23.3 C
Athens
Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024

Η Ρούλα Πατεράκη μάς εξοικειώνει θεατρικά με το “Κεφάλαιο” του Μαρξ

 

Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου

 

Έχει γίνει κόμικ, παραμύθι, μάνγκα… Καιρός ήταν να ανέβει και στο θεατρικό σανίδι. Από την εποχή που εμφανίστηκαν στον κόσμο τα αφεντικά και οι υπάλληλοι δεν εκδόθηκε ακόμα κανένα άλλο βιβλίο που να έχει τόση σημασία για τους εργαζόμενους, όση έχει το «Κεφάλαιο» του Μαρξ.

Frans Masereel, χαρακτικό

 

Η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία, ο άξονας που γύρω του περιστρέφεται ολόκληρο το σημερινό μας κοινωνικό σύστημα, αναπτύσσεται για πρώτη φορά επιστημονικά, με μια βαθύτητα και οξυδέρκεια που μόνο ένας Γερμανός μπορούσε να δώσει. Σ’ ένα φωτισμένο Γερμανό, λοιπόν, επιφυλάχτηκε η μοίρα να αναρριχηθεί ως την κορυφή απ’ όπου μπορεί κανείς να δει με διαύγεια και πανοραμικά ολόκληρο το πεδίο των σύγχρονων κοινωνικών σχέσεων, ακριβώς όπως ένας παρατηρητής που στέκεται στην υψηλότερη κορυφή ατενίζει την πεδιάδα.
Ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο για τον Μαρξ: «Η φύση δεν παράγει από τη μία μεριά κατόχους χρήματος ή εμπορευμάτων και από την άλλη ανθρώπους που κατέχουν μόνο τις εργατικές τους δυνάμεις. […] Αν ερευνούσαμε παραπέρα για να βρούμε: κάτω από ποιες συνθήκες όλα τα προϊόντα ή έστω μόνο η πλειονότητά τους παίρνουν τη μορφή του εμπορεύματος, θα βρίσκαμε ότι αυτό γίνεται μόνο πάνω στη βάση ενός ολότελα ειδικού τρόπου παραγωγής, του κεφαλαιοκρατικού».

Διακόσια χρόνια

Μια σκηνοθέτις – κεφάλαιο του τόπου μας, η Ρούλα Πατεράκη, φαντάστηκε, πριν από το τέλος του 2018, μια θεατρική ανάγνωση του Κεφαλαίου του Καρλ Μαρξ. Γεγονός που πραγματοποιήθηκε -και μάλιστα με σαφή επιτυχία- στο θέατρο Ροές.
Διακόσια χρόνια μετά τη γέννησή του (5 Μαΐου 1818), ο Μαρξ παραμένει εκπληκτικά επίκαιρος. “Το Κεφάλαιο” αναγνωρίζεται ευρύτατα ως η θεωρητική αφετηρία για όλους όσοι ενδιαφέρονται για την αποκρυπτογράφηση και σε βάθος ανάλυση των εσωτερικών μηχανισμών λειτουργίας του καπιταλισμού. Το σύστημα των εννοιών και αναλύσεων που περιέχεται στο “Κεφάλαιο” παρέχει σε κάθε ριζοσπάστη στοχαστή τις απαραίτητες γνώσεις για να απομυθοποιήσει τις “αλήθειες” των κυρίαρχων αστικών θεωρητικών σχημάτων, ιδεολογικών βεβαιοτήτων και πολιτικών συμπερασμάτων.
Το έργο του Μαρξ, αυτή η μοναδική σύνθεση της επανάστασης με την επιστήμη και τη φιλοσοφία, υπέστη επιθέσεις και διαστρεβλώσεις, και ο άνθρωπος που, κατά τον Ένγκελς, “για πρώτη φορά θεμελίωσε επιστημονικά τον σοσιαλισμό και άρα όλο το εργατικό κίνημα της εποχής μας”, συκοφαντήθηκε και δυσφημίστηκε από τους αντιπάλους του αλλά πολλές φορές και από αυτούς που έδρασαν στο όνομά του. Το βέβαιο είναι πως οι ιδέες του, που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα, θα είναι πάντα ζωντανές όπως κάθε ιδέα για την οποία κάποιοι άνθρωποι έκριναν ότι αξίζει να δώσουν τη ζωή τους.
Η διαδικασία της «πρωταρχικής συσσώρευσης» στην οποία αναφέρθηκε ο Μαρξ έχει να κάνει με την ανάδυση του καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο χρησιμοποίησε απίστευτης μορφής και ποιότητας (εξω-οικονομική) βία, μέχρι να κατοχυρώσει τις «αιώνιες αλήθειες» της οικονομικής κυριαρχίας του. Οι μέθοδοι της πρωταρχικής συσσώρευσης κάθε άλλο παρά ειδυλλιακές ήταν, όπως μπορούμε να φανταστούμε.

 

 

Frans Masereel, χαρακτικό

Επιβλητική απλότητα

Η κυρία Πατεράκη προσέγγισε το «Κεφάλαιο» με επιβλητική απλότητα, δίχως να επιδιώκει τον εντυπωσιασμό. Παρ’ όλα αυτά εντυπωσίασε… Εμφανίστηκε στη σκηνή με σταθερό βήμα φορώντας ένα κομψό μακρύ ιβουάρ παλτό εποχής με γούνινες λεπτομέρειες (κοστούμι – Άγγελος Μέντης). Κρατώντας τα “χειρόγραφα” του Μαρξ και ένα μπουκάλι με νερό. Τα μαλλιά της καλοχτενισμένα, απλωμένα σε ξανθοχάλκινες μπούκλες, θυμίζοντας ρομαντική φιγούρα της βικτωριανής εποχής. Κάθισε στο μικρό γραφείο – τραπέζι, ένα έπιπλο πολύ φοιτητικό θα μπορούσαμε να πούμε, κι άρχισε να μας διαβάζει το «Κεφάλαιο». Ίσως να θεωρήσετε πως αυτό δεν είναι κάτι αρκετό για μια θεατρική παράσταση. Κι όμως, κατά ένα μαγικό τρόπο η σκηνοθέτις κατάφερε μόνο με τη φωνή της να εκλαϊκεύσει και να μετατρέψει σε γοητευτικό παραμύθι ένα από τα πιο δύσκολα βιβλία που έχουν εκδοθεί ποτέ και το σπουδαιότερο έργο του αρχηγέτη του κομμουνισμού.
Του έδωσε χρώμα, ένταση και έμφαση. Μας εξοικείωσε με το δέος και την κληρονομιά ενός εμπνευσμένου ανθρώπου, μας έκανε να κατανοήσουμε τη μαχητικότητά του. Ακούσαμε ένα ιδιότυπο κείµενο, που µπορεί να το πει κανείς και λογοτεχνικό, καθώς η ουσία της τέχνης είναι να μιλά για την πραγματικότητα. Ως προς το περιεχόµενο και τη µορφή, η δραµατουργία ήταν πιστή στο έργο αλλά και πιο αφαιρετική για το ευρύ κοινό. Η Ρούλα Πατεράκη αναμετρήθηκε ισάξια με το κείμενο το οποίο έφτασε στο κοινό, που παρακολουθούσε με προσήλωση.

Η Ρούλα Πατεράκη, στη σκηνή του Θεάτρου “Ροές”.

Η παράσταση έφερε τον Μαρξ στο προσκήνιο και ενεργοποίησε τη σκέψη ακόμα και όσων, από τους σημερινούς νέους, την είδαν και δεν γνώριζαν το φιλόσοφο. Οι βασικοί σταθμοί στη ζωή του, ο γάμος του, ο πόλεμος που δέχθηκε, οι κατακτήσεις και οι αποτυχίες του, η ωρίμαση του πνεύματός του ήταν εκεί, μπροστά μας. Ο Μαρξ, σε πολλές στιγμές της ζωής του αναρωτήθηκε «μήπως έρχεται η ώρα της επανάστασης;». Κάθε φορά που ο καπιταλισμός της εποχής του σκόνταφτε σε ένα αδιέξοδό του, ο φιλόσοφος έψαχνε τη μεγάλη ευκαιρία για την απελευθέρωση «από την εξαθλίωση, τις ανισότητες, την εκμετάλλευση, την ανεργία». Ίσως λόγω της διεισδυτικής σκέψης του, το “Κεφάλαιο” παραμένει πάντα επίκαιρο όχι σαν μια αλάνθαστη θρησκευτική βίβλος, αλλά σαν το βασικό πλαίσιο ανάλυσης.

Ο Μαρξ σήμερα

Το «Κεφάλαιο» είναι κλασικό και μοντέρνο με την έννοια ότι ειδικά σήμερα έρχεται να μας θυμίσει και να μας εξηγήσει πολλά απ’ όσα συμβαίνουν. Καµιά φορά µάλιστα έχει εφαρµογές και στο μέλλον. Δηλαδή µπορεί κάποιος να προβλέψει αλλά και να αντιληφθεί τι συµβαίνει γύρω του, μελετώντας το Αν προχωρήσουμε σε µια ανάλυση όλων όσων συμβαίνουν στη σηµερινή κοινωνία, µπορεί να προκύψουν στοιχεία σαν κι αυτά που αναφέρονται στο «Κεφάλαιο».
Πρόκειται για ένα κείµενο το οποίο ήταν και παραµένει ανοιχτό σε συµπληρώσεις ή αναιρέσεις. Αυτή ακριβώς είναι η αξία του «Κεφαλαίου». Είναι ίσως τα πλέον επιδραστικά κείμενα στην Ιστορία, με τη διαχρονικότητα και την επικαιρότητά τους να μην μπορούν να αμφισβητηθούν σοβαρά, δηλαδή τεκμηριωμένα, ούτε από τη σύγχρονη αστική διανόηση.
Αν ο Τζωρτζ Όργουελ περιγράφει βιωματικά τη ζωή των αλητών στα τέλη του 1920 στο Λονδίνο, στο βιβλίο του «Οι Αλήτες του Παρισιού και του Λονδίνου», ο Μαρξ, στο Κεφάλαιο, εξηγεί τη δημιουργία των αλητών, τον ταξικό τους ρόλο και τους στόχους της απάνθρωπης νομοθεσίας.
Στην πυκνότητα του λόγου ο Μαρξ μπορεί να συγκριθεί µε τον Τζέιµς Τζόις σε αρκετές περιπτώσεις. Το Κεφάλαιο και το μυθικό Ulysses (στα καθ’ ημάς Οδυσσέας) άλλωστε είναι τα βιβλία στα οποία όλοι χρωστάμε και από τα οποία κανείς μας δεν μπορεί να ξεφύγει.

 

Frans Masereel

 Τα ερωτήματα

Πώς γεννιούνται οι οικονομικές κρίσεις; Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει ανεργία; Γιατί όλες αυτές οι κοινωνικές ανισότητες; Γιατί χρειάζεται η αμφισβήτηση και η ανατροπή αυτού του συστήματος;

Στα μέσα του 19ου αιώνα, η Βιομηχανική Επανάσταση ξεκινάει στην Ευρώπη αλλάζοντας εκ βάθρων τις αντιλήψεις και τους τρόπους κατανάλωσης και ζωής των ανθρώπων. Η μαζική παραγωγή είναι δυνατή, οι ανισότητες όμως που απορρέουν από τις νέες οικονομικές και κοινωνικές πρακτικές ανοίγουν ένα τεράστιο χάσμα. Από τη νέα κατάσταση ευνοείται μια μειονότητα επιχειρηματιών, ενώ η πλειονότητα των εργαζομένων μετατρέπεται σε “εργατική δύναμη” από την οποία πλουτίζουν οι πρώτοι. Σήμερα κατακλυζόμαστε από αντικείμενα και προϊόντα, πεθαίνουμε στη δουλειά, καταναλώνουμε… Και παρότι γνωρίζουμε ότι το καπιταλιστικό σύστημα είναι καταδικασμένο σε αδιέξοδο και θα καταλήξει σε μια κρίση που θα προκαλέσει αμέτρητα θύματα, εξακολουθούμε να κλείνουμε τα μάτια.

Ο ερωτικός Μαρξ

Από μια άποψη, όλη η σκέψη του Μαρξ, ο διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός, η τεκμηρίωση του νομοτελειακού χαρακτήρα της ταξικής απελευθέρωσης, ίσως και να είναι η επιστημονική πλευρά της ερωτικής, ρομαντικής ποίησής του:
«Κι έτσι εγώ σταθερά θα μπορώ να πατήσω
Μέσα στο απέραντο διάστημα,
Νικώντας κάθε πόνο στη λάμψη του προσώπου σου
Τη στιγμή που τα όνειρα πάλι προβάλλουν
Σαν αστραπές γύρω απ’ το Δένδρο της Ζωής». («Τελευταίο Σονέτο Για Την Τζένη», Καρλ Μαρξ «Ερωτικά Ποιήματα»)

 

Frans Masereel

Η παράσταση

Για να επανέλθουμε όμως στην παράσταση, η Ρούλα Πατεράκη σε μια υποδειγματική ανάγνωση – ερμηνεία ανέδειξε την ποιητικότητα του κειμένου, ντύνοντας με εικόνες τους ήχους κάθε λέξης. Ο ρυθμός της φωνητικής της εκφοράς και οι πλήρεις δραματικού φορτίου παύσεις της, σε συνδυασμό με την ισχυρή σκηνική της ενέργεια, έδωσαν σάρκα και οστά στον κόσμο και τη φιλοσοφία του Μαρξ. Μια φιλοσοφία που περισσότερο από ποτέ -ίσως- έχει να μας πει πολλά σε μια εποχή κρίσης. Στην ανάγνωση, η σκηνοθέτις δεν παρέλειψε να ρίξει φως και στον άνθρωπο Μαρξ, καθώς και στην ενδιαφέρουσα ιδιωτική του ζωή.

Το απόλυτα αφαιρετικό σκηνικό περιβάλλον του Άγγελου Μέντη, η ταινία που η προβολή της γινόταν παράλληλα, με τα ενδιαφέροντα χαρακτικά, σε συνδυασμό με το ιλιγγιώδους ρυθμού ηχητικό περιβάλλον του Δημήτρη Ιατρόπουλου, μαζί με τους γεμάτους εντάσεις φωτισμούς του Γιάννη Δρακουλαράκου συναρμολογούσαν παράξενα συναρπαστικές εικόνες. Εικόνες για την αδικία και την καταπίεση, για τη σκληρότητα και τη στυγνότητα, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τον κυνισμό, την αλλοτρίωση, την απληστία και την ανέχεια, τις ανισότητες και τις αντιθέσεις, για τη μοίρα των κολασμένων τούτης της γης αλλά και για το αναπόφευκτο της αναμέτρησης με το παρελθόν. Ταυτόχρονα δεν έλειψε και μια αύρα επαναστατικότητας και ελπίδας. Ελπίδας για τους “…σεισμούς που μέλλονται να ‘ρθουν”, όπως λέει και ο Μπρεχτ.
To κινηματογραφικό πανόραμα που δημιούργησε ο Θανάσης Ρεντζής, με βάση τα χαρακτικά του Frans Masereel, ήταν εξαιρετικό. Απεικόνιζε τη ζωή, τα ήθη και την τραγικότητα των απλών ανθρώπων μιας μεγάλης πόλης, που αγωνιούν και υποφέρουν. Τα χαρακτικά – ξυλογραφίες σατίριζαν και ειρωνεύονταν τους πλούσιους και τους πολιτικούς, σε μια κριτική ωμή, βίαιη και γκροτέσκα.
Γενικώς μια πραγματικά έξοχη δραματοποιημένη ανάγνωση αξιοσημείωτης δύναμης μέσα σε μια αρμονική ασπρόμαυρη απλότητα φωτός και σκιάς, που γεμίζει τη φαντασία.

***

Ο Μαρξ λέει: «Νομίζω ότι ποτέ κανείς δεν έχει γράψει τόσο μανιακά για το χρήμα, έχοντας τόσο λίγο ο ίδιος. Το Κεφάλαιο δεν πρόκειται να μου πληρώσει ούτε τα πούρα που κάπνισα όταν το έγραφα».

Και λέγοντας αυτά κι άλλα παρόμοια (σύμφωνα με τα λόγια της κόρης του Ελέανορ), «κάλπαζε ο μεγάλος άντρας, αυτός, ο τρόμος των αστών και των αριστοκρατών της Ευρώπης, μέσα στο μικροσκοπικό κήπο του σπιτιού μας στη Γκράφτον Τέρας».

Ταυτότητα παράστασης

Tο ΚΕΦΑΛΑΙΟ του ΜΑΡΞ
Μια Δραματοποιημένη Ανάγνωση
Θέατρο Ροές
Μετάφραση:
Θανάσης Γκιούρας
Επιστημονική Επιμέλεια:
Θανάσης Γκιούρας – Θωμάς Νουτσόπουλος
Εκδόσεις ΚΨΜ

Θέατρο Ροές
Ιάκχου 16, Γκάζι | Στάση Μετρό Κεραμεικός | Τηλέφωνο 21 0347 4312

Δραματουργία, Σκηνοθεσία, Ερμηνεία – Ρούλα Πατεράκη
Σκηνικός Χώρος, Κοστούμι – Άγγελος Μέντης
Ηχητική σύνθεση – Δημήτρης Ιατρόπουλος
Φωτισμοί – Γιάννης Δρακουλαράκος
Οπτική Σύνθεση – Θανάσης Ρεντζής
Βοηθός Σκηνοθέτη – Δανάη Παπουτσή
Βοηθός Οπτικής Σύνθεσης – Ελένη Πολιτοπούλου
Εκτέλεση Παραγωγής – Βασίλης Μπούτος

Με τη συνδρομή κινηματογραφικού πανοράματος που σκεύασε ο Θανάσης Ρεντζής, με βάση τα χαρακτικά του Frans Masereel.
Επιμέλεια οπτικού υλικού και κατασκευή μήτρας Ελένη Πολιτοπούλου.

  • Aρχική φωτογραφία: Ειρήνη Αϊβαλιώτου / catisart

 

 

 

Η ζωή του Μαρξ

Γεννήθηκε την 5η Μαΐου του 1818 στην Τρηρ της Γερμανίας από αστική οικογένεια μεγαλοδικηγόρου. Οι πρόγονοί του ήταν εβραϊκού θρησκεύματος, η οικογένεια του πατέρα του από το 1723 ασκεί κληρονομικά το λειτούργημα του ραβίνου στην πόλη της Τρηρ. Το ίδιο και η οικογένεια της μητέρας του, η Εριέττα, ήταν ραβίνοι στη Δανία. Ο πατέρας του Μαρξ, Χίρσελ ως εβραίος και Ερρίκος ως Χριστιανός, αρνήθηκε την οικογενειακή παράδοση και, για να έχει καλύτερη επαγγελματική εξέλιξη, είχε αλλαξοπιστήσει και είχε ασπαστεί το χριστιανισμό (Λουθηρανός), ενώ ο ίδιος ο Κάρολος δήλωνε και ήταν άθεος. O Μαρξ σπούδασε φιλοσοφία, αν και ο πατέρας του τον ήθελε δικηγόρο. Θα εκπονήσει τη διδακτορική του διατριβή στον Δημόκριτο και τον Επίκουρο.

Παραμυθάς

Ο Μαρξ από την παιδική του ηλικία ήταν ένας απαράμιλλος παραμυθάς, όπως αναφέρει η κόρη του Ελεονόρα: “έχω ακούσει τις θείες μου να λένε”, συνεχίζει η Ελεονόρα, “πως όταν ήταν μικρός τυραννούσε σε απίστευτο βαθμό τις αδελφές του. Τις πήγαινε βόλτα… επέμενε να τις βάζει να τρώνε τα γλυκά που έφτιαχνε με βρόμικη ζύμη και ακόμα πιο βρόμικα χέρια. Αυτές, όμως, υπέμειναν τις βόλτες και έτρωγαν αδιαμαρτύρητα τα γλύκα για τις ιστορίες που θα τους έλεγε ο Κάρολος ως ανταμοιβή για το θάρρος τους. Απαλλάχτηκε από την υποχρέωση της στρατιωτικής θητείας εξαιτίας των αδύναμων πνευμόνων του (πραγματική ασθένεια). Ταλαιπωρήθηκε σε όλη του τη ζωή από καθημερινά προβλήματα διοθηνών σε όλο του το σώμα.

Η σύζυγος

Η βαρόνη Ιωάννα Βέρθα Ιουλία Τζένη φον Βεστφάλεν

Σε ηλικία 25 χρόνων παντρεύεται τη 29 χρόνων βαρόνη Ιωάννα Βέρθα Ιουλία Τζένη φον Βεστφάλεν. Το γεγονός ότι ήταν εβραϊκής καταγωγής, άνεργος, απένταρος και ταραξίας ήταν φυσικό ότι καθιστούσε τον Μαρξ ανεπιθύμητο στην οικογένεια της Τζένης. Στο γάμο παραβρέθηκε μόνο η μητέρα της Τζένης, που την υποστήριζε, και ελάχιστοι φίλοι. Το γαμήλιο δώρο της μητέρας της Τζένης ήταν μια συλλογή κοσμημάτων και ασημικών, η οποία θα βρίσκεται περισσότερο στα χέρια των ενεχυροδανειστών παρά στο σπίτι των Μαρξ. Στο γαμήλιο δώρο ήταν, επίσης, και ένα κουτί γεμάτο με χρήματα. Στη διάρκεια του ταξιδιού του μέλιτος οι νεόνυμφοι ανέβαιναν τον Ρήνο και κάθε φορά που συναντούσαν ένα σύντροφό τους τον προσκαλούσαν να πάρει όσα χρήματα χρειαζόταν. Όπως ήταν φυσικό, τα χρήματα τελείωσαν μέσα σε μία εβδομάδα.
Μετά το γάμο η βαρόνη θα ταλαιπωρηθεί αφάνταστα από την οικογενειακή μιζέρια αλλά ποτέ δε θα υποτιμήσει το σύζυγό της. Ο Μαρξ ξεκινά μια ζωή εξόριστου και κατατρεγμένου και τα πρώτα θύματα είναι τα μέλη της οικογένειάς του. Η πρώτη κόρη, η Τζένη, έχει γεννηθεί στη Γαλλία. Η Λόρα και ο Εντγκάρ στο Βέλγιο, ενώ στο Λονδίνο θα γεννηθεί ο Χάινριχ Γκουίντο.

Τα ψευδώνυμα

Όλη στην οικογένεια Μαρξ είχαν ψευδώνυμα και παρατσούκλια. Ο Μαρξ στη Γαλλία υπέγραφε ως Ραμπόζ για να κρύβεται από τους σπιούνους και τους χαφιέδες, ενώ στην Αγγλία υπέγραφε ως Α. Ουίλιαμς. Περιπαιχτικό ρόλο είχαν τα παρατσούκλια που είχαν οι Μαρξ μέσα στην οικογένεια. Ο Μαρξ ήταν γνωστός ως “Μαυριτανός” λόγω της μαύρης γενειάδας του και της αχτένιστης κώμης. Ο ίδιος προέτρεπε τα παιδιά του να τον αποκαλούν “γέρο Νικ” και “Τσάρλι”.

Δημοσιογράφος

Το επίσημο επάγγελμα του Μαρξ ήταν δημοσιογράφος – εκδότης επαναστατικών εντύπων και λόγω των κειμένων του κατηγορείται συχνά ότι υποκινεί τα πλήθη για να στασιάσουν. Τα έντυπα σφραγίζονται και η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο και η Ελβετία αρνούνται να τον δεχτούν. Από το 1849 ο Μαρξ βρίσκει καταφύγιο στο φιλελεύθερο Λονδίνο, όπου και θα παραμείνει, υποχρεωτικά μέχρι το θάνατό του.

Δυσκολίες

Τους πρώτους μήνες στο Λονδίνο το σπίτι του Μαρξ ήταν Φροντιστήριο Μαθημάτων Κομμουνισμού. Ο ίδιος ο Μαρξ δίδασκε, δωρεάν, τους Γερμανούς πρόσφυγες: Ισπανικά, αρχαία ελληνικά, λατινικά, φιλοσοφία, πολιτική οικονομία. Τις Κυριακές διοργανώνονταν σεμινάρια ιστορίας, γεωγραφίας και αστρονομίας. Τη Δευτέρα και την Τρίτη γίνονταν συζητήσεις γύρω από τον κομμουνισμό και τις άλλες μέρες: ωδική, ξένες γλώσσες ιχνογραφία, ακόμα και μαθήματα χορού.
Από το 1850, όμως, η μιζέρια και η φτώχεια χτυπάνε για τα καλά την οικογένεια Μαρξ. Το 1851 είναι μία πολύ δύσκολη χρονιά για τα οικονομικά των Μαρξ. Η Τζένη είναι και πάλι έγκυος και άρρωστη. Παρ’ όλα αυτά θα ταξιδέψει μέχρι την Ολλανδία για να ζητιανέψει χρήματα από το θείο της Λίον Φίλιπς (ιδιοκτήτης της πασίγνωστης εταιρείας ηλεκτρικών συσκευών Philips). Ο θείος της, όμως, θα της αρνηθεί οποιοδήποτε βοήθεια, επειδή ο άντρας της ξεσηκώνει τους εργάτες του. Στη διάρκεια αυτής της απουσίας ο Κάρολος θα συνάψει σχέσεις με την υπηρέτριά του και θα αποκτήσει ένα γιο που ποτέ δεν θα τον αναγνωρίσει. Το παιδί θα δοθεί για υιοθεσία, ενώ η υπηρέτρια θα παραμείνει στο σπίτι παρόλο που τη σχέση τους θα γίνει γνωστή στην Τζένη Μαρξ. Πάντως, η υπόθεση του εξώγαμου παιδιού αμφισβητείται από πολλούς μελετητές της ζωής του Μαρξ.
Μέχρι το 1852 θα πεθάνουν δύο παιδιά του Κάρολου Μαρξ, ο λόγος είναι οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης και η πείνα. Οι δανειστές του τού έχουν πάρει μέχρι και τα κρεβάτια του σπιτιού. Στις 14 Απριλίου 1852 γράφει στον Ένγκελς “…όταν ξεψύχησε, αφήσαμε το μικρό κορμάκι στο πίσω δωμάτιο, πήγαμε στο μπροστινό και στρώσαμε να κοιμηθούμε στο πάτωμα”. Χρήματα για το φέρετρο δεν υπήρχαν, ώσπου τους λυπήθηκε και τους δάνεισε ένα Γάλλος γείτονας. Σε άλλες επιστολές αναφέρει: “Μια βδομάδα πριν έφτασα στο σημείο να μην μπορώ να βγω από το σπίτι, γιατί τα πανωφόρια μου είναι στο ενεχυροδανειστήριο… εδώ και δέκα μέρες ταΐζω την οικογένεια μόνο με ψωμί και πατάτες”. Έξω από το σπίτι του είχαν κατασκηνώσει οι κατάσκοποι από την Πρωσία, κρατώντας σημειώσεις για το ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει, ενώ την ίδια στιγμή αγανακτισμένοι χασάπηδες, φουρνάρηδες και δικαστικοί κλητήρες χτυπούσαν την πόρτα του.

Καθωσπρεπισμός

Η υπόθεση της μίζερης ζωής έχει απασχολήσει πολλούς μελετητές, γιατί ήταν γεμάτη αντιφάσεις: η μιζέρια του συνοδευόταν από περιττά μικροαστικά έξοδα. Ακόμα και το 1851, που ήταν από τις φτωχότερες χρονιές που πέρασε ο Μαρξ, έλαβε από τον Ένγκελς (μόνιμος οικονομικός του υποστηρικτής) και άλλους υποστηρικτές του 150 λίρες, ποσό που του επέτρεπε να ζήσει με αξιοπρέπεια. Επιπλέον, την ίδια περίοδο, έβγαζε 50 λίρες το χρόνο από τη συνεργασία του με τη Neue Oder- Zeitung. Την ίδια εποχή το ετήσιο ενοίκιό του ήταν 22 λίρες. Τότε γιατί ζούσε σε απόλυτη μιζέρια; Η απάντηση κρύβεται στις μικροαστικές αντιλήψεις που έκρυβε μέσα του ο μέγας επαναστάτης: στην πραγματικότητα ήταν ένας φτωχός ευγενής που δεν εγκατάλειψε ποτέ τις αστικές του συνήθειες. Ενώ δεν είχε χρήματα για το φαγητό το παιδιών του, τα παιδιά του πέθαιναν λόγω ανθυγιεινών συνθηκών, επέμενε να διατηρεί γραμματέα, τον Βίλχεμ Πίπερ, παρόλο που η γυναίκα του ήταν πρόθυμη να κάνει την ίδια δουλειά. Επέμενε να πηγαίνει διακοπές στη θάλασσα, να κάνουν τα παιδιά του μαθήματα πιάνου και να τηρεί όλα τα προσχήματα του καθωσπρεπισμού. Δεν μπορούσε να δεχτεί το τρόπο ζωής του “υποπρολεταριάτου”, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε. Ήταν περήφανος που είχε παντρευτεί μια αριστοκράτισσα. Της είχε τυπώσει επισκεπτήρια που έγραφαν: “Τζένη Μαρξ, née (γεννημένη) βαρόνη ντε Βεστφάλεν”.
Αυτά τα επισκεπτήρια θα τον σώσουν από την αστυνομία, όταν θα το συλλάβουν στο δρόμο με τα ασημικά της οικογένειας της γυναίκας του καθώς θα πηγαίνει στο ενεχυροδανειστήριο. Θα τον κρατήσουν μία νύχτα στη φυλακή, γιατί δεν μπορούσε να πείσει τους αστυνομικούς ότι ένας απένταρος Γερμανός πρόσφυγας έχει στην κατοχή του ασημικά με το οικόσημο των Άργκιλ. Τελικά, η Τζένη θα πείσει για την αριστοκρατική της καταγωγή.
Τις μικροαστικές του αντιλήψεις τις βρίσκουμε και το 1865, όταν θα μετακομίσει σε μία έπαυλη στο βόρειο Λονδίνο. Γράφει στον Ένγκελς: “…είναι αλήθεια πως το σπίτι είναι πέρα από τις δυνάμεις μου, μα είναι ο μόνος τρόπος για να καταξιωθούν κοινωνικά τα παιδιά, προκειμένου να εξασφαλίσουν το μέλλον τους”. Οι κόρες του Μαρξ στην εφηβεία τους παρακολούθησαν σεμινάριο για κυρίες που στοίχιζε 8 λίρες το τέταρτο της ώρας.
Ο Μαρξ δεν αναζήτησε ποτέ μία συστηματική εργασία. Το 1862, όταν τον έπνιγαν τα χρέη, έκανε αίτηση να προσληφθεί ως υπάλληλος των σιδηροδρόμων, αλλά τον απέρριψαν εξαιτίας του δυσανάγνωστου γραφικού του χαρακτήρα.
Στις 28 Απριλίου 1882 και ενώ βρισκόταν στο Αλγέρι ξύρισε την γενειάδα του: “Ξεφορτώθηκα την προφητική γενειάδα και το τιμημένο στέμμα”, έγραψε στον Ένγκελς. Είναι τα χρόνια που μάλλον περνάει γεροντική υπαρξιακή κρίση. Οι ιδέες του δεν παίρνουν σάρκα και οστά. Τα βιβλία του δεν πωλούνται, η οικογένειά του αποδεκατίζεται από το θάνατο και η ζωή του νιώθει ότι φτάνει στο τέλος. Τι νόημα έχει πια ο Υλισμός και η Διαλεκτική;

Frans Masereel, χαρακτικό

Το τέλος

Την εποχή εκείνη του αρέσει πάρα πολύ ένα αραβικό παραμύθι το οποίο γράφει στην κόρη του:
Φιλόσοφος: Βαρκάρη, ξέρεις από Ιστορία;
Βαρκάρης: όχι
Βαρκάρης: τότε έχεις χαραμίσει τη μισή σου ζωή. Γνωρίζεις μαθηματικά;
Βαρκάρης: όχι
Φιλόσοφος: τότε έχεις χαραμίσει πάνω από τη μισή σου ζωή.
Σε λίγο ένα δυνατός άνεμος αναποδογυρίζει τη βάρκα και ρίχνει το βαρκάρη και το φιλόσοφο στη θάλασσα.
Βαρκάρης: Φιλόσοφε, ξέρεις κολύμπι
Φιλόσοφος: όχι
Βαρκάρης: Τότε έχεις χαραμίσει όλη σου τη ζωή.

Όσο ζούσε ο Μαρξ κυκλοφόρησε μόνο ο Α΄τόμος του “Κεφαλαίου”. Ο Μαρξ έζησε με την απογοήτευση ότι μόνο 2.000 άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη έχουν αγοράσει το “Κεφάλαιο”. Το δεύτερο τόμο θα τον εκδώσει ο ¨Ενγκελς δύο χρόνια μετά το θάνατο του Μαρξ και ο τρίτος τόμος, πάλι από τον Ενγκελς θα εκδοθεί το 1894. Το 1890 κυκλοφόρησαν στην Αμερική, σε αγγλική μετάφραση, οι δύο πρώτοι τόμοι του “Κεφαλαίου”. Από εκείνη πουλήθηκαν 5.000 αντίτυπα μέσα σε λίγες ημέρες, διότι, πιθανότατα, ο εκδότης απέστειλε στους τραπεζίτες της Γουόλ Στριτ ένα διαφημιστικό φυλλάδιο, ισχυριζόμενος πως το “Κεφάλαιο” του Κάρολου Μαρξ αποκάλυπτε τον τρόπο “για να συσσωρεύσουν κεφάλαια”.
Ο Κάρολος Μαρξ κηδεύτηκε στο νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ, στο ίδιο μνήμα που είχαν θάψει τη γυναίκα του στις 17 Μαρτίου 1883.

Tα παιδιά του

Τέσσερα παιδιά του Μαρξ πέθαναν πριν από αυτόν. Τα δύο που απέμειναν (Ελεονόρα και η Λόρα) αυτοκτόνησαν και τα δύο. Η Ελεονόρα, μάλιστα, είχε σχεδιάσει μία κοινή αυτοκτονία με τον αγαπημένο της (γνωστός τυχοδιώκτης). Η ίδια ήπιε το δηλητήριο που της έδωσε ο “αγαπημένος” της, ενώ αυτός, αφού την είδε να πεθαίνει, το μετάνιωσε και γύρισε στην ερωμένη του. Η Λόρα και ο Πολ Λάφαργκ, αφού έζησαν μέχρι το 1911 με τα λεφτά του Ένγκελς, αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν. Στην κοινή κηδεία τους τον επικήδειο εκφώνησε ένας άσημος εκπρόσωπος των Ρώσων Κομμουνιστών: ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν. Ο μόνος απόγονός του που έζησε μία φυσιολογική ζωή ήταν, μάλλον, ο νόθος γιος του, Φρέντι Ντέμουθ (τον οποίο ο Μαρξ λέγεται ότι απέκτησε με την πιστή υπηρέτρια του Έλεν Ντεμουθ) και τον οποίο ο Μαρξ ποτέ δεν αναγνώρισε και ο Φρέντι ποτέ δεν έμαθε ότι ο Μαρξ ήταν ο πατέρας του, αφού έζησε υιοθετημένος μακριά από την οικογένεια των Μαρξ.

-Στις αρχές του 21ου αιώνα, το Κεφάλαιο του Karl Marx διατηρεί αμείωτη τη σημασία του ως η πιο διεξοδική κριτική θεωρία του “ειδικά κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής”, της θεμελιώδους δυναμικής που χαρακτηρίζει την κίνηση της σύγχρονης οικονομίας και κοινωνίας.

***

 

“Ο εργαζόμενος γίνεται όλο και φτωχότερος όσο περισσότερο πλούτο παράγει, όσο η μεγαλύτερη παραγωγή του επιδρά μειωτικά στη δύναμη και την ισχύ του.
Ο εργαζόμενος γίνεται πάντα τόσο φτηνότερο προϊόν, όσο φτηνότερα προϊόντα παράγει.
Το αυξανόμενο κέρδος είναι αντιστρόφως ανάλογο με την αξία των εργαζομένων.
Με την εργασία παράγονται όχι μόνο τα προϊόντα, μα κι ο ίδιος ο εργαζόμενος σα προϊόν και δημιουργείται έτσι γενικά, η πιο πάνω αναλογία”.

(Καρλ Μαρξ “Το Κεφάλαιο”)

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -