Η 6η Μαρτίου, ημέρα θανάτου της Μελίνας Μερκούρη, έχει ορισθεί από την UNESCO ως παγκόσμια ημέρα πολιτισμού κατά την οποία απονέμεται το βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» ως βραβείο πολιτιστικής προσφοράς. Το βραβείο αυτό δίνεται από το 1997 και κάθε δύο χρόνια σε ανθρώπους ή οργανισμούς για την προσπάθειά τους να διασωθούν μνημεία πολιτισμού της ανθρωπότητας.
Οφείλω να ομολογήσω ότι ουδέποτε υπήρξα φαν της πολιτικού Μελίνας Μερκούρη. Θεωρώ, ταπεινή η άποψή μου βεβαίως, ότι έπραξε πολύ λιγότερα από τα αυτονόητα κατά τη μακρόχρονη θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισμού, θητεία μάλιστα που έσπασε κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Αντιθέτως την είχα λατρέψει ως ηθοποιό. Η εικόνα της κυριαρχούσε στην οθόνη και κατακτούσε καρδιές ανά τον κόσμο. Ήταν μια κινηματογραφική θεότητα.
Πιστεύω πως η Μελίνα ως άνθρωπος ήταν ένας ζεστός αέρας, ένα δωμάτιο γεμάτο αγάπη, μια προσωπικότητα σπάνια, φωτεινή, λαμπρή. Μια λατρεμένη ελπίδα. Γυναίκα σαρωτική, δυνατή, γεμάτη θεϊκή αυτοπεποίθηση.
Στις 8 Ιουνίου παρακολούθησα στο πλαίσιο του φεστιβάλ Of-Of Athens, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο θέατρο Επί Κολωνώ, την παράσταση της ομάδας «Κατά Λάθος» «2013 / Melina M.», σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ασπιώτη.
Δεν σας κρύβω ότι καλλιτεχνικά συμπαθώ πολύ τον Κωνσταντίνο Ασπιώτη, ως εκ τούτου και την άξια ομάδα με την συνεργάζεται.
Περίμενα την παράσταση με μια γλυκιά προσμονή. Ποιος μπορεί να με πείσει για το τι είναι όνειρο ή όχι; Όταν είμαι εκεί, όταν με θέλουν παρούσα, νιώθω την αλήθεια. Και αυτή η αλήθεια με κάνει να αισθάνομαι πολύ όμορφα. Πολλές φορές δεν βρίσκω λέξεις να την περιγράψω. Είναι σαν να χάνω τα λόγια μου. Διχάζομαι ανάμεσα στην παράσταση και στην πραγματικότητα. Σαν να έχει σχηματιστεί ένας μαγικός κύκλος γύρω μου και να μη λέει να σπάσει, να διαλυθεί. Αυτή η αναμονή, αυτή η γλυκιά προσμονή μου, δικαιώθηκε.
Είδα μια παράσταση να «στήνεται» επιδέξια μπροστά στους θεατές από μια καλογυμνασμένη ομάδα με πλήρη πειθαρχία και επικοινωνία. Μια ομάδα που με αφορμή τη Μελίνα Μερκούρη μιλούσε για τη σημερινή κατάσταση του πολιτισμού και του θεάτρου.
“Η Ελλάδα πρέπει να πρωταγωνιστεί για τον πολιτισμό. Η Ελλάδα αυτό είναι. Η κληρονομιά της, η περιουσία της. Και αν το χάσουμε αυτό δεν είμαστε κανείς”.
Η μοναδικότητα της παράστασης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι πρόσφερε ένα τρομερά αποκαλυπτικό πορτρέτο μιας γυναίκας – δημιουργού και της κατάστασης στην οποία βρισκόταν τόσο ως άνθρωπος, όσο και ως πολιτικός.
Πιστεύω ότι ο στόχος της ήταν η αποκόμιση μιας ουσιαστικής προσωπογραφίας της Μελίνας, μιας εικόνας ενός ανθρώπου με την καρδιά να πάλλεται εκτεθειμένη και πανέμορφη. Μιας απεικόνισης χωρίς σοβαροφάνειες, απροστάτευτης από υπεκφυγές και αντιπερισπασμούς, απελευθερωμένης από αυταπάτες και ψέματα.
Η παράσταση είχε ομοιογένεια, ήταν γρήγορη, σχεδόν κινηματογραφικής ταχύτητας, με αξιοθαύμαστους αυτοσχεδιασμούς, θαυμάσια κοστούμια της Ηλένιας Δουλαδίρη, χωρίς καθόλου χάσματα, με ύφος δηκτικό, φρέσκο, ορμητικό, νεανικό και, όσο χρειαζόταν, καταγγελτικό. Μια παράσταση, όπως θα έλεγε και η ίδια η Μελίνα, παλικαρίσια.
Σε μια χώρα που ο πολιτισμός δεν πρωταγωνιστεί πια και οι ηθοποιοί δυστυχώς θεωρούνται «πολίτες δεύτερης διαλογής», η ομάδα «Κατά Λάθος», με τους ικανότατους και ταλαντούχους Λάζαρο Βαρτάνη, Ελένη Κάκκαλου, Ζωή Καραβασίλη, Μάριο Μακρόπουλο, μας έδειξε την καλλιέργειά της, τον πλούτο της, το πάθος της, την παιδεία της. Αυτό αρκεί για να μας δικαιώσει.
Συντελεστές
Ομάδα «Κατά Λάθος»
Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνος Ασπιώτης
Σκηνικά – Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη
Φωτισμοί: Τάκης Λυκοτραφίτης
Δραματολόγος: Αναστασία Διαμαντοπούλου
Επιμέλεια φωνητικών αυτοσχεδιασμών: Μίνως Θεοχάρης
Βοηθός σκηνοθέτη: Λάζαρος Βαρτάνης
Ηθοποιοί
Λάζαρος Βαρτάνης, Ελένη Κάκκαλου, Ζωή Καραβασίλη, Μάριος Μακρόπουλος
* Μια παραγωγή της εταιρείας «Κατά Λάθος»
Με την υποστήριξη της SYNERGEIO
Η πολιτικός Μελίνα Μερκούρη
Κατά τη διάρκεια της επταετίας (1967-1974) πολέμησε σφοδρά τη Χούντα, χρησιμοποιώντας τη φήμη και τη λάμψη που είχε αποκτήσει, με συνέπεια να της αφαιρεθεί η ελληνική υπηκοότητα. Έδωσε αρκετές συναυλίες και διοργάνωσε αρκετά μεγάλο αριθμό πορειών αντιδικτατορικού χαρακτήρα. Επεδίωξε και συναντήθηκε με πολιτικούς αλλά και με πνευματικές προσωπικότητες παγκοσμίου κύρους, με σκοπό να τους ευαισθητοποιήσει ενάντια στη χούντα. Κατά την διάρκεια των αγώνων της έγιναν εναντίον της απόπειρες δολοφονίας, μία από τις οποίες παραλίγο να της στερήσει τη ζωή.
Με την πτώση της χούντας επιστρέφει στην Ελλάδα όπου και εγκαθίστανται μόνιμα πλέον και συνεργαζόμενη με στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης Π.Α.Κ. και τον Ανδρέα Παπανδρέου ιδρύουν το Πανελλήνιον Σοσιαλιστικόν Κίνημα αργότερα [Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα]. Κατεβαίνει υποψήφια στη Β` Πειραιά το 1974 αλλά δεν καταφέρνει να εκλεγεί βουλευτής, πράγμα το οποίο επιτυγχάνει το 1977. Διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού κατά τα χρονικά διαστήματα 1981-1989 και 1993-1994, θέση η οποία της έδωσε το έναυσμα για να ξεκινήσει εκστρατεία για την επιστροφή των κλεμμένων γλυπτών της Ακρόπολης από τον Λόρδο Έλγιν, τα οποία βρίσκονται στις προθήκες του Βρετανικού Μουσείου, να δημιουργήσει το θεσμό των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (γνωστά ως ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) με σκοπό την πολιτιστική ανάπτυξη της ελληνικής περιφέρειας αλλά και τον θεσμό των πολιτιστικών πρωτευουσών της Ευρώπης, με πρώτη την Αθήνα το 1985. Το 1990 διεκδίκησε την δημαρχία της Αθήνας, χωρίς όμως επιτυχία.
Στη δεύτερη θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισμού δίνει μεγάλη σημασία στην εισαγωγή του πολιτισμού και της θεατρικής αγωγής στα σχολεία, αλλά καταβεβλημένη από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο άφησε την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης, την Κυριακή 6 Μαρτίου του 1994.
Η σορός της έφτασε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου του 1994 και τέθηκε σε διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα κηρύχθηκε τριήμερο εθνικό πένθος. Την Πέμπτη 10 Μαρτίου του 1994 ψάλλεται η νεκρώσιμος ακολουθία στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών και αμέσως μετά εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τη συνοδεύουν ως το Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους. Ενταφιάστηκε σε οικογενειακό τάφο.
Ο θάνατός της προκάλεσε εκδηλώσεις συγκίνησης σε όλο τον κόσμο. Πολλοί πολιτικοί ηγέτες στέλνουν συλλυπητήρια μηνύματα στην οικογένειά της και στην Ελλάδα. Την ώρα της κηδείας της τα θέατρα και τα μαγαζιά στο Μπρόντγουεϊ παραμένουν κλειστά.
Επίσης έχει ιδρυθεί, σύμφωνα με επιθυμία της, από το σύζυγό της Ζυλ Ντασέν και με τη συμμετοχή προσωπικοτήτων παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπως ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, ο Γάλλος πολιτικός Ζακ Λανγκ κ.ά. το Πολιτιστικό Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη, το οποίο έχει ως στόχο την επιστροφή των κλαπέντων γλυπτών της Ακρόπολης.
Το βραβείο «Μελίνα Μερκούρη» ανακοινώθηκε το 2010 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον πρόεδρό της τον Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο.
Το νέο αυτό βραβείο, θα είναι χρηματικό και το ποσό του βραβείου θα ανέρχεται στο ύψος του 1, 5 εκατ. ευρώ. Είναι ετήσιο και θα απονέμεται, στην μνήμη της Μελίνας Μερκούρη και των αγώνων της για τον πολιτισμό και την πολιτιστική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην εκάστοτε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Όπως εξήγησε ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο «όλα ξεκίνησαν το 1985 στην Αθήνα, στο λίκνο της ευρωπαϊκής μυθολογίας, υπό την αιγίδα της Μελίνας Μερκούρη. Με την αποφασιστικότητά της συνέβαλε καθοριστικά στην επιτυχία της πρώτης πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης. Γι’ αυτό το λόγο αποφασίσαμε να τιμήσουμε το όνομά της, μέσα από το νέο μηχανισμό χρηματοδότησης για τις πολιτιστικές πρωτεύουσες».
