Πυθαγόρας. Ο κόσμος τον λατρεύει, όμως στίχοι του ενόχλησαν τους «δηθενιστές»…

***

Του Παναγιώτη Μήλα

Το Πυθαγόρειο θεώρημα ή θεώρημα του Πυθαγόρα – που μας βασάνιζε στα μαθηματικά – αποτελεί το θεώρημα της επίπεδης γεωμετρίας.

Στην περίπτωση του στιχουργού Πυθαγόρα αποτελεί το θεώρημα της επίπεδης κριτικής.

Αναζητώντας στοιχεία για να ενημερώσω την «Κάρτα μνήμης» του catisart.gr με ένα κείμενο αφιερωμένο στον στιχουργό Πυθαγόρα ανακάλυψα ότι η επίπεδη κριτική καλά κρατεί.

Για να γίνω πιο σαφής: Μιλάω για την επιλεκτική κριτική και την αναφορά μέρους του έργου το μεγάλου στιχουργού. Διάβασα κείμενα από… όψιμους θαυμαστές του Πυθαγόρα οι οποίοι έχουν λησμονήσει (;) κάποιες χρονικές περιόδους της δημιουργικής του πορείας. Φυσικά το πρόβλημα είναι δικό τους…

***

Αυτό που αξίζει εδώ να θυμίσω είναι πως τα χρόνια που η τηλεόραση έλειπε σχεδόν από όλα τα σπίτια ήρθε ένα βράδυ μια απευθείας μετάδοση να ταράξει τα νερά και να δημιουργήσει συνωστισμό σε όσα σπίτια είχαν συσκευή, αλλά και στις βιτρίνες των καταστημάτων πώλησης τηλεοράσεων που είχαν ανοιχτές τις οθόνες μέχρι αργά. Σκοπός όλων ήταν να παρακολουθήσουν μια συναυλία. Ήταν 27 Οκτωβρίου του 1973 τότε που από το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά η κρατική τηλεόραση παρουσίαζε την «Αλβανία», το έργο των Κατσαρού – Πυθαγόρα με ερμηνεύτρια τη Μαρινέλλα.

Το θέμα του έργου – εν μέσω δικτατορίας – ενόχλησε τους «δήθεν τάχα μου» εκείνης της εποχής, όπως ενόχλησε και τους σημερινούς διαδόχους τους.
Το ίδιο είχαν ενοχλήσει και άλλα τραγούδια του Πυθαγόρα για τα οποία μάλιστα έκαναν και αναλύσεις προκειμένου να μας εξηγήσουν για ποιο λόγο τα έγραψε και τι ήθελε να πει ο ποιητής… Έμπαιναν στο μυαλό του Πυθαγόρα και μιλούσαν για λογαριασμό του…
Θυμίζω τα τραγούδια: «Ο Σταμούλης ο λοχίας», «Κυρά Γιώργαινα», «Πάμε για ύπνο Κατερίνα», «Δεν υπάρχει ευτυχία»…

***

Ευτυχώς – και πάλι καλά – δεν ενόχλησε το 1972 το έργο των Καλδάρα – Πυθαγόρα «Μικρά Ασία» με τον Γιώργο Νταλάρα και τη Χαρούλα Αλεξίου.
Όμως το πέρασμα του χρόνου εξαφάνισε τις κακές κριτικές μιας και όλο το έργο του Πυθαγόρα δεν ήταν κάτι άλλο παρά ένα χείμαρρος. Ένας χείμαρρος εικόνων, χρωμάτων, ιστορίας, έρωτα, ρομαντισμού, ρεαλισμού, αγώνα, θάρρους, πίστης… Ένας χείμαρρος που παρέσυρε τους κακόπιστους και άνοιξε δρόμους σε δεκάδες καλλιτέχνες.

***

Ο Πυθαγόρας Παπασταματίου γεννήθηκε στις 12 Απριλίου 1930 και έγινε γνωστός μόνο με το μικρό του όνομα. Ήδη από το Γυμνάσιο υπέγραφε ως «Πυθαγόρας», χωρίς το επώνυμό του, και στην ερώτηση καθηγητή του γιατί δεν το γράφει αυτός απάντησε: «Ένας είναι ο Πυθαγόρας, όλοι με ξέρουν, δεν χρειάζεται το επώνυμο». Ήταν στιχουργός, ηθοποιός, σεναριογράφος και θεατρικός συγγραφέας.

Γεννήθηκε στο Αγρίνιο, όπου και έζησε μέχρι τα 18 του χρόνια. Οι γονείς του κατάγονταν και οι δύο από τη Σάμο. Είχαν γνωριστεί στη Σμύρνη, λίγο πριν από την Καταστροφή, όπου η μητέρα του ήταν δασκάλα και ο πατέρας του έφεδρος αξιωματικός. Η Μικρασιατική Καταστροφή σημάδεψε την οικογενειακή τους ζωή και επηρέασε αργότερα και το έργο του ως συνθέτη.

***

Το 1972 έγραψε τη «Μικρά Ασία». Ο Απόστολος Καλδάρας μελοποίησε τα τραγούδια: Μες στου Βοσπόρου τα στενά, Οι καμπάνες της Αγιά Σοφιάς, Δυο παλικάρια απ’ τ’ Αϊβαλί, Προσφυγιά, Πέτρα πέτρα χτίσαμε, Η Σμύρνη, Γιορτή ζεϊμπέκηδων, Το σπίτι μου το πατρικό, Πήρε φωτιά το Κορδελιό, Τι να θυμηθώ τι να ξεχάσω, Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς.

***

Το 1940, με το ξέσπασμα του Πολέμου, ο Πυθαγόρας μόλις είχε γραφτεί στο οκτατάξιο γυμνάσιο αρρένων Αγρινίου. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι γονείς του και οι αδελφές του είχαν καταφύγει στον ορεινό Βάλτο, ο αδελφός του ήταν αντάρτης, ενώ ο ίδιος φιλοξενούνταν από συγγενείς σε χωριό της Μακρυνείας. Σε ηλικία 14 ετών, το Μάρτιο του 1944 κατατάχτηκε και αυτός στον ΕΛΑΣ και τελείωσε το Γυμνάσιο μετά τη λήξη του πολέμου.

***

Το 1973 έγραψε την «Αλβανία». Ο Γιώργος Κατσαρός μελοποίησε τα τραγούδια: Δυο παιδιά απ’ το Βραχώρι, Οι Ηπειρώτισσες, Ο έφεδρος, Μάνα θα τους περιμένει, Γράμμα απ’ το μέτωπο, Πήραμε τ’ Αργυρόκαστρο, Ο Ναπολιτάνος, Ένας Θεσσαλός φαντάρος, Νύχτα ευλογημένη, Η κατάρρευση, Η οπισθοχώρηση και Μάνα μου κρύψε το σπαθί.

***

Μετά το Γυμνάσιο, το 1949, ο Πυθαγόρας έφυγε για την Αθήνα. Φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, με δάσκαλο τον Δημήτρη Ροντήρη. Από τη Σχολή αποφοίτησε με άριστα, αλλά δεν ήταν αυτό ακριβώς που ζητούσε.

Πρώτο του τραγούδι, και μεγάλη επιτυχία το 1954, ήταν το «Ξαναβλέπω το μικρό το αμαξάκι» σε μουσική του Νίκυ Γιάκοβλεφ και με ερμηνεύτρια τη Μαίρη Λω.

Εργάστηκε για λίγο στο θέατρο, γρήγορα όμως στράφηκε στη συγγραφή στίχων και επιθεωρήσεων, κινηματογραφικών σεναρίων, στην οποία επικεντρώθηκε ιδίως από το 1958 και μετά.

Ορόσημο στην πορεία του θεωρείται το τραγούδι «Κάθε λιμάνι και καημός» που ακούστηκε στην ομότιτλη ταινία (1964), σε μουσική του Γιώργου Κατσαρού, συνθέτη με τον οποίο συνεργάστηκε σε πάνω από 200 τραγούδια που όλα έγιναν μεγάλες επιτυχίες.

***

Στην ταινία «Κάθε λιμάνι και καημός» ο Πυθαγόρας είχε γράψει το σενάριο και συμμετείχε ως ηθοποιός. Πρωταγωνιστούσαν η Γκέλυ Μαυροπούλου, ο Στέφανος Στρατηγός, ο Βασιλάκης Καΐλας κ.α. Σκηνοθέτης ο Όμηρος Ευστρατιάδης, Διευθυντής Φωτογραφίας ο Σπύρος Αναλυτής.
Το 1973 ο Πυθαγόρας διετέλεσε έκτακτο μέλος, το 1974 πάρεδρος και το 1975 τακτικό μέλος της Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων.

***

Η φιλική και επαγγελματική του σχέση με τον Στέλιο Καζαντζίδη και τον Χρήστο Νικολόπουλο θα δώσει διαχρονικές λαϊκές επιτυχίες. Ανάμεσά τους: «Το αγριολούλουδο», «Υπάρχω», «Κάτω απ’ το πουκάμισό μου», ενώ τη δεκαετία του ’70 θα γράφει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα τα τραγούδια του Γιάννη Πάριου.

*

«Αγριολούλουδο»

Το 1968, με μουσική του Χρήστου Νικολόπουλου και ερμηνεία από τον Στέλιο Καζαντζίδη.

*

Μη με λυπάσαι διώξε με απόψε
σαν να `μαι αγριολούλουδο
και τη ζωή μου κόψε
Εγώ γυμνός ξεκίνησα
εγώ πηγαίνω μόνος
Σπίτι μου είναι ο δρόμος
και τραγούδι μου ο πόνος
Διώξε με και μη λυπάσαι
τι θα γίνω μη φοβάσαι
κι αν χιονίζει και αν βρέχει
τ’ αγριολούλουδο αντέχει
*
Μη με κρατήσεις μονάχα από συμπόνια
το κρύο το συνήθισα θ’ αντεξω και τα χιόνια
Εγώ γυμνός ξεκίνησα
εγώ πηγαίνω μόνος
Σπίτι μου είναι ο δρόμος
και τραγούδι μου ο πόνος
Διώξε με και μη λυπάσαι
τι θα γίνω μη φοβάσαι
κι αν χιονίζει και αν βρέχει
τ’ αγριολούλουδο αντέχει…

***

Μανιώδης καπνιστής και αρνούμενος να πειθαρχήσει στις συστάσεις των ιατρών του, ο Πυθαγόρας έφυγε απο τη ζωή αιφνίδια από έμφραγμα σε ηλικία μόλις 49 ετών, στις 12 Νοεμβρίου 1979 και κηδεύτηκε στο Μαρούσι.