Tης Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Τόσο πεισματικά αντιφατικός είναι ο άνθρωπος: προς το συμφέρον του, δε δέχεται να του ασκούν καμία πίεση – προς βλάβη του, δέχεται κάθε αναγκασμό». Σοπενχάουερ
Το έργο διαδραματίζεται εν μέρει στην Ουγγαρία και εν μέρει σε ένα χώρο αναμονής στα όρια του Ουρανού. Η ιστορία αφορά τον Liliom, έναν άνδρα σκληρό, αναιδή, έναν νεαρό οκνηρό νταή που εργάζεται περιστασιακά σε φημισμένο λούνα παρκ της Βουδαπέστης. Ο γοητευτικός αυτός αλητάκος ερωτεύεται με την Julie, μια νεαρή, όμορφη και καλοσυνάτη γυναίκα που εργάζεται ως καμαριέρα. Όταν και οι δύο χάνουν τις δουλειές τους, ο Liliom αρχίζει να κακομεταχειρίζεται την Julie από πικρία, αν και μάλλον την αγαπάει. Αυτή επιμένει να τον αγαπάει, αυτός την αγαπάει μεν, αλλά τόσο «με τον τρόπο του» δε, που μας φαίνεται ότι δεν την αντέχει με τίποτα. Η νεαρή μένει έγκυος, o απατεωνίσκος δεν βρίσκει κανένα νόμιμο σχέδιο να βγάλει λεφτά για το παιδί που θα έρθει στον κόσμο και τα πράγματα πάνε απ’ το κακό στο χειρότερο.
Εν αγνοία της, συμφωνεί να συμμετάσχει με το φίλο του Ficsur, έναν πονηρό εγκληματία, σε μια ομηρεία ώστε να αποκτήσει χρήματα για το παιδί. Απρόθυμος να επιστρέψει στην πρώην εργοδότριά του, την ιδιοκτήτρια του καρουσέλ κα Muskat, η οποία είναι τρελά ερωτευμένη μαζί του και ικανή να κάνει τα πάντα γι’ αυτόν, θεωρεί ότι η ληστεία είναι ο μόνος τρόπος και η έσχατη λύση για να αποκτήσει οικονομική ασφάλεια. Η υπόθεση αποβαίνει καταστροφική, ο Ficsur δραπετεύει και ο Liliom δυστυχώς αυτοκτονεί για να αποφύγει τη σύλληψη. Τον βρίσκουμε να συναλλάσσεται με αγγέλους και τον ουράνιο κριτή σε έναν τόπο γεμάτο τύψεις και φλόγες, πιθανόν το Καθαρτήριο.
Δεκαέξι χρόνια αργότερα, του δίνεται η άδεια να επιστρέψει στη γη για μία και μόνον ημέρα προκειμένου να κάνει μια καλή πράξη για την έφηβη πλέον κόρη του, τη Λουίζα, την οποία δεν γνώρισε ποτέ. Αν πετύχει, θα έχει τη δυνατότητα να μπει στον Παράδεισο. Εάν αποτύχει η προσπάθειά του, τότε θα σταλεί στην Κόλαση. Το τέλος, όμως, επικεντρώνεται στην Τζούλι, η οποία αναπολεί με στοργή και τρυφερότητα τον Λίλιομ.
Στο έργο υπάρχουν κι άλλοι ενδιαφέροντες χαρακτήρες, όπως η Μαρί, η γλυκιά, πιστή και λογική φίλη της Τζούλι και ο Βολφ, ένας μάλλον πομπώδης και επιδέξιος χαρακτήρας που παντρεύεται τη Μαρί και τελικά γίνεται ο πλούσιος ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου στο οποίο κάποτε εργαζόταν ως απλός υπάλληλος. Υπάρχει, επίσης, ένας τίμιος ξυλουργός ο οποίος αγαπά την Τζούλι αλλά μάταια την περιμένει γιατί αυτή δεν έχει μάτια παρά μόνον για τον Λίλιομ.
O Θωμάς Μοσχόπουλος, μετά τις παραστάσεις “Mistero Buffo” και “Ρινόκερος”, στην πρώτη του σκηνοθεσία βραδινής παράστασης ως καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου “Πόρτα” της Ξένιας Καλογεροπούλου, καταπιάνεται με το “Λίλιομ” του Φέρεντς Μόλναρ, το δεύτερο έργο του κύκλου των φετινών βραδινών παραστάσεων με υπότιτλο «Κακά αγόρια σε έργα με περίεργα ονόματα».
Οι συγκινήσεις πρέπει να οδηγούν στη σκέψη. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε, αν δεν έχουμε συγκινηθεί και δεν μπορούμε να είμαστε αληθινά συγκινημένοι, αν δεν σκεφτόμαστε. Πανέμορφος, πάλλευκος και πολύ αρωματικός. Αυτός είναι ο περίφημος κρίνος Lilium, που πλέον είναι και πολύ σπάνιος. Λίλιομ μπορεί στα ουγγαρέζικα να σημαίνει κρίνο, αλλά στην ουγγαρέζικη αργκό είναι το «λουλούδι», η «μάρκα», η «μούρη», ο άνθρωπος του υποκόσμου. Ο Λίλιομ στο έργο του Μόλναρ είναι ένας γητευτής, βίαιος, απρόβλεπτος, παιχνιδιάρης και ακαταμάχητα αλαζόνας. Ο κόσμος του συναρπαστικός, λαμπερός και εύθραυστος, ακριβώς όπως ο γεμάτος ιλιγγιώδεις ψευδαισθήσεις κόσμος του Λούνα Παρκ της Βουδαπέστης, της οποίας είναι το απόλυτο «αστέρι». Μέχρι, που εμφανίζεται ένα καλόψυχο κορίτσι που θα ραγίσει την επίχρυση επιφάνειά του μια για πάντα. «Αστέρι» ο Λίλιομ, αστέρι θα επιχειρήσει να φέρει ως δώρο στην κόρη του από τον Ουρανό…
Ο Φέρεντς Μόλναρ ήταν γιος πλούσιας οικογένειας και απολάμβανε τις ανέσεις της ζωής και το γόητρο της ανώτερης κοινωνίας. Με πλούσια μόρφωση, γοητευτικός και πνευματώδης, έγινε σύντομα γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους της Βουδαπέστης, όταν, εγκαταλείποντας τις σπουδές του στα νομικά, στράφηκε στη δημοσιογραφία και στο μυθιστόρημα. Το “Λίλιομ”, το πιο γνωστό έργο αυτού του κλασικού Ούγγρου συγγραφέα –που γράφτηκε το 1909– φλερτάρει με τον εξπρεσιονισμό, το μελόδραμα, το γκροτέσκο, τη νοσταλγία, τον κυνισμό και το λαϊκό θέατρο και κάνει κοινωνικό σχόλιο χωρίς ποτέ να χάνει το λυρισμό και το χιούμορ του. Ένα έργο, σαν rollercoaster συναισθημάτων και σχέσεων, που στα βαγόνια του ανεβαίνουν για να μας αφηγηθούν αυτή τη θαυμάσια ιστορία οι Λευτέρης Βασιλάκης, Άννα Καλαϊτζίδου, Γιάννης Κλίνης, Έμιλυ Κολιανδρή, Φιλαρέτη Κομνηνού, Ηλίας Μουλάς, Κίττυ Παϊταζόγλου, Σωκράτης Πατσίκας, Γιώργος Χρυσοστόμου (στο ρόλο του Λίλιομ). Η παράσταση, σκηνοθετημένη από τον Θωμά Μοσχόπουλο, εμπλουτίζεται με σατιρικά και στοιχεία φάρσας στην παράδοση του πνευματώδους γελωτοποιού και του κλόουν του τσίρκου προσφέροντας γενναιόδωρα το χαμόγελο με ειρωνεία, θλίψη και σπιρτάδα. Έχει πυκνή δράση και μοιάζει πολύ με παραμύθι. Σημαντικά στοιχεία της είναι η αφηγηματικότητα και η θεατρικότητα.
Ο συγγραφέας ήθελε κυρίως να είναι διασκεδαστής, όχι ιεροκήρυκας ή προπαγανδιστής. Με τις δεξιότητες της πένας του έθεσε στη διάθεση του κοινού ένα έργο που στην ουσία είναι μια γιορτή απόδρασης σε έναν απατηλό κόσμο. Οι συγγρούσεις είναι έξυπνες, οι χαρακτήρες σαγηνευτικοί, οι καταστάσεις επιδέχονται λύσης.
Με την προσθήκη στην παράσταση συμβόλων και υπερφυσικών ατόμων αλλά και την αποφυγή των πολλών λεκτικών στολιδιών, το ενδιαφέρον του θεατή ωθείται στην προσοχή των πιο λεπτοφυών στοιχείων του έργου, όπως στις εικόνες που υπάρχουν στο βάθος των σκηνών ή στα αλληγορικά γεγονότα και τα παράξενα αντικείμενα. Μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος για να επιβιώσει είναι διατεθειμένος να ξεπουλήσει ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά του, τον ερωτισμό του. Ερχόμαστε λοιπόν αντιμέτωποι με τη σκοτεινή πλευρά της ανθρωπότητας. Ανάμεσα στα σύμβολα που παρατηρούμε στην παράσταση είναι και ο μονόκερος. Ένα πλάσμα που προκαλεί το σεβασμό αλλά και την περιφρόνηση. Όπως ο Λίλιομ. Φέρνει στην επιφάνεια το χειρότερο εαυτό μερικών ανθρώπων -απληστία, εγωισμό και την πρόθεση εξαπάτησης. Άλλες φορές πάλι και τον καλύτερο, υψώνοντας τα μάτια των ανθρώπων στα ιδανικά της πνευματικότητας και της μακροθυμίας, μετριάζοντας τη δύναμη των πολεμιστών του Μεσαίωνα με έλεος, και φωτίζοντας το δρόμο για εκείνους που θα ακολουθούν το δρόμο του καλού. Άγριος στην πάλη του για ελευθερία ο ήρωας, αλλά κατά βάθος απίστευτα ήμερος, αφελής και αθώος. Το «Λίλιομ» δημιουργεί έναν πιστευτό εναλλακτικό κόσμο, μέσα στον οποίο η ανθρώπινη φαντασία μπορεί να πετάξει ελεύθερη. Ο σκηνοθέτης επιδίωξε μιαν έξυπνη ανταλλαγή, ένα νοητικό παιχνίδι μεταξύ συγγραφέα, ηθοποιού και θεατή. Το κατάφερε με μια αίσθηση δραματικής αναλογίας.
Τόσο το έργο, όσο και οι χαρακτήρες αλλά και η μουσική έχουν έναν αγέραστο ρομαντισμό. Aξίζει ν’ αναφέρουμε τις υπέροχες εμπνεύσεις εικόνας, που μένουν ανεξίτηλες στο μυαλό του θεατή. Κάποιες από αυτές, είναι η αντίθεση των μοντέρνων φωτεινών αντανακλάσεων της σκηνής με τα λουλουδάτα έπιπλα της δεκαετίας του ‘60, οι σκιές και οι μάσκες μυθικών ζώων με τα απλά κοστούμια της Τζούλι και τις φτηνές παντόφλες της. Το παγκάκι των ερωτευμένων και το φτωχικό τραπέζι του ζευγαριού, ο επιτυχημένος συγκερασμός νατουραλισμού και φαντασίας, η ωμή ειλικρίνεια, η περιφρόνηση στους συμβατικούς κοινωνικούς κανόνες και το συναίσθημα γλυκύτητας και αγάπης που δίνουν μια ονειρική ποιότητα και μια παράξενη ατμόσφαιρα η οποία παραπέμπει σε μύθο.
Οι ηθοποιοί είναι έξοχοι. Άψογη η διανομή. Ο Λευτέρης Βασιλάκης και ο Ηλίας Μουλάς ως αστυνόμοι έχουν κάνει μια εξαιρετική δουλειά, με νόημα και σημασία. Ο Γιάννης Κλίνης είναι άριστος Βολφ, μπήκε ακριβώς στην ουσία του ρόλου. Η Έμιλυ Κολιανδρή, ωραιοτάτη και σε προχωρημένη εγκυμοσύνη, ήταν μια ιδιαιτέρως συναρπαστική Μαρί. Ο Σωκράτης Πατσίκας πάντα πολύ καλός. Σοβαρός ηθοποιός, με τεχνική, ένστικτο και υποκριτικά εφόδια. Η Κίττυ Παϊταζόγλου, σε όλους τους ρόλους που ανέλαβε, ήταν υπέροχη. Εύπλαστη, εύκαμπτη και ζωηρή, ικανή να πετύχει ποικιλίες νοήματος και διαφοροποιήσεις στο στυλ. Η Φιλαρέτη Κομνηνού έδωσε με το ταμπεραμέντο της, την εμπειρία της και την υποκριτική της ευφυΐα μια διαφορετική προσωπικότητα στη μαντάμ Μουσκάτ, μια προσωπικότητα με υψηλής ποιότητας δυναμισμό.
Η Άννα Καλαϊτζίδου έπλασε μια συγκινητική Τζούλι, αβρή, χαριτωμένη, ευαίσθητη, με λεπτότητα, αγαθότητα και ασύγκριτη ομορφιά.
Ο Γιώργος Χρυσοστόμου έχει απίστευτο ταλέντο και εργάζεται με απόλυτη συνείδηση. Διαθέτει όλη τη δύναμη για μια σπουδαία σταδιοδρομία.
Η Έλλη Παπαγεωργακοπούλου στα σκηνικά και τα κοστούμια, στη μουσική ο Κορνήλιος Σελαμσής, στους φωτισμούς η Σοφία Αλεξιάδου και στην κίνηση η Χαρά Κότσαλη δημιούργησαν μια παράσταση διαποτισμένη από ένα φαντασιακό στυλιζάρισμα και μια αδιόρατη ειρωνεία που σε αφήνει γοητευμένο.
Μια συγκινητική αλληγορία που εξετάζει τα θέματα της θυσίας, της αυτοθυσίας, της αυτοκτονίας, της ένδειας, της βίας, της αυταπάτης, της ψευδαίσθησης, της επιστροφής, της λύτρωσης. Ένα παραμυθόδραμα για τον πόνο, την ευτυχία και τη διπλή φύση του ανθρώπου, σκηνοθετημένο αριστοτεχνικά από τον Θωμά Μοσχόπουλο.
Συντελεστές
Απόδοση – Σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος
Σκηνικά – Κοστούμια: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Μουσική: Κορνήλιος Σελαμσής
Φωτισμοί: Σοφία Αλεξιάδου
Κίνηση: Χαρά Κότσαλη
Συνεργάτης Σκηνοθέτης: Άννα Μιχελή
Συνεργάτης Σκηνογράφος: Ευαγγελία Θεριανού
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Σοφία Βάσο
* Ερμηνεύουν: Λευτέρης Βασιλάκης, Άννα Καλαϊτζίδου, Γιάννης Κλίνης, Έμιλυ Κολιανδρή, Φιλαρέτη Κομνηνού, Ηλίας Μουλάς, Κίττυ Παϊταζόγλου, Σωκράτης Πατσίκας, Γιώργος Χρυσοστόμου
* Το “Λίλιομ” αποτέλεσε ένα από τα πιο δημοφιλή θεατρικά έργα του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα σε Ευρώπη και Αμερική, μεταφέρθηκε πολλές φορές στον κινηματογράφο (με πιο διάσημη μεταφορά του εκείνη του 1934 από τον Φριτς Λανγκ). Πολλοί διάσημοι συνθέτες, όπως ο Πουτσίνι ή ο Γκέρσουιν θέλησαν να το μελοποιήσουν, αλλά βρήκαν μπροστά τους την αντίσταση του συγγραφέα, ο οποίος έδωσε την άδειά του τελικά μόνο το 1945 στους Ρότζερς και Χάμερσταϊν, οι οποίοι διασκεύασαν το έργο στο γνωστό μιούζικαλ «Carousel». Τους ρόλους του έργου ερμήνευσαν κατά καιρούς ανάμεσα σε πολλούς οι Σαρλ Μπουαγιέ, Άιβορ Νοβέλλο, Τσαρλς Λώτον, Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Ελία Καζάν και οι δικοί μας Έλλη Λαμπέτη και Δημήτρης Χoρν.
Παρότι, όμως, το έργο συνέχιζε να είναι πολύ δημοφιλές σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης, ο υπόλοιπος κόσμος έδειχνε να έχει ξεχάσει τον Λίλιομ, έως που εντελώς πρόσφατα όλοι έδειξαν να τον ανακαλύπτουν και πάλι από την αρχή: από το εικονοκλαστικό ανέβασμα του έργου από τον Michael Thalheimer στο Αμβούργο και το μπαλέτο του John Neumeier σε μουσική του Michel Legrand στην ίδια πόλη έως το πρώτο ξανανέβασμα του έργου το 2014 έπειτα από 40 ολόκληρα χρόνια στη Νέα Υόρκη και την περσινή παράσταση του Théâtre de la Colline στο Παρίσι, όλα δείχνουν ότι ο Λίλιομ κατάφερε να ξεγελάσει τη φθορά του χρόνου και επανεμφανίζεται καλώντας μας από τους στροβίλους του Λούνα Παρκ του σε μια γύρα «αέναης επιστροφής».
* Ο Φέρεντς Μόλναρ γεννήθηκε στη Βουδαπέστη το 1878, γόνος εύπορης εβραϊκής οικογένειας. Σπούδασε νομική και ξεκίνησε να δουλεύει ως δημοσιογράφος σε εφημερίδα της Βουδαπέστης, ενώ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δούλεψε ως ανταποκριτής. Ξεκίνησε να γράφει διηγήματα, προτού περάσει στη συγγραφή θεατρικών έργων (κυρίως κωμωδιών αρχικά) και μυθιστορημάτων. Το «Τα αγόρια της οδού Παλ» παραμένει ακόμα και σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή μυθιστορήματα στην Ουγγαρία. Οι καλλιτεχνικές του επιρροές υπήρξαν συγγραφείς όπως ο Πιραντέλλο και ο Όσκαρ Γουάιλντ, ενώ τα έργα του γνώρισαν και διεθνή αναγνώριση, με ανεβάσματα στο Broadway της Νέας Υόρκης και κινηματογραφικές διασκευές. Εξαιρετικά δημοφιλές αποδείχθηκε το “Λίλιομ”, παρά το πρώτο σχετικά αποτυχημένο ανέβασμά του στην Ουγγαρία. Ο Μόλναρ παντρεύτηκε τρεις φορές και υπήρξε λάτρης της κοσμικής ζωής. Λίγο πριν από το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διέφυγε με την τρίτη του σύζυγο στην Αμερική, προκειμένου να μην πέσει θύμα των διωγμών των Εβραίων από τους ναζί. Έζησε στη σουίτα του στο ξενοδοχείο “Πλάζα” στη Νέα Υόρκη σε σχετική απομόνωση μέχρι τον θάνατό του το 1952, παρά την επιτυχία που γνώρισαν τα έργα του στις ΗΠΑ. Έγραψε συνολικά 42 θεατρικά, που διακρίνονται για το μείγμα ρεαλισμού και ρομαντισμού, κυνισμού και συναισθηματισμού.
Πληροφορίες
“Λίλιομ” – από 20/12
του Φέρεντς Μόλναρ
“Πόρτα”
Μεσογείων 59,
115 26 Αθήνα
Τηλ. 210 77 11 333
www.porta-theatre.gr