Του Παναγιώτη Μήλα (*)
«Προμηθέας». Το όνομά του σημαίνει «συνετός», «προνοητικός». Παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ουσιαστικό «μῆτις» (=σκέψη).
Όταν λοιπόν η πρόγνωση του καιρού μας ενημερώνει ότι τη Δευτέρα 27 Αυγούστου 2018 πρόκειται να βρέξει τότε πρέπει να είσαι τουλάχιστον προνοητικός. Τη στιγμή μάλιστα που εκπροσωπείς μια οργάνωση ευρωπαϊκών προδιαγραφών με έδρα την Ελευσίνα, είναι επιεικώς άκομψο να αποχωρείς από τους πρώτους με τις πρώτες ανθυποσταγόνες της βροχής στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας.
Αυτό το σχόλιο είναι και το μοναδικό αρνητικό για το βράδυ που είχαν την πρεμιέρα τους τα «Αισχύλεια».
***
Από την τιμωρία μέχρι και τους κεραυνούς
Ο Προμηθέας τιμωρείται από τον Δία, επειδή έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους. Ο Ήφαιστος έχει αναλάβει να δέσει σφιχτά τον Προμηθέα με αλυσίδες πάνω σε απόκρημνους βράχους. Το Κράτος και η Βία επιθεωρούν τον απρόθυμο Ήφαιστο. Στο βράχο καταφθάνουν οι κόρες του Ωκεανού, οι Ωκεανίδες, θρηνώντας για το μαρτύριο του ήρωα. Κι ενώ ο Προμηθέας και ο Ωκεανός μιλούν για τη σκληρότητα του Δία, επί σκηνής εμφανίζεται κι ένα άλλο πλάσμα που υποφέρει από την εκδικητικότητα των θεών: η Ιώ, παράνομη ερωμένη του Δία που εκείνος μεταμόρφωσε σε δαμάλα για τη γλιτώσει από τη ζήλια της Ήρας, χωρίς όμως να το καταφέρει καθώς η πανούργα εκείνη έχει στείλει για να τη βασανίζει τον Οίστρο, μια ενοχλητική βοϊδόμυγα που θα την ακολουθεί ανελέητα ως τα πέρατα του κόσμου. Ο Προμηθέας της διηγείται το παρελθόν της και προφητεύει το μέλλον της, που συνδέεται και με τη δική του μοίρα, καθώς κάποιος μακρινός απόγονός της, πολλά πολλά χρόνια μετά, θα τον απελευθερώσει. Ο Προμηθέας προφητεύει και την πτώση του Δία. Αρνείται όμως πεισματικά να φανερώσει στον απεσταλμένο Ερμή το πώς θα εκπέσει η βασιλεία του και η τραγωδία τελειώνει με τους μανιασμένους κεραυνούς του Δία ενάντια στον αντιστεκόμενο κρατούμενο με την ελεύθερη συνείδηση.
***
Σημείωμα της σκηνοθέτιδας Μάρθας Φριντζήλα
Η παράσταση επικεντρώνεται στη δύναμη του λόγου και στη ρυθμική και μελωδική απόδοση του κειμένου. Για να βρεθεί ο λόγος στο επίκεντρο, αποφεύγουμε την εκφραστική δραματική ερμηνεία και επιμένουμε στην καθαρότητα της εκφοράς και των νοημάτων. Αυτό δεν σημαίνει πως οι ερμηνείες των ηθοποιών στερούνται θεατρικότητας και πάθους. Αντίθετα υποστηρίζονται με τη χρήση μάσκας και υπογραμμίζονται με τη μελετημένη σχεδίαση των κινήσεων. Η παράσταση ακολουθεί μία αυστηρή μουσική και κινησιολογική παρτιτούρα που επιτρέπει στον ηθοποιό να εκφραστεί και να εκφράσει μέσα από ένα ορισμένο αισθητικό πλαίσιο.
***
Ο Προμηθέας λοιπόν στην Ελευσίνα, έμαθε τους ανθρώπους να χειρίζονται και τη βροχή. Οι «πρώτες» σταγόνες ανησύχησαν τους θεατές. Όχι τους ηθοποιούς. Οι «δεύτερες» σταγόνες ανησύχησαν περισσότερο τους θεατές. Καθόλου τους ηθοποιούς. Στις «τρίτες» σταγόνες έφυγαν σχεδόν τρέχοντας εκείνοι που έπρεπε να μείνουν. Οι θεατές στις θέσεις τους και οι ηθοποιοί συνέχιζαν. Στις «τέταρτες» σταγόνες ήταν απαραίτητο να σταματήσουν όλα. Το ενδεχόμενο κάποιου βραχυκυκλώματος ήταν πιθανό, οπότε για λόγους ασφαλείας και μόνο η διακοπή ήταν επιβεβλημένη.
-Ο Προμηθέας (Νίκος Καραθάνος, στη βασική φωτογραφία), στην Ελευσίνα, αν και δεσμώτης, μπόρεσε να τιθασεύσει και τη βροχή. Έμαθε τους θεατές πώς να την αντιμετωπίζουν: Με ψυχραιμία. Αυτός, αν και ακίνητος, δεν έπαψε ούτε για μια στιγμή να μεταδίδει το πάθος του σε όλους τους επί σκηνής συναδέλφους του. Έδινε τον ρυθμό ως διευθυντής ορχήστρας, όχι όμως ως αρχηγός αλλά ως συμπαίκτης.
-Αληθινό αγρίμι η Ιώ, όπως την ερμήνευσε η Κόρα Καρβούνη. Έτρεξε τον μαραθώνιο δρόμο του Προμηθέα Δεσμώτη ως δρομέας ταχύτητας. Επίτευγμά της – που απέδειξε τις τεράστιες δυνατότητές της – ήταν η «επιστροφή» στην κανονικότητα αμέσως μόλις σταμάτησε η βροχή και οι ηθοποιοί βρέθηκαν και πάλι στη σκηνή. Η Καρβούνη «μπήκε» σε αυτό το …δεύτερο μέρος με τέτοιο δυναμισμό που μας έκανε να ξεχάσουμε τους λόγους για τους οποίους έγινε η διακοπή.
***
Ακολουθεί μια επιθετική τετράδα που θα τη ζήλευαν πολλοί σκηνοθέτες:
-Ο Κώστας Βασαρδάνης (Ήφαιστος, Ερμής), χάρισε στους θεατές την ευκαιρία να απολαύσουν το εύρος της ερμηνευτικής του γκάμας παρά το ογκώδες κοστούμι του Ήφαιστου. Επίσης ενέπνεε τους συναδέλφους του με την αύρα της σιγουριάς που τους μετέδιδε.
-Ο Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης (Κράτος), δυναμική παρουσία, ξεχωριστή.
-Η Θεανώ Μεταξά (Βία), αεικίνητη, φωτεινό σημείο και σημείο αναφοράς στο Παλαιό Ελαιουργείο.
-Ο Μιχάλης Πανάδης (Ωκεανός), νέος μεν αλλά με πλούσια εμπειρία, ισάξιος των παλαιοτέρων.
-Ο χορός των Ωκεανιδών: Ευγενία Λιάκου, Ερασμία Μαρκίδη, Έλενα Παπαδημητρίου, Ελένη Ποζατζίδου, Βιργινία Φραγκούλατζη, Μαρία Νίκα. Συμμετρικά τοποθετημένες στη σκηνή – τρεις δεξιά και τρεις αριστερά – ήταν η έκπληξη της παράστασης. Ένας αυτοτελής ρόλος από τις Fonέs. Τα 6 κορίτσια – σε διδασκαλία της Μαρίνας Σάττι – ήταν το δώρο στον Αισχύλο, στα Αισχύλεια και στους θεατές.
Όλα τα άλλα, αν και λειτούργησαν συμπληρωματικά προς τους ηθοποιούς, ήταν εν τούτοις αυτοτελή έργα τέχνης:
-Το σκηνικό (με την αέρινη ξύλινη κατασκευή που έκανε πολλούς να πιστεύουν πως ήταν μουσικό όργανο) και η (ζωντανή) παρεμβατική μουσική είχαν την υπογραφή του Βασίλη Μαντζούκη.
-Ο σχεδιασμός φωτισμού από τον Felice Ross, ειδικά εκείνο το βράδυ, έδεσε και με το φως του βροχερού περιβάλλοντος.
-Όλες οι κατασκευές και οι μάσκες: Camilo Bentancor, Baumstrasse team. Εντυπωσιακές φιγούρες. Μικρά γλυπτά.
-Τα κοστούμια από την Baumstrasse team πρέπει οπωσδήποτε να πάρουν θέση σε ένα Νέο Θεατρικό Μουσείο. (Αυτό το μουσείο που ιδρύθηκε το 1938 – από την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων επί προεδρίας του Θόδωρου Συναδινού, με πρώτο έφορο τον καθηγητή Γιάννη Σιδέρη – είναι σαν να μην υπάρχει λόγω της εγκληματικής αδιαφορίας όλων των αρμοδίων, χωρίς καμία εξαίρεση).
-Η Μαρίνα Σάττι διδάσκοντας τις Fonέs μας έδειξε ότι δεν ξέρει μόνο να… σπάει κούπες αλλά και να σμιλεύει έργα τέχνης.
-Η υπογραφή της Εμμανουέλας Κορκή μας έκανε να σκεφτούμε πόσο χρειαζούμενη είναι η Κίνηση σε έναν Αισχύλο που ανέκαθεν τον χαρακτήριζε η στατικότητα.
-Κλείνω με τη Φριντζήλα. Εδώ είναι το γνωστό αίνιγμα: Η κότα έκανε το αβγό ή το αβγό την κότα; Η Μάρθα με τη σκηνοθεσία της ή η Νικολέττα με τη μετάφρασή της; Και οι δύο! Και οι δύο μας χάρισαν έναν αυθεντικό Προμηθέα. Έναν Δεσμώτη που θα έπρεπε να τον δουν σε όλο τον κόσμο. Έναν Προμηθέα που τώρα πρέπει να βγάλει άμεσα διαβατήριο και εισιτήρια…
***
Ταυτότητα παράστασης
«Προμηθέας Δεσμώτης»
Του Αισχύλου
Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας
Δευτέρα 27 Αυγούστου 2018 ώρα 20:30
Φεστιβάλ Αισχύλεια
***
Συντελεστές
Μετάφραση: Νικολέττα Φριντζήλα
Σκηνοθεσία: Μάρθα Φριντζήλα
Σκηνικό, Μουσική: Βασίλης Μαντζούκης
Σχεδιασμός φωτισμού: Felice Ross
Κατασκευές, μάσκες: Camilo Bentancor, Baumstrasse team
Κοστούμια: Baumstrasse team
Μουσική Διδασκαλία: Μαρίνα Σάττι
Κίνηση: Εμμανουέλα Κορκή
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης, Βάσια Μπάλλα, Μιχάλης Πανάδης.
Διανομή
ΠΡΟΜΗΘΕAΣ Νίκος Καραθάνος
ΙΩ Κόρα Καρβούνη
ΚΡΑΤΟΣ Γιώργος Βουρδαμής Μαυρογένης
ΒΙΑ Θεανώ Μεταξά
ΗΦΑΙΣΤΟΣ, ΕΡΜΗΣ Κώστας Βασαρδάνης
ΩΚΕΑΝΟΣ Μιχάλης Πανάδης
ΦΩΝΗ ΩΚΕΑΝΟΥ Μιχάλης Πανάδης, Βασίλης Μαντζούκης, Πανού Μανού
ΧΟΡΟΣ ΩΚΕΑΝΙΔΩΝ Fonέs (σε διδασκαλία Μαρίνας Σάττι): Ευγενία Λιάκου, Ερασμία Μαρκίδη, Έλενα Παπαδημητρίου, Ελένη Ποζατζίδου, Βιργινία Φραγκούλατζη, Μαρία Νίκα
ΜΟΥΣΙΚΟΙ: Βασίλης Μαντζούκης, Παναγιώτης Μανουηλίδης
ΒΟΗΘΟΙ ΣΚΗΝΗΣ: Χριστίνα Ντάκου, Ιωάννα Νασιοπούλου, Βάσια Μπάλλα, Ιωάννης [Ιώκο] Κοτίδης
***
ΗΧΟΛΗΠΤΗΣ: Γιάννης Παξεβάνης
ΦΩΤΙΣΤΕΣ: Βαγγέλης Μούντριχας, Μάριος Καριώτης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Ορφέας Εμιρζάς
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ: Ιωσήφ Βιβιλάκης
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ: Ιωάννα Νασιοπούλου
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Χρύσα Παριανού
ΒΙΝΤΕΟ: Σόνια Κουλέπη
ΠΑΡΑΓΩΓΗ: Baumstrasse/ Δρόμος με Δέντρα, Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου, Φεστιβάλ Αισχύλεια
BAUMSTRASSE TEAM (κατασκευές, κοστούµια, µάσκες): Ευγενία Αντωνιάδου, Νίκος Βεργίνης, Ελένη Δημητροπούλου, Άκης Καλλίδης, Ντίνα Κατσαμπίρη, Ελίνα Κιουπάκη, Ηλιάνα Κοντιάδη, Σόνια Κουλέπη, Βασιλιάνα Λώλου, Βάσια Μπάλλα, Αναστασία Μποσινάκη, Χριστίνα Ντάκου, Χρύσα Παριανού, Δάφνη Τούντα, Δάφνη Τσιρίδου.
***
(*) Ο Παναγιώτης Μήλας είναι μέλος της Ένωσης Συντακτών και ΔΕΝ είναι κριτικός θεάτρου.
