8.3 C
Athens
Τετάρτη 12 Φεβρουαρίου 2025

“Οιδίπους Τύραννος” – Η οδυνηρή πορεία από την άγνοια στην αλήθεια και την αυτογνωσία

 

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου

ἰοὺ ἰού· τὰ πάντ᾽ ἂν ἐξήκοι σαφῆ.
ὦ φῶς, τελευταῖόν σε προσβλέψαιμι νῦν,
ὅστις πέφασμαι φύς τ᾽ ἀφ᾽ ὧν οὐ χρῆν, ξὺν οἷς τ᾽
οὐ χρῆν ὁμιλῶν, οὕς τέ μ᾽ οὐκ ἔδει κτανών.
(Οιδίπους Τύραννος, Σοφοκλής, 1185)

Από έκπληξη σ’ έκπληξη, από μυστήριο σε μυστήριο ο Οιδίπους φτάνει στο μεγαλύτερο απ’ όλα: Την προσωπική του ταυτότητα.
Αινίγματα, το σταυροδρόμι του καλού με το κακό, το μοιραίο τρίστρατο, ακραία οντολογικά ερωτήματα και μια ενδιαφέρουσα παράσταση που παρακολούθησα στο θέατρο του Παπάγου μια νύχτα του Ιουλίου, στριμωγμένη και σχεδόν ακίνητη, μέσα σε μια ατμόσφαιρα θερινής ραστώνης, όπου η ανθρώπινη παρουσία ήταν έντονη και θορυβώδης, τα κινητά και οι αισθήσεις δούλευαν στο φουλ, και η υπόθεση του έργου κάτι θύμιζε από αυτό που οι Αγγλοσάξωνες αποκαλούν Whodunit.

 

 

Ένα παζλ

Το Whodunit έργο ακολουθεί το πρότυπο της κλασικής αστυνομικής ιστορίας με την έννοια ότι παρουσιάζει το έγκλημα ως ένα παζλ που πρέπει να λυθεί μέσω μιας αλυσίδας ερωτήσεων που θέτει ο ενδιαφερόμενος. Στην αφήγηση αυτή υπάρχουν δύο χρονικές σειρές, οι οποίες είναι ανεξάρτητες µεταξύ τους.
Το ενδιαφέρον της αφήγησης μοιράζεται εξίσου μεταξύ της απάντησης στο ερώτημα ποιος το έκανε και του ενεστώτα χρόνου της έρευνας.
Το κλειδί στην αφήγηση βρίσκεται στην περιγραφή μιας κλειστής ομάδας -μιας οικογένειας με προϊστορία, ενός τόπου με προβλήματα- όπου σε όλους προσδίδεται μια ενοχική συμπεριφορά ύστερα από ένα έγκλημα και ο κύκλος των υπόπτων μεγαλώνει συναρπαστικά.
Ο Οιδίποδας Τύραννος είναι το πρώτο έργο στην παγκόσμια δραματουργία θρίλερ με σασπένς. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης είδε στον Οιδίποδα Τύραννο το μυστήριο. Είδε την αυτογνωσία, που ο αγώνας της διαρκεί μια ολόκληρη ζωή. Αργά στη ζωή του ο άνθρωπος γίνεται σοφός, με μόχθο, αγωνίες και θυσίες. Τότε μονάχα ανοίγει η βαριά αυλαία και φανερώνεται μ’ όλη τη λάμψη και τη φρίκη της η αλήθεια.

Βέβαια, στην τραγωδία “Οιδίπους Τύραννος” κανείς δεν ενδιαφέρεται να βρει τον δολοφόνο, αφού όλοι τον ξέρουν. Αυτό που απομένει είναι ο δολοφόνος να ανακαλύψει τον εαυτό του. Έτσι τον Σοφοκλή δεν τον ενδιαφέρει τόσο το θέμα της ατομικής ενοχής, όσο το θέμα της ατομικής δράσης.
Η τραγική αλήθεια που κρύβεται στο μυστήριο του Οιδίποδα είναι ότι ο ήρωας βρισκόταν σε πλήρη άγνοια, όταν έπραξε όσα έπραξε και ότι ο ίδιος ο Σοφοκλής, τόσο στον Οιδίποδα Τύραννο, όσο και στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, δεν προσπαθεί να δείξει ένοχο τον τραγικό ήρωα.

 

 

Υπάρχουν δύο άξονες, σύμφωνα με την προσέγγιση του σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, στον «Οιδίποδα Τύραννο», το τελειότερο έργο του αρχαίου δράματος, τουλάχιστον απ’ τα σωζόμενα. Οι δύο αυτοί άξονες δρουν συμπληρωματικά:
Ο ένας είναι η τέλεια πλοκή του: Ξετυλίγοντας το κουβάρι των γεγονότων, ο ήρωας, με αριστοτεχνικό τρόπο, φτάνει στο κέντρο του λαβυρίνθου, όπου διώκτης και διωκόμενος είναι ο ίδιος. Κι αν συχνά υποτιμούμε τον άξονα αυτόν, γυρεύοντας δίκαια άλλες ποιότητες, η φράση «Ο Πόλυβος δεν ήτανε πατέρας σου» πάντα προκαλεί ρίγος στο κοινό που παρακολουθεί. Και το παιχνίδι της μοίρας βρίσκεται ακόμα στη μέση.
Ο δεύτερος άξονας, αυτός που κάνει τον Οιδίποδα το πρώτο υπαρξιακό έργο στην παγκόσμια δραματουργία, είναι η ίδια η ερώτηση που θέτει: «Ποιος είμαι;». Και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί ο ήρωας για να την απαντήσει: τα εργαλεία που ο άνθρωπος –ειδικά ο Δυτικός– έχει θεοποιήσει: τον ορθό λόγο, τη σκέψη, τη λογική. Είναι τα μόνα που έχουμε, έχουν εκτοξεύσει το είδος μας, όμως δεν αρκούν. Γιατί αν αποφασίσεις να θέσεις τη συγκεκριμένη ερώτηση, οφείλεις να είσαι έτοιμος και για την απάντηση. Και η αλήθεια, όπως λέει ο ποιητής, «μόνον έναντι θανάτου δίδεται».
Ο Οιδίποδας είναι ο πρώτος Άνθρωπος της δραματουργίας μας, ο Αδάμ της και ο ήρωας που έχει πονέσει περισσότερο. Η μοίρα του μας κάνει ταπεινούς.

 

 

Ο μύθος

Η συγκεκριμένη τραγωδία, με έντονα τα στοιχεία αστυνομικού και ψυχολογικού θρίλερ, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και στοχασμού για φιλοσόφους, καλλιτέχνες του θεάτρου και ψυχαναλυτές τους τελευταίους αιώνες.
Το τελειότερο ίσως έργο του Σοφοκλή, με την υποδειγματική δομή και με την εξαιρετική χρήση του μυθολογικού υλικού του θηβαϊκού κύκλου.
Ο μύθος του Οιδίποδα είναι ο σημαντικότερος από τους αρχαιότατους θηβαϊκούς μύθους. Αναφέρεται ήδη στα ομηρικά έπη, που ακολουθούν ίσως παλαιότερες παραδόσεις άγνωστων επικών ποιητών.
Ο Σοφοκλής αντλώντας τις πηγές του από το άφθονο μυθολογικό υλικό και αξιοποιώντας, κατάλληλα, τις ποικίλες παραλλαγές και λεπτομέρειες του μύθου, τροποποιώντας ανάλογα μερικά σημεία της μυθικής παράδοσης, δραματοποίησε έξοχα την τραγική μοίρα του Οιδίποδα. Ειδικότερα, από τις εφτά διασωθείσες τραγωδίες του οι τρεις αναφέρονται στην πολύπαθη μορφή του Λαβδακίδη και στους απογόνους του.
Η πρώτη τραγωδία -«Οιδίπους Τύραννος»- γράφεται ανάμεσα στο 429 και το 425 π.Χ., με πιο πιθανή ημερομηνία το 428 π.Χ., οπότε και παίχτηκε στα Μεγάλα Διονύσια.
Η υπόθεση εκτυλίσσεται στη Θήβα σε εποχή που ακόμη ήταν σε ισχύ η τυραννία αλλά απευθύνεται σε αθηναϊκό κοινό την εποχή της δημοκρατίας.

 

 

Το πριν

Τα προηγούμενα γεγονότα που οδηγούν στην υπόθεση του έργου έχουν ως εξής:

Ο πανίσχυρος βασιλιάς της Θήβας Λάιος, γιος του Λάβδακου, έλαβε κάποτε χρησμό από το θεό Απόλλωνα ότι θα φονευόταν από το παιδί που θα αποκτούσε από τη σύζυγό του Ιοκάστη.

Όταν αργότερα η Ιοκάστη, παρά τη θεϊκή πρόρρηση, γέννησε ένα αγόρι, ο Λάιος τρομαγμένος και για να αποφύγει την απειλή του δελφικού χρησμού, το παρέδωσε σ’ έναν πιστό του δούλο-βοσκό, –αφού πρώτα τρύπησε και έδεσε τους αστραγάλους του–, με την εντολή να αφήσει το νεογέννητο έκθετο στον άγριο Κιθαιρώνα.

Ο βοσκός, όμως, που θα εκτελούσε την εντολή, ένιωσε οίκτο για το νήπιο και το παρέδωσε σ’ έναν άλλο βοσκό από την Κόρινθο, ο οποίος το μετέφερε στην πόλη αυτή και το έδωσε στον κύριό του Πόλυβο, βασιλιά της Κορίνθου. Ο Πόλυβος και η σύζυγός του Μερόπη, που δεν είχαν παιδιά, το υιοθέτησαν με χαρά και το ονόμασαν Οιδίποδα, εξαιτίας των πρησμένων ποδιών του.
Όταν μεγάλωσε ο Οιδίπους, σε κάποιο συμπόσιο, αποκλήθηκε υβριστικά από έναν ομοτράπεζό του νόθος. Ο Πόλυβος και η Μερόπη δεν κατόρθωσαν να δώσουν ικανοποιητικές εξηγήσεις, όταν ερωτήθηκαν από τον προσβληθέντα Οιδίποδα. Έτσι αυτός κατευθύνθηκε στους Δελφούς για να μάθει ποιοι ήταν οι γονείς του. Η απάντηση της Πυθίας ήταν ρητή: να μην επιστρέψει πια στην πατρίδα του, γιατί, αν γύριζε, θα σκότωνε τον πατέρα του και θα έπαιρνε γυναίκα την ίδια τη μητέρα του. Για να αποφύγει την πατροκτονία και την αιμομιξία αποφάσισε να μην ξαναγυρίσει στην Κόρινθο, αλλά να ακολουθήσει τον αντίθετο δρόμο προς τη Βοιωτία.

Σ’ ένα τρίστρατο της Φωκίδας όμως, «σχιστή οδό», κοντά στη Δαύλεια, γίνεται η μοιραία συνάντηση με τον Λάιο και την ακολουθία του. Ύστερα από μια σφοδρή λογομαχία για το ποιος θα παραμερίσει, ο Οιδίπους τους σκοτώνει όλους εκτός από ένα δούλο, που κατόρθωσε να διασωθεί. Ήταν ακριβώς αυτός που παρέλαβε κάποτε τον Οιδίποδα – βρέφος για να τον εγκαταλείψει στον Κιθαιρώνα.

Ο βοσκός πανικόβλητος επέστρεψε στη Θήβα και ανακοίνωσε ότι ο Λάιος σκοτώθηκε ἐν τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς ὁδοῖς, από ληστές που του είχαν στήσει ενέδρα.

Όταν ο Οιδίπους έφτασε στη Θήβα, βρήκε τους πολίτες τρομοκρατημένους εξαιτίας της αινιγματικής Σφίγγας (ποικιλῳδὸς Σφίγξ), η οποία καθισμένη σ’ ένα βράχο, κοντά στην πόλη, προκαλούσε τους διαβάτες με το αίνιγμά της. Ο Οιδίπους έδωσε εύστοχη απάντηση, λύνοντας με την οξύνοια και το θάρρος του, το αίνιγμα και υποχρεώνοντας το τέρας να γκρεμιστεί από το βουνό Φίκιο.

Έτσι, ανακηρύχθηκε σωτήρας της πόλης και πήρε το έπαθλο, που ο προσωρινός βασιλιάς της Θήβας Κρέων είχε ορίσει: τη χήρα βασίλισσα Ιοκάστη ως γυναίκα και το θρόνο.

 

 

Η επιδημία

Ως λαοφιλής βασιλιάς ο Οιδίπους ζούσε ευτυχισμένος και μεγάλη ευημερία επικρατούσε στη χώρα του. Από το γάμο του με την Ιοκάστη απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, που ήταν ταυτόχρονα και αδέλφια του. Ξαφνικά, όμως, μεγάλη συμφορά ενέσκηψε στην πόλη του Κάδμου. Θοβερή επιδημία (λοιμὸς ἔχθιστος), που απειλούσε κάθε ζωντανό στη φύση και στην πόλη, μάστιζε τη χώρα, παράλληλα με την ξηρασία της γης και την αποβολή, στον τοκετό, των γυναικών και των ζώων. Για να βρει την αιτία της συμφοράς και το μέσο για τη λύτρωση, ο Οιδίπους ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών.

 

 

Η υπόθεση

Η τραγωδία αρχίζει από το σημείο που ο Οιδίπους περιμένει με αγωνία το γυναικάδελφό του Κρέοντα, γιο του Μενοικέα, που εστάλη ως απεσταλμένος στα πυθικά δώματα του Φοίβου, για να του φανερώσει με ποιον τρόπο θα απαλλαγεί η πόλη από τα δεινά της.
Ο Κρέων, όταν φθάνει, ανακοινώνει τον χρησμό του μαντείου: ο θεός απαιτεί την τιμωρία του φονιά του Λάιου. Στο πρώτο επεισόδιο κυριαρχεί η σύγκρουση του Οιδίποδα με τον μάντη Τειρεσία, επειδή αυτός αρνείται να αποκαλύψει τον φονιά. Ο οργισμένος μάντης υπαινίσσεται την ενοχή του Οιδίποδα. Ο Οιδίπους θεωρεί ότι πρόκειται για συνωμοσία και στρέφει στο δεύτερο επεισόδιο την οργή του εναντίον του Κρέοντα. Στον διάλογο που ακολουθεί μεταξύ Οιδίποδα και Ιοκάστης, εκείνη του αναφέρει λεπτομέρειες του φόνου, που δημιουργούν υποψίες στον Οιδίποδα για δική του εμπλοκή. Στο τρίτο επεισόδιο, φτάνει από την Κόρινθο αγγελιαφόρος για να ανακοινώσει στον Οιδίποδα ότι πέθανε ο Πόλυβος. Για να τον καθησυχάσει δε ως προς το το χρησμό, αναφέρει ότι το βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου δεν ήταν οι πραγματικοί γονείς του, αφού ο ίδιος τον είχε παραλάβει νήπιο από έναν δούλο του Λαΐου. Η Ιοκάστη καταλαβαίνει την αλήθεια και προσπαθεί να αποτρέψει τον Οιδίποδα από τη συνέχιση της έρευνας. Εκείνος όμως με απόλυτη βεβαιότητα θα συνεχίσει την αναζήτησή του για να ανακαλύψει στο τέλος, όταν θα έχει πια ακούσει τον υπηρέτη του Λαΐου που ήταν αυτόπτης μάρτυρας στη σκηνή του φόνου, ότι ο ένοχος είναι ο ίδιος και ότι, ενώ προσπάθησε να αποφύγει τη μοίρα του, στην πραγματικότητα υπήρξε άθυρμά της.

 

 

Ερωτήματα και υποθέσεις

Το έργο επαναδιηγείται τη ζωή του Οιδίποδα μέχρι να φτάσει στην αποκάλυψη της τυχαίας επιβίωσής του μετά την εγκατάλειψή του στην απόκρημνη πλαγιά του Κιθαιρώνα, η οποία τελικά αποδεικνύεται κάθε άλλο παρά τυχερή.
Η αποκάλυψη του γεγονότος προκαλεί την απροσδόκητη πτώση του ήρωα από την ευτυχισμένη ζωή του βασιλιά, στη δυστυχισμένη ζωή του τυφλού επαίτη.
Ο ρυθμός της δράσης στην παράσταση του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη που παρακολουθήσαμε ήταν γρήγορος και πλαισιωνόταν από μία σειρά ερωτημάτων και υποθέσεων που την προωθούσαν. Αυτά τα ερωτήματα σταδιακά γίνονταν θέματα ζωής και θανάτου για τον Οιδίποδα.
Αν ο Οιδίποδας δεν πήγαινε στους Δελφούς να μάθει ποιοι είναι οι πραγματικοί γονείς του…
Αν έστω και τότε, παίρνοντας τον χρησμό δεν εφησύχαζε, γιατί ο χρησμός του είπε ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του, εκείνος όμως δεν είχε ρωτήσει αυτό -είχε ρωτήσει ποιος ήταν ο πατέρας του…
Αν δεν αποφάσιζε να λογομαχήσει για θέμα προτεραιότητας στη διασταύρωση της Δαυλείας οδού και υποχωρούσε…
Αν έστω δεν επιτίθετο φονικά στους τέσσερις άνδρες, αλλά τους τραυμάτιζε και έφευγε…
Αν ο Οιδίποδας δεν είχε τη φιλοδοξία να γίνει βασιλιάς, αφού και στην Κόρινθο διάδοχος ήταν κι έφυγε και θα μπορούσε θεωρητικά να αρκεστεί σε μια πιο ταπεινή μοίρα…

 

 

Η εσωτερική αλήθεια

Η διερεύνηση ενός συμβάντος, όπως ο φόνος του Λαΐου, καταλήγει σε ένα ταξίδι προς την εσωτερική αλήθεια.
Η έρευνα δίνει τη θέση της στην αμφιταλαντευόμενη, βασανιστική, γεμάτη παλινωδίες και πισωγυρίσματα αυτο-αποκάλυψη.
Κάθε στοιχείο που έρχεται στην επιφάνεια προκαλεί την αναδίπλωση του μυστηρίου προς πιο σκοτεινές και δυσπρόσιτες περιοχές.
Αντί για ευτυχές αποτέλεσμα, όπως ελπίζεται, η υπόθεση σηματοδοτεί μια στείρα επιστροφή σε αδιέξοδα του παρελθόντος και δυσοίωνα μυστήρια.
Η υπόσταση του Οιδίποδα διαρκώς υπονομεύεται με κατάληξη να ταυτίζεται με την ίδια την ενοχή που προσπαθεί να καταγγείλει.

Η ευτυχία του ξακουσμένου Οιδίποδα τελικά αποδείχτηκε πλασματική. Η πτώση του τον καθιστά ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του ευμετάβλητου της ανθρώπινης τύχης. Η θεϊκή τάξη είναι εκεί, υπάρχει, είτε την πιστεύει κανείς είτε όχι. Η πτώση του Οιδίποδα και η προσεχής εξορία του αποκαθιστούν την κοσμική τάξη που είχαν διαταράξει οι πράξεις της πατροκτονίας και της αιμομιξίας.
Αιμομιξία και πατροκτονία συμφωνούν με την ήρεμη αντικειμενικότητα του χρησμού, ο οποίος στον Σοφοκλή παρουσιάζεται ως περίληψη του τι θα συμβεί.

 

 

Η λογική

Στον Οιδίποδα Τύραννο διακρίναμε:

*Την κοινή μοίρα, τον τραγικό κλήρο του ανθρώπου, που έρχεται στον κόσμο χωρίς να ερωτηθεί, είναι προορισμένος ν’ αγωνίζεται στα τυφλά και να λύνει αινίγματα που του επιβάλλονται μυστηριωδώς.
*Το αδιάλλακτο πείσμα του ανθρώπου που προσπαθεί ν’ ανακαλύψει το μυστικό της ύπαρξής του, που το κρατούν, ωστόσο, ζηλόφθονα οι θεοί.
* Τον άνθρωπο που θέλει να δικαιώσει την ύπαρξή του, μα που αδυνατεί να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεών του.
* Τον άνθρωπο που είναι καταδικασμένος να ζει στο σκοτάδι της άγνοιας και της οδύνης του.

Μολονότι ο Οιδίπους προειδοποιήθηκε από το μαντείο των Δελφών ότι διέτρεχε άμεσο κίνδυνο να γίνει πατροκτόνος, στο δρόμο προς τη Θήβα κάνει το μοιραίο σφάλμα να σκοτώσει έναν άντρα ηλικιωμένο που νόμιζε ότι ήταν ξένος, ενώ στην ουσία ήταν ο ίδιος ο πατέρας του.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Οιδίποδας Τύραννος είναι η τραγωδία της αμαρτίας με την έννοια του λογικού σφάλματος. Η λογική του Οιδίποδα φαίνεται να ξεγλιστρά σε κρίσιμα σημεία. Πηγαίνει στο μαντείο των Δελφών για να ρωτήσει την ταυτότητα των πραγματικών γονιών του. Το μαντείο δεν απαντά στο συγκεκριμένο ερώτημα και του ανακοινώνει ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Σε κατάσταση σύγχυσης, ξεχνά τον λόγο που τον οδήγησε στο μαντείο, θεωρεί δεδομένο ότι οι γονείς του είναι το βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου και τρέπεται σε φυγή προκειμένου να μη συναντήσει τη μοίρα του. Πράττει ακριβώς το αντίθετο.

Ωστόσο, υπάρχει μια λογική σκέψη που, αν την έκαμνε ο Οιδίποδας θα μπορούσε να αποφύγει τη μοίρα του και την πραγματοποίηση του χρησμού: να μη σκοτώσει άνθρωπο μεγαλύτερο απ’ αυτόν ούτε να παντρευτεί γυναίκα μεγαλύτερή του. Όμως ο νους, η λογική, αποδεικνύεται αδύναμη να συνυπολογίσει όλα τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή της. Και είναι ακριβώς αυτή η αδυναμία της λογικής (αμαρτία) που οδηγεί στην αμαρτία, με την ηθική πια σημασία της λέξης.

 

 

Οι ερμηνείες

Όταν ο Οιδίποδας μεταβαίνει από την άγνοια στη γνώση της φοβερής του αυταπάτης, βρίσκεται αναπότρεπτα αντιμέτωπος με μία αλήθεια η οποία ουσιαστικά του επιβάλλεται με τρόπο οδυνηρό. Γεγονός που νιώσαμε με τη συγκλονιστική ερμηνεία του Δημήτρη Λιγνάδη στην παράσταση. Το μεγαλείο της ερμηνείας του Οιδίποδα πλημμύρισε τη σκηνή.

Ο αναμφισβήτητα κορυφαίος ηθοποιός Δημήτρης Λιγνάδης έπλασε έναν Οιδίποδα ευφυή και οξύθυμο, συμπονετικό αλλά ταυτόχρονα σκληρό, που συνοψίζει στο πρόσωπό του όλα τα ουσιώδη παράδοξα της ανθρώπινης φύσης. Ο αναμφισβήτητα σπουδαίος καλλιτέχνης σε μια ερμηνεία – διδασκαλία μας έδωσε ανάγλυφη την ουσία του μεγάλου ρόλου που επωμίστηκε. Ο ήρωας όσο έβλεπε το φως της ημέρας ήταν βυθισμένος στο σκοτάδι της άγνοιας. Όταν από δική του επιλογή χάνει την όρασή του, τότε είναι που μπορεί να διακρίνει την πραγματικότητα και να αντιληφθεί τη διαφορά που ανάμεσα στην ανθρώπινη και τη θεϊκή γνώση. Ο Οιδίπους αντικρίζει και αποδέχεται την αλήθεια με όσες φρικτές συνέπειες και αν έχει αυτή. Η αιτία της άρνησής του να αγνοήσει τις συνέπειές της, είναι η ανάγκη του να διατηρήσει την ακεραιότητά του. Γιατί για τον Σοφοκλή τότε μονάχα φτάνει ο άνθρωπος στην άκρα εγκαρτέρηση όταν δει κατάματα την αλήθεια.

Η Αμαλία Μουτούση ως Ιοκάστη ήταν αρχοντική και τρυφερή, όμορφη και στοχαστική, αγέρωχη και μητρική. Ήταν η βασίλισσα και σύζυγος που όταν αγγίζει την τραγική αλήθεια οπισθοχωρεί μπροστά στη βαρύτητα της μιαρής πράξης που αντιλαμβάνεται πως διεπράχθη. Ο λόγος της ελλειπτικός και κρυπτικός. Τραγικό το αδιέξοδό της. Όταν ως Ιοκάστη ανακαλύπτει ότι ο άντρας της είναι και γιος της, η αντίδρασή της είναι να καταπνίξει την αλήθεια και να τον αφήσει να ζει μέσα στην άγνοια. Μια γυναίκα που πονά ανείπωτα, που θρηνεί βουβά, που ψάχνει εναγωνίως μια ασπίδα προστασίας για την οικογένειά της. Η Αμαλία Μουτούση με την ευαισθησία της, με τη βαθιά της γνώση, με το υποκριτικό της ένστικτο έδωσε ίσως την καλύτερη Ιοκάστη των τελευταίων δεκαετιών.

Ένας από τους πιο καλούς ηθοποιούς μας, με πολύχρονη άσκηση στην τραγική τέχνη, ο πάντα θαυμάσιος και αξιόλογος Νίκος Χατζόπουλος, υποδύθηκε τον Κρέοντα σε μια εξαίσια και σοβαρή ερμηνευτική κατάθεση, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα της ανταποδοτικής δικαιοσύνης. Μια ερμηνεία με εκφραστικότητα και ψυχικές διακυμάνσεις.

Ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης -ένας ακόμα σπουδαίος ηθοποιός μας- με κύρος, δυνατός και συντριπτικός ερμήνευσε τον Τειρεσία, τον γέροντα που ανήκει στο παρόν και έχει την ικανότητα να βλέπει ενδόμυχα την αλήθεια που δένει το παρελθόν με το μέλλον. Άλλοτε με την αμηχανία της αποκάλυψης και κατόπιν με υψηλό θυμικό βρασμό ο μάντης προειδοποιεί για τις μελλοντικές συμφορές που περιμένουν τον Οιδίποδα. Ο μόνος από τους ανθρώπους στον οποίο είναι έμφυτη η αλήθεια.

Δύο ηθοποιοί που επίσης μας άρεσαν πολύ ήταν ο Γιώργος Ζιόβας ως Άγγελος και ο Γιώργος Ψυχογιός ως Θεράπων. Σημαντικοί ρόλοι, από τους ωραιότερους του αρχαίου δράματος, είναι οι χαρακτήρες που κρατούν τα κλειδιά του μυστηρίου, ειδικά ο Θεράπων, και χάρη σ’ αυτούς αποκαλύπτεται καθαρά αυτό που ο Οιδίπους αναζητά, η καταγωγή του, η προσωπική ταυτότητά του. Και οι δύο ήταν εκπληκτικοί και στις λεπτομέρειές τους και στο σύνολο της ερμηνείας τους. Με αξιοσημείωτη απλότητα και απλοϊκότητα ο Γιώργος Ζιόβας, με κομψότητα, δεινότητα, διακριτικότητα και συγκίνηση ο Γιώργος Ψυχογιός.

Έξοχος και ο Εξάγγελος που γλαφυρά και αδρά ηθογράφησε ο Νικόλας Χανακούλας.

 

 

Ο Χορός

Ο Χορός των ικετών, ασύλληπτος, ανώτερος, βρίσκεται στη μέγιστη δυνατή απόσταση από τη μολυσμένη, αιμομικτική καταγωγή του ήρωα. Από τους εξαίρετους Μιχάλη Αφολαγιάν, Δημήτρη Γεωργαλά, Δημήτρη Καραβιώτη, Κώστα Κοράκη, Αλκιβιάδη Μαγγόνα, Δημήτρη Μαύρο, Βασίλη Παπαδημητρίου, Γιάννη Πολιτάκη, Γιωργή Τσουρή, Βαγγέλη Ψωμά απαρτιζόταν ο ασκημένος κινησιολογικά, φωνητικά και μουσικά Χορός. Ο καθένας από όλους είναι μια ικανότατη μονάδα για το θέατρό μας. Όλοι μαζί δημιούργησαν ένα μαγνητικό σύνολο που έδωσε στο κοινό ένα θέαμα ποιότητας. Είδαμε ένα Χορό που απλωνόταν, ανασυντασσόταν και μετασχηματιζόταν στο σκηνικό χώρο. Οι δράσεις και οι χορικές ιαχές, ολόκληρο το σώμα του Χορού ενωνόταν και συνέπασχε με τον Οιδίποδα, την Ιοκάστη, τον Κρέοντα, τον Τειρεσία, το Βοσκό και το Θεράποντα, σε μια αρμονική συνύπαρξη και συμπόνια στην οδύνη.

 

 

Οι συντελεστές

Με πνευματικότητα, ποιητικότητα και ρώμη η μετάφραση του Γιάννη Λιγνάδη. Ένοχοι ως θανάτου και αθώοι ώσπερ νήπια. Αυτό σκέφτηκα βλέποντας τα πήλινα βρέφη που φιλοτέχνησε ο Πάρις Μέξης. Έναν πήλινο στρατό από τα βρέφη – θύματα του λιμού στην πόλη, μικρούς Οιδίποδες στον Κιθαιρώνα. Εύστοχα τα κοστούμια, με τη μαύρη καλύπτρα του Τειρεσία και το ωραιότατο κοστούμι της Ιοκάστης που παρέπεμπε στον αρχαίο μινωικό πολιτισμό, να κυριαρχούν.

Ο λαμπρός συνθέτης Μίνως Μάτσας περιέβαλε την παράσταση με μια έντονα υποβλητική μουσική κρουστών και πνευστών. Ευγλωττία και εκφραστικότητα έδωσε με την επιμέλεια της κίνησης η Κική Μπάκα. Με σαφή δραματικότητα οι φωτισμοί του Αλέκου Γιάνναρου.

Επίσης όλοι οι συντελεστές, όπως οι βοηθοί σκηνοθέτη Δήμητρα Δερμιτζάκη, Έλενα Σκουλά, ο φιλολογικός σύμβουλος Νίκος Μανουσάκης, η βοηθός μουσικού Δήμητρα Αγραφιώτη και η Κατερίνα Κοζαδίνου που έκανε τη φωνητική διδασκαλία, δικαιούνται θερμούς επαίνους για την επάρκεια και τη συμμετοχή τους στην επιτυχία της παράστασης.

Τι κρατάμε από την παράσταση; Τον Δημήτρη Λιγνάδη με την καθηλωτική παρουσία του ως Οιδίπους, την τραγική φιγούρα της Αμαλίας Μουτούση ως Ιοκάστη, την άρρηκτη σχέση της ανθρώπινης φύσης με την έρευνα, τη συσσωρευμένη οδύνη και την τρυφερότητα, την ευαλωτότητα της ανθρώπινης φύσης, τη διεκδίκηση της ελευθερίας της βούλησης στον άνθρωπο, τη μηδαμινότητα του ανθρώπου και την αστάθεια της ευτυχίας του. Την ανεπάρκεια της λογικής. Ο λογισμός, το μοναδικό αυτό εργαλείο που έχουμε για να αντιληφθούμε τον κόσμο και να προοδεύσουμε, είναι ελλειμματικός. Ό,τι κι αν πιστεύεις, σε υπερβαίνει κατά πολύ ο κόσμος γύρω σου.

Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης καταφέρνει να γίνεται καλύτερος και ωριμότερος από παράσταση σε παράσταση. Έξοχα δομημένος και απόλυτα συναρπαστικός ως σκηνοθέτης συνέθεσε ένα σπουδαίο δημιούργημα για τα ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα του ανθρώπου. Επισήμανε το μέγεθος της συντριβής και της εξουθένωσης του Οιδίποδα, έδωσε σωστά την ψυχολογία της αντιπαράθεσης, τα παράδοξα και τις σκοτεινές αυταπάτες της ζωής.

“Επιτέλους μια αρχαία τραγωδία χωρίς μοντερνισμούς”, άκουσα φεύγοντας να λέγεται ανάμεσα στο κοινό του Παπάγου. Και όντως αυτή η παράσταση, που αποτελεί και την πρώτη σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη σε αρχαία τραγωδία, δεν διεκδικούσε να αποδείξει ή να επιδείξει κάτι. Ήταν στέρεα, σίγουρη, σαφής, είχε αυτοπεποίθηση και έλεγχο. Είχε και ευστροφία. Ακόμα πιο μεγάλη αρετή της ωστόσο θεωρώ τη γλυκύτητα. Γιατί χωρίς γλυκύτητα, χωρίς αγαπητική στάση στα πράγματα, ακόμα και η ευφυΐα δεν είναι αρκετή. Μια παράσταση ευσεβούς αγνότητας στα λόγια και στα έργα.

 

  • Η παράσταση έκανε πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης, στα Γιάννενα, την Παρασκευή 5 Ιουλίου 2019, ενώ παρουσιάστηκε και στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, την Παρασκευή 12 και το Σάββατο 13 Ιουλίου. Συνεχίζει να παρουσιάζεται σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Γιάννης Λιγνάδης
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
Σκηνικά-Κοστούμια: Πάρις Μέξης
Μουσική: Μίνως Μάτσας
Κίνηση: Κική Μπάκα
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Βοηθοί σκηνοθέτη: Δήμητρα Δερμιτζάκη, Έλενα Σκουλά
Φιλολογικός Σύμβουλος: Νίκος Μανουσάκης
Βοηθός Μουσικού: Δήμητρα Αγραφιώτη
Φωνητική Διδασκαλία: Κατερίνα Κοζαδίνου
Φωτογραφίες παράστασης: Πάτροκλος Σκαφίδας
Παραγωγή: Αθηναϊκά Θέατρα

Πρωταγωνιστούν:
Δημήτρης Λιγνάδης: Οιδίποδας
Αμαλία Μουτούση: Ιοκάστη
Νίκος Χατζόπουλος: Κρέων
Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης: Τειρεσίας
Γιώργος Ζιόβας: Άγγελος
Γιώργος Ψυχογιός: Θεράπων
Νικόλας Χανακούλας: Εξάγγελος
Χορός: Μιχάλης Αφολαγιάν, Δημήτρης Γεωργαλάς, Δημήτρης Καραβιώτης, Κώστας Κοράκης, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Δημήτρης Μαύρος, Βασίλης Παπαδημητρίου, Γιάννης Πολιτάκης, Γιωργής Τσουρής, Βαγγέλης Ψωμάς.

  • Διαβάστε επίσης:

O “Οιδίπους τύραννος”, σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη, περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα

“Οιδίπους Τύραννος” του Σοφοκλή – Όσα πρέπει να γνωρίζετε πριν δείτε την παράσταση

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -