Του Λουκά Θανασέκου (*)
Η ιδιότυπη Αγγλίδα συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ (1882-1941) προεξοφλεί από νωρίς στον «Θάνατο του σκόρου» (The death of the moth) τον ρόλο της κυριακάτικης εφημερίδας: «Η τελετή της ανάγνωσής της πληροί στις ημέρες μας τη θέση που κατείχε άλλοτε η παρακολούθηση της Θείας Λειτουργίας».
Αν προσθέταμε «αρκεί να μυρίζει τυπογραφική μελάνη και όχι άλλης φύσεως λιβανωτούς η στοιχειοθεσία», ίσως βελτιώναμε την ορθότητα της άποψής της.
«Λειτουργήσαμε», ωστόσο, πιο καλά όταν, μετά την ανάγνωση της «Εφημερίδας των Συντακτών, Σαββατοκύριακο» (17-18.10.2015), επιλέξαμε τα κείμενα δύο σελίδων, εκεί που η ζωντανή φύση, στον βαθμό που κοινοποιεί τον εαυτό της, τον κοινοποιεί μέσα στη γλώσσα της, δηλαδή τελικά μέσα στα αισθήματα που γεννά στον θεατή αυτή η ζωντανή φύση.
Αναφερόμαστε στη σελίδα του Παναγιώτη Διαμαντή «Εμείς και αυτά», ειδικά στο θέμα «Σκύλοι που έγιναν αγάλματα» και στην «Τρίτη ματιά» της Αρχοντίας Κάτσουρα, έτσι όπως φιλοτεχνεί τον τίτλο «Μαύρος σπιτόγατος το φθινόπωρο».
Η θεωρία και η άβυσσος
Για τον σκύλο θα πούμε πιο κάτω, για τον σπιτόγατο της επιφυλλίδας όμως, όπως τον βλέπουμε το πρωί να σκουντάει ράθυμα την μπαλκονόπορτα ώστε να βγει έξω και να επιθεωρήσει τη βρεγμένη βεράντα και που «αναριγεί από εκνευρισμό γιατί κάποια σταγόνα βρήκε» το λουστρινένιο τρίχωμά του και τι δεν έχουμε να πούμε…
Η γάτα είναι η μεγάλη άβυσσος στην οποία κινδυνεύει να πέσει κάθε θεωρία περί υπακοής.
Φαίνεται όμως ότι και η θεωρία αυτή από ένα κάποιο δικό της ένστικτο διασώζεται αιωρούμενη πάνω από αυτήν την άβυσσο, αφού τελικά ο γάτος «μπαίνει μέσα απρόθυμα (…) βρίσκοντας ένα άνετο και ζεστό σημείο στον καναπέ και πλένεται. (…) Θα πλυθεί λίγο ακόμη και θα κοιμηθεί. Και θα έχει πάρει ύφος μακάριας ευτυχίας (…) χορτάτος, ζεστός και στεγνός…».
Στην επιτυχή εικονογράφηση της «Τρίτης ματιάς» (1962, Will Barnet) με τίτλο «Γυναίκα και γάτες», ο χρωστήρας δίνει άπλετο χώρο στην πειθαρχία με δυο μαύρα αιλουροειδή, το ένα να αφήνεται άνευρο στα χέρια της γυναίκας και το άλλο μοιρασμένο ανάμεσα στην τεμπελιά και την απορία.
Πιο ηλικιωμένος, μόλις 105 ετών(!), ο μαύρος γάτος του Henri Matisse (1910, Παρίσι), τέλεια αφημένος στα πόδια της κόρης του Μαργαρίτας.
Έργο στη συλλογή της Mme George Duthuit, ο σύζυγος της οποίας, τεχνοκριτικός, σε ένα από τα πολλά κείμενά του χαρακτηρίζει τον ζωγράφο «σμιλευτή του φωτός».
Κάτι που φαίνεται μεν στη χαρωπή παρουσία του μοντέλου, όμως κυριαρχεί στα ολοφώτεινα δάχτυλα του δεξιού χεριού της κοπέλας καθώς αυτά μόλις που συγκρατούν τον κατάμαυρο γάτο πάνω στο, κατά τα άλλα, πολύ σκοτεινόχρωμο φόρεμά της.
Τρία χρόνια αργότερα (1913), ένας παραμυθάς, ο Marc Chagall, θα κατακτήσει το Παρίσι φορτωμένος τις αναμνήσεις από τις φάρμες με τα ζώα της γενέθλιας Ρωσίας.
Θα απεικονίσει ακόμη και γουρουνάκια, με ξέχωρη αγάπη όμως στα ιπτάμενα γαϊδούρια – όλα στον ονειρώδη καμβά του είναι ιπτάμενα.
Στα περισσότερα έργα του βρίσκει μια γωνιά για τον ίδιο και την αγαπημένη του, κρατημένους από το χέρι και αμοιβαία ιπτάμενους.
Μόνον ο γάτος του κάθεται όπως περίφροντις και απορημένος άνθρωπος, βλέποντας την πόλη στο έργο «Το Παρίσι από το παράθυρο».
Δέκα χρόνια μετά τον Chagall, ο Γερμανός καινοτόμος Paul Klee (1923) -με τη ζωγραφική του να μιλά μαζί με το ιδίωμα της ποίησης και αυτό της γεωμετρίας- στη βουβή μαγεία της ακουαρέλας θα απεικονίσει τον θυμό που ακτινοβολεί άφωνα το πείσμον στήσιμο ενός γάτου, στήσιμο δηλωτικό του χαλύβδινου ελατηρίου που σταθερά συγκρατεί τεταμένη την προσοχή του.
Μια προσοχή χαρακτηριστική του βαθμού του κινδύνου που αισθάνεται ότι ζει και που αυτό είναι το μέτρο αξίας κάθε μεγαλείου του.
«Μα του μιλάω του ζώου…»
Στην εβδομαδιαία συντροφιά της σελίδας του «Εμείς και αυτά» ο Παναγιώτης Διαμαντής ιστορεί τα έξι σκυλιά – ήρωες που τους έστησαν αγάλματα για να μην ξεχαστούν οι πράξεις γενναιοφροσύνης τους, όπως ο Μπάλτο στην Αλάσκα, ο Τζακ στην Ουαλία, ο Μανκς στην Ουγγαρία, ο Στάμπι στις ΗΠΑ ως λοχίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο Παρίσι ένας διασώστης της φυλής του Αγίου Βερνάρδου στις ελβετικές Άλπεις και φυσικά ο Χάτσικο στο Τόκιο, που εκτός από άγαλμα η ζωή του γυρίστηκε και ταινία.
Αιτία θανάτου είναι η γέννηση για όλους αλλά όταν κάποιος, άνθρωπος ή ζώο, γίνεται άγαλμα καταδικάζεται στην ειρκτή της υπέρτατης μοναξιάς!
Τι αμοιβή και αυτή από παλαιοτάτων ετών για όποιον γίνει άγαλμα!… Σ’ εμάς, παραμένει ανώνυμος, όπως γράφει ο Διαμαντής, ο σκύλος στο άγαλμα της Φωκίωνος Νέγρη, φιλοτεχνημένος από τον γλύπτη Ευριπίδη Βαβούρη.
Τελικά οι σκύλοι ποζάρουν; Για τις γάτες είναι σίγουρο ότι δραπετεύουν από την ψυχραιμία, η θεωρία της υπακοής δεν τους ταιριάζει. Τύχη και ταλέντο σώζουν αμοιβαία γάτα και ζωγράφο. Οι σκύλοι;
Τον δικό μας γλύπτη Απάρτη, που είχε ατελιέ και σπίτι -ζούσε με τη γυναίκα του Μαρί-Τερέζ και τα τρία τους παιδιά- στο Παρίσι, απέναντι από το πάρκο Μονσουρί, επισκέφτηκε η Μαρία Ρέγκου, που σπούδαζε σχέδιο μόδας, για να δανειστεί το ηλεκτρικό του… σίδερο ώστε να σιδερώσει μια τσόχινη φούστα!
Βλέποντας στο καβαλέτο έναν σκύλο ζήτησε από τον δάσκαλο να μάθει αν το ζωντανό μοντέλο πειθαρχούσε όταν του πόζαρε. Λιγομίλητος, «μα του μιλάω του ζώου…» περιορίστηκε να πει και τη ρώτησε για τα μαθήματά της.
Γιος ράφτη ο ίδιος, όπως το αποκαλύπτει και στο βιβλίο του «Από την Ανατολή στη Δύση», σχεδίαζε και έραβε αυτός τα ρούχα των παιδιών του. Η ζωή στο Παρίσι ήταν πολύ δύσκολη για τους καλλιτέχνες.
Ο υπογραφόμενος, που γνώρισα τον Θανάση Απάρτη και τον επισκέφθηκα κάποιες φορές στο ατελιέ του, στη συνοικία του Μετς μαζί με συμφοιτητές μου, θυμάμαι τον σκύλο, μα αν όχι εκεί, τουλάχιστον στην έκθεση που οργανώθηκε γι’ αυτόν.
Τελικά, ο σκύλος και ο σημερινός κύριός του, πρωτίστως ο δεύτερος, κάποιο όνομα πρέπει να έχει, λ.χ. συλλέκτης, μουσείο ή πάρκο που εμείς θα θέλαμε να μάθουμε.
(*) Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στις 15 Νοεμβρίου του 2015 στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Η αναδημοσίευσή του γίνεται στη μνήμη του συναδέλφου Λουκά Θανασέκου που από την Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2016 άφησε μόνες τις αγαπημένες του γάτες. Ο αποχαιρετισμός του την Τρίτη 6 Δεκεμβρίου 2016 στη 1 το μεσημέρι από το Α’ Νεκροταφείο της Αθήνας.
