Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι δώρο των θεών προς τον άνθρωπο. Το πιστέψαμε και φυσικά το επιβεβαιώσαμε και εμείς οι σύγχρονοι θεατές μετά την παράσταση “The Thread”, που παρακολουθήσαμε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, το Σάββατο 24 Αυγούστου 2019.
Είδαμε την κληρονομιά και την παράδοση της Ελλάδας δοσμένες με τον καλύτερο τρόπο, με έκφραση, με ενέργεια, με αίσθημα.
Το νήμα
Η παράσταση ονομάστηκε «The Thread» από τον μίτο της Αριάδνης. Είναι το νήμα που ενώνει, το νήμα που οδηγεί, το νήμα που μπορεί να κατανοήσει ό,τι με πρώτη ματιά φαίνεται ασύνδετο, το νήμα που μπορεί να μας ταξιδέψει σε κόσμους ασύμβατους φαινομενικά, φωτίζοντας υπόγειες συγγένειες που οι άνθρωποι διστάζουν να αποδεχτούν. Το νήμα που, με εργαλείο τη χορευτική τέχνη, μας υπενθυμίζει τη βάση της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας: Από τα πολλά το ένα και από το ένα τα πολλά.
Η πρωτότυπη μουσική ήταν του οσκαρικού και πολυβραβευμένου μας συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου, ο οποίος εμβάθυνε στο χώρο της μνήμης με εντυπωσιακή συνέπεια και δημιουργική αποτελεσματικότητα.
Η σκηνοθεσία – χορογραφία ήταν του πρωτοπόρου Russell Maliphant, ο οποίος κατανόησε πλήρως την ελληνική παράδοση και κληρονομιά, ενώ παράλληλα κινήθηκε σε νέες κατευθύνσεις που δημιουργούν αντιπαραθέσεις του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον.
Τα κοστούμια της Μαίρης Κατράντζου, της σπουδαίας Ελληνίδας σχεδιάστριας που αποκαλείται και “βασίλισσα των μοτίβων”, ήταν εμπνευσμένα από την ελληνική παράδοση, τα αρχαία κοσμήματα, τις τοιχογραφίες της Κνωσού και της Σαντορίνης, τις αγγειογραφίες, αλλά συγχρόνως έφεραν μια φιλτραρισμένη μέσω του σύγχρονου φακού αισθητική και λειτουργικότητα.
Ο Michael Hulls, ο αποκαλούμενος και “χορογράφος του φωτός”, με τη δουλειά του, αξιοποιώντας το μνημείο και το φυσικό περιβάλλον, έκανε μια φανταστική ακροβασία μεταξύ φωτός και κίνησης.
Η σύλληψη της ιδέας ήταν της Γεωργίας Ηλιοπούλου, η οποία από το 1986 που ίδρυσε την εταιρεία Λάβρυς, έχει οργανώσει σημαντικότατες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις με επιφανείς δημιουργούς από όλο τον κόσμο και πήρε μέρος στην εγκαθίδρυση νέων πολιτιστικών θεσμών στην Ελλάδα.
Οι Ελένη Σπαθιά και Τάκης Καραχάλιος, με θητεία στο συγκρότημα της Δόρας Στράτου, δίδαξαν με επιμέλεια και αίσθημα ευθύνης τους παραδοσιακούς χορούς στους χορευτές.
Οι ταλαντούχοι χορευτές ήταν οι: Δημήτρης Δελής, Μαργαρίτα Δημητριάδη, Αναστάσης Καραχανίδης, Ηρώ Κόντη, Μήνα Λέτσου, Ηλίας Μπαγεώργος, Λίνα Ντεμελή, Χρήστος Ξυραφάκης, Δημήτρης Παγανός, Γιώργος Παπαδόπουλος, Μαρία Παπακωνσταντίνου, Θεμιστοκλής Παυλής, Ηώ Σπηλιωτοπούλου, Δάφνη Σταθάτου, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Μυρτώ Σχοινοπλοκάκη, Μαρία Τσιγγίστρα, Γιώργος Τσώλης.
Ένα διεθνές έργο
Ο κάθε ελληνικός χορός έχει κάτι το διαφορετικό, όσον αφορά τα κινητικά μοτίβα, τον τρόπο έκφρασης των χορευτών. Ο Russell Maliphant ευφυώς συνδύασε τα ελληνικά μοτίβα με σύγχρονα χορευτικά στοιχεία, τα αντιπαρέβαλε, δημιουργώντας ένα θεαματικό αποτέλεσμα, που ουσιαστικά ρίχνει μια πιο διεισδυτική, διαφορετική ματιά στην ελληνική παράδοση και τα δομικά χορευτικά στοιχεία της. Με το “The Thread” εξερεύνησε την ιδιαίτερη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο σύγχρονο χορό και τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς. Μετά τους απομόνωσε, τους μελέτησε και τους διασταύρωσε με σύγχρονα κινητικά μοτίβα ή μοτίβα που έχουν σχέση με πιο απελευθερωμένες εκφραστικές κινήσεις. Το αποτέλεσμα εντυπωσίασε με το ρυθμό, τη σωματικότητα, τον τρόπο έκφρασης των χορευτών.
Ινητικά μοτίβα, “σαλιγκάρια”, χοροί αγκαλιαστοί, χοροί συρτοί και πηδηχτοί, νησιώτικοι, χοροί σοβαροί που μετατρέπονται προοδευτικά σε ζωηρούς και λεβέντικους, ηρωικούς, με τσαλίμια και τελίμια, ευφροσύνη και ένταση, ενθουσιασμό και αίγλη. Χοροί που αναπαριστούν τον πόνο, τον καθημερινό αγώνα επιβίωσης, τον ξεριζωμό από τις πατρογονικές εστίες και την αδιάκοπη μάχη για την επιβίωση. Η παράσταση είναι η αφήγηση της ιστορίας του ελληνισμού μέσω του σώματος.
Το “Νήμα” δεν είναι μια χορογραφία που έχει γίνει για ένα συγκεκριμένο τόπο, για μια συγκεκριμένη χώρα. Είναι ένα διεθνές έργο. Αυτό άλλωστε είναι και ένα από τα ουσιαστικά πλεονεκτήματα του χορού. Είναι παγκόσμιος. Όλοι τον κατανοούμε με το δικό μας τρόπο. Είναι ένας οικείος τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας.
Μια μουσικοχορευτική πατριδογνωσία
Σύμφωνα με τον Maurice Bejarts, μάλιστα, ο χορός είναι μια από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος δίνεται ολοκληρωτικά: σώμα, καρδιά και πνεύμα.
Ως τέτοια δραστηριότητα λοιπόν, ο χορός εμφανίζεται πολύ νωρίς στις ανθρώπινες κοινωνίες, ως μέσο εξωτερίκευσης συναισθημάτων και ως λατρευτική τελετουργία. Αποτελεί τεκμήριο καλλιέργειας και μέρος της κοινωνικής συναναστροφής σε κάθε πολιτισμό.
Στο “The Thread” διακρίναμε την ιεροτελεστία του χορού, είδαμε τη φυσική διαχυτικότητα, θαυμάσαμε το πλησίασμα, την έλξη, τη ζωτικότητα, το γεφύρωμα των εποχών, τη διαχρονικότητα. Με τους στητούς χορούς και τις κομψές χορογραφίες, τις στροφές, τις συγκλονιστικές φιγούρες του, το “The Thread” θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελούσε μια μουσικοχορευτική πατριδογνωσία.
Οι μελωδίες άλλοτε δυναμικές, άλλοτε τρυφερές που ξεκινούσαν αργά, γίνονταν σταδιακά γρήγορες και ζωηρές, διαγράφοντας σχήματα και γυρίσματα. Η κίνηση των χορευτών ήταν ιδιαίτερα δουλεμένη και ακριβής και η εφηβική εκφραστικότητά τους ξεχωριστά συγκινητική. Τα σώματά τους έμοιαζαν να ανθίζουν, είχαν ευελιξία και δύναμη, λειτουργούσαν με συνοχή και πολύ συντονισμένο τρόπο. Εντός τους ενυπήρχε το “δέος” και η αρχέγονη ιερότητα του προχριστιανικού ενστίκτου και των συναισθημάτων. Ενέργεια και πνοή έρεε μέσα από τα πόδια και τα χέρια τους. Τόσο που χανόμασταν βυθίζοντας τα μάτια μας στην ομορφιά που μας πρόσφεραν.
Η χορογραφία ανέδειξε τις εκφραστικότητες και τις ιδιοσυγκρασίες των χορευτών και των χορευτριών. Τα σώματά τους έγιναν εικαστικό πολυμέσο, θύμιζαν εύπλαστο πηλό που προσαρμόζεται στο ρυθμό και στη σκηνική ατμόσφαιρα, εκφράζοντας κατάνυξη, γαλήνη και πάθος.
Κανείς δεν θα μπορούσε ίσως να φανταστεί πιο εύστοχα από τον σκηνοθέτη και χορογράφο Russell Maliphant αυτή την αλληλοδιαπλοκή σώματος, χώρου και χρόνου.
Η χορογραφία αναμείγνυε αρχαϊκό και σύγχρονο χορό καθώς και απομιμήσεις νεανικών κινήσεων. Η ακρίβεια και η έμφαση στη λεπτομέρεια που κερδήθηκαν ήταν το μεγάλο προτέρημα της παράστασης. Ήταν πράγματι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα να βιωθεί η φαινομενικά ασύμβατη αίσθηση του παρελθόντος και του παρόντος μέσα σε χορογραφικά σχήματα. Η συμβολή του φωτισμού που πότε επιμήκυνε και πότε συρρίκνωνε τον σκηνικό χρόνο και χώρο, αλλά και επηρέαζε τις διαθέσεις ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, όπως και η αίσθηση της απλότητας, του ανάλαφρου και της θεραπευτικής δύναμης του χορού.
Η γοητεία, η συγκίνηση και η αίσθηση σεβασμού που προξένησε η παράσταση ήταν στιγμές που μας έκανε να πιστέψουμε ότι όλη η ιστορία της παραδοσιακής μας τέχνης ξετυλίγεται μπροστά μας.
Τα ανάλαφρα σώματα που πάλλονταν και κυμάτιζαν στην καλοκαιρινή ατμόσφαιρα της Επιδαύρου μας θύμιζαν πως αυτή είναι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου σε αντίθεση με το τέλμα και την αποανθρωποποίηση που προκαλεί η αυτοματοποίηση.
Όλοι οι συντελεστές του “The Thread” κατάφεραν να ενορχηστρώσουν μια σωματική παράσταση υψηλής αισθητικής αλλά και εξίσου υψηλών απαιτήσεων και πολυπλοκότητας.
Παραδοσιακοί χοροί που παρουσιάστηκαν:
Πεντοζάλι
Από τους πιο χαρακτηριστικούς και αντιπροσωπευτικούς χορούς της Κρήτης. Άλλοτε, τον χόρευαν οπλισμένοι στρατιώτες, γι’ αυτό ως σήμερα χορεύεται συνήθως από άντρες.
Οι Κρητικοί είναι συνήθως ψηλοί, μελαχρινοί, ισχνοί, με έντονη προσωπικότητα, χαρακτήρα περήφανο και αγέρωχο. Είναι πάντα έτοιμοι να υπερασπιστούν την οικογένεια, την τιμή και την πατρίδα τους. Έκφραση αυτής της πλευράς του χαρακτήρα τους είναι τα πολλά τραγούδια και οι χοροί της Κρήτης, όπως ο αρρενωπός πεντοζάλης που οφείλει το όνομά του στα πέντε βήματα (ζάλα στην κρητική διάλεκτο) που αποτελούν το βασικό χορογραφικό του σχήμα.
Τσάμικο
Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τη λέξη τσάμης, που σημαίνει “ψηλός”, και αναφέρεται μεταφορικά στο λεβέντικο ανάστημα που κατά παράδοση διαθέτουν οι χορευτές, αφού “τσάμι” λέγεται το έλατο ή πεύκο σε ορισμένες περιοχές. Κατά άλλη εκδοχή η ονομασία προέρχεται από την Τσαμουριά, περιοχή της Θεσπρωτίας στην Ήπειρο. Ονομάζεται επίσης και Κλέφτικος, καθώς χορευόταν από τους Κλέφτες την εποχή της Τουρκοκρατίας.
Ζωναράδικος-Τσέστος
Γρήγορος, λιτός και εντυπωσιακός σκοπός ο ζωναράδικος. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως αποτελεί τον πλέον δημοφιλή και λαοπρόβλητο χορό της Θράκης, αλλά και έναν από τους πλέον γνωστούς και αγαπημένους σε όλους τους Έλληνες.
Χορός των μαντιλιών
Ιδιοτοπικός χορός που χορεύεται με μαντίλια αντικριστά.
Κουλουριαστός ζωναράδικος
Χορεύεται από άντρες και γυναίκες. Αρχικά κυκλικά καθώς όμως συνεχίζει και μεγαλώνει η ένταση, ο πρωτοχορευτής τυλίγει το χορό σε σχήμα σαλιγκαριού, μέχρις ότου ο τελευταίος της σειράς να τον κινήσει αντίθετα. Μόλις ο χορός φτάσει στο αποκορύφωμά του, οι χορευτές πιάνονται σταυρώνοντας τα χέρια τους.
Μαλεβιζιώτης
Ο Μαλεβιζιώτης ή Μαλεβιζιώτικος ή Καστρινός ή πηδηχτός, είναι ο γρηγορότερος και ζωηρότερος χορός της Κρήτης. Παρουσιάζει μια ξεχωριστή ιδιομορφία στα άλματα, στις πηδηχτές κοφτές πλαγιαστές φιγούρες και στις εντυπωσιακές όρτσες, δηλαδή τις αυτοσχέδιες κινητικές δημιουργίες του πρωτοχορευτή.
Κουδούνια
Ο χορός των κουδουνιών χορεύεται στο Σοχό της Θεσσαλονίκης και αποτελεί κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας.
Ναστρίτζινι
Ναστρίτζινι ή Ναστρίζνι, δηλαδή γλιστερά βήματα. Αγαπημένος σκοπός των κατοίκων της περιοχής Σιδηροκάστρου και Ηράκλειας Σερρών. Σε μουσικό μέτρο 7/8 αποτελεί τις περισσότερες φορές το γρήγορο μέρος του χορού Γκάιντα βασί αλλά και πολλών χορών στο Ν. Σερρών.
Ατσαπάτ – Σέρα
Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός του Πόντου και από τους ωραιότερους του κόσμου. Ο δεύτερος λέγεται ότι έχει πάρει το όνομά του από τον ποταμό Σέρα. Έχει διάφορες ονομασίες ανάλογα με την περιοχή που τον χόρευαν και σε πολλές περιπτώσεις έπαιρνε το όνομα της περιοχής. Σήμερα τον συναντάμε μόνο με τα ονόματα Σέρα και από κάποιους να αποκαλείται και Πυρρίχιος. Ο χορός χορεύεται σε ενότητα, με πρώτο το αργό κομμάτι ατσαπάτ και μετά τη γρήγορη συνέχεια με τη σέρα. Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8.
Της Μαρίας
Χορός με ποντιακές ρίζες, που χορεύεται στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας και αποτελεί σταθμό στη λαογραφική και πολιτιστική ιστορία του τόπου.
***
Η ιδέα της παράστασης
Η παράσταση βασίστηκε στον διάλογο του παρελθόντος με το παρόν. Από τη μία οι παραδοσιακοί ελληνικοί χοροί και από την άλλη ο σύγχρονος χορός. Δύο κόσμοι φαινομενικά αντίθετοι και ξένοι. Ο κόσμος της παράδοσης που εκπροσωπεί τη σταθερότητα και την εξωστρέφεια και ο κόσμος της σύγχρονης κίνησης που αντιπροσωπεύει την αναζήτηση και τον εσώτερο κόσμο των ανθρώπων. Οι δύο «αταίριαστοι» δρόμοι εμφανίζονται επί σκηνής και πότε αντιδικούν, πότε συμπλέουν, πότε εκθέτουν τη διαφορετικότητά τους και πότε επιδιώκουν τη συνεννόηση.
Η εξαίρετη πρωτότυπη και εμπνευσμένη για τη συγκεκριμένη παράσταση μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου είχε έντονο τη γνωστό συνθετικό στίγμα του, ενώ πλαισιωνόταν από διακεκριμένους σολίστ παραδοσιακών μουσικών οργάνων (γκάιντες, λύρες, νταούλια κ.λπ.). Η σύνθεση αυτή πότε διαχώριζε και πότε ένωνε τους δύο αυτούς κόσμους δημιουργώντας μια ξεχωριστή μουσική ενότητα που καθήλωσε το κοινό.
Ο Ράσελ Μάλιφαντ με την προσωπική του χορευτική γλώσσα τολμά, αποδομεί και ανασυνθέτει την κινησιολογία του παρελθόντος κάνοντας τομή στη δημιουργική του πορεία. Μελέτησε βαθιά, με τη βοήθεια δύο Ελλήνων δασκάλων, της Ελένης Σπαθιά και του Τάκη Καραχάλιου, τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς και κατάφερε να δημιουργήσει ένα μαγευτικό έργο, άλλοτε συνομιλώντας, άλλοτε αντιπαρατιθέμενος και άλλοτε αποδεχόμενος να εντάξει αυτούσια στην παράσταση την αρχική «χορογραφία».
Ο «χορογράφος του φωτός» Μάικλ Χαλς, που το ελληνικό κοινό γνωρίζει από τις συνεργασίες του τόσο με τον ίδιο τον Ράσελ Μάλιφαντ όσο και τον Άκραμ Καν ή τον Ρομπέρ Λεπάζ, δημιούργησε ένα μοναδικό φωτιστικό «σκηνικό» υψηλής αισθητικής, ενώ η ανερχόμενη δύναμη του σύγχρονου ντιζάιν Μαίρη Κατράντζου σχεδίασε τα κοστούμια της παράστασης εμπνεόμενη από αρχαία μινωικά αγγεία.
Η ιδέα της παράστασης «The Thread» γεννήθηκε πριν από τρία χρόνια, τον Ιανουάριο του 2016, από τη Γεωργία Ηλιοπούλου, ιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλο της πολιτιστικής εταιρείας ΛΑΒΡΥΣ από το 1991, η οποία αποφάσισε να υλοποιήσει ένα τολμηρό όραμα. Να δημιουργήσει μια πρωτογενή παραγωγή χορού με σπουδαίους συντελεστές διεθνούς φήμης και μια ομάδα 18 επιλεγμένων Ελλήνων χορευτών (12 χορευτών σύγχρονου και 6 χορευτών παραδοσιακού χορού). Μια παράσταση που υπογραμμίζει στο διεθνές κοινό τη δημιουργικότητα του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού.
Συντελεστές
Πρωτότυπη μουσική | Βαγγέλης Παπαθανασίου
Σκηνοθεσία – χορογραφία | Russell Maliphant
Κοστούμια | Μαίρη Κατράντζου
Φωτισμοί | Michael Hulls
Σύλληψη ιδέας | Γεωργία Ηλιοπούλου
Διδασκαλία παραδοσιακών χορών: Ελένη Σπαθιά – Τάκης Καραχάλιος
Χορευτές
Δημήτρης Δελής, Μαργαρίτα Δημητριάδη, Αναστάσης Καραχανίδης, Ηρώ Κόντη, Μήνα Λέτσου, Ηλίας Μπαγεώργος, Λίνα Ντεμελή, Χρήστος Ξυραφάκης, Δημήτρης Παγανός, Γιώργος Παπαδόπουλος, Μαρία Παπακωνσταντίνου, Θεμιστοκλής Παυλής, Ηώ Σπηλιωτοπούλου, Δάφνη Σταθάτου, Αλέξανδρος Σταυρόπουλος, Μυρτώ Σχοινοπλοκάκη, Μαρία Τσιγγίστρα, Γιώργος Τσώλης
Μουσικοί
Μιχάλης Καλιοντζίδης (λύρα), Δημήτρης Μπάκης (γκάιντα), Παντελεήμων Νικολαΐδης (αγγείον ή τουλούμ), Βαγγέλης Παπαναστασίου (κλαρίνο), Ιωάννης Σέρβος (τσαμπούνα)
Πολυφωνικό σύνολο
Βαγγέλης Κότσου, Νίκος Μενουδάκης, Παναγιώτα Μπαλινάκου Ρούλα Γρηγορία Ριφούνα, Αθηνά Σιδέρη, Αλέξανδρος Τσιμέκας
