Του Παναγιώτη Μήλα
[email protected]
«Η δομή της οικογένειας στη Σίφνο είναι, ακόμη σήμερα, σε μεγάλο βαθμό μητριαρχική. Η καταγωγή είναι μητρογραμμική, τα παιδιά ανήκουν στη μάνα και βλέπεις παντού οι γυναίκες να κυριαρχούν. Θεωρούνται θεές».
Αυτά έγραφε πριν από μερικά χρόνια ο καθηγητής και συγγραφέας Λέανδρος Πολενάκης σε ένα κείμενο για τον πατέρα του Σταμάτη, το γνωστό γελοιογράφο. Επίσης τόνιζε -σχετικά με τον πατέρα του: «Την παράδοξη αντίληψη για το αστείο του πατέρα μου, Σταμάτη Πολενάκη, κάποιοι τη χαρακτήριζαν παράλογη και υπερρεαλιστική. Μπορεί να είναι και έτσι, δεν αντιλέγω, μα δεν φτάνει αυτό. Πρέπει να θυμίσω ότι η καταγωγή του ήταν από τη Σίφνο και, για όσους γνωρίζουν τον τόπο και τους ανθρώπους του, αυτό σημαίνει πολλά. Τέτοιοι είναι οι Σιφνιοί, τέτοιος ήταν ο πατέρας μου. Τα αστεία του πήγαζαν από μια βαθιά, ριζωμένη, ενδόμυχη διάθεση αμφισβήτησης της εξουσίας της ίδιας της πραγματικότητας, που είναι η πιο ακλόνητη από όλες τις εξουσίες. Έτσι, ο Σταμάτης Πολενάκης, σε δύσκολους καιρούς, κατεδάφιζε μέσα του όλα τα υπολείμματα της στενής, κοντόθωρης, άκαρδης, καθημερινότητας, ανατίναζε με όπλο του το γέλιο τη στυγνή δικτατορία της και μας χάριζε τις αμίμητες γελοιογραφίες του».
Η ανατροπή της καθημερινότητας
Αυτή την άκαρδη καθημερινότητα προσπαθούν να ανατρέψουν και φέτος για άλλη μια χρονιά οι «θεές» της Σίφνου που διοργανώνουν για 8η χρονιά το Φεστιβάλ Κυκλαδικής Γαστρονομίας “Νικόλαος Τσελεμεντές” την Πέμπτη 4, την Παρασκευή 5 και το Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου στην κεντρική πλατεία του Αρτεμώνα.
Αμοργός, Ανάφη, Άνδρος, Αντίπαρος, Δονούσα, Ηρακλειά, Ίος, Κέα, Κίμωλος, Κουφονήσια, Κύθνος, Μήλος, Μύκονος, Νάξος, Πάρος, Σαντορίνη, Σέριφος, Σίκινος, Σύρος, Σχοινούσα, Τήνος και Φολέγανδρος συμμετέχουν στη μεγάλη αυτή «κυκλαδική γιορτή» με αντιπροσωπείες μαγείρων, οργανοπαικτών και χορευτών.
Και ένα αστέρι από τα Δωδεκάνησα
Υπάρχει όμως στο Φεστιβάλ και η επίσημη φιλοξενούμενη που φέτος είναι η Αστυπάλαια. Εδώ θα γνωρίσουμε το φημισμένο μέλι του νησιού που προέρχεται από βότανα και αγριολούλουδα, γεγονός που το καθιστά μυρωδάτο και πολύ γευστικό. Θα δοκιμάσουμε ακόμη πουγκιά, μελεκούνια, λουκουμάδες και ξεροτήγανα που ευωδιάζουν από το αστυπαλιώτικο μέλι. Μην αμελήσετε να δοκιμάσετε και την περίφημη ζαφορά, κατά κόσμον κρόκο, του νησιού.
Από την Αστροπαλιά θα απολαύσουμε ακόμη παστά και λιόκαυτα, αστακομακαρονάδες και χταποδοκεφτέδες.
Παραδοσιακό ψωμί, συνοδεύεται μοναδικά με την κοπανιστή, τη χλωρή, τη μυζήθρα και το ανθότυρο. Τέλος, παρελαύνουν όλων των ειδών οι κεφτέδες, ρεβιθοκεφτέδες, κολοκυθοκεφτέδες, αλλά και ντολμαδάκια με κολοκυθοανθούς και τα αραντιστά θα πρέπει να βρίσκονται στο στόχαστρό μας αν θέλουμε να γευτούμε το μεγαλείο της κουζίνας του νησιού.
Μοναδικές γεύσεις από όλα τα νησιά
Κάθε νησί θα έχει το δικό του περίπτερο στην κεντρική πλατεία του Αρτεμώνα, όπου ερασιτέχνες μαζί με επαγγελματίες μαγείρους και σεφ, παρασκευάζουν και παρουσιάζουν τις συνταγές του τόπου τους. Τις γεύσεις αυτές, οι επισκέπτες μπορούν να τις δοκιμάσουν από τα περίπτερα των νησιών.
Στο πλαίσιο της τριήμερης διοργάνωσης:
– Θα πραγματοποιηθούν δράσεις για παιδιά (Παιδομαγειρέματα) με στόχο τον προσανατολισμό τους στην υγιεινή διατροφή,
– Επιδείξεις παρασκευής παραδοσιακών συνταγών, κατά τις πρωινές ώρες σε παραθαλάσσιους οικισμούς και κατά τις απογευματινές στην κεντρική πλατεία του Αρτεμώνα,
– Προβολές με θέμα την παραγωγή των τοπικών γαλακτοκομικών προϊόντων και την παρασκευή γλυκισμάτων (λουκουμιού και χαλβαδόπιτας) στο παλιότερο παραδοσιακό ζαχαροπλαστείο της Σίφνου,
– Επιτόπου επίδειξη της λειτουργίας ανεμόμυλου – παραγωγή αλευριού και παρασκευή ψωμιού,
– Παρουσίαση της “Τράπεζας Αγάπης” από την Εκκλησιαστική Επιτροπή του Προφήτη Ηλία του Αψηλού.
Στο Φεστιβάλ συμμετέχουν και αυτή τη χρονιά επώνυμοι και καταξιωμένοι σεφ.
Δεν θα λείψει το παραδοσιακό γλέντι
Μετά τις καθημερινές επιδείξεις παρασκευής παραδοσιακών συνταγών, θα ακολουθήσουν μουσικές εκδηλώσεις:
– Την Πέμπτη 4 Σεπτεμβρίου, ντόπιοι παραδοσιακοί μουσικοί και χορευτές καλωσορίζουν τα Κυκλαδονήσια με σκοπούς, τραγούδια και χορούς της τοπικής παράδοσης.
– Την Παρασκευή 5 Σεπτεμβρίου “παντρεύονται” έθιμα και παραδόσεις του σιφναίικου γάμου. Το δρώμενο του γάμου θα ξεκινήσει στις 6 μ.μ. από τα Εξάμπελα, το σπίτι του Νίκου Τσελεμεντέ και θα καταλήξει, περνώντας μέσα από τους κεντρικούς παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού, στο χώρο του Φεστιβάλ στον Αρτεμώνα, όπου οργανοπαίκτες από τα νησιά μας θα παίξουν σκοπούς του γάμου και όχι μόνον, για τους νησιώτες που ανταμώνουν.
– Το φετινό φεστιβάλ θα “κλείσει” το Σάββατο 6 Σεπτεμβρίου με παραδοσιακά τραγούδια από τα νησιά των Κυκλάδων με τον Νίκο Οικονομίδη και τους συνεργάτες του, Κυριακή Σπανού, Αργύρη Ψαθά και Παναγιώτη Βέργο.
Παράλληλα, κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία:
– Να παρακολουθήσουν εκθέσεις φωτογραφιών και ζωγραφικής, παραδοσιακές τέχνες (αργαλειό, επεξεργασία μαλλιού, κατασκευή και τεχνική διακόσμησης πήλινων αντικειμένων, κατασκευή εξαρτημάτων σαμαριού, ψαθοπλεκτική, εγκαυστική κ.ά.) καθώς και παλιά παιχνίδια.
– Να επισκεφθούν τη Μυκηναϊκή Ακρόπολη και το Μουσείο του Αγίου Ανδρέα, το Αρχαιολογικό Μουσείο του Κάστρου, την έκθεση με έργα από τις Συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης «Δάσκαλοι καλλιτέχνες», το Λαογραφικό Μουσείο του Συνδέσμου Σιφνίων, το Μουσείο «Σπουδή στη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Σίφνο» που λειτουργεί στην Ιερά Μονή της Βρύσης, καθώς και την έκθεση λαογραφικού υλικού του Πολιτιστικού Συλλόγου “Εμείς παλιά στα σπίτια μας”.
Κάθε μέρα μέχρι τα μεσάνυχτα
Το φεστιβάλ ανοίγει τις πόρτες του για το κοινό κάθε μέρα στις 6.30 μ.μ., ενώ στο τέλος κάθε μέρας, στις 9.30 μ.μ. θα αρχίζουν μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις με παραδοσιακούς σκοπούς τόσο της Σίφνου αλλά και των υπόλοιπων νησιών.
Να θυμίσουμε ότι η είσοδος στο φεστιβάλ είναι ελεύθερη και τα προσφερόμενα φαγητά είναι κερασμένα.
Από τη Βιέννη με μπεσαμέλ και πιροσκί
Η επωνυμία του Φεστιβάλ παραπέμπει απευθείας στον Νικόλαο Τσελεμεντέ (1878 – 2 Μαρτίου 1958), τον Έλληνα αρχιμάγειρο του 20ου αιώνα. Η οικογένειά του άλλωστε καταγόταν απ’ το χωριό Εξάμπελα της Σίφνου. Ο θείος του ήταν ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου και εστιατορίου “Ακταίον” στο Νέο Φάληρο. Σπούδασε για ένα χρόνο μαγειρική στη Βιέννη και γυρνώντας εργάστηκε για διάφορες πρεσβείες. Έγινε αρχικά γνωστός με το περιοδικό “Οδηγός Μαγειρικής” που άρχισε να εκδίδει το 1910, που περιείχε -εκτός των συνταγών- διατροφικές συμβουλές, διεθνή κουζίνα, νέα για τη μαγειρική. Το 1919 έγινε διευθυντής του ξενοδοχείου “Ερμής”, ενώ τον επόμενο χρόνο έφυγε για την Αμερική, όπου εργάστηκε σε μερικά απ’ τα ακριβότερα εστιατόρια του κόσμου, κάνοντας παράλληλα και ανώτερες σπουδές μαγειρικής, ζαχαροπλαστικής και διαιτολογίας. Γύρισε στην Ελλάδα το 1932, ίδρυσε μια μικρή σχολή μαγειρικής και ζαχαροπλαστικής και κυκλοφόρησε το γνωστό βιβλίο του με συνταγές, που όντας ο πρώτος ολοκληρωμένος οδηγός μαγειρικής, γνώρισε πάνω από δεκαπέντε επίσημες ανατυπώσεις τις επόμενες δεκαετίες. Επηρεασμένος απ’ τη γαλλική κουζίνα, υπήρξε εκσυγχρονιστής της ελληνικής κουζίνας, καθώς χάρη σ’ αυτόν οι Ελληνίδες νοικοκυρές έμαθαν την μπεσαμέλ, τα πιροσκί και την μπουγιαμπέσα, πράγμα που κατά μερικούς ισοδυναμούσε με νόθευση της ελληνικής κουζίνας με ευρωπαϊκά στοιχεία. Το όνομά του είναι σήμερα συνώνυμο των οδηγών μαγειρικής, ενώ χρησιμοποιείται και σαν πείραγμα προς κάποιον που ξέρει να μαγειρεύει πολύ καλά.
Το πρώτο ελληνικό κινούμενο σχέδιο
Με αφορμή όσα έγραψα στην αρχή του κειμένου, να πω δυο λόγια ακόμη για τον Σταμάτη Πολενάκη, που είχα την τύχη να τον γνωρίσω στην έκθεση γελοιογραφίας που διοργάνωσε το 1980 η Ένωση Συντακτών. Ο Πολενάκης λοιπόν γεννήθηκε το 1908 και πέθανε το 1997. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και ασχολήθηκε με τη γελοιογραφία και το ευθυμογράφημα, καθώς επίσης και με το κινούμενο σχέδιο. Είναι ο δημιουργός της πρώτης ελληνικής ταινίας κινουμένων σχεδίων, «Ο Ντούτσε αφηγείται πώς… κατέκτησε την Ελλάδα». Ο Πολενάκης ξεκίνησε να φτιάχνει τα σκίτσα το 1942, ολοκληρώνοντάς τα το 1945. Τρία χρόνια αργότερα, εν μέσω εμφυλίου πολέμου, έκανε τα γυρίσματα σε συνεργασία με τους Πρόδρομο Μεραβίδη και Παναγιώτη Παπαδούκα.
https://www.youtube.com/watch?v=pGmnLoCX8BM&feature=player_embedded#t=3
Βέβαια η πιο γνωστή δημιουργία του Πολενάκη είναι ο “Σπαγκοραμμένος”, ο ήρωας μιας σειράς γελοιογραφιών, με τις οποίες έκλεινε η τελευταία σελίδα του «Ρομάντσου», που ήταν γεμάτη με έγχρωμες γελοιογραφίες. Ο “Σπαγκοραμμένος” έγινε και τηλεοπτική σειρά το 1971, με πρωταγωνιστή τον Σταύρο Ξενίδη. Κλασικές επίσης είναι και οι γελοιογραφίες που έκανε την περίοδο της γερμανικής κατοχής, μάλιστα το λεύκωμα με αυτά τα σκίτσα βρίσκεται στο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας.
Στις φωτογραφίες: Η αφίσα του φετινού Φεστιβάλ. Γελοιογραφία του Σταμάτη Πολενάκη, με τον θρυλικό “Σπαγκοραμμένο”, από τη συλλογή του CT και, τέλος, ο Νίκος Οικονομίδης και η Κυριακή Σπανού που θα κλείσουν το Φεστιβάλ το βράδυ του Σαββάτου, 6 Σεπτεμβρίου, με παραδοσιακό γλέντι.