Η Μυτιλήνη έχει μέχρι σήμερα προσφέρει στην Ελλάδα πολλούς καλλιτέχνες. Ένας από αυτούς είναι και ο Σίμος Χουτζαίος. Ο πατέρας του καταγόταν από τη Σπάρτη απ’ όπου ήρθε και εγκαταστάθηκε, γύρω στα 1870, στη Μυτιλήνη. Ο Σίμος γεννήθηκε το 1873 στην Αγιάσο. Ήταν παιδί σχεδόν, όταν πήγε στην Αλεξάνδρεια, κοντά στο θείο του, το ζωγράφο Καλπαξίδη. Εκεί διδάχθηκε τη ζωγραφική και τη φωτογραφία.
Χαρακτήρας ανήσυχος, έφυγε αργότερα για το Βερολίνο και, σύμφωνα με πληροφορίες που δεν έχουν διασταυρωθεί, επισκέφτηκε κατόπιν το Παρίσι και το Λονδίνο. Στη Μυτιλήνη επέστρεψε το 1899 -σε ηλικία 26 χρόνων- και εργάστηκε κοντά στον Τσεχοσλοβάκο φωτογράφο Fritz J. Mraz, στο φωτογραφείο του, στην οδό Μητροπόλεως. Αργότερα άνοιξε δικό του φωτογραφείο, στην οδό Βερναρδάκη. Για ικανό διάστημα δούλεψε μαζί του και ο αδελφός του, ο οποίος όμως επισκιάστηκε από τον ταλαντούχο φωτογράφο.
Ο Σίμος Χουτζαίος δεν ήταν ο πρώτος φωτογράφος της Μυτιλήνης. Φαίνεται ότι η πρωτιά ανήκει στον Π. Πολυχρόνη, που εμφανίζεται γύρω στα 1870, ενώ λίγο αργότερα εργάστηκε εκεί και ο Ιωάννης Χατζηδανιήλ. Και οι δυο τους ήταν αξιόλογοι φωτογράφοι. Τους ακολούθησε ο F.J. Mraz. Ο Χουτζαίος θεωρείται όμως ο πιο σημαντικός καλλιτέχνης, που κατόρθωσε χάρη στην ποιότητα και τη δημιουργικότητα της δουλειάς του, να επιβληθεί και να γίνει ο “εθνικός” φωτογράφος της Μυτιλήνης. Σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι εργάστηκε συνεχώς στο νησί, για μισό αιώνα. Υπήρξε προικισμένος φωτογράφος που κατέγραψε με ιδιαίτερη ευαισθησία, με τον φακό της μηχανής του, τη ζωή στη Μυτιλήνη από τα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής.
Ο Χουτζαίος δεν έκανε διακρίσεις. Δεν είναι λίγες οι φωτογραφίες του που παρουσιάζουν Τούρκους, κυρίως πορτρέτα και σκηνές από τη ζωή τους. «To σινάφι γιορτάζει τον Άγιο του στην Αγιάσο, το 1908», γράφει σε λεζάντα μιας τέτοιας φωτογραφίας του.
Σαν επαγγελματίας φωτογράφος εργάστηκε στην εκτέλεση κατά παραγγελίαν πορτρέτων, αναμνηστικών φωτογραφιών, κοινωνικών εκδηλώσεων και γάμων. Πέρα όμως από την επαγγελματική και την καλλιτεχνική του δραστηριότητα κατέγραψε για λογαριασμό του, από τότε και μέχρι τις μέρες μας, την καθημερινή ζωή και τις ασχολίες των ανθρώπων του νησιού. Οι σκηνές της αγροτικής ζωής, οι συντεχνίες, οι μάστορες και τα παλικάρια αποτελούσαν θέματα ιδιαίτερα προσφιλή για το φωτογράφο. Σήμερα οι φωτογραφίες του αυτές αποτελούν σημαντικά λαογραφικά και ιστορικά ντοκουμέντα. Στο είδος αυτό της φωτογραφίας μπορεί να συγκριθεί με τον Περικλή Διαμαντόπουλο στα Χανιά, το Στέφανο Στουρνάρα στο Βόλο, τον Αλέξανδρο Παναγιώτου στην Αλεξανδρούπολη και τον Αλέξανδρο Πέννα στις Σέρρες, που έκαναν αντίστοιχη καταγραφή στις πόλεις, όπου εργάζονταν. Εκτός από τους ανθρώπους είχε την ανάγκη να καταγράψει και την πόλη, τα χωριά και τα τοπία του νησιού του. Το λιμάνι, τα στενά δρομάκια με τα απλά σπίτια, αλλά και οι ακριβές επαύλεις απαθανατίζονται από τη μηχανή του.
Το 1916, λίγο μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ο Χουτζαίος έφυγε για την Αμερική. Κατόρθωσε να ανοίξει φωτογραφείο, στην καρδιά της Νέας Υόρκης, στο Μπρούκλιν. Έμεινε εκεί για πέντε χρόνια. Στο διάστημα αυτό το φωτογραφείο της Μυτιλήνης το κρατούσε η γυναίκα του και ο αδελφός του, που είχε διδαχθεί στο μεταξύ τη φωτογραφία από τον Σίμο. Η συνεργασία των δύο αδελφών κράτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα και μετά την επιστροφή του.
Από φωτογραφία του 1920 γίνεται γνωστό πως ονόμαζαν το φωτογραφείο τους “Σαπφώ”. Το 1928 ένας Εμπορικός Οδηγός της περιόδου αυτής αναφέρει ότι το φωτογραφείο τους βρισκόταν στην οδό Ειρήνης. Σαν “Αδελφοί Χουτζαίοι” εξέδωσαν και μια σειρά από καρτ-ποστάλ με τοπία, φορεσιές και αγροτικές δραστηριότητες από τη Μυτιλήνη.
Το 1930 οι δύο αδελφοί εργάζονταν πια ανεξάρτητα, ενώ γύρω στο 1935 ο Σ. Χουτζαίος συνεργαζόταν με τον Κεμερλή στο φωτογραφείο “Photo-Electric”. Οι δύο συνεταίροι εμφανίζονται και σαν εκδότες ενός φωτογραφικού λευκώματος με τίτλο «Λεσβιακά τοπία». Το άλμπουμ περιέχει 24 ένθετες φωτογραφίες, μεγέθους καρτ-ποστάλ, και όλες τους έχουν γίνει από τον Σ. Χουτζαίο.
Γνωστό ήταν το λαογραφικό έργο του Σίμου Χουτζαίου και έξω από την Ελλάδα. Συχνά συναντάμε φωτογραφίες του από την αγροτική ζωή της Λέσβου σε ξένα έντυπα και λευκώματα. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί το περιοδικό «Voyage en Grece», που εκδιδόταν στο Παρίσι, όπου στο τεύχος της Άνοιξης του 1935, δημοσιεύονται φωτογραφίες του.
Το πιο σημαντικό γεγονός της πρόσφατης ιστορίας της Μυτιλήνης, ήταν η απελευθέρωση τον Οκτώβριο του 1944. Ο φωτογράφος βρέθηκε τότε ανάμεσα στους αντάρτες και φωτογράφησε παραστατικά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέχρι την αποβίβαση των ελληνικών και των αγγλικών στρατευμάτων.
Ο Χουτζαίος δε σταμάτησε να φωτογραφίζει μέχρι το 1950, και πέθανε το 1967 σε ηλικία 92 ετών. Ο γιος του, ο Δουκάκης Χουτζαίος, δούλεψε από πολύ μικρός κοντά στον πατέρα του και έχει να επιδείξει και αυτός ενδιαφέρον έργο.
Ιδιαίτερα σημαντικό για την ελληνική φωτογραφία είναι το γεγονός ότι πολύ πρώιμα συνειδητοποίησε τη μεγάλη ιστορική και λαογραφική αξία που είχαν οι φωτογραφίες του πατέρα του. Αυτό τον έκανε να διαφυλάξει το αρχείο του και να το διασώσει από πιθανή καταστροφή. Το 1982 ο Δουκάκης Χουτζαίος εξέδωσε ένα λεύκωμα μεγάλων διαστάσεων με φωτογραφίες από το αρχείο του πατέρα του με τίτλο “Λεσβιακές Φωτοσκιές. Σ. Χουτζαίος 1873-1967”, που εξαντλήθηκε πολύ σύντομα.
Πηγαίος, αυθόρμητος, απλός, μερικές φορές λίγο απότομος, αυτός ήταν ο Σίμος Χουτζαίος. Πάντοτε όμως με ματιά διεισδυτική και βαθιά συναίσθηση για τη σημασία του έργου, που δημιουργούσε. Με ιδιαίτερη ευαισθησία για τον άνθρωπο και τη φύση. Και φυσικά με απέραντη αγάπη για τον τόπο του, που ήταν και η πηγή της έμπνευσής του.
Κείμενα Άλκης Ξ. Ξανθάκης
Αναδημοσίευση από τον ΦΩΤΟγράφο 176