Πάνω: Henry Purcell “Dido And Aeneas” (Photo: Νικολέττα Γιαννούλη)
Κάποτε με συμβούλευσαν να τρέξω να τον ακούσω. Ευτυχώς ακούω τις συμβουλές των φίλων μου. Με καθήλωσε. Πρόκειται για ένα μοναδικό, θεϊκό πλάσμα που ακούει στο όνομα Πωλ Ζαχαριάδης. Για έναν καλλιτέχνη σπανιότατο, μεγαλοπρεπή και αξιοπρεπή, που είναι γενναιόδωρος άνευ όρων προς την τέχνη του. Μια φωνή σκούρα, με καπνισμένο βάθος, γλυκιά σαν μέλι, ζεστή σαν μέρα με λιακάδα στο Σούνιο, διεγερτική, μελαγχολική και ελεγχόμενη, που με άφησε με έναν κόμπο στο λαιμό. Η χαρακτηριστική κοντράλτο φωνή του, με το ιδιαίτερο χρώμα και την υψηλή ποιότητα, τρυφερή και βελούδινη, είναι ικανή να ερμηνεύσει άριες των μεγαλύτερων συνθετών, προσδίδοντάς τους τη δική της ταυτότητα. Η χροιά του, τόσο ρομαντική που μοιάζει με τον ήχο της βιόλας, ατρόμητη κατακτά το κοινό αστραπιαία και ολοσχερώς. Η ενέργεια, η θερμότητα, η γοητεία της προσωπικότητάς του γίνονται άμεσα ορατές και, καθώς αρχίζει να τραγουδά, θαρρείς πως πετάγονται σπίθες έως ότου η φλόγα της τυλίξει τις καρδιές μας. Πρόσφατα τον παρακολούθησα ξανά στην όπερα δωματίου του Henry Purcell “Dido And Aeneas” στο θέατρο «Vault». Μια παράσταση απλότητας και οικειότητας. Η ερμηνεία του δεν έχει τίποτα να κρύψει, σε συνεπαίρνει με την ολοκάθαρη δύναμη του απαλού κοντράλτο, τόσο ωραία, τόσο πλούσια, τόσο εκφραστική, που σου φέρνει δάκρυα. Ο Πωλ Ζαχαριάδης είναι ένα φαινόμενο, το πρώτο και κυριότερο δείγμα «άρρενος μεσοφώνου» που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα! Η φωνή του έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα αρτιότερα πρότυπα – παραδείγματα ενός συγκεκριμένου είδους φωνής και τεχνικής που ονομάζεται male contralto. Έχει κάτι πρωτότυπο, κάτι δροσερό και φρέσκο. Κάτι μεγαλειώδες. Δεξιοτεχνία, γοητεία, αφοσίωση, στοχαστική διάθεση, λυρικό ταλέντο. Αλλά και στις απόψεις του είναι μια ανεξάρτητη, δυναμική φωνή. Γνωρίζει καλά εκ των έσω τις παθογένειες, τα κακώς κείμενα και τον παραλογισμό του συστήματος στο χώρο του λυρικού θεάτρου. Είναι ορμητικός και συνετός. Εκτός από καλλιτέχνης, έχει και τις αρετές ενός σοφού παιδαγωγού και ενός άριστου ηγέτη. Σταθερός, ξεκάθαρος, άνθρωπος της δράσης, της φιλίας και της ευεργεσίας. Ξέρω πως αισθάνεται τη μουσική πολύ έντονα, πως γίνεται μέρος της, ξέρω πως ο Πωλ κλαίει όταν τραγουδά, ακόμα και όταν δεν δακρύζει…
Διαβάστε τη συνέντευξη.
Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του Πωλ Ζαχαριάδη.
* Γεννήθηκα στην Αθήνα. Η καταγωγή μου από την πλευρά του πατέρα μου του Δημήτρη είναι από την Κωνσταντινούπολη, εκείνος γεννήθηκε στην Αθήνα βέβαια αλλά οι παππούδες μου ήταν από το Καντίκιοϊ το οποίο είναι μια συνοικία της Πόλης. Από την πλευρά της μητέρας μου Ευαγγελίας κατάγομαι από τη Σύρο, εκείνη έχει γεννηθεί στην Κορησσία Κέας όπως η μητέρα της και ο πατέρας της, Χιώτης στην καταγωγή, γεννήθηκε στην Ερμούπολη. Λίγο μπερδεμένη υπόθεση, αλλά εγώ αισθάνομαι απόλυτα Αθηναίος μια και γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα.
Ποια ήταν τα πρώτα σας μουσικά ακούσματα; Όπερα και κλασική μουσική ή και άλλου είδους μουσική;
* Η οικογένειά μου από την πλευρά της μητέρας μου ήταν πάντα φιλόμουση. Τα πέντε αδέρφια τραγουδούσαν όμορφα. Η μητέρα μου λατρεύει τη συμφωνική μουσική περισσότερο και από ό, τι λένε η φωνή της ήταν κοντράλτο, έχει το πιο τέλειο μουσικό αυτί που έχω γνωρίσει ποτέ. Ακόμα και τώρα με εκπλήσσει με την ευκολία της να τραγουδάει δεύτερη και τρίτη φωνή ακόμα και σε τραγούδια που ακούει για πρώτη φορά! Η αδερφή της και αγαπημένη μου θεία Άννα η δεύτερη μητέρα μου, ήταν -λέει- τότε μια ωραία φωνή σοπράνο και ο δεύτερoς αδερφός της Νίκος τενόρος που «έσπαγε ποτήρια».
Ασχολείτο κάποιος επαγγελματικά με το τραγούδι;
* Ο μόνος από τα αδέρφια που έγινε επαγγελματίας μουσικός ήταν ο Γιώργος ο μικρότερος αδερφός που, αν δεν κάνω λάθος, παίζει γύρω στα πέντε όργανα και σαν παιδί ήταν αυτοδίδακτoς στο νησί. Όλοι μαζί περνούσαν τις ώρες τους με την κιθάρα τραγουδώντας, όχι όπερα ούτε κλασική μουσική, όλα αυτά ήταν άγνωστα τότε στο φτωχό νησί της Κέας όπου μεγάλωσαν. Αργότερα στην Αθήνα οι δύο αδερφές πρωτάκουσαν την Κάλλας στο Ηρώδειο και στην περίφημη «Νόρμα» της στην Επίδαυρο και ο έρωτας ήταν ακαριαίος! Ειδικά η θεία Άννα μαζί με τον άντρα της το θείο Νίκο, το δεύτερο πατέρα μου, έγιναν φανατικοί του είδους. Από τους αγνούς του είδους όμως χωρίς γνώσεις, μόνο με την καρδιά… Μέναμε μαζί στο ίδιο σπίτι τότε σε διπλοκατοικία με ενδιάμεση κοινή πόρτα και κάθε πρωί η θεία Άννα έβαζε τους δίσκους της Κάλλας και με φώναζε μικρό παιδάκι να ακούσουμε μαζί… χανότανε το βλέμμα της όταν την άκουγε, δεν θα το ξεχάσω ποτέ! Βλέπετε, από διηγήσεις της μητέρας μου σαν πολύ μικρό παιδί είχα μια συγκινητική αγάπη για τη μουσική, όταν άκουγα μουσική λένε, σταματούσα ό, τι κι αν έκανα και γινόμουν πολύ μελαγχολικός, τραγουδούσα τα πάντα… Η τιμωρία μου ήταν να μου κλείσουν το ραδιόφωνο. Έτσι η θεία μου καταλαβαίνοντας ίσως αυτήν την κλίση ή ψάχνοντας απλά για συνένοχο στα μουσικά της ταξίδια με έχωνε στην κουζίνα και μου μιλούσε για την Κάλλας και για το τι ένιωθε όταν την άκουγε. Μια μέρα μου είπε: -σας μιλάω τώρα για 8-9 χρονών παιδί που έλεγε από τότε ότι θέλει να γίνει ηθοποιός… πού το ήξερα, μη με ρωτάτε- «Πωλ αφού έχεις καλή φωνή όταν τραγουδάς γιατί δεν θέλεις να γίνεις τραγουδιστής και όχι απλά και μόνο ηθοποιός; Η μουσική μαζί με το θέατρο λέγεται όπερα, δεν θα σου ταίριαζε καλύτερα;». Αυτό ήταν νομίζω! Χωρίς να το καταλάβω καλά καλά με έπαιρναν με το θείο Νίκο μαζί τους στη Λυρική Σκηνή τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα. Ζήτησα να μάθω πιάνο, με έγραψαν στο Εθνικό Ωδείο, το λάτρευα το πιάνο. Από τις πιο ευτυχισμένες μέρες της ζωής μου ήταν όταν μου αγόρασαν το μικρό μου πιάνο που έχω ακόμα και τώρα. Κοιμόμουν μαζί του! Αυτό το «μικρό θαύμα» γνωρίζει από τότε όλες μου τις χαρές και τις λύπες, τις ελπίδες και τα όνειρά μου!
Πώς ξεκίνησαν οι πρώτες σας σπουδές;
* Έπειτα από προτροπή της σπουδαίας αείμνηστης σοπράνο Φώφης Σαραντοπούλου που εν τω μεταξύ είχα σαν έφηβος γνωρίσει στη Λυρική Σκηνή όπου μεσουρανούσε και που τη λάτρευα, γνώρισα την πρώτη μου δασκάλα την αγαπημένη μου Κική Τζαβέλλα και σε πολύ μικρή ηλικία άρχισα 16 χρονών να σπουδάζω κλασικό τραγούδι. Πληροφορήθηκα τότε από εκείνη ότι η φωνή μου είναι αυτό που λένε «male contralto». «Η φωνή σου είναι σπάνια», μου έλεγε… «Μην αφήσεις ποτέ κανέναν να πειραματιστεί μαζί της». Δίπλα της ευτυχώς απέκτησα πολύ γερές βάσεις. Ταυτόχρονα συνέχιζα το πιάνο με τη σπουδαία δασκάλα και παιδαγωγό Έλλη Κυριακίδου – Μουράτογλου σαν προσωπικός της μαθητής μέχρι τα βαθιά της γεράματα. Έγινε η γιαγιά μου, η νεράιδονονά μου, της χρωστάω ό, τι γνωρίζω για τη μουσική! Τις λάτρευα τις δασκάλες μου και εκείνες δεν πήραν ποτέ ούτε μια δραχμή για το μαγικό κόσμο που μου μάθαιναν! Κάπως έτσι ξεκίνησε το ταξίδι μου με τη μουσική.
Παράλληλα με το ωδείο, σπουδάσατε και υποκριτική;
* Στα χρόνια του ωδείου γράφτηκα στο τότε «Εργαστήριο Υποκριτικής Τέχνης για το Θέατρο και την Όπερα του Αμφιθεάτρου» του Σπύρου Ευαγγελάτου, όπου είχα την τύχη να έχω, εκτός από τον ίδιο, σπουδαίους δασκάλους όπως τον αείμνηστο Κώστα Πασχάλη, τη Γιολάντα Ντι Τάσσο, τον Λουκά Καρυτινό, τη Μαρία Χορς, τους αξέχαστους Ντόρα Τσάτσου και Γιάννη Φλερύ και άλλους σπουδαίους της σκηνικής και μουσικής τέχνης! Τελειώνοντας σχεδόν τη σχολή αυτή που μου έδωσε πολλά εφόδια και μουσικά αλλά κυρίως υποκριτικής και σκηνικής αγωγής, είχα την τύχη να πάρω την Υποτροφία Μαρία Κάλλας! Έτσι χάρη σε αυτήν, ένα χρόνο πριν πάρω το δίπλωμά μου από το Εθνικό Ωδείο, έφυγα για τις σπουδές μου στην Ανωτάτη Μουσική Ακαδημία Εφηρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης πλάι στη σπουδαία Ελληνίδα δασκάλα Helene Metzrisky Karousso, η οποία έγινε σαν τις άλλες δασκάλες μου ο μέντοράς μου και με βοήθησε να μάθω τη φύση της φωνής μου πέρα από τις «τεχνικές» τις οποίες δεν παραδεχόταν ποτέ. Η κατανόηση της φύσης της φωνής είναι η πιο τέλεια «τεχνική», έλεγε και ξανάλεγε! Αναπτύξαμε μια σχέση αγάπης σπάνια η οποία κρατάει μέχρι τώρα.
Πότε κάνατε την πρώτη σας εμφάνιση σε όπερα;
* Μαθητής ακόμα στη Βιέννη τον πρώτο χρόνο έλαβα το τηλεφώνημα από τη Λυρική Σκηνή. Ο δάσκαλός μου Σπύρος Ευαγγελάτος με ζητούσε για το ρόλο του Πρίγκιπα Ορλόφσκι στη διάσημη οπερέτα «Η Νυχτερίδα» που θα σκηνοθετούσε και που είχα ήδη παρακολουθήσει τόσες φορές σαν παιδί με τους θείους μου. Ήμουν ο πρώτος male contralto στην ιστορία του μοναδικού μας λυρικού θεάτρου και ο πρώτος άντρας τραγουδιστής με τη φυσική μέτζο φωνή που προβλέπει ο συνθέτης, που τραγούδησε το ρόλο του Ορλόφσκι στη Λυρική μας Σκηνή! Το συγκινητικό ήταν ότι όλος ο κόσμος της Λυρικής με αγκάλιασε με μεγάλη ζεστασιά μια και ήμουν τόσο γνωστός από πολύ μικρός στο θέατρο αφού ακόμα και από το σχολείο το έσκαγα για να παρακολουθήσω πρόβες και παραστάσεις. Ήταν σαν όνειρο εκείνες οι ημέρες, ήμουν σχεδόν έφηβος ακόμα.
Είναι δημοφιλές είδος η όπερα για τους Έλληνες;
* Εδώ διίστανται οι απόψεις. Νομίζω ότι το θέμα ήταν πάντα περισσότερο τοπικό. Ας μην ξεχνάμε τα Επτάνησα και ειδικά την Κέρκυρα. Το τότε περίφημο θέατρο San Giacomo ήταν, παρόλο το μικρό του μέγεθος, φημισμένο για το αυστηρό κοινό του. Πολλά λυρικά έργα δοκιμάστηκαν εκεί πριν από τη διεθνή τους πορεία! Στην Ιταλία έλεγαν τότε «applaudito in Corfù» όταν ήθελαν να πουν ότι η συγκεκριμένη όπερα ήταν άξια λόγου! Το ίδιο και στον «Απόλλωνα» της Σύρου ακόμα και στο υπέροχο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών του Τσίλλερ το οποίο γκρέμισε ο τότε δήμαρχος Κοτζιάς και που βρισκόταν στο σημείο που τώρα υπάρχει η πλατεία που φέρει το όνομά του. Αργότερα όταν τα Επτάνησα προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα η όπερα διώχθηκε από τις πολιτικές ηγεσίες ως ξενόφερτο είδος! Όμως το «Ελληνικό Μελόδραμα» τότε και η Λυρική Σκηνή αργότερα πάντα γέμιζαν με κόσμο και η όπερα όπου κι αν παίζεται τυγχάνει πάντα της αγάπης και της προσοχής του κόσμου. Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης που έχει ένα μόνο μόνιμο θέατρο Όπερας και μάλιστα στεγάζεται ακόμα σε κτήριο ακατάλληλο για το δύσκολο αυτό είδος θεάτρου! Σε αυτό όμως δεν φταίει το κοινό της όπερας αλλά οι πολιτικές ηγεσίες που από έλλειψη παιδείας και κατά συνέπεια ενδιαφέροντος δεν θεώρησαν ποτέ ότι η όπερα είναι χρήσιμο και αξιόλογο είδος τέχνης. Ποτέ δεν έτυχε η όπερα της προσοχής που της άξιζε από τις κυβερνήσεις με τη δικαιολογία ότι δεν είναι δημοφιλής.
Οι πολιτικοί παρακολουθούν όπερα;
* Σπάνια βλέπουμε πολιτικούς στις παραστάσεις μας. Ακόμα και η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη έλεγε ότι απεχθάνεται την όπερα! Είναι σκληρό αυτό που λέω αλλά είναι η αλήθεια στην Ελλάδα. Άλλο όμως να λέει κανείς ότι δεν του αρέσει προσωπικά μια μορφή τέχνης και άλλο να θεωρεί την απάντηση της δυτικής τέχνης στην αρχαία ελληνική τραγωδία σαν άχρηστο νεκρό είδος! Το κοινό της όπερας ήταν πάντα ίσως μικρό στην Ελλάδα αλλά πάντα πιστό και τα τελευταία χρόνια μεγαλώνει όλο και πιο πολύ… ελπίζω… Σας είπα, διίστανται οι απόψεις.
Σήμερα η όπερα δεν απευθύνεται μόνον σε μια πνευματική ελίτ όπως παλαιότερα, έχει κατέβει πλέον και στο… δρόμο. Συμφωνείτε ή θεωρείτε ότι το είδος αυτό προορίζεται για πιο εκπαιδευμένο κοινό;
* Υποθέτω ότι αναφέρεστε στην Ελλάδα. Η όπερα στο εξωτερικό έχει πάψει από πολλά χρόνια να θεωρείται δικαίωμα αποκλειστικά της ελίτ ή μάλλον δεν ήταν ποτέ. Ας μην ξεχνάμε ότι το είδος αυτό εν τη γενέσει του κάθε άλλο παρά «ελιτίστικο» ήταν. Ήταν αντίθετα λαϊκό είδος! Στα Λυρικά Θέατρα υπήρχαν θέσεις για τους άρχοντες αλλά και για τον απλό λαό! Η λεγόμενη σήμερα «κλασική μουσική» και κατά συνέπεια η όπερα ήταν τότε η μουσική που άκουγε ο κόσμος στην καθημερινή του ζωή. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, με τη λειτουργία των Μεγάρων Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, με τις σποραδικές στα χρόνια φιλόδοξες προσπάθειες της Όπερας Θεσσαλονίκης που στεγαζόταν στο ΚΘΒΕ, πριν σταματήσει δυστυχώς τις δραστηριότητές της, με τις προσπάθειες της Λυρικής Σκηνής να «κατέβει η όπερα στο δρόμο» όπως πολύ εύστοχα λέτε, με την παιδική της σκηνή, αλλά και με τις ηρωικές θα έλεγα προσπάθειες μικρών ομάδων καλλιτεχνών τραγουδιστών σε εναλλακτικούς χώρους, η όπερα έχει αρχίσει να ξεφεύγει από την αυστηρή ελίτ στην οποία επίμονα ακόμα θέλουν να την κατατάσσουν μερικοί. Φυσικά και διαφωνώ ότι η όπερα προορίζεται για εκπαιδευμένο κοινό, υποψιασμένο ίσως ναι, αν και δεν το θεωρώ απαραίτητο. Οι πιο αγνοί «πρωτάρηδες» στην όπερα συνήθως γίνονται το πιο πιστό κοινό της!
Από ποιους απαρτίζεται το κοινό της όπερας;
* Το κοινό της όπερας συνήθως απαρτίζεται από αγνούς λάτρεις, από σοβαρούς γνώστες και εραστές τους είδους και από τους λεγόμενους «επαΐοντες». Προσωπικά απεχθάνομαι τους «επαΐοντες» ως κοινό. Συνήθως αυτο-χρίζονται «θησαυροφύλακες» του είδους και κρίνουν τους καλλιτέχνες με τρόπο από λατρευτικό έως υποτιμητικό ανάλογα τα προσωπικά τους κέφια, γούστα και κίνητρα. Συμπεριφέρονται λες και πας να αρπάξεις κάτι που είναι δικό τους, που δημιουργήθηκε για τη δική τους απόλαυση αποκλειστικά. Συνήθως πλασάρουν κάποιες γενικές τους γνώσεις ως τάσεις στο χώρο και κριτήριο, αλλά τις περισσότερες φορές είναι θλιβεροί τύποι που μην έχοντας τα προσόντα για να γίνουν καλλιτέχνες, ή δική τους ζωή, προσκολλώνται στους τραγουδιστές. Αν τους δώσεις σημασία και σε ενδιαφέρει να έχεις «αυλή» σε λατρεύουν, αν τους αγνοήσεις σε κατατρέχουν για πάντα όπως μπορούν! Το μόνο που τους νοιάζει είναι οι ψηλές νότες και διάφορα τέτοια θλιβερά και παλλαϊκά. Δημιουργούν κακίες και ανταγωνισμούς μεταξύ των τραγουδιστών. Ακόμα και τους διευθυντές θεάτρων προσεγγίζουν για να προωθήσουν τον αγαπημένο τους ή να ξεκάνουν τον μισητό τους τραγουδιστή! Είναι στα αλήθεια αποκρουστικοί και για λύπηση. Οι περισσότεροι από τους σοβαρούς τραγουδιστές τους αποφεύγουμε όπως ο διάβολος το λιβάνι. Εγώ προσωπικά γελάω πολύ με αυτούς τους τύπους. Προτιμώ πάντα τους αγνούς θεατές, αυτούς που τους ενδιαφέρει όχι η όποια τεχνική αλλά το αν μιλάς στην καρδιά τους. Το κοινό εκπαιδεύεται κάθε λεπτό και έχει αλάθητο ένστικτο. Ας μην το υποτιμούμε από μόνοι μας. Αν του προσφέρουμε ευτέλεια θα το καταλάβει, αν του προσφέρουμε αλήθεια θα μας ακολουθήσει. Από την άλλη πλευρά, από τη φύση της η όπερα είναι γεμάτη συμβάσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι οι ηθοποιοί της αντί να μιλούν τραγουδούν! Υπάρχει το ανέκδοτο που λέει ότι στην όπερα αν σου καρφώσουν ένα μαχαίρι στην καρδιά αντί να πεθάνεις αρχίζεις να τραγουδάς… Δεν γίνεται να αρέσουν όλα σε όλους έτσι δεν είναι; Υπάρχουν άνθρωποι που τους αρέσει το κρασί και άλλοι που τους αρέσει η κόκα κόλα. Προσωπικά δεν βρίσκω τίποτε κακό σε αυτό. Κάποτε με ενοχλούσε όταν έλεγα ότι είμαι τραγουδιστής της όπερας και με ρωτούσαν αν τσιρίζω σαν τις χοντρές τραγουδίστριες… Τώρα αν μου τύχει κάτι τέτοιο, στην Ελλάδα πάντα εννοείται, απλά γελάω και τους καλώ στις παραστάσεις μου. Οι πιο πολλοί μαγεύονται από τη μουσική και το θέαμα. Από την άλλη, η όπερα είναι ένα ακριβό είδος με πολύπλοκες και πολυδάπανες παραγωγές που έχουν σαν αποτέλεσμα ακριβά εισιτήρια. Αυτό είναι ένα πρόβλημα το αναγνωρίζω, όμως η τέχνη πρέπει να αμείβεται!
Οι καλλιτέχνες αμείβονται επαρκώς στην Ελλάδα;
* Στην Ελλάδα αμειβόμαστε σχεδόν εξευτελιστικά, θα έλεγα. Οι λυρικοί καλλιτέχνες έχουν τεράστια έξοδα σπουδών και εκπαίδευσης για πολλά χρόνια και έχουν ημερομηνία λήξης. Το είδος απαιτεί πολλές φορές τεράστια έξοδα και όπως και να το κάνουμε το κρασί είναι πιο ακριβό από την κόκα κόλα… Χωρίς να υποτιμώ φυσικά κανένα είδος τέχνης, προς Θεού. Απλά έτσι έχουν τα πράγματα. Τα λυρικά θέατρα σε όλο τον κόσμο έχουν οικονομικά προβλήματα και στηρίζονται από τις κυβερνήσεις και τους σπόνσορες. Στην Ελλάδα οι πολιτικές ηγεσίες και οι χορηγοί καλά θα κάνουν να καταλάβουν ότι η τέχνη δεν είναι, δεν πρέπει να είναι πηγή εσόδων για να είναι χρήσιμη. Τα ανεκτίμητα «έσοδά» της είναι ο πολιτισμός! Αλλά στη χώρα που γέννησε τη μουσική και το θέατρο και που αντίθετα η ηγεσία της λιγότερο από ένα χρόνο πριν προσπάθησε να κλείσει γύρω στα 70 θέατρα, δυστυχώς δεν έχω και πολλές ελπίδες αλλαγής των πραγμάτων σύντομα…
Το λιμπρέτο ή η μουσική είναι το σημαντικότερο στοιχείο σε μια όπερα;
* Η όπερα από τη φύση της είναι ίσως η πιο σύνθετη ίσως μορφή τέχνης. Συνδυάζει όλες της τέχνες μαζί: τη μουσική, το θέατρο, το χορό, το λόγο και την ποίηση, την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και γενικά τις εικαστικές τέχνες, τα πάντα και τώρα πια και τον κινηματογράφο! Όμως γεγονός είναι πως χωρίς τη μουσική, το λιμπρέτο θα ήταν ένα απλό ποίημα και δεν θα είχαμε την όπερα. Υπάρχουν όπερες με απλοϊκό λιμπρέτο και θεία μουσική και όπερες μέτριες μουσικά με εκπληκτικό λιμπρέτο. Από την άλλη πάλι οι Φλωρεντινοί όταν γεννήθηκε η όπερα στην πόλη τους την περιέγραφαν ως «Recitar Cantando», δηλαδή μουσική απαγγελία. Προσωπικά πιστεύω πως η μουσική παίζει τον πρωταρχικό ρόλο χωρίς αυτό φυσικά να υποτιμά την αδιαφιλονίκητη αξία του λιμπρέτου.
Παρέχεται υψηλής ποιότητας μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα;
* Με μία λέξη κατά τη γνώμη μου: Όχι! Δυστυχώς! Υπάρχουν κοιτίδες αξιόλογων προσπαθειών βέβαια από τα Ωδεία και από τα Τμήματα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου, αλλά το βάρος πέφτει πάντα στους πολλούς και αξιόλογους καθηγητές και δασκάλους που μεταλαμπαδεύουν το πνεύμα της μουσικής στους μαθητές τους με πενιχρές αμοιβές και άδικες συνθήκες. Το θεσμικό πλαίσιο είναι σχεδόν ανύπαρκτο επί της ουσίας. Να σκεφτείτε ότι τα ωδεία θεωρούνται ακόμα αναβάθμητα ιδρύματα σπουδών! Ούτε αναβολή για τον στρατό δεν δίνουν. Δεν έχουμε Μουσική Ακαδημία! Τα παιδιά αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό αν έχουν την οικονομική δυνατότητα. Στα σχολεία η μουσική είναι τόσο υποβαθμισμένη σαν μάθημα που όταν το σκέφτομαι με πιάνει θλίψη και τα μουσικά γυμνάσια φυτοζωούν, όσο κι αν προσπαθούν οι καθηγητές. Όπως σας είπα, τα πάντα είναι θέμα παιδείας! Όσο κι αν κατεβεί η Λυρική στο δρόμο χωρίς παιδεία η μουσική και ειδικά η όπερα στην Ελλάδα για τους πολλούς θα είναι, για να επανέλθω σε αυτό που σας έλεγα πριν ότι οι γνώμες διίστανται, σαν το ανέκδοτο που λέει ότι… «όπερα είναι κάτι χοντρές που ουρλιάζουν και πεθαίνουν…».
Υπάρχουν δυνατότητες να πραγματοποιηθεί μια ελληνική παραγωγή όπερας με ελληνικό θέμα, η οποία να μπορεί να απευθυνθεί στο διεθνές κοινό;
* Ναι βέβαια το πιστεύω αυτό. Ας μην ξεχνάμε ότι πάντα η όπερα αγαπούσε τα ελληνικά θέματα. Από τη γέννησή της μάλιστα η ελληνική μυθολογία ήταν πάντα πολύ δημοφιλής στα λιμπρέτι της. Ο Ορφέας για παράδειγμα χρησιμοποιήθηκε σαν θέμα σε δεκάδες όπερες. Το ίδιο και οι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες όπως η Αντιγόνη και πολλές άλλες. Πάντα η Ελλάδα και οι μύθοι της γοήτευαν το οπερατικό κοινό. Στις μέρες μας, όπερες κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη με ελληνικό θέμα παρουσιάστηκαν στο εξωτερικό με μεγάλη επιτυχία. Ήδη τώρα από ό, τι γνωρίζω, μια και θα συμμετάσχω κι εγώ σε αυτή την παραγωγή στο ρόλο του Ίκαρου, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ετοιμάζει μια παραγωγή όπερας για την αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη με τον τίτλο «El Greco». Τη μουσική γράφει ο Γιώργος Χατζηνάσιος και υπάρχει πιθανότητα να παρουσιαστεί στην Ιταλία και την Ισπανία. Μακάρι να πραγματοποιηθεί αυτό το εγχείρημα. Έχουμε όλες τις δυνατότητες και το έμψυχο υλικό για να συμβεί αυτό που με ρωτάτε, αρκεί να υπάρχει όραμα και φυσικά χρήματα για να στηρίξουν τις ιδέες των Ελλήνων δημιουργών.
Στην εποχή της κρίσης ο χώρος της όπερας έχει πληγεί περισσότερο από άλλες τέχνες;
* Δυστυχώς ναι λίγο πολύ. Και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Στην Ιταλία τα περισσότερα Λυρικά Θέατρα απειλούνται με λουκέτο. Έχουν περιορίσει τις παραγωγές τους και αναγκάζονται να αμείβουν τους μόνιμους καλλιτέχνες τους πολύ λιγότερο. Όπως είπαμε, η όπερα είναι ένα πολυδάπανο είδος και οι παραγωγές κοστίζουν αστρονομικά ποσά συνήθως. Αλλά, όπως είπαμε, στο εξωτερικό αντιμετωπίζουν την τέχνη σαν απαραίτητη τροφή πολιτισμού και όχι σαν πηγή κέρδους όπως συνηθίζεται δυστυχώς στην Ελλάδα και πιστεύω πως θα τη βρουν τη λύση. Στην Ελλάδα ετοιμάζουν απολύσεις καλλιτεχνικού προσωπικού στη Λυρική, το ΚΘΒΕ και το Εθνικό Θέατρο! Δεν φταίει η κρίση γι’ αυτό, απλά όπως και στην περίπτωση της ΕΡΤ με την ευκαιρία της κρίσης προσπαθούν να αφανίσουν τον πολιτισμό. Ας μην ξεχνάμε ότι το σκοτάδι πάντα φοβόταν τους καλλιτέχνες! Βέβαια εδώ πρέπει να πω και την προσωπική μου άποψη για την τακτική της Λυρικής Σκηνής που, κατά τη γνώμη μου, ανοίγει την «κερκόπορτα» για τις περικοπές που έρχονται: Σε όλα τα μεγάλα Λυρικά Θέατρα της Ευρώπης οι πετυχημένες τουλάχιστον παραγωγές, παρουσιάζονται για δεκαετίες. Η «Carmen» του Τζεφιρέλι, για παράδειγμα, παρουσιάζεται στην όπερα της Βιέννης από το 1976 αν δεν κάνω λάθος ή κάτι τέτοιο, πάντως για πάρα πολλά χρόνια. Αυτό εκτός από καλλιτεχνικούς έχει και οικονομικούς λόγους που συμβαίνει. Στη Λυρική μας Σκηνή σπάνια ένα έργο, εκτός λίγων εξαιρέσεων, ανεβαίνει σε επανάληψη παραγωγής. Μετά όταν το έργο επανέρχεται στο ρεπερτόριο γίνεται καινούργια παραγωγή και ειδικά στις μέρες μας συνήθως με ξένο σκηνοθέτη, σκηνογράφο κ.λπ…
Γιατί συμβαίνει αυτό;
* Γιατί; Η απάντηση είναι για να μη βαρεθεί ο κόσμος να έρθει να ξαναδεί τη συγκεκριμένη όπερα. Μα ο κόσμος πηγαίνει να ακούσει τη μουσική και τους τραγουδιστές και όχι σώνει και καλά να δει την καινούργια σκηνοθεσία του τάδε και τα σκηνικά του τάδε. Σύμφωνοι, δεν υποτιμώ ούτε τους σκηνογράφους ούτε τους σκηνοθέτες, όλοι είναι απαραίτητοι σε ένα τόσο σύνθετο είδος, όπως είπαμε πιο πριν. Αλλά καλό θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, η Λυρική Σκηνή να εξοικονομούσε περισσότερα χρήματα για να αμείβει τους καλλιτέχνες της καλύτερα, παρά για να νοικιάζει για παράδειγμα έναντι τρομακτικών εξόδων, όπως έκανε μέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, τα τεράστια σκηνικά από την Αρένα της Βερόνα για το Ηρώδειο. Δεν μπορεί οι καλλιτέχνες σου να αμείβονται πενιχρά σχεδόν αλλά να έχεις π.χ. καινούργια παραγωγή της «Μποέμ» κάθε δύο χρόνια και να πληρώνεις μεγάλα ποσά σε ξένους σκηνοθέτες και σκηνογράφους κάθε τόσο. Υπάρχουν και στην Ελλάδα νέοι πανάξιοι σκηνοθέτες και σκηνογράφοι. (Το παράδειγμα είναι τυχαίο το ίδιο και ο τίτλος του έργου). Στο κάτω κάτω χωρίς τους τραγουδιστές και τους ηθοποιούς δεν θα χρειάζονταν οι σκηνογράφοι και οι σκηνοθέτες, έτσι δεν είναι; Ας μην ξεχνάμε βέβαια ότι η Λυρική μας Σκηνή είναι ένας δημόσιος οργανισμός με τα κακώς του κείμενα, όπως όλος σχεδόν ο δημόσιος τομέας. Και έτσι έρχεται μετά η Τρόικα και σου λέει διώξτε το μισό σου καλλιτεχνικό δυναμικό. Έτσι πάνε αυτά δυστυχώς και ο νοών νοείτω! Πρέπει να πω όμως ότι το ανθρώπινο δυναμικό της Λυρικής εργάζεται με πραγματική αυταπάρνηση. Όλοι κάνουν ό, τι μπορούν για να ανοίγει η αυλαία της κάθε βράδυ και να κατέβει η όπερα ακόμα και στο δρόμο! Η Όπερα της Βαλίτσας για παράδειγμα είναι πιστεύω μια πολύ καλή πρωτοβουλία της ΕΛΣ. Μακάρι να συνεχιστεί. Από την άλλη το Μέγαρο Θεσσαλονίκης που μέχρι πρόσφατα ανέβαζε δικές του παραγωγές όπερας σχεδόν έχει σταματήσει πια και φέρνει, κακώς κατά τη γνώμη μου, παραγωγές από το εξωτερικό! Η Όπερα Θεσσαλονίκης βρίσκεται σε κώμα, τα Ωδεία ή κλείνουν ή φυτοζωούν. Στην Ελλάδα η τέχνη είναι πολυτέλεια! Φοβάμαι ότι πολύ αργά θα ανακαλύψουμε ότι χωρίς τέχνη δεν υπάρχει φως και χωρίς φως δεν υπάρχει ζωή! Ωστόσο, επειδή είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος, μέσα σε όλο αυτό το ζοφερό ίσως σκηνικό που σας περιγράφω, πρέπει να πω πως η κρίση γεννάει και ελπίδα. Συνεχώς ξεπηδούν μικρές ομάδες καλλιτεχνών που κάνουν μικρές ηρωικά φιλόδοξες και άξιες παραγωγές όπερας σε μικρούς εναλλακτικούς χώρους μέσα στους οποίους βρίσκουν ευκαιρία έκφρασης εκτός των τειχών παλαιότεροι καταξιωμένοι αλλά και νέοι ταλαντούχοι συνάδελφοι και αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο! Ας ελπίσουμε…
Νιώθετε ότι εσείς οι λυρικοί καλλιτέχνες παλεύετε μοναχικά κόντρα στο ρεύμα;
* Πιστεύω ότι οι απανταχού καλλιτέχνες από τη φύση τους είναι μοναχικοί τυχοδιώκτες με την καλή έννοια του όρου. Ας μη διαχωρίζουμε τους λυρικούς τραγουδιστές από τους υπόλοιπους καλλιτέχνες. Είμαστε όλοι καλλιτέχνες με το προσωπικό του ο καθένας αλλά και το κοινό μας όραμα και ελπίδες για έναν πιο δίκαιο και όμορφο κόσμο. Πιστεύω ότι πρέπει να παλεύει κανείς κόντρα στο ρεύμα, αλλιώς δεν είναι πραγματικός καλλιτέχνης. Ωστόσο εγώ προσωπικά δεν θα έλεγα ότι είμαι μοναχικός άνθρωπος. Έχω ανάγκη από τον κόσμο μου, από τους φίλους μου, τους δικούς μου ανθρώπους για να μπορώ να ισορροπήσω. Όταν είμαι μόνος μου για πολύ βουλιάζω, χάνω τα αντίβαρά μου. Χρειάζομαι τη μοναξιά μου όπως όλοι μας, για να τα βρω με τον εαυτό μου, αλλά έπειτα από λίγο αυτό δεν μου αρκεί και αναζητώ κοινούς συνοδοιπόρους. Αρκετή μοναξιά έχει αυτή η δουλειά από τη φύση της, δεν χρειάζεται να δραματοποιούμε τα πράγματα από μόνοι μας. Ένας καλλιτέχνης πονάει πολύ έτσι κι αλλιώς για να «γεννήσει» και το ρεύμα, όπως το λέτε, πολλές φορές είναι άγριο και σκληρό. Είμαστε περίεργα πλάσματα οι καλλιτέχνες. Τα πόδια μας είναι στη γη και το κεφάλι μας στα σύννεφα. Είναι καλύτερα λοιπόν να είμαστε πιασμένοι χέρι με χέρι γιατί έτσι προσγειωνόμαστε για λίγο, παίρνουμε ενέργεια πολύτιμη από τη γη, ώστε να αντέχουμε αυτή την «κατάρα» που κυλάει στο αίμα μας αλλά και για να αντέχουν και οι άλλοι να είναι μαζί μας, να μας αγαπούν χωρίς να τους τρελαίνουμε, χωρίς να τους φοβίζουμε και μας αφήνουν μόνους. Έχουμε ανάγκη από κατανόηση και στοργή οι καλλιτέχνες για να αισθανθούμε ασφάλεια ώστε να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε. Μπορεί να φαντάζουμε ατρόμητοι, αλλά πιστέψτε με οι περισσότεροι είμαστε ευάλωτοι σαν τα μωρά. Η αυτοπεποίθησή μας χτίζεται με κόπο χρόνια ολόκληρα και μπορεί να διαλυθεί σε μια μόνο στιγμή! Χαρίζουμε ομορφιά και ελπίδα και αυτό πληρώνεται μόνο με κατανόηση και αγάπη. Λίγοι από εμάς τα έχουν αυτά από τους γύρω μας χωρίς να χρειαστεί να τα ζητήσουμε με αγωνία…
Το λυρικό τραγούδι θέλει περισσότερη σκληρή δουλειά από κάθε άλλο είδος θεάτρου;
* Κάθε είδος τέχνης και θεάτρου έχει τις αντικειμενικές του δυσκολίες. Δεν είναι μια διπλωματική απάντηση αυτό που σας λέω, είναι η αλήθεια. Δεν είναι δύσκολο το θέατρο πρόζας, ο χορός και το μιούζικαλ; Δεν το λέω αυτό εκ του ασφαλούς, έχω παίξει αρκετές φορές στο θέατρο πρόζας και αντιμετώπισα τις πολλές δυσκολίες που βρίσκει μπροστά του ένας ηθοποιός για να μπορέσει να ενσαρκώσει ένα ανθρώπινο πλάσμα με τις αδυναμίες και τα πάθη του. Όμως τολμώ να πω ότι με το λυρικό τραγούδι τα πράγματα είναι στα αλήθεια πολύ πιο σύνθετα. Κατ’ αρχήν πρώτα από όλα πρέπει κανείς να δαμάσει τη φωνή, αυτό το μεγάλο μυστήριο! Το λυρικό τραγούδι έχει τεράστιες δυνατότητες έκφρασης, κατά συνέπεια μεγάλες απαιτήσεις. Είσαι ταυτόχρονα αθλητής και καλλιτέχνης. Χρειάζεται να έχεις φυσική κατάσταση και διανοητική αντοχή. Έπειτα έχεις να αντιμετωπίσεις εκτός από τη φωνή και τον χαρακτήρα που καλείσαι να ερμηνεύσεις, να προσαρμόσεις και να υποτάξεις το όργανό σου στην ψυχολογία του ρόλου. Δεν έχεις να κάνεις μόνο με το θέμα φωνή, λοιπόν. Έπειτα έχεις να νικήσεις την ορχήστρα. Η μεγάλη Μαρία Κάλλας έλεγε πάντα ότι οι τραγουδιστές είμαστε τα πρώτα όργανα της ορχήστρας. Συμφωνώ απολύτως. Πρέπει και οφείλουμε να είμαστε πάνω από όλα μουσικοί και ηθοποιοί λοιπόν μια και ερμηνεύουμε σόλο και υποδυόμαστε ένα ανθρώπινο πλάσμα. Πάνω στη σκηνή πρέπει να έχει κανείς δεκάδες μάτια και αυτιά, ένα για το μαέστρο, ένα για τα 4-5 μόνιτορς στην κουίντα, ένα για τον υποβολέα, για το συνάδελφο, για το τέμπο, για τη σκηνοθεσία και το χαρακτήρα του ρόλου, για τις ψηλές νότες, για τα πάντα! Για όλα αυτά χρειάζονται πολύ ισχυρά αντανακλαστικά ώστε να μην τρελαθείς και καταρρεύσεις αλλά και για να παραμείνεις πάνω από όλα σωστός ερμηνευτής! Μην αρρωστήσεις, μην κρυώσεις και μετά από όλα αυτά πρέπει να έχεις δαμάσει και την αγωνία σου και να έχεις και την ψυχραιμία και το κουράγιο για την αθλητική επίδοση της κορόνας στο κόντρα ντο!!! Πιστέψτε με δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση να είναι κανείς λυρικός τραγουδιστής! Η φωνή είναι ίσως το λιγότερο αν μπορείτε να το φανταστείτε. Αυτήν ή την έχεις ή δεν την έχεις. Τη δούλεψες, τη σπούδασες, την προστάτεψες, ωραία… Και τώρα έχεις να κάνεις με όλο αυτό το μεγάλο υπέροχο τέρας που λέγεται παράσταση όπερας και το θηρίο που λέγεται κοινό!
Αυταπάρνηση χρειάζεται;
* Αν χρειάζεται αυταπάρνηση; Θα έλεγα ότι χρειάζεται γερά νεύρα και αντοχή. Ναι θέλει δουλειά σύμφωνοι. Και τι όμως δεν χρειάζεται δουλειά για να γίνει σωστά στη ζωή; Μήπως δεν θέλει δουλειά η επιστήμη; Τα πάντα θέλουν δουλειά για να γίνουν σωστά. Δεν θέλει δουλειά η προσωπική μας ζωή, ο έρωτας; Εκεί κι αν θέλει τεράστια προσπάθεια. Ωστόσο δεν είμαστε υπεράνθρωποι, απλά είμαστε, οι περισσότεροι τουλάχιστον, πολύ πειθαρχημένοι ώστε να αντεπεξερχόμαστε στις συνθήκες που το επάγγελμα επιβάλλει. Από την άλλη εξαρτάται πάντα από το γιατί κάνει κανείς αυτό που κάνει. Προσωπικά δεν αισθάνομαι ούτε ότι θυσιάζομαι ούτε τίποτα. Καλά καλά δεν αισθάνομαι ότι δουλεύω και ας είναι πολύ σκληρή η δουλειά μου, το επαναλαμβάνω! Όταν κουράζομαι είμαι ταυτόχρονα ευγνώμων για την τύχη μου να μην είμαι κλεισμένος σε ένα γραφείο! Η γιαγιά μου πάντα μου έλεγε πάντα «να βρεις μια δουλειά που θα πλήρωνες για να την κάνεις, μόνο τότε θα είσαι ευτυχισμένος». Αυτό έκανα κι εγώ λοιπόν. Δεν υπάρχει καμία αυταπάρνηση σε αυτό, νομίζω. Οι αληθινοί καλλιτέχνες δεν χρησιμοποιούν την τέχνη τους σαν όχημα για αυτοπροβολή και σαν εγωιστικό μέσο για να αποκτήσουν δόξα και χρήμα σώνει και καλά. Αν αυτά έρθουν σαν αποτέλεσμα της δουλειάς τους έχει καλώς. Αντίθετα δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς παρά να ακολουθήσουν την ανάγκη τους να εκφράζονται μέσα από αυτό που το ταλέντο τους τούς προστάζει και να προσφέρουν ομορφιά. Άλλο λοιπόν καριερίστας και άλλο «ηθοποιός-αοιδός» -όπως στην πραγματικότητα είμαστε ή πρέπει να είμαστε οι λυρικοί τραγουδιστές. Η μεγάλη Κάλλας επέβαλε, βλέπετε, οι τραγουδιστές πέρα από μουσικοί να είναι πάνω από όλα τα άλλα και ηθοποιοί! Προσωπικά λοιπόν, για να επανέλθω στα κίνητρα, αν μπορούσα να εκφράσω με την τέχνη μου για μια στιγμή μονάχα αυτό που έχω στην ψυχή, στην καρδιά και το μυαλό μου, αν κατόρθωνα να κάνω έστω και ένα συνάνθρωπό μου να ξεχάσει για μια στιγμή τα βάσανα και τους καημούς του και να του προσφέρω την ελπίδα ή έστω την ψευδαίσθηση ότι ζει σε έναν καλύτερο κόσμο, θα γινόμουν νομίζω ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος στον κόσμο! Περιμένω με λαχτάρα αυτή τη στιγμή που μπορεί και να μη μάθω ποτέ ότι συνέβη… Αυτό είναι κάπως μοναχικό, ίσως και πικρό θα έλεγα. Μου δίνει όμως δύναμη να προχωρήσω. Ο κάθε καλλιτέχνης, έτσι και ο λυρικός τραγουδιστής έχει ανάγκη από τις εμπειρίες της ζωής για να μπορέσει να αναπαράγει τα συναισθήματα του κάθε χαρακτήρα που ερμηνεύει. Δεν μπορείς να υποκριθείς ή να «τραγουδήσεις» τον έρωτα, το θυμό, τη χαρά, αν δεν έχεις την παλέτα που σου προσφέρει η ζωή. Οι εμπειρίες είναι αυτές που εμπλουτίζουν το ταλέντο σου και του δίνουν πνοή και αλήθεια και που μεστώνουν τη φωνή σου με αίμα. Έπειτα χρειάζεται να περάσει κανείς αρκετές στιγμές μόνος με τον εαυτό του για να μπορέσει να φιλτράρει όλα αυτά τα μαθήματα της ζωής και να δημιουργήσει πρώτα απ’ όλα στο μυαλό του τις εικόνες και τα συναισθήματα που θα κληθεί να εμφυσήσει με τη φωνή του και με την προσωπικότητά του στον εκάστοτε χαρακτήρα που ερμηνεύει στη σκηνή. Αν σε όλα αυτά προσθέσει κανείς και τη δυσκολία του να εκφράσεις απλά πράγματα τραγουδώντας έναν ανθρώπινο χαρακτήρα και όχι μιλώντας τον τότε τα πράγματα περιπλέκονται ακόμα πιο πολύ. Προσωπικά πάντως πιστεύω πως ο πραγματικός καλλιτέχνης δεν καταλαβαίνει ότι δουλεύει σκληρά. Η τέχνη του είναι το καταφύγιό του, η παρηγοριά του και αυτό που του δίνει έναυσμα να προχωρήσει στη ζωή του. Ακριβώς όπως και ο έρωτας. Εγώ πάντως δεν τα ξεχωρίζω ποτέ αυτά τα δύο. Γι’ αυτό και οι καλλιτέχνες ερωτευόμαστε με πάθος συνήθως, γιατί είμαστε παράφορα πλάσματα… Και όπως τραγούδαγε και η μεγάλη Κάλλας στην Τόσκα: «Vissi d’ arte, vissi d’ amore» (έζησα για την τέχνη και τον έρωτα) έτσι κι εμείς είμαστε έτοιμοι ναι, ακόμα και για την αυταπάρνηση τελικά.
Ποιους ρόλους θα θέλατε να ερμηνεύσετε;
* Μου αρέσουν πολλοί ρόλοι. Συνήθως αγαπώ πιο πολύ αυτόν που τυχαίνει να ερμηνεύω τη συγκεκριμένη περίοδο. Μετά η ερωτική αυτή προτίμηση μεταφέρεται στον επόμενο. Χρειάζεται τόσο πολλή δουλειά για να μπορέσει να κατακτήσει κανείς ένα ρόλο, αν μπορεί δηλαδή ποτέ κανείς να πει ότι κατέκτησε ένα ρόλο εξ ολοκλήρου, που στα αλήθεια με πιάνει τρόμος με αυτή την ερώτηση. Θα ήθελα κάποτε να μπορέσω να ερμηνεύσω στη σκηνή τον Ορφέα από την όπερα του Gluck «Orfeo ed Euridice», που μέχρι τώρα έχω ερμηνεύσει μόνο σε μορφή κοντσέρτου. Όσοι με αγαπούν λένε πως του μοιάζω του Ορφέα και ότι έχω τη φωνή του. Τους ευχαριστώ πολύ! Μεγάλη κουβέντα, μακάρι να έχουν δίκιο. Τον σέβομαι πολύ τον Ορφέα. Τον μελετώ από πολύ μικρός στα χρόνια του ωδείου. Εξαιρετικά δύσκολος ρόλος για την πραγματική φωνή κοντράλτο που απαιτεί! Γράφτηκε για το διάσημο καστράτο της εποχής Gaetano Guadagni και στις μέρες μας δυστυχώς ελλείψει αληθινών φωνών κοντράλτο ερμηνεύεται συνήθως από λυρικές ή δραματικές μέτζο. Υπέροχα βέβαια αλλά ο ρόλος είναι για κοντράλτο και έτσι χάνεται η ζεστασιά και η δύναμη που χρειάζεται γι’ αυτόν το συμπαντικό ήρωα. Ο Ορφέας είναι η ίδια η ενσάρκωση του έρωτα. Ας μην ξεχνάμε ότι για την αγάπη του τα βάζει με τον ίδιο το θάνατο! Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι αυτό το καταφέρνει με τη φωνή του, με τη βοήθεια της μουσικής, αυτής της τεράστιας άυλης συμπαντικής δύναμης που ενώνει όλη την ανθρωπότητα. Κατά τη γνώμη μου, ο Ορφέας σαν έννοια είναι ο ίδιος ο έρωτας, η πεμπτουσία της ίδιας της ζωής όλων! Όλοι μας αναζητούμε τον αιώνιο σύντροφο, την αδερφή ψυχή μας, γιατί στον έρωτα έχουμε την ψευδαίσθηση ότι νικάμε τον ίδιο τον θάνατο… Ίσως γιατί στο τέλος όταν ερωτευόμαστε και αγαπούμε αληθινά ο θάνατος, ακόμα κι αυτός, υποκλίνεται μπροστά στο μεγαλείο της αγάπης. H κεντρική του άρια «Che farò senza Euridice» με την οποία ο ήρωας αποχαιρετά τη νεκρή αγαπημένη του, είναι τόσο απλή και ταυτόχρονα σπαρακτική που σου ραγίζει την καρδιά! Εκφράζει με τον πιο τρυφερό τρόπο που θα μπορούσε να υπάρξει την απελπισία κάθε ανθρώπου στον κόσμο που έχει χάσει τον έρωτά του είτε στη ζωή είτε στο θάνατο. Είναι η πιο δύσκολη φωνητικά και ερμηνευτικά άρια που είχα ποτέ στο ρεπερτόριό μου. Κάθε φορά που επιχειρώ να την ερμηνεύσω χαίρομαι υπερβολικά και ταυτόχρονα φοβάμαι τόσο πολύ γιατί στο τέλος της χρειάζομαι πολύ συναισθηματικό κουράγιο, αισθάνομαι γυμνός και αδιάκριτος μπροστά στον έρωτα καθενός από εμάς και μια σοβαρή ευθύνη για την αναπαραγωγή των κοινών σε όλους μας συναισθημάτων για ένα τόσο μεγάλο θέμα όπως ο έρωτας και ο θάνατος! Ήξερε τι έκανε λοιπόν ο Gluck. Έδωσε στο ρόλο μια φωνή σκούρα αλλά ταυτόχρονα βελούδινη και ζεστή όπως αυτή της κοντράλτο. Απόκοσμη ούτε αντρική ούτε γυναικεία, υπονοώντας ίσως κατά τη γνώμη μου, ότι ο έρωτας δεν έχει φύλο, είναι απλά πανανθρώπινος και δικαίωμα όλων των πλασμάτων στον κόσμο. Θα μου πείτε, εσύ την έχεις αυτή τη φωνή; Δεν ξέρω, όταν και αν με ευλογήσει ο Θεός να ερμηνεύσω στη σκηνή τον Ορφέα, θα με ακούσετε και θα μου πείτε. Θα ήθελα ακόμα δύο ρόλους που θεωρώ ότι έχω την κατάλληλη φωνή να φέρω εις πέρας, εκείνον του Tancredi στην ομώνυμη όπερα του Rossini και εκείνον του Arsace από την «Semiramide» του ίδιου συνθέτη. Ωραίοι ρόλοι και δύσκολοι, τρέμω και μόνο που τους σκέφτομαι. Ήρωες που δεν διστάζουν να πεθάνουν για την αγάπη… Αναρωτιέμαι αν είναι τυχαίο αυτό… χμ…
Στους κωμικούς ρόλους βρίσκετε ενδιαφέρον;
* Βεβαίως! Ίσως δεν το πιστέψετε αλλά θεωρώ τον εαυτό μου κωμικό ηθοποιό – τραγουδιστή. Οι φίλοι μου με αποκαλούν «Κωμωδία»! Δεν έχω πολλούς κωμικούς ρόλους στο ρεπερτόριο της φωνής μου γι’ αυτό απολαμβάνω πολύ την παλαβομάρα του Ορλόφσκυ και μια από τις πιο χαρούμενες στιγμές στην καριέρα μου ήταν ο ρόλος του φουκαρά πρόωρα πεθαμένου και ξεχασιάρη Πρίγκιπα της Βοιωτίας John Styx από τον «Ορφέα στον Άδη» του Offenbach που ερμήνευσα πριν από λίγα χρόνια στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Πολύ θα ήθελα να τον τραγουδήσω ξανά…
Σκέπτεστε να σταδιοδρομήσετε ξανά στο εξωτερικό;
Οι σημερινοί ατζέντηδες πώς βλέπουν τον καλλιτέχνη της όπερας;
* Παλαιότερα τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Οι διευθυντές των θεάτρων και οι ατζέντηδες ενδιαφέρονταν πιο προσωπικά για τους τραγουδιστές. Τους φρόντιζαν και τους πρόσεχαν πολύ περισσότερο. Δημιουργούσαν μια πιο προσωπική σχέση με τον τραγουδιστή τους. Του εμπιστεύονταν στην αρχή της καριέρας του πιο εύκολους ρόλους που να τους αντέχει η φωνή, το σώμα και η ψυχολογία του ώστε να χτίσει την αυτοπεποίθηση, την αντοχή και την τεχνική που θα του επέτρεπε αργότερα και με την πάροδο του χρόνου και την όλο και αυξανόμενη εμπειρία του να αναλάβει και να αντέξει τους πιο δύσκολους και απαιτητικούς ρόλους του ρεπερτορίου του. Αυτό γινόταν φυσικά για να πάρουν το καλύτερο του κάθε καλλιτέχνη για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Έτσι χτίζονταν οι σωστές καριέρες. Σήμερα με τη βιομηχανοποίηση της τέχνης τα πράγματα έχουν γίνει πολλές φορές δυσβάσταχτα για τους τραγουδιστές. Οι ατζέντηδες και τα θέατρα πιέζουν τους όλο και περισσότερους λόγω ζήτησης, νέους τραγουδιστές να αναλάβουν ρόλους πολύ δύσκολους από πολύ νωρίς και πολλές φορές ακόμα και εκτός ρεπερτορίου της φωνής τους. Ρόλους βαρείς και ακατάλληλους για «νεαρές» φωνές από πολύ νωρίς. Φυσικά όλα αυτά με σκοπό το κέρδος. Βλέπετε οι βαρείς δραματικοί ρόλοι είναι πιο δημοφιλείς και «πληρώνουν» πιο πολύ. Έτσι οι ατζέντηδες και τα θέατρα κερδίζουν πιο πολλά χρήματα σε βάρος των τραγουδιστών. Είναι πολύ δύσκολο στις μέρες μας στην αρχή της καριέρας σου να πεις όχι στον ατζέντη για μια δελεαστική πρόταση ενός «μεγάλου» ρόλου σε ένα μεγάλο θέατρο. Αυτό και λόγω προσωπικής βιασύνης αλλά και υπέρμετρου καλλιτεχνικού ενθουσιασμού. Ειδικά αν αυτή η πρόταση σού αποφέρει κάποια χρήματα που θα σου επιτρέψουν να στηρίξεις τις επόμενες κινήσεις σου αλλά και κάποια πιο σημαντικά συμβόλαια για το μέλλον. Όμως όταν είσαι νέος νομίζεις και έτσι πρέπει, ότι μπορείς να τα καταφέρεις όλα! Το τίμημα όμως είναι πολύ μεγάλο πολλές φορές. Καλύτερα να πει κανείς ένα καλό όχι, που θα προστατέψει τη φωνητική του υγεία και καλλιτεχνική του μακροβιότητα παρά ένα κακό ναι, που θα πληγώσει τη φωνή του ανεπανόρθωτα. Πώς όμως να πει κανείς αυτό το όχι; Πώς να πεις θέλω χρόνο για ξεκούραση της φωνής μου και όχι να πάρω πάλι το αεροπλάνο για την επόμενη ακρόαση όταν περιμένουν στη σειρά εκατοντάδες ανταγωνιστές σου; Αν δεν πας εσύ θα πάει κάποιος άλλος. Αν δεν κάνεις εσύ νωρίς το βαρύ δύσκολο ρόλο θα τον κάνει κάποιος άλλος και ίσως μάλιστα ο ατζέντης να πάψει να ενδιαφέρεται για σένα αφού δεν του αποφέρεις τα αναμενόμενα κέρδη. Με αποτέλεσμα πολλές σπουδαίες φωνές να πληγώνονται και να χάνονται, αλλά και να παρατηρείται όλο και πιο συχνά το φαινόμενο να τραγουδιούνται λάθος δραματικοί ρόλοι από πιο ελαφρές φωνές λόγω του ότι οι πρώτες είναι πολύ πιο σπάνιες. Το τραγικότερο όμως είναι να φτάνει πολύ συχνά ο τραγουδιστής να έχει ένα πολύ καλό όνομα νωρίς με μια πληγωμένη φωνή που του στερεί τη χαρά του υγιούς τραγουδιού! Δεν μου αρέσει όμως να γενικεύω. Βεβαίως και υπάρχουν σοβαροί ιμπρεσάριοι που αγαπούν και νοιάζονται για τους τραγουδιστές τους. Αυτοί όμως είναι πολύ λίγοι πια. Είμαστε προϊόν προς πώληση! Από την άλλη βέβαια, ένας καλός ατζέντης είναι απαραίτητος, τουλάχιστον στο εξωτερικό. Σε προστατεύει από τις νομικές παγίδες, σε πληροφορεί για το τι γίνεται στο χώρο και φυσικά σου κάνει αυτό που λέμε: τη «βρομοδουλειά». Ένας καλλιτέχνης με τόσο βαριά ευθύνη όπως ο τραγουδιστής της όπερας δεν μπορεί να τα κάνει όλα μόνος του. Φυσικά στην Ελλάδα οι ατζέντηδες είναι λίγο πολύ άχρηστοι για εμάς γιατί οι τραγουδιστές είμαστε λίγοι και όλοι μας ξέρουν. Δεν χρειάζεσαι ατζέντη για να σε ξέρει η Λυρική και το Μέγαρο Μουσικής. Χρειάζεται απλά να είναι κανείς στα πράγματα. Ό, τι κι αν σημαίνει αυτό, καλό ή κακό… Πάντως γενικά χρειάζεται πολλή ωριμότητα, ευελιξία, πολλές φορές διπλωματία και κυρίως υπομονή και εξυπνάδα για να χειριστεί ένας νέος τραγουδιστής τους ατζέντηδες και τους διευθυντές των θεάτρων. Καλύτερα να περιμένεις λοιπόν τη σωστή ώρα, παρά να φτάσεις φωνητικά ανάπηρος μια ώρα αρχύτερα. Γιατί σε αυτό το επάγγελμα όποιος αρχίζει νωρίς, τελειώνει και νωρίς.
Τα χρόνια της Βιέννης τι άφησαν στην ψυχή σας;
* Η Βιέννη είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή μου. Έφυγα για εκεί σε πολύ μικρή ηλικία όταν πήρα την υποτροφία Μαρία Κάλλας. Σχεδίαζα μέσα μου πολύ καιρό πριν το φευγιό μου αυτό χωρίς να γνωρίζω ακόμα για πού, ήξερα μόνο ότι ήθελα να φύγω για να δοκιμάσω την τύχη μου αλλού. Οι καλλιτέχνες είμαστε λίγο σαν τους Τσιγγάνους, πάντα έχουμε μια τάση φυγής. Η γνωριμία μου με τη δασκάλα μου Helene Metzrisky Karousso σε ένα σεμινάριο που έδωσε στην Αθήνα ήταν αυτή που με έκανε να πάρω τη μεγάλη απόφαση και να δώσω εξετάσεις για να γραφτώ στην τάξη της στην Ακαδημία. Εκεί έμαθα να αντιμετωπίζω την τέχνη μου πιο σοβαρά και με μεγαλύτερη αφοσίωση. Βλέπετε το επίπεδο σπουδών εκεί δεν έχει καμία απολύτως σχέση με αυτό που έχουμε εδώ στην Ελλάδα. Εκεί ήρθα σε επαφή με όλο σχεδόν το ρεπερτόριο της όπερας αλλά και της μουσικής γενικότερα. Είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω σχεδόν τα πάντα με μεγάλες ορχήστρες και μεγάλους τραγουδιστές. Σχεδόν κάθε βράδυ για πολλά χρόνια παρακολουθούσα στη μεγάλη Όπερα αλλά και τις σπουδαίες αίθουσες συναυλιών τα μεγαλύτερα ονόματα της εποχής κάτω από τις καλύτερες συνθήκες. Μεγάλο σχολείο για ένα νεότατο παιδί. Ήταν για μένα σαν να βρίσκομαι στην αυλή των θαυμάτων. Στη σχολή δούλεψα με τη δασκάλα μου για χρόνια τη φωνή και το ρεπερτόριό μου αλλά και τον εαυτό μου. Έμαθα να σέβομαι τα όνειρα και τις ελπίδες των συναδέλφων μου και να είμαι πιο ταπεινός με αυτό που κάνω. Η μουσική είναι τόσο μεγάλη τέχνη που πρέπει να είναι κανείς πάνω απ’ όλα ταπεινός μπροστά στο μεγαλείο της. Στη Βιέννη έμαθα να πατάω στα πόδια μου και μουσικά αλλά και προσωπικά. Για πρώτη φορά ήμουν μόνος με τον εαυτό μου. Έκανα φίλους υπέροχους ανθρώπους που έγιναν αναπόσπαστο από τότε κομμάτι της ζωής μου, περισσότερο Έλληνες όμως. Βλέπετε η βιεννέζικη νοοτροπία και τρόπος ζωής δεν ταίριαζε και τόσο με το χαρακτήρα μου που είναι σαν ανοιχτό βιβλίο. Πολύ κλειστός κόσμος, αυστηρά ευγενικός, πάντα σε κρατούσε σε απόσταση. Δύσκολος τρόπος ζωής, κρύο και κλεισούρα σε μια πανέμορφη αλλά και ταυτόχρονα βαριά πόλη. Ζορίστηκα πολύ σε αυτό, όμως ήξερα για ποιο λόγο ήμουν εκεί και έτσι όλοι οι φίλοι μαζί συσπειρωμένοι στηρίζαμε ο ένας τον άλλο για πολλά χρόνια. Ωραία χρόνια, δύσκολα, υπέροχα και αξέχαστα. Στη Βιέννη πέρασα από υπέροχα έως δραματικά δύσκολα. Η ξαφνική απώλεια ενός πολύ δικού μου ανθρώπου στην προσωπική μου ζωή στα τρυφερά αυτά χρόνια με συντάραξε σε τέτοιο βαθμό που με έκανε να αναθεωρήσω ολόκληρη τη μέχρι τότε ζωή μου. Τελείωσε απότομα η εποχή της αθωότητας για μένα. Το γεγονός αυτό με έκανε να δεθώ ακόμα περισσότερο με τους φίλους μου και τη δασκάλα μου αλλά και να αλλάξω τις προτεραιότητές μου. Με έκανε πιο πονετικό, πιο υπομονετικό με τους γύρω μου, πιο ευάλωτο αλλά και ταυτόχρονα δυνατό. Από τότε κατάλαβα ότι το πιο σημαντικό πράγμα για μένα στον κόσμο δεν είναι η φήμη και η καριέρα αλλά η αγάπη και η συντροφικότητα. Όλα τα άλλα είναι απλά καρυκεύματα στη ζωή μας, τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου. Χωρίς αγάπη η λύπη είναι μεγαλύτερη και η χαρά και η όποια επιτυχία πολύ μικρότερη. Η ταπεινότητα μέσα από την τέχνη μου και η απόφαση ότι για μένα η αναζήτηση της πραγματικής αγάπης είναι το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή, είναι η απόρροια των χρόνων μου της Βιέννης! Πάντα θυμάμαι τα χρόνια αυτά με νοσταλγία. Όποτε είναι να πάω και πάλι στη Βιέννη για να μελετήσω με τη δασκάλα μου κάποιον ρόλο, στην αρχή είμαι αρνητικός, αλλά όταν πάω δεν θέλω να φύγω. Πάντα είχα μια σχέση αγάπης και μίσους με αυτό το μέρος. Εκείνο που με κάνει να νιώθω άβολα όποτε βρίσκομαι εκεί είναι το ότι δεν έχω πια το κλειδί για το δικό μου σπίτι και ότι νιώθω σαν φιλοξενούμενος στο μέρος που έζησα τόσα χρόνια. Αλλά αυτό που με κάνει να νιώθω υπέροχα όταν περπατώ και πάλι εκεί είναι το συναίσθημα που νιώθει κανείς όταν έρχεται σε επαφή με τον εσώτερο ανώτερο εαυτό του.
Σας λείπει η Βιέννη;
* Ναι. Μου λείπει η Βιέννη νομίζω. Κάποτε θα ήθελα να μπορώ να έχω δικό μου ένα μικρό σπίτι. Εκεί δίπλα από το σπίτι του Μπετόβεν, που όταν περνούσα από μπροστά του για να πάω στο σπίτι μου δίπλα, συγχωρούσα τον εαυτό μου που είχε κλέψει για άλλη μια φορά το χαρτί τουαλέτας από τη σχολή για να κάνει οικονομία στα λεφτά του μήνα και ένιωθα μια μικρή σκανταλιάρικη περηφάνια που με έκανε να χαμογελώ με αισιοδοξία…
Πιστεύετε πως πρέπει να γίνεται σεβαστή η εποχή στην οποία διαδραματίζονται οι όπερες ή να μεταφέρονται σε μια σύγχρονη;
* Δεν έχω μια παγιωμένη γνώμη και άποψη γι’ αυτό που με ρωτάτε. Ανάλογα το σκηνοθέτη, το σκηνογράφο και την ικανότητά τους να μεταφέρουν με αλήθεια την εποχή του εκάστοτε έργου. Μπορεί μια κλασική σκηνοθεσία να είναι υπέροχη, μπορεί να είναι και φρικτά βαρετή. Μπορεί μια μοντέρνα άποψη να είναι καταπληκτική, μπορεί να είναι και γελοία. Μου έχουν τύχει όλες οι περιπτώσεις και σαν θεατή και σαν ερμηνευτή. Πιστεύω πως στις μέρες μας είναι απαραίτητο το σκηνοθετικό φρεσκάρισμα των έργων. Βέβαια ελλείψει χρημάτων πολλές φορές τα θέατρα καταφεύγουν αναγκαστικά σε μίνιμαλ παραγωγές που πλασάρονται και καλά σαν άποψη αλλά που στερούνται έμπνευσης, αισθητικής και αλήθειας. Μου αρέσει να βλέπω πιο μοντέρνες παραστάσεις αλλά πρέπει να ακολουθούμε και λίγο το κείμενο βρε παιδιά, δεν είναι δυνατόν να μπαίνει για παράδειγμα η Μιμή στην «Μποέμ» με το σβησμένο της κερί και να ζητάει σπίρτο από τον τενόρο και αυτός να κρατάει κινητό τηλέφωνο, πώς να το κάνουμε τώρα! Ας μας λυπηθούν λίγο οι σκηνοθέτες, δύσκολο το έργο τους δεν λέω αλλά εδώ σε θέλω μάστορα! Μπορείς να κάνεις θαύματα με ψίχουλα και λίγα φώτα. Τα πάντα είναι θέμα φαντασίας, αισθητικής και ταλέντου…
Πώς καταλαβαίνει ο θεατής την αξία ενός έργου τέχνης;
* Με την ψυχή και την καρδιά του και με ό, τι του υπαγορεύουν αυτά τα δύο! Αλλιώς αντιλαμβάνομαι εγώ ένα έργο και αλλιώς εσείς, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες που έχουμε από τη ζωή και τα βιώματά μας. Γι’ αυτό και υπάρχουν έργα που δεν αρέσουν σε όλους, γι’ αυτό και υπάρχουν πολλά είδη τέχνης για να καλύπτουν όλα τα γούστα να το πω έτσι. Άλλο φυσικά να λέω ότι δεν μου αρέσει η Ενάτη του Μπετόβεν και άλλο να πω ότι η Ενάτη δεν είναι καλή συμφωνία. Άλλο να λέω ότι ένα έργο δεν μου αρέσει εμένα, δεν μιλάει στη δική μου ψυχή και άλλο να λέω ότι δεν είναι καλό. Ας σοβαρευτούμε λίγο και ας χαλιναγωγήσουμε τον εγωισμό μας. Πολλή τεχνική ανάλυση πέφτει στις μέρες μας και λίγη ουσία. Η τεχνική είναι απαραίτητη για να μπορέσει ο καλλιτέχνης να εκφράσει με τα φυσικά του μέσα αυτό που έχει η ψυχή του. Αν ο θεατής αρχίσει να προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει την τεχνική του κάθε καλλιτέχνη όταν ακούει τη φωνή του ή βλέπει έναν πίνακά του τότε κινδυνεύει να χάσει την ουσία του καλλιτέχνη και της ίδιας της τέχνης τελικά. Αν ο Leonardo da Vinci χρησιμοποίησε σάπιο αβγό ή φύλλα χρυσού για την Gioconda του λίγο με ενδιαφέρει σαν θεατή. Αν ήμουν ζωγράφος θεατής τότε άλλο. Αλλά ακόμα και σαν καλλιτέχνες θεατές θα πρέπει να χαλαρώνουμε λίγο την κριτική μας περιέργεια μπροστά στους άλλους καλλιτέχνες και τα έργα τους και να τα αφήσουμε να μιλήσουν στην καρδιά μας, όπως ελπίζουμε με αγωνία να μιλήσουν στην καρδιά των άλλων και τα δικά μας έργα. Υπάρχουν όμως και μερικά τεράστια έργα που σε αφήνουν άφωνο ακόμα κι αν είσαι εντελώς άσχετος που λένε. Ακόμα και ένας φορτηγατζής τρόπος του λέγειν, όταν βρεθεί μπροστά στον Ερμή του Πραξιτέλους και τον Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγέλου μπορεί να μην ξέρει γιατί αλλά θα μείνει αμίλητος! Είναι ανεξήγητο με μερικούς καλλιτέχνες αυτό. Θαρρείς ότι με κάποιο τρόπο τηλε-μετέφεραν τα έργα τους από έναν άλλο κόσμο! Αυτό μόνο με την καρδιά του μπορεί να το αντιληφθεί κανείς…
Πώς δαμάζεται, κατά τη γνώμη σας, ένας λυρικός ρόλος;
* Όπως σας είπα και πριν δεν θεωρώ ότι δαμάζεται ποτέ εξ ολοκλήρου ένας ρόλος. Κάθε φορά που ερμηνεύει κανείς ένα ρόλο, κάθε φορά που καταπιάνεται εκ νέου μαζί του ανακαλύπτει νέες πτυχές του χαρακτήρα, δυσκολίες ερμηνευτικές και φωνητικές αλλά και ανοίγεται μπροστά του ένας μαγικός κόσμος συναισθημάτων και ονείρου. Ένας ρόλος δεν τελειώνει ποτέ. Τον ερμηνεύεις μέσα σου πολύ καιρό πριν τον τραγουδήσεις στη σκηνή και τον κουβαλάς, τον ζεις μέσα σου για αρκετά μεγάλο διάστημα αφού τελειώσουν οι παραστάσεις. Τουλάχιστον αυτό συμβαίνει σε μένα. Ο κάθε καλλιτέχνης έχει τον τρόπο του. Προσωπικά ξεκινάω αυτό το ταξίδι από την αρχή κάθε φορά που καλούμαι να ερμηνεύσω ξανά έναν παλιό ρόλο. Μόνον έτσι μπορώ να δώσω φρέσκια πνοή σε ένα χαρακτήρα που έχω ερμηνεύει ήδη στο παρελθόν. Ποτέ δεν είναι κανείς ίδιος σαν άνθρωπος από την τελευταία φορά που καταπιάστηκε με την ερμηνεία ενός ρόλου του ρεπερτορίου του. Έχουν εγκατασταθεί μέσα του άλλα βιώματα, έχει εμπλουτίσει τον ψυχικό και πνευματικό του κόσμο με καινούργιες εμπειρίες και συναισθήματα. Είναι σαν να ξαναβρίσκεις έναν παλιό καλό φίλο μετά από καιρό. Έχεις να του πεις τόσα πολλά αλλά νιώθεις ότι δεν έχει περάσει ούτε μια μέρα από την τελευταία φορά που τον είδες! Όταν καταπιάνομαι και πάλι με έναν παλιό ρόλο χαίρομαι πολύ γιατί μου δίνεται η δυνατότητα να διορθώσω ή και να αλλάξω πολλά στοιχεία φωνητικά και ερμηνευτικά που είτε δεν με ικανοποιούσαν στις παλιότερες ερμηνείες μου αλλά και γιατί μπορώ να τον ομορφύνω με την καινούργια μου ψυχή και φωνή. Όταν καταπιάνομαι με έναν καινούργιο ρόλο ξεκινάω από τον χαρακτήρα. Προσπαθώ να τον καταλάβω μέσα από το κείμενο και τη μουσική του. Δεν τα διαχωρίζω αυτά τα δύο γιατί τις περισσότερες φορές για παράδειγμα ένας σκληρός χαρακτήρας συνοδεύεται από πανέμορφη μουσική και αυτό είναι ένα πρόβλημα. Προσπαθώ λοιπόν να κατανοήσω και να συνταιριάξω αυτά τα δύο και τότε είναι σαν να συντίθεται το πλάσμα αυτό από μόνο του μέσα στο μυαλό μου και τότε ξέρω τι πρέπει να κάνω. Με την πρώτη ματιά της παρτιτούρας αρχίζουν τα “ωχ Παναγία μου”! Γιατί με το μάτι φαίνεται η όποια φωνητική δυσκολία που θα κληθείς να αντιμετωπίσεις αλλά όχι πάντα εξ ολοκλήρου. Έπειτα μελετώντας τις νότες και τα λόγια και το χαρακτήρα, εμφανίζονται οι επιμέρους τεχνικές δυσκολίες που εξαρτώνται από πολλές παραμέτρους. Αλλιώς πρέπει να τραγουδιέται για παράδειγμα, ένα ψηλό φα από έναν ερωτευμένο νέο και αλλιώς από έναν απελπισμένο άνθρωπο, για να το πω έτσι απλά. Η δυσκολία εξαρτάται από το είδος της ενορχήστρωσης, από την ψυχολογία του χαρακτήρα, από το μέγεθος του ρόλου, από τη φωνητική τεσιτούρα, δηλαδή τον μέσο όρο της φωνητικής περιοχής που κινείται ο ρόλος, από το πόσο «βαρύς» ή «ελαφρύς» είναι για τη φωνή σου και πολλά άλλα που για να τα περιγράψω θα έπρεπε να μιλάμε για μέρες ολόκληρες.
Από τεχνικής πλευράς ποιο είναι το σημαντικότερο;
* Από τεχνικής πλευράς τουλάχιστον, το πιο σημαντικό είναι η αντοχή. Να μη σε βγάλει νοκ άουτ η παρτιτούρα σου και να μην πληγώσεις τον λαιμό σου. Όταν είναι κανείς νέος βασίζεται στη φύση του, το σώμα όμως αλλάζει και η φωνή έχει άλλες ανάγκες για να αντεπεξέλθει. Όσο περνάει ο καιρός βασίζεται κανείς πιο πολύ στην εμπειρία του, που του επιτρέπει να τα βγάζει πέρα στις νέες σωματικές συνθήκες. Το δυσκολότερο από όλα είναι όμως η ψυχική αντοχή. Αφού λύσεις όλα τα τεχνικά θέματα πρέπει να αντέξεις ψυχολογικά το βάρος του ρόλου! Να αντέξεις το στρες των προβών και την στιγμή της παράστασης να αντιμετωπίσεις με θάρρος το αόρατο τέρας, το κοινό. Ωστόσο προσωπικά για μένα η πιο εύκολη στιγμή του ρόλου είναι η παράσταση. Τα δύσκολα είναι στην προσωπική μελέτη και στις πρόβες. Στην παράσταση απλά είναι θέμα του πόσο γερά και γρήγορα αντανακλαστικά έχει κανείς ώστε το «φα» να είναι του ερωτευμένου νέου, η αντοχή του να είναι ανάλογη, ο χαρακτήρας να είναι ζωντανός και αληθινός και φυσικά να προσέχεις ώστε να σου μείνει φωνή και για την επόμενη παράσταση! Για μένα πάντως η παράσταση είναι, τηρουμένων όλων αυτών βέβαια, εύκολη! Βουτάω στο κενό, χάνομαι από τον κόσμο και κάνω το κέφι μου. Δύσκολο κέφι θα μου πείτε, αλλά έτσι είναι για μένα. Έτσι λοιπόν καταλήγω στο ότι αφού κανείς λύσει τα φωνητικά και ψυχολογικά θέματα κάθε καινούργιου ή παλιού ρόλου, τα αντανακλαστικά έχουν το σπουδαιότερο και τελευταίο λόγο. Η δυσκολότερη όμως για μένα τουλάχιστον στιγμή, έρχεται μετά την παράσταση. Εκεί είναι που πρέπει να είμαι δυνατός και αντικειμενικός, ώστε να αντέξω την αυτοκριτική μου χωρίς να χάσω το κουράγιο μου για την επόμενη φορά. Και ειδικά όταν ο χαρακτήρας που ερμηνεύω είναι «βαρύς» ψυχολογικά, θέλει μεγάλη προσωπική ισορροπία! Το παλεύω κάθε φορά…
Πόσο δύσκολο είναι να προωθηθεί η όπερα στους νέους, σε μια εποχή που κατακλύζεται από πάσης φύσεως μουσικά είδη;
* Όσο δεν υπάρχει μουσική παιδεία στην Ελλάδα, θα είναι πάντα δύσκολο! Η μουσική διδάσκεται στα παιδιά στα σχολεία σαν δευτερεύον μάθημα και πολύ πρόχειρα. Ίσως τώρα να είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα από ό, τι παλαιότερα μια και τουλάχιστον υπάρχει το μάθημα αυτό αλλά και πάλι δεν είναι αρκετό. Όταν στην Ελλάδα που γέννησε την Τέχνη ο υπουργός Πολιτισμού και το επιτελείο του περιγράφουν τον πολιτισμό ως «Οικονομία» με αφοπλιστικό κυνισμό, τότε τα πράγματα είναι πολύ άσχημα γενικότερα. Ειδικότερα για τη μουσική η άποψή μου είναι ότι δεν υπάρχουν καλά ή λιγότερο σοβαρά είδη μουσικής παρά μόνο κακή ή καλή μουσική εμπνευσμένη και εκτελεσμένη από καλούς ή κακούς μουσικούς. Όταν όμως τα παιδιά δεν μαθαίνουν από το σχολείο και από το σπίτι τους ότι πρέπει να σέβονται τις τέχνες και τους ανθρώπους της ανεξάρτητα από τα προσωπικά τους γούστα, τότε όσες πραγματικά φιλότιμες προσπάθειες και να κάνει η Λυρική Σκηνή μας με αξιόλογες παιδικές παραστάσεις θα είναι σχεδόν μάταιες. Θυμάμαι όταν πήγαινα στο σχολείο και ενώ είχα ήδη αρχίσει να σπουδάζω κλασικό τραγούδι είχα προτείνει στην καθηγήτρια των Ελληνικών να πάμε με την τάξη μας να παρακολουθήσουμε μια παράσταση της Λυρικής. Μου απάντησε μπροστά σε όλη την τάξη ότι δεν πίστευε ότι έχει να μας προσφέρει κάτι το ουσιαστικό! Μεμονωμένο γεγονός ίσως, αλλά όταν φιλόλογοι που διδάσκουν παιδιά θεωρούν τη μουσική και την όπερα που είναι η απάντηση του δυτικού πολιτισμού στην αρχαία ελληνική τραγωδία ως κάτι ανούσιο να προσφέρει πολιτισμό, τότε την έχουμε όλοι πολύ άσχημα! Όταν τόλμησα να της το πω, ο βαθμός μου στα Νέα Ελληνικά έπεσε ξαφνικά πέντε μονάδες! Την ευχαριστώ γιατί εκείνη την ημέρα αποφάσισα τι ακριβώς να μη γίνω ποτέ στη ζωή μου: Απολίτιστος! Είναι δύσκολοι οι καιροί μας και πρέπει όλοι να καταλάβουμε επιτέλους πριν να είναι πολύ αργά, ότι ο Πολιτισμός και οι Τέχνες δεν είναι «οικονομία» ούτε άνευ ουσιαστικής σημασίας πολυτέλεια, αλλά αντίθετα είναι αναγκαία αγαθά και απαραίτητα μέσα πνευματικής κοινωνικής επιβίωσης και κοινωνικής υγείας!
Το πιο δύσκολο θεατρικό έργο είναι και το πιο όμορφο, κατά κανόνα;
* Όχι! Δεν μου αρέσει να είμαι απόλυτος γενικά αλλά δεν θεωρώ απαραίτητα την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία μέτρο ομορφιάς και μεγαλείου. Συνήθως η ομορφιά είναι απλή στη φύση, το ίδιο θεωρώ ότι ισχύει και στην τέχνη. Υπάρχουν θεατρικά και μουσικά έργα που -ειδικά τα δεύτερα, πολλά μάλιστα μοντέρνων συνθετών- είναι τόσο δύσκολα σχεδόν ακατόρθωτα, αλλά είναι άσχημα. Και το αντίστροφο. Απλά εύκολα έργα που σε αφήνουν παγερά αδιάφορο. Όμως η ομορφιά στην τέχνη και τη ζωή είναι κάτι υποκειμενικό μην το ξεχνάμε αυτό τόσο εύκολα. Το δικό σας σκουπίδι μπορεί να είναι ο δικός μου θησαυρός. Ποιος είμαι εγώ που θα πω ότι κάποιο δημιούργημα δεν είναι ωραίο, θα πω ίσως ότι δεν μου αρέσει εμένα αλλά ποτέ ότι δεν είναι καλό. Γενικά πάντως πιστεύω ότι το πιο απλό είναι πιο όμορφο, πιο φυσικό, πιο ανθρώπινα κατανοητό. Εμένα τουλάχιστον μου ταιριάζει πιο πολύ η απλότητα.
Τι αποτελεί πρόκληση για σας και τι σας φοβίζει;
* Πρόκληση για μένα είναι να ξεπερνάω τον εαυτό μου και τα όριά μου. Αυτό όχι μόνο σαν καλλιτέχνης αλλά και σαν άτομο. Κάθε φορά που αποφασίζω και καταφέρνω να μην αφήσω να φωλιάσει μέσα μου ο εγωισμός και η κατάκριση για τους άλλους νιώθω ότι κέρδισα μια μεγάλη νίκη. Η μεγαλύτερη όμως πρόκληση για μένα είναι η συγχώρεση! Θεωρώ τη συγχώρεση μεγάλη υπόθεση, μεγάλη δύναμη. Θέλει πολύ κουράγιο να συγχωρέσεις αυτόν που σου έκανε κακό και σε αδίκησε. Όσες φορές το έχω καταφέρει ένιωσα σαν να ξαναγεννιέμαι. Με φοβίζει η έλλειψη δημιουργικότητας, νομίζω ότι αν ποτέ πάψω να είμαι δημιουργικός θα χάσω ένα μεγάλο κομμάτι του εαυτού μου. Με φοβίζει η έλλειψη συμπόνιας των συνανθρώπων μου γύρω μας. Με φοβίζει η κακία και η ζήλια, ο εμπαιγμός των αισθημάτων και της προσωπικότητας του καθενός μας. Δεν είμαι ο τύπος του φοβισμένου ανθρώπου, αλλά φοβάμαι τη μοναξιά και την έλλειψη αγάπης. Χωρίς αγάπη πιστεύω ότι ο άνθρωπος δεν έχει τίποτε στα αλήθεια δικό του…
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;
* Δεν θα προσπαθήσω να σας πείσω ότι είμαι διανοούμενος. Σας γνήσιος εκπρόσωπος του ζωδίου των Διδύμων και μάλιστα με ωροσκόπο στους Διδύμους, όχι πως τα πιστεύω αυτά απολύτως, βέβαια, μου αρέσουν πολλά και πλήττω εύκολα με τη συνεχή μου ενασχόληση με ένα πράγμα, το ίδιο και με το διάβασμα. Υπάρχουν περίοδοι που απλά δεν διαβάζω τίποτα και περίοδοι που διαβάζω και τρία βιβλία ταυτόχρονα. Τα αφήνω, τα ξαναπιάνω και πάει λέγοντας. Αγαπώ πολύ τους θεατρικούς συγγραφείς και έχω μια σχέση πολύ προσωπική με την ποίηση αν και την προσέχω πολύ την τελευταία γιατί είμαι πολύ ευαίσθητος και με πληγώνει πολλές φορές, κλαίω σαν μικρό παιδί εύκολα. Είμαι με τις εποχές μου. Τώρα τελευταία αγαπώ πολύ τον Λόρκα λόγω και της επαφής μου μαζί του στο θέατρο «Vault» με την ευκαιρία του ανεβάσματος του έργου αφιερώματος «Λόρκα στο μπαλκόνι» που παρουσιάσαμε εκεί πρόσφατα. Τον θεωρώ, όπως είπατε πιο πάνω, μοναχικό και κόντρα στο ρεύμα. Αν και οι περισσότεροι συγγραφείς είναι φύσει μοναχικοί άνθρωποι πιστεύω, ο Λόρκα έχει για μένα κάτι το μαγικό, ποιητής – συγγραφέας – μουσικός, τα έχει όλα! Από τους Έλληνες συγγραφείς αγαπώ πολύ τον Νίκο Καζαντζάκη. Η περίφημη «Ασκητική» του είναι για μένα μνημείο μοντέλου θρησκευτικής και πολιτικής ζωής σχεδόν σε επίπεδο Αριστοτέλη. Δεν θεωρώ καθόλου άθεο τον Καζαντζάκη αντίθετα μάλιστα πιστεύω ειδικά με την «Ασκητική» του, ότι ψάχνει με πάθος για το Θείο με τρόπο ψυχαναλυτικό και λυτρωτικό. Από τους ποιητές μας αγαπώ τον Καβάφη και υποκλίνομαι στον Ρίτσο. Λατρεύω στην κυριολεξία τον Oscar Wilde. Με δαιμονίζει αυτός ο άνθρωπος με το καυστικό του ανελέητο πνεύμα, που όμως υποδηλώνει στο βάθος μια φύση ευάλωτη και μια ψυχή απίστευτα τρυφερή! Θεωρώ το «De Profundis» του σαν την απόλυτη ερωτική εξομολόγηση αλλά και ταυτόχρονα αφοσίωση και συγχώρεση που έχει εκφραστεί ποτέ στο χαρτί! Με εκφράζει πάρα πολύ ο Wilde. Αγαπώ πολύ ακόμα τον Hermann Hesse με τον «Νάρκισσο και Χρυσόστομό» του, την Mary Renault, τους Michael Ende, Marguerite Yourcenar, Charles Baudelaire, Heinrich von Kleist, Dominique Fernandez, Ivan Bunin, τον παμμέγιστο Jiddu Krishnamurti και σέβομαι πολύ και διαβάζω τους συγγραφείς ψυχολογίας Carl Jung και Eckhard Tolle. Ειδικά ο δεύτερος και το «Για μια νέα ζωή» κάνει πολύ καλό στο «πονοσώμα μου.
Το πιο αγαπημένο σας βιβλίο;
* Βέβαια, αφού με ρωτάτε για το πιο αγαπημένο μου βιβλίο θα σας πω νομίζω χωρίς δισταγμό για τον Paramahansa Yogananda και τη λατρεμένη του «Αυτοβιογραφία ενός Γιόγκι». Μεγάλο μάθημα ζωής ενάντια στον εγωισμό ανάμεσα στα άλλα! Καλά που το θυμήθηκα να το ξαναδιαβάσω. Μεταξύ μας τώρα θα σας εκμυστηρευτώ ότι μπορώ άνετα να ξεχαστώ και με τον Αστερίξ και καμιά φορά, αλλά μην το πείτε πουθενά σας παρακαλώ και χαλάσει η εικόνα μου του σοβαρού ανθρώπου, σε στιγμές απόλυτης χαλάρωσης και με ένα καλό Μίκυ Μάους! Κάνουν καλό στην παιδικότητά μου και στα τεντωμένα νεύρα…
Τι ονειρεύεστε για το μέλλον;
* Ω! Το μέλλον! Δεν θα σας πω πολλά εδώ. Ωραίο πράγμα τα όνειρα. Στο «Ονειρόδραμά» του ο Στρίντμπεργκ βάζει στο στόμα της Κόρης του Θεού τη φράση: «Πατέρα, πόσος πόνος και δυστυχία για τους ανθρώπους…». Για το μέλλον του κόσμου αυτό ονειρεύομαι, συμπόνια και να στερέψουν τα δάκρυα της ανθρωπότητας. Προσωπικά είμαι ολιγαρκής. Είμαι ευχαριστημένος και ευγνώμων με όσα και για όσα έχω. Έχω την οικογένειά μου, τους φίλους μου, την τέχνη μου. Για το δικό μου μέλλον ονειρεύομαι μόνο αγάπη…
Υπάρχουν στιγμές που μπορεί να χάσετε το κουράγιο σας;
* Όπως σας είπα, είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος. Δεν χάνω εύκολα το γέλιο μου. Όμως είμαι πολύ ευαίσθητος και πάντα φανερώνω τις ευαισθησίες μου. Πολλοί φίλοι, μου λένε ότι αυτό είναι λάθος γιατί με κάνει ευάλωτο σε όσους δεν με βλέπουν θετικά και ότι τους δίνει το όπλο να βάλλουν εναντίον μου. Όμως εγώ πιστεύω ακράδαντα ότι η εκδήλωση των ευαισθησιών προϋποθέτει και φανερώνει μεγάλη δύναμη. Εκείνος που εκφράζει και εκθέτει τις ευαισθησίες του δημόσια είναι ταυτόχρονα πολύ δυνατός. Αντίθετα πιστεύω ότι όσοι τις κρύβουν επιμελώς κατά βάθος είναι αδύναμοι σαν προσωπικότητες. Θεωρώ αρκετά δυνατό τον εαυτό μου λοιπόν κι ας λυγίζω πολλές φορές, το παραδέχομαι. Έχω χάσει πολλές φορές το κουράγιο μου και για προσωπικούς και για επαγγελματικούς λόγους. Εκείνο που με συντρίβει όμως πιο πολύ από όλα είναι η αδικία και η κακία, η προμελετημένη κακία του άλλου που πηγάζει από το φθόνο για κάθε τι καλό που έχει ο καθένας από εμάς επάνω του και που στόχο έχει να εμπαίξει τα συναισθήματά μας. Μου έχει συμβεί δυστυχώς πολλές φορές στη ζωή μου να το αντιμετωπίσω αυτό λόγω του «ελαττώματός» μου να λέω πάντα αυτό που σκέφτομαι και νιώθω και να εξωτερικεύω τις ευαισθησίες και τα συναισθήματά μου. Όμως το προτιμώ από το να κρύβω αυτό που είμαι από τους γύρω μου. Όταν συμβεί να με αδικήσουν και να παίξουν με τα συναισθήματά μου χάνω τον κόσμο! Αυτό συμβαίνει γιατί είμαι αδιόρθωτα ονειροπόλος και πιστεύω στο καλό που έχουν όλοι οι άνθρωποι μέσα τους. Αυθόρμητα τους αντιμετωπίζω στην αρχή τουλάχιστον σαν καλούς ανθρώπους. Δεν μου αρέσει η καχυποψία, τη θεωρώ μεγάλο ελάττωμα. Αυτό εμπεριέχει για μένα συνειδητά τον κίνδυνο να με χειριστούν, όπως νομίζουν τουλάχιστον ότι μπορούν, εκ του ασφαλούς. Τους το χαρίζω δεν πειράζει, το προτιμώ από το να είμαι καχύποπτος, με δηλητηριάζει πιο πολύ η καχυποψία από την εκάστοτε κακία και ζήλια. Θα είμαι πολύ ειλικρινής λοιπόν. Προτιμώ να είμαι αθώος σαν παιδί στις πρώτες μου επαφές με κάποιον. Αν με πληγώσει καταρρέω και αποσύρομαι στο δικό μου όμορφο κόσμο και ξαναγεννιέμαι πιο «πλούσιος» και πιο δυνατός, γιατί έχω μάθει ή τουλάχιστον προσπαθώ, να συγχωρώ και τον εαυτό μου για τα λάθη του και τους γύρω μου για τα δικά τους. Αν έρθει με το μέρος μου ο άλλος όμως, τότε έχω κερδίσει έναν άνθρωπο δίπλα μου. Αλλά γνωρίζω ταυτόχρονα να ζητώ και συγγνώμη αν αδικήσω, άθελά μου πάντα, κάποιον! Σας λέω και πάλι ότι πιστεύω πολύ στη μεγάλη δύναμη της συγγνώμης και της συγχώρεσης. Όπως ας μη γελιέμαι, πιστεύω ότι δύσκολα θα σε συγχωρήσει κάποιος όταν τον συγχωρέσεις αφότου σε αδίκησε και αυτό διότι κατά βάθος όταν κάποιος μας αδικήσει και του φερθούμε με καλοσύνη είναι πολύ πιο σκληρό από γι’ αυτόν από το να έχει αδικηθεί! Πάντως σας λέω ότι στην αδικία καταρρέω είτε όταν την υποστώ προσωπικά είτε όταν τη βιώνει ο συνάνθρωπός μου! Το ίδιο και με τον εμπαιγμό τον συναισθημάτων μου! Το θεωρώ μεγάλο έγκλημα να παίζει κανείς με τα συναισθήματα του άλλου. Διαλύομαι κυριολεκτικά, καλύτερα να με σκοτώσεις παρά να παίξεις με τα συναισθήματά μου! Τα έχω αναθρέψει με κόπο, ξενύχτια και δάκρυα! Όμως, όπως λέει και η παλιά μου φίλη η Μαίρη που με έχει βαφτίσει «φοινικάκι» μετά, συγχωρώ ξανά γεννιέμαι και προχωρώ. Προσπαθώ δηλαδή να θυμάμαι πάντα ότι όταν έχω ελπίδα, πίστη στους ανθρώπους και αγάπη και δεν δίνω το φταίξιμο στο Σύμπαν, τότε έχω όλα όσα χρειάζομαι…
Η καθημερινότητά μας έχει πολιτισμό;
* Ο πολιτισμός όπως πιστεύω και η πίστη είναι κάτι το προσωπικό. Ο πολιτισμός δεν είναι οι άλλοι, είμαστε εμείς οι ίδιοι. Εάν ο καθένας από εμάς ζει πάνω στη γη με συνειδητή ευγνωμοσύνη για το δώρο της ζωής τότε έχει πολιτισμό. Εάν σέβεται το συνάνθρωπό του σαν ίσο κάτω από τα μάτια του Θεού και αναγνωρίζει ότι ο καθένας από εμάς έχει χάσει κάτι, φοβάται, πονάει και ελπίζει για κάτι, τότε έχει πολιτισμό. Εάν κοιτάζει γύρω του και βλέπει αδέρφια και όχι ανταγωνιστές και εχθρούς, εάν αντί για το κέρδος και τον εγωισμό μπορεί με συμπόνια, συγχώρεση και ελπίδα να ζει για την ομορφιά, τη δημιουργικότητα, τη συντροφικότητα και τον έρωτα, τότε σίγουρα έχει πολιτισμό. Εάν όλα αυτά ο καθένας από εμάς τα έκανε τρόπο ζωής τότε ο κόσμος μας θα ήταν πιο όμορφος, λιγότερο απάνθρωπος και η καθημερινότητά μας εκτός από πολιτισμό θα είχε και περισσότερη ανθρωπιά. Για μένα χωρίς αυτήν δεν υπάρχει και η έννοια του πολιτισμού. Πρώτα από όλα πρέπει να έχουμε εμείς οι ίδιοι τον πολιτισμό μέσα μας και μετά να τον απαιτούμε από τους άλλους, από το κράτος και από την κοινωνία. Νομίζω ότι μπορούμε να τα πάμε καλύτερα σε αυτόν τον τομέα. Το εύχομαι και το ελπίζω…
Ο Αριστοτέλης έλεγε «η ομορφιά είναι η καλύτερη συστατική επιστολή». Πώς το σχολιάζετε;
* Τι να εννοούσε άραγε ο Αριστοτέλης; Τη φυσική μας εξωτερική ομορφιά ή την ομορφιά της ψυχής μας; Είμαι σίγουρος για το δεύτερο αλλιώς δεν θα ήταν φιλόσοφος αλλά πανελίστας σε επιτροπή talent show. Η εξωτερική ομορφιά μπορεί να είναι ένα καλό εισιτήριο εισόδου αλλά η εσωτερική ομορφιά είναι μια ισχυρότατη άδεια παραμονής διαρκείας, είτε ο χώρος που το εισιτήριο ίσως μας εξασφαλίζει την είσοδο σε αυτόν είναι εργασιακός, είτε η καρδιά ενός ανθρώπου! Εξαρτάται βέβαια πάντα σε ποιον απευθύνεσαι. Αν απευθύνεται κανείς σε κάποιον που αντί να ψάχνει για άξιο συνεργάτη ή αγαπημένο σύντροφο κάνει casting για «πασαρέλα», τότε κάποιος κάτω των μετρίων σημερινών standards, την έχει άσχημα! Από την άλλη, αν είσαι όμορφος εξωτερικά και εσωτερικά σαν άνθρωπος και απευθύνεσαι σε ρηχούς ή απλά φοβισμένους και κομπλεξικούς ανθρώπους, ανεξάρτητα από το αν είναι όμορφοι ή όχι, οι οποίοι έλκονται μεν από την ομορφιά σου αλλά τρομάζουν από την όμορφη ψυχή και καρδιά σου, τότε το μόνο σίγουρο είναι πως θα πληγωθείς γιατί θα σε απορρίψουν για αυτά τα χαρίσματά σου ακριβώς γιατί απλούστατα δεν τα αντέχουν! Άρα λοιπόν η συστατική επιστολή του Αριστοτέλη πρέπει να έχει και το σωστό παραλήπτη για να είναι χρήσιμη και αποτελεσματική και αυτό εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς τους ίδιους. Γενικότερα μιλώντας όμως, φυσικά και είναι αλήθεια ότι ο όμορφος άνθρωπος είναι πιο ευπρόσδεκτος σε κάποιο χώρο. Η ομορφιά εμπνέει εμπιστοσύνη. Ένας όμως απλά και μόνο όμορφος άνθρωπος που είναι ψυχικά ρηχός και πνευματικά κενός είναι τελικά άσχημος, αποκρουστικός ακόμα και επικίνδυνος και κάποτε αυτό δεν μπορεί παρά να φανεί να βγει στην επιφάνεια. Η αρχαία ελληνική γλώσσα περιγράφει αυτό που λέμε σήμερα ομορφιά με πολλές λέξεις. Έλεγαν ότι κάποιος έχει κάλλος, ότι είναι, εύμορφος, ωραίος. Προτιμώ το να μπορώ να πω για κάποιον ότι είναι «ωραίος» δηλαδή όμορφος στην ώρα του ανάλογα με την εποχή της ζωής του. Γιατί αυτό περιγράφει και την «ομορφιά» της ψυχής του… Μπορεί λοιπόν ένας γέροντας να είναι ωραίος όπως και ένα μικρό παιδί, γιατί έχουν και οι δύο ομορφιά στην ψυχή τους στην ώρα του ο καθένας. Αντίθετα και οι δύο τους αν δεν είναι τίποτε άλλο σαν άνθρωποι παρά εύμορφοι, ποτέ δεν θα τους έλεγα «ωραίους».
Η ομορφιά μαραίνεται;
Δεν θα πω τα τετριμμένα κλισέ ότι η ομορφιά μαραίνεται και ότι αυτό που έχεις μέσα σου κάποτε βγαίνει προς τα έξω κ.λπ., αυτά τα έχουμε ακούσει πολλές φορές. Θα αναφερθώ όμως με τη σειρά μου στον Ευριπίδη που είπε: «Ο Θεός που σε προστατεύει δεν δίνει καλή τύχη στην ομορφιά». Διαλέγει κανείς και παίρνει λοιπόν…
Ποια είναι η αγαπημένη ασχολία του ελεύθερου χρόνου σας;
Τι μπορούμε να πούμε στους αναγνώστες για την όπερα «Διδώ και Αινείας» στην οποία πρωταγωνιστείτε στον πολυχώρο VAULT;
Κατά τη διάρκεια της επιτυχημένης μου συνεργασίας του περασμένου χειμώνα στο «Vault» με το πολυβραβευμένο έργο του Martin Sherman «Bent» στο σπουδαίο ρόλο της Greta αναπτύχθηκε ανάμεσα σε μένα και τον Δημήτρη Καρατζιά και τον Μάνο Αντωνιάδη, τις «ψυχές» του σημαντικού αυτού χώρου τέχνης, μια βαθιά και ουσιαστική φιλία. Το καλοκαίρι που μας πέρασε είχαμε από κοινού τη ριψοκίνδυνη ιδέα της παρουσίασης μιας όπερας στο χώρο αυτό. Πραγματικά πολύ μεγάλο ρίσκο να παρουσιαστεί μια τόσο πολύπλοκη παραγωγή σε έναν τόσο μικρό εναλλακτικό χώρο! Ζωντανή ορχήστρα, σολίστες, σκηνικά, χορωδία, κοστούμια, πραγματική αποκοτιά! Το σκεφτήκαμε καλά, το πιστέψαμε και πήραμε τη μεγάλη απόφαση. Η όπερα του Πέρσελ «Διδώ και Αινείας» είναι ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου ρεπερτορίου της όπερας και του ρεπερτορίου του Μπαρόκ. Έχει παρουσιαστεί σε σπουδαίες λυρικές σκηνές σε όλο τον κόσμο από πολύ μεγάλους τραγουδιστές, μαέστρους και σκηνοθέτες. Διηγείται με συγκινητικό τρόπο τον τραγικό έρωτα της Καρχηδόνιας Βασίλισσας Διδούς για τον Τρώα Ήρωα Αινεία και το λιμπρέτο της είναι βασισμένο στην Αινειάδα του Βιργιλίου. Στο φινάλε του έργου ο Πέρσελ με τη διάσημη άρια της Διδούς, το περίφημο Lamento «When I am Laid in Earth», που είναι ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο την απελπισία και το θάνατο της ηρωίδας. Η όπερα αυτή είναι πραγματικά ένα σπουδαίο διαμάντι που αγαπώ πολύ και που έχω ερμηνεύσει στη σκηνή πολλές φορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό τραγουδώντας τον απαιτητικό ρόλο για κοντράλτο της Αρχιμάγισσας. Έτσι μαζί με τους αγαπημένους μου παλιούς φίλους και συναδέλφους, τον σκηνοθέτη Παναγιώτη Αδάμ και την εκλεκτή μέτζο σοπράνο Ελένη Λιώνα αποφασίσαμε να ανεβάσουμε την υπέροχη αυτή όπερα, αναλαμβάνοντας πραγματικά ένα δύσκολο έργο σε πολύ δύσκολες συνθήκες, λόγω του μικρού μεγέθους της σκηνής του «Vault». Συγκεντρώσαμε μια πολύ καλή ομάδα από καταξιωμένους φίλους και συναδέλφους όπως η υψίφωνος Μαρίνα Βουλογιάννη αλλά και από νέους ταλαντούχους τραγουδιστές και μουσικούς που υπόσχονται πολλά στο χώρο του μουσικού θεάτρου. Κάτω από την πραγματικά σπουδαία μουσική διδασκαλία του Δημήτρη Βεζύρογλου και του σκηνοθέτη μας δημιουργήθηκε, τολμώ να πω, ένα μικρό οπτικό και μουσικό θαύμα, έξω από τα στερεότυπα της παρουσίασης ενός «στατικού» έργου μπαρόκ όπως συνήθως ανεβαίνει στις μεγάλες «ιταλικού τύπου» σκηνές. Δουλέψαμε μήνες ολόκληρους και φτιάξαμε, όπως λένε όλοι μα όλοι όσοι την έχουν παρακολουθήσει, μια παράσταση υψηλής αισθητικής! Είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτή τη δουλειά και ευχαριστώ θερμά το «Vault» και τους ανθρώπους του για την εμπιστοσύνη και υποστήριξη, αλλά και τους σκηνογράφους, φωτιστές, ενδυματολόγους, χορογράφους, που την πίστεψαν και εργάστηκαν σκληρά για την πραγματοποίησή της! Η παράσταση θα παρουσιάζεται κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 19:15 έως και τη Μεγάλη Τρίτη, φυσικά στο θέατρο «Vault» στον Βοτανικό.
Ποια είναι η σχέση σας με τα ζώα;
* Λατρεύω τα ζώα! Πάντα στο σπίτι μας υπήρχαν γάτες, ειδικά στο εξοχικό μας σπίτι στο Λαγονήσι όπου ουσιαστικά μεγάλωσα είχαμε πάρα πολλές γατούλες, έτσι μπορώ να πω έχω ανατραφεί μαζί τους. Σαν παιδί είχα το βατραχάκι μου τον Σεπτεμβριούλη, το χελωνάκι μου και το χαμστεράκι μου τον Νικόλα. Μου είχαν χαρίσει δύο παπαγαλάκια αλλά δεν άντεχα να τα βλέπω στο κλουβί, θεωρώ απαράδεκτο το κλουβί. Ζω για την ημέρα που δεν θα υπάρχουν ζωολογικοί κήποι, δεν πάω ποτέ! Όταν ήμουν πολύ μικρός είχα βρει ένα μωρό σπουργίτι. Πάντα μάζευα διάφορα ζώα από το δρόμο, η μητέρα μου σε απελπισία αλλά είναι χειρότερη από εμάς, μετά απλά γινόταν ένα μαζί τους. Εβδομάδες ολόκληρες το τάιζε αβγό στο στόμα και το χουχούλιαζε σε μια κάλτσα. Όταν πέταξε ύστερα από καιρό, ερχόταν κάθε μέρα στο παράθυρό μου! Δεν είναι συγκινητικό; Στο σπίτι μας στην Αθήνα είχαμε πάντα από παιδιά και γατούληδες που δεν τους ξεχνώ ποτέ. Ο Τζάμπο, ο Τζίνο, η Ιζόλδη, ο Λεωνίδας που ήταν διάσημος σε όλη τη γειτονιά και τώρα ο γλυκός μας Ηρακλής που τον φωνάζουμε Gipsy γιατί είναι ένας αξιολάτρευτος γκρινιάρης αλητάκος. Πιστεύω ότι η ανθρωπότητα οφείλει πάρα πολλά στα ζώα. Πόσα δεν έχουν προσφέρει στον άνθρωπο, από πολύτιμοι συνεργάτες στη διαβίωση και επιβίωσή του και σωτήρες /μάρτυρες στην επιστήμη, έως ανεκτίμητοι σύντροφοι στη μοναξιά και την αρρώστια και διδάσκαλοι αγάπης και αφοσίωσης στα παιδικά μας χρόνια. Και πόσο αχάριστοι και σκληροί έχουν φανεί οι άνθρωποι σε αυτά τα υπέροχα γεμάτα αυτοθυσία για αυτούς πλάσματα. Πολλά τα εγκλήματα εναντίων των ζώων! Μεγάλη η συζήτηση για αυτά, τι να πρωτοπεί κανείς; Με την αδερφή μου Κατερίνα πάντα προσπαθούμε όσο μπορούμε με τις μικρές μας δυνάμεις να βοηθήσουμε τα αδέσποτα με στειρώσεις, με ιατρική βοήθεια και να βρούμε σπίτια που θα τα αγαπούν, κάθε βράδυ υπάρχει και ένα μικρό συσσίτιο για τα μικρά αυτά μοναχά πλάσματα του δρόμου. Με θυμώνει πάρα πολύ το θέμα των αδέσποτων, η αδιαφορία και η σκληρότητα πολλών συμπολιτών μας. Ευτυχώς στη γειτονιά μας υπάρχουν πολλοί ευαισθητοποιημένοι φίλοι γείτονες που κάνουν ό, τι μπορούν και η οργάνωση Anima που είναι κοντά σε μας προσπαθεί με αυταπάρνηση να βοηθήσει όσο μπορεί, αλλά το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο δυστυχώς. Με συγκινούν πολύ τα πλάσματα αυτά, με έχουν μάθει πολλά για τη συμπόνια και την αγάπη. Λατρεύω τις γάτες! Έχουν κάτι το μαγικό ανεξήγητα μυστικιστικό. Διαφωνώ με την άποψη ότι δεν αγαπούν και ότι είναι συμφεροντολόγες, απλά είναι πιο ανεξάρτητες και περήφανες και αυτό με ξετρελαίνει με κάνει να υποκλίνομαι με σεβασμό. Οι δικές μας γάτες πάντα μας έδειχναν απίστευτη αγάπη και αφοσίωση, ακόμα και από κινδύνους μας έχουν υπερασπιστεί! Εμένα προσωπικά η γατούλα μου η Ιζόλδη με είχε σκεπάσει με στοργή και αγάπη για ένα πολύ μεγάλο διάστημα σε μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδο της ζωής μου. Δεν ξεκολλούσε από πάνω μου, δεν θα το ξεχάσω ποτέ όσο ζω, της χρωστάω πολλά! Ο σκύλος είναι αλλιώς άλλη μεγάλη υπόθεση. Τώρα τελευταία ο μεγάλος μου έρωτας είναι η Κανέλα, η μικρή τρυφερή σκυλίτσα δίπλα στο θέατρο «Vault». Από πέρυσι κάθε μέρα όταν με βλέπει με αγκαλιάζει και κοιταζόμαστε στα μάτια, σταματάει ο χρόνος και γεμίζω φως.
Έχετε κατοικίδιο;
* Το όνειρό μου είναι όταν αποσυρθώ να έχω φίλο έναν σκυλάκο. Τώρα δεν μπορώ γιατί η ζωή μου είναι αρκετά περίπλοκη ώστε να μπορέσω να προσφέρω σε ένα σκύλο την ανάλογη φροντίδα και αφοσίωση που του αξίζει. Τα ζώα δεν είναι παιχνίδια ή αξεσουάρ. Δένονται με εμάς και είναι μέχρι το τέλος σαν παιδιά μας εξαρτώμενα από εμάς. Έτσι λοιπόν με την αδερφή μου προς το παρόν συγκρατούμε ο ένας τον άλλον από το να υιοθετήσουμε ένα φίλο σκύλο. Νομίζω ότι δεν θα μπορούσα ποτέ να αποχωριστώ τον σκύλο μου. Ο σκύλος μου, που τον ονειρεύομαι από παιδί, θα ζήσει πιο πολύ από εμένα…
Ευχαριστώ πολύ.
* Κι εγώ σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή και το ενδιαφέρον σας!
Βιογραφικό
* Ο Πωλ Ζαχαριάδης γεννήθηκε στην Αθήνα. Θεωρείται το πρώτο και κυριότερο δείγμα «άρρενος μεσοφώνου» που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα! Η φωνή του έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα αρτιότερα πρότυπα – παραδείγματα αυτού του συγκεκριμένου είδους φωνής και τεχνικής που ονομάζεται male contralto. Έχει επαινεθεί πολλές φορές από τον ελληνικό και διεθνή Τύπο σαν ένα ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό παράδειγμα «ηθοποιού – τραγουδιστή» λόγω της ιδιαίτερης και καλλιτεχνικά ευαίσθητης υποκριτικής και μουσικής προσέγγισής του στους ρόλους που ερμηνεύει καθώς και της εξαιρετικής του σκηνικής παρουσίας. (Δημοσίευση στο Who is Who).
Αποφοίτησε από το Εθνικό Ωδείο Αθηνών λαμβάνοντας Δίπλωμα Μονωδίας με βαθμό Άριστα Παμψηφεί, Α’ Βραβείο, Αριστείο Εξαιρετικής Επίδοσης και χρηματικό έπαθλο (τάξη Κικής Τζαβέλλα). Τελειοποίησε τις σπουδές του στην «Ανωτάτη Σχολή Μουσικής και Εφηρμοσμένων Τεχνών» της Βιέννης με τη διεθνούς φήμης καθηγήτρια Helene Mezriczky Karusso.
Είναι αριστούχος απόφοιτος του Εργαστηρίου Υποκριτικής Τέχνης για το Θέατρο και την Όπερα του «Αμφιθεάτρου» του Σπύρου Ευαγγελάτου και έχει παρακολουθήσει σεμινάρια τραγουδιού (με τους Κώστα Πασχάλη, Ζανέτ Πηλού και Martina Aroyo), καθώς και μαθήματα χορού, θεατρικής εκφραστικής κίνησης και σύστημα Graham (με τους Γιάννη Φλερύ, Ντόρα Τσάτσου και Μαρία Χορς).
Τιμήθηκε με την υποτροφία «Μαρία Κάλλας» και διακρίθηκε στον 7ο Διαγωνισμό Κολορατούρας «Sylvia Gestzy».
Εμφανίστηκε στη Βιέννη στην πρεμιέρα της όπερας του P. M. Davies «Resurrection». Ακολούθησαν εμφανίσεις στην Όπερα της Σκωτίας (Γλασκόβη/Royal Theatre), στο Βέλγιο (Αμβέρσα/Teater de Singel), καθώς και στην Ολλανδία (Άμστερνταμ/Staadschowbourg Theatre).
Ακολούθησαν επί σειρά ετών εμφανίσεις σε σημαντικά Λυρικά Θέατρα και Concert Halls της Ευρώπης στα οποία ερμήνευσε σημαντικά έργα του ρεπερτορίου του, όπως «Giulio Cesare», «Semele», «Rodelinda», «Tamerlano», «Messiah» του Handel, «L’ Incoronazione di Poppea» του Monteverdi, «Dido and Aeneas» του H. Purcell, «Mitridate Re di Ponto» του Mozart, «Stabat Mater» του Pergolesi, «Stabat Mater», «Nissi Dominus» του Vivaldi, «Johannes Passion», «Matthäus Passion» και «Weihnachts Oratorium» του Bach, «Carmina Burana» του Orff, «Die Fledermaus» του J. Strauss κ.α.
Ακόμα εμμφανίστηκε στα Concert Halls της Σεβίλλης και της Βαλένθια στα έργα «Orfeo ed Euridice» του Gluck και «Die Fledermaus» του J. Strauss καθώς και σε κοντσέρτα σε διεθνή φεστιβάλ στο Ρίμινι, στο Μόναχο, στο Άαχεν, στο Krusevac της Σερβίας, στην Αθήνα και σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Έχει συμπράξει ως σολίστ με την Philharmonia Orchestra με την οποία έχει πραγματοποιήσει εμφανίσεις στο Queen Elisabeth Hall του Λονδίνου, καθώς και με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λουξεμβούργου.
Έχει συνεργαστεί με την Ομάδα Εδάφους, με παραστάσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό και με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κέρκυρας, «Dido and Aeneas» του H. Purcell και στο καμπαρέ «Χαιρέτα μας τον Περικλή». Πρωταγωνίστησε στο rock musical του Τάκη Χρυσούλη «Ο Ορφέας ζει» στο θέατρο «Ελυζέ».
Συνεργάζεται επίσης με το Κ.Θ.Β.Ε. και την Όπερα Θεσσαλονίκης, όπου ερμήνευσε με μεγάλη επιτυχία τον ομώνυμο ρόλο στην Όπερα του G.C. Menotti «Amahl and the night visitors» και τον Prince Orlofsky στην οπερέτα «Die Fledermaus» του J. Strauss. Το 2008 εμφανίστηκε με ιδιαίτερη επιτυχία στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης ως Tolomeo στην όπερα «Giulio Cesare» του Handel, και το 2009 ως John Styx στην όπερα «Orphée Aux Enfers» του Offenbach. Και στην παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας του Βαγγέλη Κατσούλη, «Ο Ορφέας» στον ομώνυμο ρόλο με την Εθνική Λυρική Σκηνή και εμφανίστηκε στην Αρχαία Κόρινθο ως Arnalta στην όπερα «L’incoronazione di Poppea» του Monteverdi. Το 2011 εμφανίστηκε στην Ερμούπολη της Σύρου ως solist με το Φεστιβάλ Αιγαίου στα «Carmina Burana» του Orff.
Ακόμα συνεργάζεται με το Vault Theatre Plus όπου το 2013 σημείωσε μεγάλη επιτυχία στο ρόλο της Greta στο «Bent» του Martin Sherman, και το 2014 στην παράσταση «Λόρκα στο μπαλκόνι».
Τον Οκτώβριο του 2013 εμφανίστηκε στη Θεσσαλονίκη στην παραγωγή της Scull of Yorick Productions στην όπερα του Tomasso Traetta «Antigone», όπου ερμήνευσε με επιτυχία τον ρόλο του Emone.
Διδάσκει κλασικό τραγούδι και μελοδραματική στο Εθνικό Ωδείο και στο «Ωδείο Τέχνης και Τεχνολογίας» Παπάγου.
Οι επόμενες εμφανίσεις του θα γίνουν τον Φεβρουάριο στο Vault Theatre Plus, όπου θα ερμηνεύσει το ρόλο της Sorceress στην όπερα του Purcell «Dido and Aeneas» και τον Απρίλιο στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στο ρόλο του Ίκαρου στην όπερα του Γιώργου Χατζηνάσιου «El Greco».
Δημοσίευμα του cat is art για την όπερα σε τρεις πράξεις του Henry Purcell “Dido And Aeneas”
Μαρίνα Βουλογιάννη και Ελένη Λιώνα, η διπλή διανομή της Διδούς
Ζωντανή ορχήστρα επί σκηνής, λυρικοί τραγουδιστές, χορωδία, κοστούμια, χορογραφίες, πραγματικό θεατρικό ρίσκο! Οι άνθρωποι του «Vault» το οραματίστηκαν, το πίστεψαν και το υλοποίησαν. Σε μια μικρή σκηνή ένα μεγάλο έργο τέχνης, μια δουλειά αγάπης, ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα. Ο πολυχώρος “Vault” παρουσιάζει την όπερα σε τρεις πράξεις του Henry Purcell “Dido And Aeneas” σε σκηνοθεσία Παναγιώτη Αδάμ για 20 μόνο παραστάσεις μέχρι τη Μ. Τρίτη 15 Απριλίου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 19:15. Ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου ρεπερτορίου της όπερας και του ρεπερτορίου του Μπαρόκ.
Η Όπερα του Henry Purcell (Χένρι Πέρσελ) «Διδώ και Αινείας» (Dido and Aeneas) βασίζεται στον τραγικό έρωτα των δύο πρωταγωνιστών, της βασίλισσας της Καρχηδόνας, Διδούς, και του ήρωα Αινεία που φιλοξενείται στα ανάκτορά της, μετά την καταστροφή της Τροίας. Μάγισσες και πνεύματα προσπαθούν να καταστρέψουν τη βασίλισσα, διώχνοντας μακριά τον Αινεία, δήθεν κατ’ εντολήν του Δία, και οδηγώντας τη Διδώ να διώξει τον αγαπημένο της, καθώς πιστεύει ότι την εγκαταλείπει σκόπιμα, και στη συνέχεια να αυτοκτονήσει. Το δράμα ολοκληρώνεται με το θρήνο της Διδούς –ένα από τα πιο συγκινητικά κομμάτια της Μπαρόκ Μουσικής.
Το λιμπρέτο είναι βασισμένο στην Αινειάδα του Βιργιλίου. Η διήγηση είναι άκρως συγκινητική καθώς ξεδιπλώνονται οι αμφιβολίες και η αγωνία της Διδούς για τις προθέσεις του Αινεία και τη μοίρα του βασιλείου της.
Για την ηρωίδα ο κόσμος ολόκληρος τελειώνει στην άκρη μιας ελληνικής χλαμύδας, που μοιάζει με ακίνητη θάλασσα. Το βλέμμα της γίνεται μακρινό, τα χείλη της παγώνουν, ο έρωτάς της θα διασχίσει τα κύματα και αθόρυβα θα διαλυθεί η Καρχηδόνα μέσα στην απόγνωση. Τότε η θάλασσα μεταμορφώνεται για κείνην σε πέλαγος δακρύων. Ο τρανός ήρωας εγκαταλείπει τη χώρα. Κάτω από τα τείχη της πόλης βλέπει τον αντικατοπτρισμό της φωτιάς. Καπνοί και φλόγες κατατρώγουν το βασίλειο και η προφητεία επαληθεύεται.
Πωλ Ζαχαριάδης, Μαριάνθη-Ιππολύτη ΚατσάρηΤον απαιτητικό ρόλο για κοντράλτο της Αρχιμάγισσας (Sorceress) κρατά ο Πωλ Ζαχαριάδης, ο οποίος τον έχει ερμηνεύσει στη σκηνή πολλές φορές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, και πραγματικά η εμφάνισή του μας μαγεύει. O Πωλ Ζαχαριάδης δεν είναι μόνο μια μεστή και σπάνια κοντράλτο φωνή αλλά έχει αισθαντικότητα και ευαισθησία, τόσο μουσική όσο και δραματική. Ένας πολύ καλός τραγουδιστής, μια σπάνια φωνή, με σπουδαίες υποκριτικές ικανότητες. Είναι πραγματική απόλαυση να ακούς τη γεμάτη ζεστασιά φωνή του.
Στο φινάλε ο Πέρσελ με τη διάσημη άρια της Διδούς, το περίφημο Lamento «When I am Laid in Earth», που είναι ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο την απόγνωση, τη συντριβή και εν τέλει τον θάνατο της ηρωίδας. Η εκλεκτή μέτζο σοπράνο Ελένη Λιώνα, ψηλή, επιβλητική και με πλούσια κόμη, ερμήνευσε με ενέργεια, ένταση και πάθος το δύσκολο ρόλο της. Μια ωραιότατη παρουσία, που μεταφέρει το συναίσθημα στη σκηνή χρησιμοποιώντας την αρτιότατη τεχνική της. H άρια αυτή της Διδούς είναι, όπως έμαθα, αριστούργημα έξυπνης χρήσης του basso ostinato, με το τσέλο να επαναλαμβάνει ένα μοτίβο καθόλη τη διάρκεια της μουσικής και τη σολίστα να ερμηνεύει συγχρόνως την υπέροχη μελωδία.
Στην όπερα συγκρούονται δύο κόσμοι, του παράφορου πάθους και της τέλειας μουσικότητας. Οι λυρικοί καλλιτέχνες πρέπει να βγαίνουν στη σκηνή και να το ζουν, να προσθέτουν καινούργια στοιχεία σε κάθε ερμηνεία τους. Αν χρειαστεί, να τσαλακώσουν την εικόνα τους, γιατί η όπερα είναι σκληρή, έχει ζωή, αίμα, έρωτα και θάνατο.
Κάτω από την πραγματικά σπουδαία μουσική διδασκαλία του Δημήτρη Βεζύρογλου και του σκηνοθέτη Παναγιώτη Αδάμ, όλοι οι ερμηνευτές πραγματικά προσέγγισαν αυτά τα στοιχεία της όπερας «Dido and Aeneas», χωρίς να ανησυχούν για την τέλεια εικόνα τους και δίνοντας τον καλύτερο εαυτό τους. Οι Aeneas – Νίκος Ζιάζιαρης, Belinda – Ευτέρπη Κατσαμάτσα, Second Woman/First Witch – Πένυ Δεληγιάννη, Second Witch/Spirit – Μαριάνθη-Ιππολύτη Κατσάρη και ο Sailor – Στέλιος Κέλερης ήταν πραγματικά αξιέπαινοι για τις φωνητικές τους δυνατότητες και την υποκριτική τους.
Πολύ ατμοσφαιρικό το σκηνικό εύρημα της Ευαγγελίας Γρηγοριάδου με τα μαύρα καλύμματα της κλίνης των εραστών. Προσδίδει έμφαση στο πάθος και στο πένθος.
H ορχήστρα (1ο βιολί: Αναστασία Μηλιώρη, 2ο βιολί: Πέτρος Χρηστίδης / Οδυσσέας Ζαφειρόπουλος, βιόλα: Κωνσταντίνος Γούζιος, τσέλο (basso continuo): Αντιγόνη Σεφερλή) έπαιξε με ακρίβεια και λυρισμό, υποστηρίζοντας με συνέπεια τους τραγουδιστές και εξασφαλίζοντας τις απαιτούμενες δυναμικές και εκφραστικές κορυφώσεις των ρόλων τους.
Σε μια έξυπνη χωροταξική διευθέτηση ο Παναγιώτης Αδάμ εικονοποίησε τον έρωτα, το φόβο και την απελπισία.
Οι ρόλοι της Διδούς και του Αινεία παρουσιάζονται σε διπλή διανομή. Τους επωμίζονται επίσης η υψίφωνος Μαρίνα Βουλογιάννη και ο Σωτήρης Τριάντης.
* Μια παράσταση όπερας με φαντασία και ταμπεραμέντο, που απευθύνεται τόσο στο μυημένο όσο και στον αμύητο θεατή.
Αινειάδα του Βιργιλίου
Το διάσημο σκηνικό έργο του «Διδώ και Αινείας» σε λιμπρέτο του Nahum Tate, βασισμένο στην Αινειάδα του Βιργιλίου, ανήκει στην κατηγορία της Όπερας Δωματίου και πρωτοπαρουσιάστηκε τον Ιούλιο του 1688 στο Josias Priest girl’s school στο Chelsea London. Από τότε η «Διδώ» έχει τύχει εξαιρετικής επιτυχίας με διάσημα ανεβάσματα στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου. Μεγάλες τραγουδίστριες όπως η περίφημη κοντράλτο Kathleen Ferrier, η Kirsten Flagstad, η Tatiana Troyanos, η Janet Baker, η Jessye Norman κ.α. χάρισαν τη φωνή τους στη θρυλική βασίλισσα της Καρχηδόνας και στο περίφημο «Lamento» της Διδούς “When I am laid in Earth” το οποίο στην τελευταία σκηνή περιγράφει συγκλονιστικά την απελπισία και το θάνατο της ηρωίδας και ανήκει στις χρυσές σελίδες της οπερατικής ιστορίας.
Η Αινειάδα (Αινειάς, Aeneis στα λατινικά) είναι ένα επικό ποίημα (έπος) γραμμένο από τον Ρωμαίο ποιητή Βιργίλιο στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. (29 π.Χ. ως 19 π.Χ.). Το έργο εξιστορεί τις μυθικές περιπέτειες του Αινεία, ενός Τρωαδίτη που ταξίδεψε με λίγους συντρόφους του στην Ιταλία μετά την άλωση της Τροίας και εκεί έγινε ο πρόγονος των Ρωμαίων. Το έπος είναι γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο στίχο και χωρίζεται σε 12 βιβλία. Τα πρώτα 6 βιβλία αφηγούνται τις περιπλανήσεις του Αινεία από την Τροία μέχρι την άφιξή του στην Ιταλία, ενώ το δεύτερο μισό του έργου εξιστορεί τον πόλεμο μεταξύ των Τρώων και των Λατίνων.
Ο κεντρικός ήρωας Αινείας ήταν ήδη γνωστός στην ελληνορωμαϊκή μυθολογία ως πρόσωπο της Ιλιάδας. Ο Βιργίλιος συγκέντρωσε διάσπαρτες ιστορίες και θρύλους για τις περιπέτειές του, την ομιχλώδη σύνδεσή του με τους ιδρυτές της Ρώμης, τον εξόπλισε με ευσέβεια, και δημιούργησε έτσι έναν ιδρυτικό μύθο, ένα εθνικό έπος για την κοσμοκράτειρα Ρώμη. Το έπος αυτό, που έχει χαρακτηρισθεί ως το σημαντικότερο που γράφτηκε ποτέ στη λατινική γλώσσα, συνδέει τη Ρώμη με την Τροία και τους θρύλους της, ενώ ταυτόχρονα δοξάζει τις «παραδοσιακές» ρωμαϊκές αρετές και «νομιμοποιεί» την Ιουλιανή δυναστεία ως καταγόμενη από τους ιδρυτές, ήρωες και θεούς της Ρώμης και της Τροίας.
«Η Ρώμη ως κυρίαρχη δύναμη όλου του γνωστού μας κόσμου τότε, έπρεπε να έχει και κυρίαρχη, παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Βιργίλιος θεωρώντας την πατρίδα του ως κληρονόμο του ελληνικού πολιτισμού, μόχθησε ενσυνείδητα να τον αναχωνέψει στην Αινειάδα του. “Χάρη σ’ αυτόν η Ρώμη προβάλλει εναργέστερα ως ο κληρονόμος του ελληνισμού, στην πιο πλατιά του έννοια. Η πρόθεσή του εναρμονίζονταν με την πολιτική του Αυγούστου, που μοχθούσε να συμφιλιώσει την εξελληνισμένη Ανατολή και την εκλατινισμένη Δύση και να δημιουργήσει ένα ενιαίο συγκρητικό πολιτισμό, που να καλύπτει τη Ρώμη και την Ελλάδα”. (Ιστ.Unesco σελ.1768).
Πρωτάρχισε να γράφει στις αρχές του Μάρτη, το 30 π.Χ. σε πεζά σχεδιάσματα. Αφού τελείωσε η πρώτη γραφή, διαίρεσε το υλικό του σε 12 βιβλία, έξι για την αινειαδική Οδύσσεια και έξι για την αινειαδική Ιλιάδα. Τρίτο στάδιο ήταν η επίπονη μεταφορά σε στίχο, στο αυστηρά δοκιμασμένο πια δαχτυλικό εξάμετρο. Όπου ο στίχος δεν του έβγαινε, για να μη χάσει τον οίστρο του, τον άφηνε ημιτελή και προχωρούσε ελπίζοντας σε μια τελική επεξεργασία. Έτσι η Αινειάδα έχει 57 ημιτελείς στίχους.
Έντεκα χρόνια πάλευε ο ποιητής μας με αυτό το έργο των 10.000 χιλιάδων περίπου ρωμαλέων στίχων, μέσα από τους οποίους προβάλλουν οι πιο σπουδαίες ρωμαϊκές αρετές. Το προγονικό ήθος (mos majorum), η προσωπική τιμή (dignitas), η ευσέβεια (pietas), η αξιοπρέπεια, ο ηρωισμός, η αντοχή στα βάσανα, η πίστη στο πεπρωμένο (Fatum), όπως έχει προδιαγραφεί από τους θεούς. Ιδού ο σκελετός του έργου:
I. Οι Τρώες έτοιμοι να αποβιβαστούν στην Ιταλία, μετά από εφτάχρονη περιπλάνηση, ρίχνονται από τρικυμία που επιδίωξε η Ήρα, στις ακτές της Καρχηδόνας.
ΙΙ και ΙΙΙ. Ο Αινείας διηγείται στη Διδώ την άλωση της Τροίας και τις εφτάχρονες περιπέτειές του.
IV. Η Διδώ ερωτεύεται τον Αινεία και όταν εκείνος φεύγει, αυτοκτονεί.
VI. Η εις Άδου κάθοδος του Αινεία.
VII-XII. Ο Αινείας μάχεται εναντίον του Τύρνου με έπαθλο τη Λαβίνα. Τελικά ο Αινείας νικά».
(Aπόσπασμα από το βιβλίο «Ταξιδευτής» του Publius Vergilious Maro).
Το θέμα της όπερας
Καρχηδόνα! Στο παλάτι της η βασίλισσα Διδώ είναι ανήσυχη…Ο έρωτάς της για τον Τρώα ήρωα Αινεία που έχει φτάσει στο βασίλειο δεν είναι αρκετός για να την κάνει ευτυχισμένη… Άσχημα προαισθήματα βαραίνουν και σκιάζουν τη σκέψη της για το μέλλον της και το λαό της! Η αδερφή της Μπελίντα και η κυρία επί των τιμών της με τη βοήθεια των αυλικών προσπαθούν να την καθησυχάσουν ώστε να δεχθεί να παντρευτεί τον Αινεία! Εκείνος καταφτάνει και οι δύο νέοι συμφωνούν να ενωθούν με τα δεσμά του γάμου! Σε μια σκοτεινή σπηλιά, η Μάγισσα σχεδιάζει την καταστροφή της βασίλισσας και της Καρχηδόνας… Επικαλείται τα πνεύματα του κακού και τους εξηγεί το σχέδιό της: Ένα πνεύμα θα εμφανιστεί στον Αινεία με τη μορφή του Ερμή, μεταφέροντάς του ψεύτικη εντολή του Δία με την οποία θα τον διατάζει να εγκαταλείψει την Καρχηδόνα και τη Διδώ και να φύγει με το στόλο του για την Ιταλία, όπου και θα ιδρύσει τη Νέα Τροία… τη Ρώμη! Η Μάγισσα θα κάψει την Καρχηδόνα και θα βυθίσει το στόλο του Αινεία! Στο δάσος κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού που λαμβάνουν μέρος οι δύο νέοι και οι φίλοι τους για να γιορτάσουν τον επικείμενο γάμο τους, η Μάγισσα δημιουργεί μια καταιγίδα… Όλοι φεύγουν και το σκοτεινό πνεύμα εμφανίζεται στον Αινεία μεταφέροντάς του τα άσχημα νέα! Ενώ οι ναύτες ετοιμάζουν την αναχώρησή τους και η Μάγισσα σχεδιάζει την τρικυμία που θα καταστρέψει τον στόλο, ο Αινείας θλιμμένος, υποκύπτοντας στις δήθεν εντολές του Δία, αποχαιρετά τη βασίλισσα στο παλάτι της! Η Διδώ συντετριμμένη αυτοκτονεί…
Henry Purcell
Ο Henry Purcell (1659-1695) θεωρείται ως ένας από τους σπουδαιότερους Άγγλους συνθέτες/οργανίστες και γενικότερα ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της εποχής του Μπαρόκ. Ανάμεσα στα έργα του καταμετρούνται δεκάδες τραγούδια με συνοδεία, καντάτες, μια τεράστια συλλογή με ύμνους, λειτουργίες και ανθέμια καθώς και πολλά έργα για πληκτροφόρο, αλλά και για σύνολα με βιόλες ντα γκάμπα. Ξεχωρίζει το “Πένθιμο Εμβατήριο” για την κηδεία της Βασίλισσας Μαρίας Β΄.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία: Παναγιώτης Αδάμ
Μουσική διδασκαλία / Διεύθυνση ορχήστρας- continuo: Δημήτρης Βεζύρογλου
Μουσική διδασκαλία χορωδίας: Valery Oreshkin
Σκηνικά – Κοστούμια: Ευαγγελία Γρηγοριάδου
Κατασκευή κοστουμιών: Ηλιάνα Γκοτζαρίδη
Επιμέλεια κίνησης: Νατάσα Παπαμιχαήλ
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανασούλα
Φωτογραφίες: Νικολέττα Γιαννούλη
Αφίσα: Αλέξανδρος Βενιέρης
Video teaser: Δήμητρα Κολλά (μουσική επιμέλεια Μάνος Αντωνιάδης)
Βοηθός Σκηνοθέτη: Λουκάς Θεοδοσόπουλος
Παραγωγή: “BackUp”
Διανομή
Dido: Ελένη Λιώνα / Μαρίνα Βουλογιάννη
Aeneas: Νίκος Ζιάζιαρης / Σωτήρης Τριάντης
Belinda: Ευτέρπη Κατσαμάτσα
Sorceress: Πωλ Ζαχαριάδης
Second Woman/First Witch: Πένυ Δεληγιάννη
Second Witch/Spirit: Μαριάνθη-Ιππολύτη Κατσάρη
Sailor: Στέλιος Κέλερης
* Η Dido και ο Aeneas θα παρουσιάζονται σε διπλή διανομή
Ορχήστρα
1ο βιολί: Αναστασία Μηλιώρη
2ο βιολί: Πέτρος Χρηστίδης / Οδυσσέας Ζαφειρόπουλος
Βιόλα: Κωνσταντίνος Γούζιος
Τσέλο (basso continuo): Αντιγόνη Σεφερλή
* Η χορωδία απαρτίζεται από μέλη του φωνητικού συνόλου «Μελωδοί»
Soprani: Άνθια Μέγα-Χαβρέ, Ελίνα Κανάρη, Έλλη Μουχτάρη, Εύα Μιχελιδάκη.
Alti: Ιφιγένεια Κοβάνη, Πάνθεια Νουργκοστάρ, Ευφορία Λεβέντη.
Tenori: Σταύρος Ζουλιάτης, Γιώργος Φλαμουρίδης.
Bassi: Νίκος Παινέζης, Valery Oreshkin.
Πληροφορίες
«Dido And Aeneas»
Παραστάσεις
Για 20 μόνο παραστάσεις (έως τη Μ. Τρίτη, 15 Απριλίου 2014).
Δευτέρα, Τρίτη στις 19:15
Διάρκεια παράστασης: 60 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Τιμές Εισιτηρίων
15€ (Κανονικό)
10€ (Μειωμένο) Φοιτητές/ Μαθητές / Σπουδαστές/ Κάτοχοι Κάρτας Πολυτέκνων (ΑΣΠΕ)/ ΑμΕΑ/Κάτοχοι Κάρτας Ανεργίας (ΟΑΕΔ).
Πολυχώρος VAULT
Μελενίκου 26, Γκάζι, Βοτανικός
Πλησιέστερος σταθμός μετρό: Κεραμεικός (8’ περίπου με τα πόδια)
Τηλέφωνα: 213 0356472 / 6945993870, e-mail: [email protected]
(για τηλεφωνικές κρατήσεις 11:00 – 14:00 και 17:00 -21:00)
