι η μητρική του; Τι σημαίνει να έχεις αποκτήσει εδώ και πολλές δεκαετίες μια δεύτερη πατρίδα, αλλά ο νους να μην έχει ξεκολλήσει ποτέ από τους τόπους των παιδικών, των εφηβικών και των νεανικών σου χρόνων;
Πώς μπορούμε να συνταιριάξουμε στο μυαλό και την ψυχή μας δύο πατρίδες, δύο γλώσσες και δύο ταυτότητες; Και πού ακριβώς επιστρέφουμε, όταν επανακάμπτουμε στα χώματα της γέννησής μας;
Αυτά είναι τα ερωτήματα που απασχολούν τον Θοδωρή Καλλιφατίδη στο βραβευμένο βιβλίο του, που τιτλοφορείται «Τα περασμένα δεν είναι όνειρο» (εκδόσεις “Γαβριηλίδη”, σελ. 230) και αποτελεί μια πυκνή αυτοβιογραφική διήγηση, η οποία ξεκινάει από την περίοδο της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, για να καταλήξει στη Σουηδία της δεκαετίας του 1970, όταν ο συγγραφέας αρχίζει να κατακτά όχι μόνο το σουηδικό, αλλά και το διεθνές αναγνωστικό κοινό.
Κυνηγημένη από το μισαλλόδοξο πνεύμα του Εμφυλίου, η οικογένεια του Καλλιφατίδη θα εγκαταλείψει τους Μολάους της Λακωνίας για να εγκατασταθεί σε μιαν εξίσου μισαλλόδοξη Αθήνα, όπου οι άνθρωποι αγωνίζονται με όσες δυνάμεις διαθέτουν για τον καθημερινό τους επιούσιο, ζώντας πάντα επί ξυρού ακμής.
Ο νεαρός Θοδωρής θα νιώσει από πολύ νωρίς πως η Ελλάδα τον πνίγει. Με απαγορευμένη την πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, θα δοκιμάσει την τύχη του στη σχολή του Καρόλου Κουν, όπου όμως επίσης δεν θα έχει μέλλον. Μετά από μια βασανιστική στρατιωτική θητεία, ο Καλλιφατίδης θα ταξιδέψει και θα εγκατασταθεί στη Σουηδία όπου τα πράγματα θα είναι στην αρχή ακόμα πιο ασφυκτικά.
Φτωχός μετανάστης, χωρίς να μιλάει τη γλώσσα, θα βρεθεί να κάνει τον λαντζέρη, σφίγγοντας με βουβή απόγνωση τα δόντια. Η δύναμη της θέλησης για ζωή θα τον βοηθήσει παρόλα αυτά να αλλάξει τη μοίρα του και να ανοιχτεί σε έναν καινούργιο, γεμάτο υποσχέσεις και ελπίδες κόσμο.
Με ποιον τρόπο θα γίνει αυτή η μετάβαση; Τι ακριβώς θα χρειαστεί για να συντελεστεί η σωτήρια μεταμόρφωση; Ο Καλλιφατίδης θα το πει ευθέως. Πηγή και εργαλείο της μεγάλης αλλαγής, που θα επέλθει στον βίο του, θα είναι η ξένη γλώσσα.
Δεν θα τη μάθει, όπως είδαμε, διαμιάς ούτε θα την ελέγξει από την πρώτη στιγμή. Ακόμη κι όταν θα κατορθώσει να γράψει στα σουηδικά, οι ελλείψεις και η αμηχανία του θα είναι πελώριες.
Η γλώσσα όμως διαμορφώνει και διαμορφώνεται και ο Καλλιφατίδης θα ανακαλύψει στα σουηδικά το μέσον με το οποίο θα αναπτύξει και θα ολοκληρώσει την καλλιτεχνική του έκφραση, χωρίς να αφήσει ποτέ πίσω του την Ελλάδα και τη δική της γλώσσα, που θα μείνουν για πάντα χαραγμένες στη σφαίρα του προσωπικού του μύθου.
Οι ωραιότερες σελίδες της αυτοβιογραφίας του Καλλιφατίδη είναι εκείνες που εικονογραφούν τους δεσμούς με τους γονείς του: από τη μια η αυστηρή μορφή του δάσκαλου πατέρα, που θα του μάθει την ευθύτητα και την ακεραιότητα, και από την άλλη η αλέγρα φιγούρα της μητέρας, που θα του γεννήσει τη χαρά και τη θερμή προσδοκία της αγάπης.
Κι από κοντά οι φίλοι από το σχολείο, τη σχολή του Κουν και τον στρατό, οι πικρίες και η τρελή επιθυμία του έρωτα, όπως και η οργανική αδυναμία διαχωρισμού της ξενιτιάς από τον γενέθλιο τόπο, που συνιστά αναμφίβολα το κεντρικό μήνυμα του βιβλίου.
* Ο Θοδωρής Καλλιφατίδης γεννήθηκε το 1938 στους Μολάους της Λακωνίας. Γιος δασκάλου από τον Πόντο, μετακόμισε στην Αθήνα το 1946 και φοίτησε στη σχολή του Καρόλου Κουν.
Το 1964 εγκαταστάθηκε στη Σουηδία, σπουδάζοντας φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης. Επί τέσσερα χρόνια διηύθυνε το περιοδικό «Μπόνιερς Λιτερέρα Μαγκαζίν». Άρχισε να γράφει στα σουηδικά το 1969 και ζει αποκλειστικά από τα βιβλία του από το 1976. Από το 1994 γράφει τα βιβλία του και στα ελληνικά.
Έχει δημοσιεύσει μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, ταξιδιωτικά δοκίμια και θεατρικά έργα. Έχει τιμηθεί με έγκυρα διεθνή λογοτεχνικά βραβεία και τα βιβλία του είναι μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες.
* Στη φωτογραφία ο συγγραφέας, στην Οικία Κατακουζηνού, με την Ειρήνη Αϊβαλιώτου (www.catisart.gr)
