Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Στη γνωριμία μας συνέβαλε το αμοιβαίο μας πάθος: η γάτα. Σε μια σχισμή του χρόνου οι γατόκοσμοί μας ήρθαν και συναντήθηκαν. Γνωρίζοντάς την και παρατηρώντας το έργο της αντιλήφθηκα πως είναι μία από τις πλέον ιδιαίτερες περιπτώσεις Ελλήνων καλλιτεχνών, όχι μόνο για την προσωπική της κοσμοθεωρία αλλά και για τη σφραγίδα που αφήνει με την τέχνη της. Εύστροφη, οξυδερκής και ευρηματική εκπρόσωπος της σύγχρονης τέχνης, έχει μια νοσταλγική οπτική για το παρελθόν μαζί με μια μοναδική ικανότητα να το κάνει σύγχρονο και άμεσο, δίνοντας ταυτόχρονα σημασία στην αγάπη. Η ενδιαφέρουσα εικαστική της ματιά την καθιστά μια παρουσία που αξίζει την προσοχή μας.
Η Μαρίνα Προβατίδου βλέπει το φως της ζωής στη Θεσσαλονίκη αλλά μεγαλώνει σε ένα μεγάλο χωριό με μακριές γειτονιές, με δάση, σφενδάμια και πολλά ξωκλήσια, που οι κάτοικοί του διακρίνονται για τη ζωντάνια και τη φιλικότητά τους, τη Σφενδάμη Πιερίας. Από παιδί υιοθετεί γάτες. Γεννημένη με φύση γατίσια και η ίδια, την ανατρέφουν σχεδόν αυτά τα μικρά αιλουροειδή ανάμεσα στα περιβόλια και τα αυλάκια των καπνοχώραφων του χωριού της. Με καταγωγή από παραδοσιακή ποντιακή οικογένεια, που εργάζεται στα καπνά και στα φουντούκια, οι πρώτες καλλιτεχνικές επιρροές έρχονται από έναν παππού καλαθοπλέκτη – καλλιεργητή και μια γιαγιά περφόρμερ. Η αγάπη της για την τέχνη φυσικά αρχίζει από το περιβάλλον της, ο προπάππος της ήταν ζωγράφος από τον Πόντο και της δίδαξαν μαζί με τη μητέρα της τις ζωγραφικές αξίες, όπως και τις αξίες της ζωής. Η δε γιαγιά της, που πρόσφατα την έχασε, έχει συμμετάσχει σε εικαστικά έργα της.
Αποφοιτά από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με κατεύθυνση τη ζωγραφική και συνεχίζει με υποτροφία δεύτερου πτυχίου με κατεύθυνση τη χαρακτική. Στην πορεία εργάζεται στην Πινακοθήκη Κουβουτσάκη ως ξεναγός σε εκπαιδευτικά προγράμματα. Συμμετέχει σε πολλές εικαστικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε συνέδρια και επιμελείται εκθέσεις. Η τέχνη τής δείχνει το δρόμο για να ζει στον κόσμο, μέσα από το μήνυμα της αγάπης και από τα ταξίδια που την πλουτίζουν με εμπειρίες ζωής. Για δύο χρόνια είναι η ζωγράφος δίπλα στο Torre del Rellotge της Βαρκελώνης. Φτάνει μέχρι την Ινδία, την Αφρική και τη Βραζιλία, ενώ η ζωγραφική, η χακτική και η γλυπτική αποτελούν μέρος της γεμάτης πάθος και φαντασία ζωής της. Παράλληλα προσφέρει έργα της για τη διαμόρφωση του αστικού τοπίου, για την επαφή του κοινού με εικαστικές δράσεις. Φιλοτεχνεί το μνημείο των Ποντίων στη Σφενδάμη Πιερίας, καθώς και το μνημείο για τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης στην 12η Μεραρχία της πόλης και φτιάχνει μια τεράστια τοιχογραφία στην κεντρική πλατεία της Ορεστιάδας. Βραβεύεται σε καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς και δημιουργίες της βρίσκονται σε μουσεία και σε ιδιωτικές συλλογές.
Η Μαρίνα Προβατίδου μικρή γίνεται μια γρήγορη και ικανή καπνεργάτρια. Τότε ήταν που ανακαλύπτει και τα πρώτα της υλικά, τη λάσπη και την πίσσα. Η τέχνη την κατακτά και αφοσιώνεται σ’ αυτήν. Ο δυναμισμός, η προσήλωση και το πείσμα της χαρακτηρίζουν όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τη ζωή, αλλά αποτελούν και τα μέσα με τα οποία προσεγγίζει το περιεχόμενο της εικαστικής της δημιουργίας. Η καθημερινότητα και η καλλιτεχνική της δράση ταυτίζονται και πορεύονται μέσα από την ανάγκη της να φέρει στην επιφάνεια, να καταγράψει και να επουλώσει τραύματα που καθόρισαν και στιγμάτισαν τις ζωές αγαπημένων της προσώπων.
Η προσωπική ιστορία των παππούδων της –που συνδέεται με τον διωγμό τους από τον Πόντο, την προσφυγιά, τη μετεγκατάστασή τους στον νέο τόπο και την οικονομική ανέχεια της εποχής– καθώς και οι διηγήσεις τους για τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης και τον καθημερινό αγώνα τους για επιβίωση αποτέλεσαν το θέμα του έργου της “Ο γάμος της γιαγιάς μου”. Ειδικότερα, οι πικρές περιγραφές της γιαγιάς για τον πενιχρό γάμο της και την αδυναμία της να φορέσει το νυφικό ένδυμα, σε συνδυασμό με την ενδόμυχη ευαισθησία της καλλιτέχνιδας για τη μοίρα των σύγχρονων μεταναστριών, οι οποίες βίαια εγκαταλείπουν ρόλους που ολοκληρώνουν τη γυναικεία φύση, απασχολούν την εικαστική της πορεία.
Στο έργο της, μάσκες, μύθοι και παραμύθια, εικόνες και κείμενα, με αφορμή την επικαιρότητα και το βίωμα, θραύσματα μνήμης, παλίμψηστα ζωής, αισθήματα και οράματα, αναζητούν να συνομιλήσουν με το θεατή και να θέσουν ερωτήματα: είναι στη φύση του ανθρώπου τα σπουδαία έργα ή δεν μπορεί να αποποιηθεί την ποταπότητά του;
Παρακάτω, όπως θα διαβάσετε, η Μαρίνα με τρόπο απρόβλεπτο και χειμαρρώδη, μας μιλά για την καταγωγή της, την τέχνη της, τις εμπειρίες της και φυσικά τις γάτες της ζωής της.
* Από τότε που γεννήθηκα θυμάμαι να κοιμάμαι και να ξυπνάω μέσα σε αυλάκια καπνοχώραφων. Στις 3 το ξημέρωμα ήταν το εγερτήριο, ένιωθα υποχρέωση να πάω να βοηθήσω τη μεγάλη οικογένεια στα καπνά. Υπήρχε μια συλλογικότητα στις αγροτικές εργασίες και μια αλληλεγγύη που δύσκολα τη συναντάς στην εποχή μας.
Θα βοηθήσουμε τους γείτονες να μαζέψουν τα καπνά, μετά θα μας βοηθήσουν και εκείνοι. Ερχόντουσαν τότε και τουρκικής καταγωγής εργάτες από την Ξάνθη στην Πιερία και ζούσαν στις αποθήκες για όλο το καλοκαίρι.
Γρήγορη εργάτρια
* Το μάθημά μου ήταν να μάθω ότι η δουλειά και η εργατικότητα είναι σημαντικό για να μη γίνω τεμπέλα. Ήμουν γρήγορη εργάτρια, έσπαζα γρήγορα τα καπνόφυλλα και όπως ήμουν μικρή και ευέλικτη πήγαινα και στα ξένα χωράφια για μεροκάματο.
Έβγαζα έξτρα μεροκάματο αποκεφαλίζοντας ακρίδες για 2 και για 5 δραχμές τη μεγάλη ακρίδα. Τα καπνά είχαν καλό μεροκάματο τότε. Ήταν και της μόδας η αποταμίευση. Έκανα αποταμίευση, όταν μεγάλωσα ξόδεψα τα χρήματα αυτά στις σπουδές μου στην ΑΣΚΤ και στην επιβίωση γιατί δε μου έστελναν οι δικοί μου χρήματα.
Η λάσπη και η πίσσα
* Με ρωτήσατε για τα παιδικά μου χρόνια θα σας πω ότι όταν έριχνε μπόρες φοβόμουν τους κεραυνούς αλλά παρ’ όλα αυτά είχα καθίσει πολλές φορές κοντά σε δέντρα. Μετά ερχόταν η λάσπη να γίνω ένα με αυτήν. Η λάσπη αποτελούσε ένα ατέλειωτο πεδίο έμπνευσης, χάραξης, δομής και παιχνιδιού.
Στα χέρια μου υπήρχε πάντα αυτή η κολλώδης ουσία που αφήνουν τα καπνά, ήταν παρόμοια η ουσία, η πίσσα, τα μουντζουρωμένα χέρια, κάτι σαν τη διαδικασία που την ταύτισα αργότερα με τη Χαρακτική.
Τα ταξίδια
* Άλλοι αγόραζαν αυτοκίνητα, σπίτια και υλικά αγαθά, εγώ έκανα πολλά ταξίδια, έμπαινα σε ένα αεροπλάνο με προορισμό την Ινδία, τη Βραζιλία, την Ευρώπη, την Αφρική. Μέχρι τα είκοσι πέντε μου χρόνια είχα ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο. Έκανα πολλές δουλειές για να επιβιώσω όταν σπούδαζα, έκανα τον κλόουν σε παιδικά πάρτι, δούλεψα σε εργοστάσιο και έβαζα κορδόνια σε παπούτσια, δούλεψα σε εταιρεία προώθησης προϊόντων μέσα από το τηλέφωνο, ήμουν τηλεπωλήτρια και πουλάγαμε σερβίτσια πορσελάνινα, σερβιτόρα.
Έμεινα ένα χρόνο στη Βαρκελώνη, ήμουν η ζωγράφος της πλατείας του ρολογιού. Ήμουν ξεναγός στην Πινακοθήκη Κουβουτσάκη στην Κηφισιά και μετά πέρασα στον ΑΣΕΠ και ασχολήθηκα με την εκπαίδευση στα σχολεία.
Νιώθω μια πληρότητα ότι γνώρισα τον κόσμο και το πραγματικό ταξίδι ήταν η ζωή που χάραξα. Ακούγονται ωραία τα ταξίδια… αλλά εγώ δεν έψαχνα τουριστικούς προορισμούς, δε στεκόμουν στις ουρές εκεί στις τουριστικές ουτοπίες που περιμένουν… Ήμουν και εγώ από τους καλλιτέχνες που ζούσαν σε υπόγεια και ζωγράφιζαν, είχα υγρές νύχτες, λευκές και μαύρες ημέρες, μπορούσα να ζήσω και με τη σκόνη στα αντικείμενα ή χωρίς, μπορούσα και ζούσα σε 4Χ4Χ4 χρόνια με τα τελάρα μου ανάμεσα στο μονό κρεβάτι.
Αυτές οι εμπειρίες της επιβίωσης αισθάνθηκα ότι με έκαναν ανθεκτική σε δύσκολες συνθήκες.
Με τι καλλιτεχνικά ερεθίσματα μεγάλωσες;
* Σκιτσάραμε με τον προπάππο μου τα πρώτα μου χρόνια και ήταν ο πρώτος μου δάσκαλος μαζί με τη μητέρα μου η οποία λάτρευε τη φύση και το ρεαλισμό. Ο προπάππος μου από τον Πόντο είχε επιρροές από εξπρεσιονιστές και Ρώσους ζωγράφους της εποχής του. Ζωγράφιζε πίνακες και τους χάριζε στο χωριό. Λάτρευαν τη φωτογραφία και υπάρχει ένα ανεκτίμητο φωτογραφικό αρχείο με εικόνες από τη ζωή στο χωριό, το καρναβάλι, τα έθιμα και όλες τις αγροτικές εργασίες. Μου λείπουν οι μυρωδιές του ψωμιού στο φούρνο με τα ξύλα, το φρέσκο γάλα από την αγελάδα, τα αληθινά βλέμματα των γυναικών.
Ο παππούς
* Ο παππούς μου, ο κύριος Παπαδόπουλος Κώστας, γνωρίζει την τέχνη των καλαθιών. Πλέκει καλάθια και τα χαρίζει στους συγχωριανούς του. Αναδασώνει περιοχές και έχει καλλιεργήσει έναν κήπο. Ο ελληνικός κήπος είναι μυστικός, να μπορείς να χαθείς μέσα στην πυκνή και μυστηριώδη βλάστηση, να μπορείς να επιβιώνεις σε περιόδους κρίσεως φυτεύοντας τα πάντα και να μη λείπει τίποτα, είναι ο τόπος όπου χτίζεις τον εαυτό σου. Γι’ αυτό οι Έλληνες επιβιώνουμε, έχουμε τη γη, τον ήλιο και όσες κρίσεις και να έρθουν θα επιβιώσουμε. Ο κήπος είναι το έδαφος όπου η ψυχή που ψάχνει να καλλιεργηθεί για να περάσει στο μεταφυσικό.
Από ποια ηλικία ζωγραφίζεις;
* Είχα την τύχη να γνωρίσω τη ζωγραφική από πολύ μικρή, να γνωρίσω τα ελεύθερα σκίτσα μέσα από τους δικούς μου ανθρώπους, το χρώμα, το σχέδιο, το φως, την περφόρμανς, το ταλέντο.
Υπήρξαν άνθρωποι που αντιλήφθηκαν το ταλέντο σου και σε παρότρυναν να ασχοληθείς με την τέχνη;
* Όταν μεγαλώνεις σε μια καλλιτεχνική οικογένεια με πολλά ερεθίσματα θεωρείς ότι είναι κάτι το οικείο η τέχνη και ότι είναι κάτι το φυσικό να ασχοληθείς με αυτήν. Η γιαγιά μου ήτανε περφόρμερ, της άρεσε να δημιουργεί μια μικρή σκηνή και να εκφράζεται αυθόρμητα και με καυστική σάτιρα. Η σκηνή στηνόταν αμέσως, στο χωριό όλοι τη θυμούνται για τα ποντιακά της ανέκδοτα και τις ποντιακές διηγήσεις και τον τρόπο που τα παρουσίαζε.
Αυτή την εποχή τι έργα δουλεύεις;
* Η κινούμενη εικόνα και το φως με απασχολούν, βρίσκομαι σε ένα χώρο στην Ολλανδία που ερευνούν τη σύγχρονη τεχνολογία στην τέχνη και οι επιρροές είναι φανερές στα έργα μου. Έγραψα ένα σενάριο για τον άνθρωπο και την τεχνολογία στην καθημερινότητά του, τη σχέση του με το Ίντερνετ και με τους ανθρώπους.
Η ζωγραφική έχει νόμους και κανόνες;
* Πριν μπω στην ΑΣΚΤ είχα ζωγραφίσει πολλά έργα από παιδί και μου άρεσε η ποίηση. Είχα κάτι βιβλία και κάρτες και έκανα αντιγραφές όσο και μελέτες εκ του φυσικού και από μνήμης. Η μητέρα μου ζωγράφιζε υπέροχα την ομορφιά της φύσης, προσπαθούσε μάταια να με πείσει να δω την ομορφιά που ζωγράφιζε, να ζωγραφίσω λουλούδια και τοπία. Αντίθετα εγώ ζωγράφιζα την ομορφιά της φύσης στους ανθρώπους από το οικείο περιβάλλον, είτε κοντινά πορτρέτα, είτε ολόσωμα. Δεν υπάρχει τόσο ζωντανό και ενδιαφέρον από τον ίδιο τον άνθρωπο, τη στιγμή, το φως και τον χρόνο!
Τόλμαγα να πειραματιστώ με τις λαδομπογιές καθώς ήμουν ακόμη στο νηπιαγωγείο και έβλεπα τη μητέρα μου να τις χρησιμοποιεί και πίστευα ότι αν τις χρησιμοποιήσω θα μεγαλώσω… πιο γρήγορα. Δίπλα της έμαθα την ομορφιά του χρώματος και τη χαρά της ενασχόλησης με τη ζωγραφική. Αυτό το συναίσθημα της χαράς με τη μητέρα μου ήθελα να το ξαναζήσω στην ΑΣΚΤ, έμαθα όχι μόνο για τους κανόνες του σχεδίου, την πειθαρχία, όσο και αυτό που λέμε ζωή. Ξεκίνησα με ασκήσεις και μετρήματα και στη συνέχεια απελευθερώθηκα μέσα από τις καθοδηγήσεις των αγαπητών μας δασκάλων.
Επηρεάστηκα από τους καθηγητές μου εκεί και τους οφείλω πολλά για την εξέλιξή μου όσο και από την κοινωνία των καλλιτεχνών μετέπειτα.
Σε ποιες σχολές τέχνης και σε ποιους μεγάλους ζωγράφους έστρεψες το βλέμμα, όταν ξεκινούσες την πορεία σου στη ζωγραφική;
* Θαύμαζα το χειρισμό του φωτός σε κάθε καλλιτέχνη, το σχέδιο ή το χρώμα αλλά και το σκεπτικό πολλών καλλιτεχνών. Δεν υπάρχει προτίμηση γιατί αν ψάξεις σε κάθε καλλιτέχνη υπάρχουν σίγουρα πολλά καλά έργα και άλλα μέτρια και άλλα όχι καλά. Αν ψάξεις όμως θα βρεις σε κάθε καλλιτέχνη εκείνο το έργο… που είναι πολύ καλό… γιατί έγινε σε μια καλή στιγμή… αλλά και γιατί ήταν αποτέλεσμα ετών ενασχόλησης με την τέχνη.
Ποιο είναι το αγαπημένο σου υλικό;
* Το φως και οι άνθρωποι. Όχι μόνο το φως αλλά και το μέταλλο και το πλεξιγκλάς. Είναι η προσπάθεια που κάνεις για να τιθασεύεις ένα σκληρό υλικό, ενώ στην πραγματικότητα αυτό παραμένει σκληρό, εσύ όμως έχεις καταφέρει να το χαράξεις, να το οξειδώσεις, να το φέρεις στα μέτρα σου. Παραμένει σκληρό σαν τη ζωή… Μπορεί γι’ αυτό να άφησα το τελάρο και τα χρώματα. Για να νιώσω ότι επεμβαίνω δραστικά στο ίδιο το υλικό. Τι μπορεί να σημαίνει η επέμβαση… μια εσωτερική αναζήτηση στον εαυτό μας…
Τι κάνει έναν εικαστικό καλλιτέχνη αναγνωρίσιμο;
* Η απήχηση, πόσο έχει καταφέρει να ακουμπήσει την κοινωνία με την προσωπικότητά του και με το έργο του.
Πιστεύεις ότι το ελληνικό κοινό αγαπάει και στηρίζει τη σύγχρονη τέχνη;
* Το ελληνικό κοινό έχει αγάπη για τους καλλιτέχνες και στηρίζει τη σύγχρονη τέχνη. Είναι όμως μικρό το κοινό αυτό, όπως και η μικρή χώρα μας. Η πολιτεία δε στηρίζει τους καλλιτέχνες. Η μόνη πιθανή εργασία είναι στην εκπαίδευση, ιδέες υπάρχουν αλλά δε διαθέτουν χρήματα για καλλιτεχνικές παραγωγές.
Όσο θα υπάρχει η εικαστική παιδεία ελπίζουμε πως θα βγαίνουν άνθρωποι που θα σκέφτονται και θα κατανοούν τα σύγχρονα έργα τέχνης. Το κράτος μας συρρικνώνεται, βολεύεται το σύστημα π.χ. να κάνει ο δάσκαλος τα πάντα και να συμφέρει… να κάνει και τα εικαστικά, να γίνεται και θεατρολόγος και μουσικός και από όλα. Πώς αυτά τα παιδιά που θα διδαχθούν από το δάσκαλο τα εικαστικά θα είναι σε θέση να έχουν μια εικαστική παιδεία;
Ποιο είναι το αγαπημένο σου αντικείμενο;
* Το αγαπημένο μου αντικείμενο είναι η σκόνη, η σκόνη που κάθεται πολύ καιρό επάνω σε αντικείμενα, η σκόνη που κάθεται επάνω στους ανθρώπους. Γι’ αυτό καλό είναι οι άνθρωποι να αγαπάμε τη σκόνη, τον αέρα και τα μπαλόνια.
Τι σχέδια έχεις για το μέλλον, άμεσο και έμμεσο;
* Να μπορώ να εκφράζομαι ελεύθερα ως καλλιτέχνης, να μπορώ να σκέφτομαι, να διαθέτω όλο το χρόνο μου για καλλιτεχνικά έργα. Η χαρακτική τράβηξε το ενδιαφέρον μου, η φωτογραφία και ο κινηματογράφος.
Τώρα μετακόμισα στην Ολλανδία και αυτό που με ενδιαφέρει είναι να μπορώ να εκφράζομαι ως καλλιτέχνης και είναι τόπος με έντονα καλλιτεχνικά ερεθίσματα όπως και η Αθήνα. Γυρίζουμε με την ομάδα μου το νέο σενάριο που έγραψα για τον άνθρωπο του μέλλοντος. Για την επιρροή του Ίντερνετ και της τεχνολογίας στην καθημερινότητα.
Χρειάζομαι ένα χωράφι, να φυτέψω έναν κήπο και να υπάρχει ένας τόπος συνάντησης καλλιτεχνών. Ας μην ξεχνιόμαστε στον κήπο θα υπάρχουν γατάκια.
Αγαπάς τις γάτες, γιατί;
* Γεννήθηκα με φύση γατίσια, με απασχολεί καθημερινά η συμπεριφορά της γάτας. Δε γίνεται να τη βγάλω από τη ζωή μου, δεν υπάρχει λόγος. Για κάποιο λόγο δεν μπορώ να αντισταθώ σε άκουσμα και πάτημα γατίσιο.
Έχω σώσει γατάκια σε δέντρα που νιαούριζαν έντονα για να πάει κάποιος να τα κατεβάσει. Είχα σταματήσει την κίνηση σε κεντρικό δρόμο για να μην πατήσουν το γατάκι, τελικά ο ταξιτζής το πάτησε και ήταν σαν να πάταγε την καρδιά μου.
Σταμάτησα την έντονη κίνηση στην Πειραιώς και στάθηκα στη μέση του δρόμου, το γατάκι χαροπάλευε και χτυπιόταν από τους πόνους. Ο ταξιτζής που το πάτησε με είχε παρακάμψει βρίζοντάς με που τον καθυστέρησα για να σώσω τη γάτα. Η γάτα ήταν μαύρη, πολλές μαύρες γάτες δεν έχουν θέση στην κοινωνία των ανθρώπων.
Ποια ήταν η πρώτη σου γάτα; Πόσες γάτες έχεις και τι ονόματα τούς έχεις δώσει;
* Οι γάτες μου είναι οι αδέσποτες, τις ταΐζω, τις χαϊδεύω, τους δίνω ονόματα. Έχω προτίμηση στις αδέσποτες και όχι στις γάτες σαλονιού. Κάθονται επάνω στα κεραμίδια όλες μαζί και αν χτυπήσεις παλαμάκια τρέχουνε σαν αλαφιασμένες να κρυφτούν.
Θυμάμαι από παιδί να φροντίζω τις γάτες που είχα στο χωριό, την Πελαργία, τον Γιωργαλίτς, τον Λουί, την Τιτίκα, το Γλειφτράκι, την Τσινίκα, τον Ψιψιρίκο και άλλες. Ήταν γάτες κυνηγοί, μου έφερναν για δώρο τα φίδια που είχανε πιάσει, τα ποντίκια, τις ακρίδες τους. Δεν χάρηκα τις γάτες μου για καιρό γιατί έβαζαν φυτοφάρμακα για να σκοτώνουν τις πολύ μεγάλες ακρίδες που έτρωγαν τα φυτά στα καπνά και αυτές μετά τρώγονταν από τις γάτες.
Μετά έριχναν φάρμακα για να εξολοθρεύσουν τα ποντίκια και οι γάτες έτρωγαν τα δηλητηριασμένα ποντίκια και πέθαιναν. Στεναχωριόμουν πολύ που χάναμε ένα μέλος της οικογένειας που ήταν η γάτα μας. Αλλά εκείνα τα χρόνια… εκείνοι οι άνθρωποι… δεν νοιαζόταν καθόλου για την κάθε γάτα που είχα ή για τις γάτες τις γειτονιάς που θα δηλητηριάζονταν εξαιτίας τους… προκειμένου να κάνουν τη δουλειά τους. Η γάτα ήταν για κάποιους μια λύση που θα εξολοθρεύσει τα ποντίκια τους χωρίς κανένα συναισθηματικό δέσιμο.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα τού να συμβιώνεις με γάτα;
* Και όμως κάποιες γάτες σε περιμένουν όταν θα γυρίσεις από τη δουλειά. Άκουγε τη φωνή μου να κατεβαίνω τη γειτονιά και έτρεχε για να γουργουρίσει επάνω μου.
Γιατί οι γάτες είναι ιδανική συντροφιά για τον καλλιτέχνη;
* Είχα βρει την πρώτη γάτα έξω από το εργαστήριο Χαρακτικής, έκανα τότε την πτυχιακή μου, ήταν η καλύτερη συντροφιά, απάλυνε το συναίσθημα της μοναξιάς που αισθανόμουν εκείνο το καλοκαίρι. Ο χώρος της ήταν ανάμεσα από τα πόδια μου, όπου και να πήγαινα πλέον με ακολουθούσε, σε αίθουσες, σε ομιλίες, είχε γίνει πιστή σύντροφος. Όταν τύπωνα τα έργα τα υπέγραφε βουτώντας το πόδι της στα μελάνια, έτσι κάθε χαρακτικό μου έργο έχει ανεξίτηλη μια γατοπατούσα. Ο φυσικός της χώρος είναι η ΑΣΚΤ και δεν την πήρα μαζί μου όταν αποφοίτησα.
Είναι η γάτα ένα από τα πιο σημαντικά άτομα στη ζωή σου;
* Οι γάτες είναι εξίσου σημαντικές όπως και οι άνθρωποι. Έχω μια ιδιαίτερη επικοινωνία μαζί τους γι’ αυτό πολλές φορές με εντοπίζουν και γουργουρίζουν στα πόδια μου. Έχω κάνει αρκετά έργα με γάτες, ένα διάστημα ταξίδευα πολύ στο εξωτερικό και έχω φωτογραφίες από γάτες του κόσμου. Έχω γράψει ένα σενάριο “Ο γατόκοσμος μέσα της” για τις γυναίκες που ταΐζουν τις γάτες, για τους ανθρώπους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους για να ταΐζουν αδέσποτα. Έχω γράψει μια ιστορία βίντεο αρτ που ονομάζεται το «Κουρδιστό γατάκι», ήταν το πρώτο μου παιχνίδι. Έχω κάνει μια ατομική έκθεση με τίτλο «Ο γατόκοσμος μέσα μου», εμπνευσμένη από τις γάτες των νησιών.
Η γάτα σου μπορεί να σε κάνει να ξεχάσεις κάτι που σε πονά;
* Οι γάτες έχουν θεραπευτικές ιδιότητες, το γουργούρισμά τους σε κάνει να ξεχνάς… Αν έχεις κοντά σου μια γάτα θα μπορέσεις να μη σκέφτεσαι ό,τι σε πονά. Με την τρυφερότητά της μπορεί να σου δείξει το δρόμο των συναισθημάτων.
Θεωρείς ότι την έχεις υιοθετήσει ή συμβαίνει το αντίθετο;
* Έχω συμβιώσει με πολλές γάτες και έχουμε υιοθετήσει η μία την άλλη.
Ποιος είναι το αφεντικό στο σπίτι;
* Φαινομενικά είναι ο άνθρωπος αλλά η γάτα διεκδικεί το χώρο, έρχεται στο κάθισμά σου και προσπαθεί να σε εκτοπίσει για να καθίσει.
Οι άνθρωποι που γνωρίζουν από γάτες γνωρίζουμε ότι ζούμε στο χώρο τους.
Μιλάς με τις γάτες;
* Επικοινωνώ με τις γάτες από παιδί, όταν μεγάλωσα συνέχιζα να τις φωνάζω σε κάθε δρόμο που θα βρεθώ ψι, ψι, ψι. Όταν κάνεις παρέα με γάτες καταλαβαίνεις πολλά για τη φύση, παλαιότερα μια γάτα με έγλειφε διαρκώς, μπορεί να με ένιωθε σαν παιδί της, προσπαθούσε να απλώσει το σάλιο της επάνω στο δέρμα μου για να με μυρίζει και για να με νιώθει περισσότερο ως γάτα και όχι ως κάτι ανθρώπινο ξένο. Του είχα δώσει όνομα Γλειφτράκι, η γλώσσα του ήταν μονίμως εκτός του στόματός του.
Στην Ολλανδία δεν υπάρχει ούτε αδέσποτη γάτα, ούτε και αδέσποτος άνθρωπος. Όλοι έχουν βρει ένα καταφύγιο με τη βοήθεια του κράτους και των ανθρώπων.
Συναντώ αδέσποτες γάτες και κάνουμε διάλογο σε δρόμους, σε σοκάκια, σε φυλλωσιές, σε κάδους απορριμμάτων, έχω χαρτογραφήσει γατοφωλιές σε περιοχές της Αθήνας. Γνωρίζω τα χρώματά τους, τις ηλικίες τους, μου αρέσει να τις δίνω ονόματα όπως ο Τίνι, ο Σπάχη, ο Μαξ, η Κάρμεν κ.α. Στην περιοχή όπου μένω, στην Αργυρούπολη, περνάω κάθε ημέρα να χαιρετήσω τα αδέσποτα γατάκια που μόλις τα φωνάξω θα τρέξουν σαν κάτι παιδιά στις αλάνες. Οι γάτες που ζουν σε γατοφωλιές της Αθήνας εντοπίζουν από μακριά τις μητέρες τους που είναι κάτι κυρίες που κρατάνε σακούλες με φαγητά. Οι κυρίες αυτές έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στο μεγάλωμα των αδέσποτων ζώων, είναι συνήθως μοναχικές, λίγο χλωμές, με ανέμελα αχτένιστα μαλλιά και κοκαλιάρες, για κάποιο λόγο ταυτίζονται με τις μουντζουρωμένες γάτες της Αθήνας. Οι κυρίες αυτές καλύπτουν το κενό της πολιτείας για τα αδέσποτα. Αψηφούν την μουντζούρα που έχουν οι γάτες από τη ζωή με τη λάσπη, τα σκουπίδια και το λερωμένο τρίχωμα. Αφήνονται στα χάδια των γατιών του δρόμου.
Πώς νιώθεις που ανάμεσά μας υπάρχουν «άνθρωποι» που κακοποιούν και σκοτώνουν ζώα;
* Είναι θλιβερό που ρίχνουν φόλες και δηλητήρια ασυνείδητα άτομα!
Τι θα ήθελες να πεις για το catisart.gr;
* Εντυπωσιάστηκα όταν συνειδητοποίησα ότι έχει εισέλθει με έναν μοναδικό τρόπο γατίσιου ιντερνετικού πατήματος που μόνο η κυρία Ειρήνη Αιβαλιώτου που μοιάζει με γάτα με τα πράσινά της μάτια και το βλέμμα θα έκαναν κάτι τέτοιο! Μερικές φορές δεν ξέρω, φταίει το φως, νιώθω να μπερδεύομαι να ξεχωρίσω τα μάτια της Ειρήνης από αυτά της γάτας. Εύχομαι οι αναγνώστες του άρθρου να έκαναν ένα ακόμη ταξίδι, ήταν ένα ταξίδι ψυχής.
Ευχαριστώ!
Κι εγώ ευχαριστώ πολύ, Μαρίνα!
* Η Μαρίνα Προβατίδου γεννήθηκε το 1978 στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών ζωγραφική με καθηγητές τους: Πάνο Χαραλάμπους, Ζαχαρία Αρβανίτη, Βίκυ Τσαλαματά, Γιάννη Ψυχοπαίδη, Σοφία Ντενίση και Αλέξανδρο Βούτσα. Έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις, στην Μπιενάλε του Βερολίνου 2012, ενώ έχει κερδίσει το 2ο Βραβείο εικονογράφησης πορτρέτου του Παπαδιαμάντη των εκδόσεων Μεταίχμιο και το 3ο Βραβείο Μπιενάλε Σχολών Καλών Τεχνών. Το 2011 κέρδισε υποτροφία του κληροδοτήματος Σουζάνας Κεφαλληνού της ΑΣΚΤ.
Σπουδές: A’ Eργαστήριο Ζωγραφικής Α.Σ.Κ.Τ. 2003-2008, (Πτυχίο με Άριστα) / Β΄ Εργαστήριο Χαρακτικής Α.Σ.Κ.Τ. 2009-2015, (Πτυχίο με Άριστα). Εκπονεί το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Μ.Α. στην παραγωγή βίντεο – οπτικοακουστικά μέσα (πτυχιακή εργασία).
Βραβεία: Best Video art / London Greek Film Festival/ 2017
Τιμητική διάκριση και βραβείο δημιουργίας / 1ο Φεστιβάλ Φωτογραφίας Ε.Φ.Ε.Π. Πρέβεζας 2016 / 1ο Βραβείο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με το 17ο Δημοτικό Αθηνών, 2017/ 1ο Βραβείο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης με το 81ο Δημοτικό Αθηνών, 2015/ τιμητική βράβευση από την 12η Μεραρχία Αλεξανδρούπολης για την προσφορά του μνημείου για την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης, 2013.
1ο Βραβείο στο Μουσείο Παιδικής Τέχνης με το 1ο Γυμνάσιο Ορεστιάδας, 2012.
Έπαινος για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης οργάνωση ΓΕΝ-Α.Σ.Κ.Τ – Πολεμικό Μουσείο, 2012/ Κέρδισε το κληροδότημα του Κεφαλληνού 2011/ 3ο Βραβείο Μπιενάλε Σχολών Καλών Τεχνών 2011.
Δωρεές: Άγαλμα Πόντιου Ακρίτα, για τη γενοκτονία των Ποντίων 2010/ Σφενδάμη Πιερίας
Μνημείο στην κεντρική πλατεία Ορεστιάδας για τους Θρακιώτες της Ανατολικής Ρωμυλίας.
Μνημείο για την απελευθέρωση της Αλεξανδρούπολης / στην πρόσοψη της παραλιακής στην 12η μεραρχία Αλεξανδρούπολης.
Διεθνείς συμμετοχές: Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών μικρού μήκους Δράμας 2017/ London Greek Film Festival 2017
6th Guanlan International Print Biennial/ China 2017 Invitation/
International Biennial Print Exhibit ROC / Organizer National Taiwan Musem of Fine Arts 2016/ 4th & 5th Student International Print Show, Egypt, 2015-2016.
7TH BERLIN BIENNALE FOR CONTEMPORARY POLITICS BY ARTUR ŻMIJEWSKI 2012 (website). Μuseo Νazionale Romano Terme di Diocleziano, 2012 / The Affortable Art Fair New York, 2013/ 1th & 3th Graphics Biennial of Szeklerand Bucharest/ London Greek film festival, 2009 & 2013.
Εισηγήτρια σε σεμινάρια χαρακτικής τέχνης στα ΤΕΙ Αθήνας και στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης 2016.
Επιμέλεια εκθέσεων: Being different composed together /Van Abbe House Eindhoven 2017 Tέχνη και τρέλα, Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα 2014.
Έργα της βρίσκονται σε πολλές ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, όπως στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, στην Εθνική και στη Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών. Έχει φιλοτεχνήσει το Μνημείο των Ποντίων με θέμα τη γενοκτονία στη Σφενδάμη Πιερίας.
Aτομικές εκθέσεις: Γράψε μου τα όνειρά σου, επιμέλεια Λήδα Καζαντζάκη, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης 2016. Ο γάμος της γιαγιάς μου – Μεταμόρφωση, Βιβλιοπωλείο ΜΙΕΤ Θεσσαλονίκης 2013 / Eπιμέλεια Δόμνα Γούναρη
Συμμετοχές στην Ελλάδα
6η Τριενάλε Νέων Ελλήνων Χαρακτών Ίδρυμα Τάσσος 2011-2012. Μικροί κήποι ευτυχίας Taf Αθήνα, επιμέλεια Μαρίνα Φωκίδη 2011.
Χαρακτικές Συνομιλίες στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης σε συνεργασία με την Alpha Bank. [Α]ορατές, Ακυβέρνητες, Ανοχύρωτες, ΧΑΝΙart 2015, Πνευματικό Κέντρο Χανίων, Κρήτη, 2015/ Κωνσταντινούπολη, Επαναπροσδιορίζοντας την Παλίμψηστη Πόλη, ΑΡΤ ΑΘΗΝΑ 2015 / Να Χαραχθεί με Γράμματα Κομψά Εκδοτικός Οίκος Γαβριηλίδη, Αθήνα, 2014 / Η Χαρακτική στην Λογοτεχνία, 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Χαρακτικής και Εκτυπώσεων, Στοά του Βιβλίου, Αθήνα, 2012 / Στρατής Τσίρκας, 100 Χρόνια από τη Γέννηση του, Ακυβέρνητες Πολιτείες, Μουσείο Γουναρόπουλου, Αθήνα, 2011, / Διάλογοι με τη Χάραξη και το Τύπωμα, Αίθουσα Τέχνης Γαία, Πειραιάς, 2011 / Intaglio Into Focus, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή, Κηφισιά, 2010.
“Ο γάμος της γιαγιάς μου”
Όπως αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Δόμνα Γούναρη, η εικόνα της ηλικιωμένης γυναίκας, που είναι ενδεδυμένη με το νυφικό ρούχο, κάθε άλλο παρά αφύσικη και αλλόκοτη προβάλλει. Αντίθετα, ο θεατής αντιλαμβάνεται σταδιακά ότι πρόκειται για μία γυναίκα που υποδύεται με ευλάβεια το γαμήλιο ρόλο της, φορώντας το νυφικό-παραδοσιακό σύμβολο προσδιορισμού της θηλυκότητας, το οποίο καθόλου ασύμβατο δε μοιάζει με τη βιολογική της εμφάνιση.
“Γράψε μου τα Όνειρά σου”
Στο κείμενό της με τίτλο “Η απελευθερωτική λειτουργία της μνήμης” η Λήδα Καζαντζάκη αναφέρει για τη Μαρίνα Προβατίδου και το έργο της: Η μνήμη καθορίζει την πορεία μας, συντονίζει τα βηματισμό και τις κινήσεις μας. Αναδύεται απρόσμενα μέσα από τα τραύματα τα παλιά, τα βυθισμένα μέσα στον απροσδιόριστο χωροχρόνο του ασυνείδητου, ως μια α(-να)κολουθία εσωτερικευμένων και αρχέτυπων εκφράσεων που συναντάμε διαρκώς στο διάβασμα της ζωής μας. Καταγράφεται ως ένας αδέκαστος διερμηνέας του υποκειμένου που ανατρέπει την οποιανδήποτε προσπάθεια αποπροσανατολισμού του από την αλήθεια του είναι του.
Η εικαστικός καλλιτέχνης Μαρίνα Προβατίδου επιχειρεί μέσα από τις μορφοπλαστικές της αναζητήσεις να κρατήσει την εμπειρία του ανθρώπου που υποφέρει από τα δεινά του πολέμου, της εξορίας, της εξαθλίωσης. Πυκνώνει το φυσικό ως έναν εσωτερικό χώρο όπου η ανθρώπινη φιγούρα κυριαρχεί.
Συνδέει τις παιδικές εικόνες που την στοίχειωσαν ως εγγόνα προσφύγων, με τις ενήλικες εικόνες που στοιχειώνουν την επαφή της με τους νέους πρόσφυγες και μετανάστες στα σύνορα του Έβρου.
Τις μεταπλάθει με διαφορετικές τεχνικές της παραδοσιακής βαθυτυπίας, του παραδοσιακού σχεδίου αλλά και της ζωγραφικής του μοντέρνου, που συναντούν τη φωτογραφία και την ψηφιακή της επεξεργασία αλλά και το βίντεο σε ένα πολυσήμαντο εικαστικό έργο.
Συλλαμβάνει με το φωτογραφικό φακό ματιές, μορφασμούς, χειρονομίες σε σημαίνοντα που τυπώνει πάνω σε πλεξιγκλάς και αναπαριστά, κατά τη ρήση του ψυχαναλυτή Λακάν, το υποκείμενο για ένα άλλο σημαίνον. Μετασχηματίζει έτσι το τρομαγμένο ή γελαστό βλέμμα, το αμήχανο ή παραιτημένο χαμόγελο, το σηκωμένο ατίθασα αποτρεπτικό ή το σβησμένο σε μια λευκή τραγική μάσκα πρόσωπο σε εξπρεσιονιστικό σύμβολο της απελπισίας, της εγκαρτέρησης και εντέλει της αμφισβήτησης του κατεστημένου ειδώλου του.
Χαράζει σε μήτρες δύο μέτρων ακέφαλα κλασικά γλυπτά της αρχαίας ελληνικής τέχνης και αναδεικνύει μέσα από τη ρυθμική κίνηση του διάφανου χιτώνα τους τη φόρμα του λίκνου της ζωής.
Προβάλλει σε ένα νεφελώδες, αδιευκρίνιστο χώρο, φτιαγμένο με μαύρους και γκρίζους τόνους, φιγούρες συντεθειμένες από κεφάλια ζώων και σχηματοποιημένα ανθρώπινα σώματα που αποκαλύπτουν, όπως στον Βέλγο σκαπανέα του εξπρεσιονισμού Ένσορ, με τη στάση ή με τις χειρονομίες τους τη θλιβερή υποκρισία των κοινωνικών συμβάσεων στο παρελθόν και στο παρόν.
Δείχνει το περίγραμμα ενός μικρού κοριτσιού, του στραμμένου με τη πλάτη στο θεατή που ονοματίζει «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων», να παρατηρεί νηφάλια το πλασμένο με τον τρόπο του Ιερώνυμου Μπος εφιαλτικό τοπίο της οδύνης που προκαλεί η ανθρώπινη βία.
Αποτυπώνει με τα ελάχιστα μέσα της άρτε πόβερα το κατ’ εξοχήν σύμβολο της κυριαρχίας της δυτικής, ανδροκρατικής αστικής τάξης, τη γραβάτα, και ακυρώνει την ισχύ της με την επανάληψή της και κυρίως με τη μετατροπή της σε πίνακα της διάσωσης των, γραμμένων σε διαφορετικές γλώσσες πάνω της, απέλπιδων ευχών των κατατρεγμένων του καιρού μας.
Δίνει φωνή στους απόκληρους αυτού του κόσμου, για να κραυγάσουν σε ένα βίντεο μια από τις μοναδικές λέξεις που αρθρώνει πανομοιότυπα σε όλη τη γη τη σύνδεσή μας με τη ζωή, μαμά.
Διαδηλώνει με το έργο της τις περίφημες και διεισδυτικές και ανθεκτικές στις παλινωδίες του homo sapiens στη διάρκεια των αιώνων φράσεις του Κοσμά Πολίτη: «Μην εξετάζεις από πού ερχόμαστε, ούτε πού πάμε. Είναι ματαιοπονία, γιατί, ακόμα κι αν το μάθεις, τίποτα δε θ’ αλλάξει ούτε κατά μία τελεία. Ζήσε λοιπόν γεμάτα τη ζωή που σου δόθηκε. Κάποιος δικός σου σοφός είπε μια μεγάλη αλήθεια. Είμαι άνθρωπος και τίποτα το ανθρώπινο δε μου είναι ξένο».
