Υπάρχει κάτι μαγικό στον πολιτισμό της Ασίας και της Άπω Ανατολής όπου γοητεύει και ταυτόχρονα εγείρει μυστήριο. Εν αντιθέσει με τον Δυτικό, ο Ασιατικός πολιτισμός είναι συνδεδεμένος με μια ιστορία αιώνων και φορτωμένος με συνθήκες, κώδικες, αφηγήσεις για τη ζωή, τον άνθρωπο, τον πόλεμο, τη φύση. Υπάρχει βέβαια μια δυσκολία για εμάς στην κατανόησή του, λόγω του διαφορετικού πολιτισμικού πλαισίου στο οποίο βρισκόμαστε. Ο πολυβραβευμένος σκηνοθέτης Ακίρα Κουροσάβα, ο οποίος γεννήθηκε στις 23 Μαρτίου του 1910 στην Ότα του Τόκιο, μέσα από τα έργα του, μας άνοιξε μια πόρτα προς την, πολλές φορές δυσνόητη, ιαπωνική παράδοση, δημιουργώντας ταινίες πλασμένες με ιστορία, ηθική, τελετουργία και οι οποίες κατάφεραν να τον εδραιώσουν ως μεγάλο καλλιτέχνη.
Τα Όνειρα
Το 1990, τρεις ταινίες πριν από το κλείσιμο του έργου του, ο Κουροσάβα ώριμος πια, δημιουργεί Τα Όνειρα. Οκτώ αυτοτελείς ιστορίες σε επεισόδια, η κάθε μία με δικό της θέμα, πλοκή και ροή, βγαλμένες μέσα από τα προσωπικά του οράματα. Αν και μοιάζουν ασύνδετες μεταξύ τους, το νόημα το οποίο θέλουν να παραδώσουν είναι συνεχές και έτσι ξεκινώντας το πρώτο όνειρο από το παιδί καταλήγει στο όγδοο, στο σοφό γέρο, κυκλικά. Η ουσία κρύβεται στις μεγάλες του διδαχές. Για τη σκηνοθεσία και το στήσιμο κάθε μέρους, ο Κουροσάβα εκμεταλλευτικέ την ιαπωνική παράδοση στο έπακρο και έτσι, σε επεισόδια όπως ο Ροδακινόκηπος έχουμε αναπαραστάσεις του θεάτρου Νο, χτίζοντας εικόνες οι οποίες έμειναν ανεξίτηλες στην κινηματογραφική ιστορία.
Τα Θέματα
Σε κάποιο παιδί απαγορεύεται να βγει στο δάσος, ένα άλλο κλαίει για τον χαμένο ροδακινόκηπο, τέσσερις αλπινιστές παλεύουν με τη χιονοθύελλα, ένας στρατηγός συναντά ξανά τους νεκρούς στρατιώτες του, τα κοράκια του Βίνσεντ βαν Γκογκ, δύο πυρηνικές καταστροφές και ένα ήσυχο χωριό ανέγγιχτο από το χρόνο.
Σε κάθε άλλη περίπτωση μια εκτενή περίληψη των θεμάτων θα βοηθούσε τον αναγνώστη. Εδώ όμως η εικόνα του φιλμ η οποία λείπει, κάνει την απλή και σύντομη περιγραφή να χωλαίνει. Τα βαθιά θέματα γίνονται απόλυτα κατανοητά μόνο με τη θέασή τους.
Οι Ερμηνείες
Πολλές αναλύσεις μπορούν να προκύψουν από την ταινία. Σκηνοθετικές, φιλμογραφικές, λογοτεχνικές ακόμα και αισθητικές ή συμβολιστικές. Δεδομένου όμως και του τίτλου, μπορεί κανείς να σταθεί και στην ψυχαναλυτική προσέγγιση. Αν λάβουμε υπόψη μας τις θεωρίες του Γιουνγκ ο οποίος έλεγε για το όνειρο, που αποτελεί παράθυρο στο ασυνείδητο, ότι πρέπει να αντιμετωπίζεται με μεγάλη σοβαρότητα και να ενσωματώνεται στη συνειδητή στάση. Έτσι, βλέποντας το φιλμ, μπορούμε να διακρίνουμε σχόλια για το θάνατο, το τραύμα και τις ανθρώπινες επιθυμίες οι οποίες είναι άλλοτε καλές και άλλοτε σκοτεινές και καταστροφικές. Το ίδιο συμβαίνει και με τις οκτώ ιστορίες.
Η Πνευματική Διαθήκη
Ο Ακίρα Κουροσάβα δανείστηκε στοιχεία του ευρωπαϊκού κινηματογράφου, τα μετουσίωσε σε αυθεντική και παραδοσιακή τέχνη και επέστρεψε πίσω ιδέες οι οποίες επηρέασαν τη σκηνοθεσία παγκόσμια. Τα Όνειρα, η ταινία που δημιουργήθηκε προς το τέλος της σταδιοδρομίας αλλά και της ζωής του δημιουργού, παρουσιάζουν προσωπικά βιώματα, σπαράγματα και απόψεις μιας ολόκληρης ζωής. Εκτός από τις αμέτρητες υποκειμενικές εντυπώσεις που μπορούν να αποσταχθούν, ο Κουροσάβα, κατά τα λεγόμενά του, ήθελε να μιλήσει μέσα από την εμπειρία του για την αρμονία και τη φύση, την απληστία της ύλης, τον πόλεμο, τα ανθρώπινα όρια αλλά και τη μνήμη. Οι αποσπασματικές λοιπόν ιστορίες, οι οποίες εντάσσονται σε ένα κοινό σύμπαν ιδεών και στο τέλος δένονται άρτια σε έναν κοινό τόπο, έχουν βάθος και ουσία. Φυσικά, ακόμα και αν κάποιος δεν προσπαθεί να διαβάσει πίσω από τις γραμμές, μπορεί να απολαύσει τις υψηλής αισθητικής εικόνες οι οποίες, εξαιτίας και των μαγευτικών σεκάνς, έχουν κάτι από παραμυθική αφήγηση. Το μόνο σίγουρο είναι πως τα πολυδιάστατα Όνειρα, παραμένουν ένα αριστούργημα του παγκόσμιου σινεμά το οποίο, κάθε σινεφίλ οφείλει ως δώρο στον εαυτό του.
Ακίρα Κουροσάβα, Ο αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου
«Επτά σαμουράι», «Ο θρόνος του αίματος», «Καγκεμούσα», «Ραν», «Όνειρα», «Γιοζίμπο». Λίγες, ελάχιστες μόνο από τις μεγάλες ταινίες που χάρισε το κινηματογραφόφιλο κοινό, ο «αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου», Ακίρα Κουροσάβα.
Γεννημένος, στις 23 Μαρτίου του 1910, στο Ομόρι, κοντά στο Τόκιο της Ιαπωνίας, έμελε να αναδειχτεί ο μεγαλύτερος σύγχρονος Ιάπωνας σκηνοθέτης και σίγουρα ένας από τους σημαντικότερους κινηματογραφιστές σε παγκόσμιο επίπεδο, με περισσότερες από 30 ταινίες, κάποιες από τις οποίες τιμήθηκαν με διεθνή βραβεία, όπως ο Χρυσός Λέων στο κινηματογραφικό φεστιβάλ της Βενετίας το 1951 για την ταινία «Rashômon» και ο Χρυσός φοίνικας του Φεστιβάλ των Κανών του 1980 για την ταινία «Kagemusha».
Ο Ακίρα Κουροσάβα μπήκε στο χώρο της τέχνης, θέλοντας αρχικά να ασχοληθεί με τη ζωγραφική. Γράφτηκε σε μία σχολή καλών τεχνών στην οποία μελέτησε κυρίως δυτικές τεχνοτροπίες. Σύντομα εντάχθηκε σε μία καλλιτεχνική ομάδα και μελέτησε σε βάθος τη rωσική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. Την αγάπη του για τον κινηματογράφο σημάδεψε η αυτοκτονία ενός από τους έξι αδελφούς του που λάτρευε το σινεμά και δούλευε ως αφηγητής σε βωβές ταινίες. Η σχέση του ίδιου του Κουροσάβα με τον κινηματογράφο ξεκίνησε το 1930 στο πλευρό του σκηνοθέτη Κατζίρο Γιαμαμότο, που υπήρξε μεγάλος δάσκαλος για το νεαρό Ακίρα Κουροσάβα, παρά τη δύσκολη για τον ιαπωνικό κινηματογράφο εποχή. Μία εποχή συντηρητική κατά την οποία ο Γιαμαμότο εκτελούσε, κυρίως, ταινίες – παραγγελίες για το στρατιωτικό καθεστώς.
Ο Κουροσάβα, στο ίδιο κλίμα, θα κάνει την πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα το 1943, με την ταινία «Σουγκάτα Σανσίρο» μια ταινία για την ιστορία του τζούντο. Στα επόμενα χρόνια ο Κουροσάβα θα κάνει ταινίες απλές και εμπορικές, όπως η συνέχεια του «Σουγκάτα Σανσίρο» (1945) τις οποίες δημιουργεί υπό τον έλεγχο της στρατιωτικής κυβέρνησης της Ιαπωνίας, κάτω από καθεστώς αυστηρής λογοκρισίας για την πνευματική δημιουργία. Ευνοούνται φυσικά έργα με πατριωτικό περιεχόμενο. Τέτοιο θα είναι και το περιεχόμενο του δεύτερου μέρους του «Σουγκάτα Σανσίρο» του Κουροσάβα, ενός ανθρώπου που, ωστόσο, συμπορευόταν με την αριστερά.
Ο προσανατολισμός του θα αλλάξει αμέσως μετά τον πόλεμο. Η πρώτη του ταινία, «Οι νέοι δεν χρειάζονται λύπηση» (1946), διαπραγματευόταν την ιστορία της Ιαπωνίας από τη δεκαετία του ’30 ως το 1946. Η ταινία βασιζόταν στην «πτώση του Τακικάβα», το 1933 όταν ένας καθηγητής αναγκάσθηκε από την κυβέρνηση να παραιτηθεί εξαιτίας των πολιτικών απόψεών του, επειδή υποστήριζε την αριστερά και τα φοιτητικά κινήματα. Δύο χρόνια αργότερα ο Κουροσάβα, γύρισε το αριστούργημα «Ο μεθυσμένος άγγελος» (1948).
Από κει και πέρα, οι ταινίες διαδέχονται η μία την άλλη και πρόκειται πάντα για εξαιρετικές παραγωγές που θα αποδώσουν στον Ακίρα Κουροσάβα τον τίτλο που του αξίζει («ο αυτοκράτορας του ιαπωνικού κινηματογράφου») και μία θέση στο πάνθεον των σύγχρονων κινηματογραφιστών. Το 1950 θα κυκλοφορήσει το «Ρασομόν» η ταινία που του επέφερε τη διεθνή του φήμη και τον έκανε γνωστό στην Ευρώπη χαρίζοντάς του το «Χρυσό Λέοντα». Θα ακολουθήσουν οι «Επτά Σαμουράι», «Όνειρα», «Γιοτζίμπο», «Ραψωδία τον Αύγουστο», «Καγκεμούσα».
Ο Κουροσάβα μελέτησε σε βάθος στοιχεία του δυτικού πολιτισμού, τα ενσωμάτωσε στην ιαπωνική κουλτούρα, το έκανε όμως με τρόπο αριστοτεχνικό, καταφέρνοντας να δημιουργήσει το δικό του μοναδικό στυλ κινηματογράφησης και στη συνέχεια να επηρεάσει ο ίδιος τον δυτικό κινηματογράφο.
Ο ίδιος δεν δίστασε να αξιοποιήσει έργα των μεγάλων δυτικών κλασικών Γουίλιαμ Σαίξπηρ, Μαξίμ Γκόρκι και Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι μεταφέροντάς τα στη φεουδαρχική Ιαπωνία, ενώ και οι δημιουργοί της Δύσης δεν δίστασαν να «πατήσουν» στις δικές του ταινίες προκειμένου να δημιουργήσουν μεγάλες ταινίες. Τρανταχτά παραδείγματα, το «Και οι επτά ήταν υπέροχοι» του Τζον Στέρτζες, ένα ριμέικ των «Επτά σαμουράι» και το «Μια χούφτα δολάρια» του Σέρτζιο Λεόνε, ένα ριμέικ του «Γιοζίμπο». Επιπλέον, ο Τζορτζ Λούκας, ποτέ δεν έκρυψε ότι εμπνεύστηκε τον «Πόλεμο των άστρων» από το «Κρυμμένο κάστρο» (1958) του Ακίρα Κουροσάβα.
Ο θάνατός του από εγκεφαλικό, στις 6 Σεπτεμβρίου του 1998 σήμανε μια μεγάλη απώλεια για τον παγκόσμιο κινηματογράφο, παρότι ο Κουροσάβα είχε αποσυρθεί από το 1993, έχοντας παραδώσει στους φίλους του κινηματογράφου τον «Δάσκαλο», το κύκνειο άσμα του.
Φιλμογραφία
«Μανταντάγιο» (1993), «Μια Ραψωδία Τον Αύγουστο» (1991), «Όνειρα» (1990), «Ραν» (1985), «Καγκεμούσα, ο ίσκιος του πολεμιστή» (1980), «Ουζαλά» (1975), «Η Γειτονιά Των Καταφρονεμένων» (1970), «Κοκκινογένης» (1965), «Ο Δολοφόνος Του Τόκιο» (1963), «Σαντζούρο» (1962), «Γιοζίμπο» (1961), «Οι κακοί κοιμούνται ήσυχα» (1960), «Το κρυμμένο φρούριο» (1958), «Ο υπόκοσμος» (1957), «Ο Θρόνος του Αίματος» (1957), «Οι 7 Σαμουράι» (1954), «Ο καταδικασμένος» (1952), «Ο ηλίθιος» (1951), «Ρασομόν» (1950), «Σκάνδαλο» (1950), «Λυσσασμένος σκύλος» (1949), «Η ήσυχη διένεξη» (1949), «Ο μεθυσμένος άγγελος» (1948), «Μία υπέροχη Κυριακή» (1947), «Οι νέοι δεν χρειάζονται λύπηση» (1946), «Αυτά κτίζουν το μέλλον» (1946), «Ο Θρύλος του Τζούντο 2» (1945), «Αυτοί που πάτησαν την ουρά της τίγρης» (1945), «Ο πιο ωραίος» (1944), «Ο Θρύλος του Τζούντο» (1943)
