Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Υπήρξε μια γενιά Ελλήνων συγγραφέων που έδωσαν στο μυθιστόρημα μια πιο φιλτραρισμένη λυρική ουσία και θέλησαν να εκφράσουν λεπτότερες συναισθηματικές αποχρώσεις, εισάγοντας ταυτόχρονα τον αισθητισμό, τον ρομαντισμό και τα ρεύματα της Ευρώπης και του Βορρά. Κλίμα μελαγχολίας, χαλάρωση στην αυστηρότητα, ποικιλία εκφραστικών τρόπων, δραματικές εξελίξεις αφθονούν στο έργο τους. Οι ειδυλλιακές ενατενίσεις του παρελθόντος, οι τάσεις φυγής, η ρεμβαστική νωχελικότητα ενός έργου που είχαν λατρέψει οι παππούδες μας ενέπνευσαν και τους συντελεστές της “Ωραίας του Πέραν”, μιας παράστασης βασισμένης στο ρομάντζο του Δημητρίου Παπαδόπουλου – Τυμφρηστού, στο κλασικό μυθιστόρημα, που είχε γίνει μπεστ-σέλερ στη δεκαετία του 1920. Με έναν συνδυασμό θλίψης και ειρωνείας, με οραματική και μελωδική διάθεση, με έντονο το παραμυθιακό στοιχείο, προέκυψε μια παράσταση ερωτική, φυσιολατρική και ποιητική. Την παρακολουθήσαμε, επηρεασμένοι από την αισθαντικότητα και την ευαισθησία της, στο Δώμα του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.
Πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι η ωραία Ερμιόνη και ο γοητευτικός Αιμίλιος. Μέσα από τη ματιά τους ξετυλίγεται το κουβάρι του χρόνου με ιστορικά γεγονότα, περιηγήσεις, εκδρομές και μεταναστεύσεις, απογοητεύσεις, ανεπανόρθωτες καταστροφές, απλές καθημερινές απολαύσεις μα και ανθρώπινες σχέσεις. Οι δύο νέοι έχουν να πουν στους θεατές για όλα όσα είδαν και έζησαν.
«Αν κανένας ένιωσε στην καρδιά του παλμούς ευγενικούς, που νεκρωθήκανε μπροστά στο βωμό της δυστυχίας και της λύπης!
Αν ζούσε και τρεφότανε μ’ ένα ωραίο όνειρο και, ξυπνώντας άξαφνα μιαν αυγούλα, είδε τ’ όνειρό του σαν καπνός να διαλύεται!
Αν κανένας αγρύπνησε ποτέ μοναχός του, σε καμιά καλοκαιρινή νύχτα, κάτω από το φεγγαρολουσμένο ουρανό, κι η ψυχή του, λυτρωμένη απ’ τα σίδερα της ύλης, πέταξε στα ουράνια ζητώντας τ’ Άπειρο!
Αυτός μοναχά ας διαβάσει το βιβλίο μου, οι άλλοι θα κάμουν καλά να το κλείσουν, γιατί δε θα το νιώσουνε».
Το Πέραν είναι προάστιο της Κωνσταντινούπολης. Εκεί ζούσε η «ωραία του Πέραν», που έβρεχε με τα δάκρυά της τις επιστολές του εραστή της κι εκείνος μάζευε τα ματωμένα ροδοπέταλα που αυτή σκορπούσε στα νερά του Βοσπόρου. Η ωραία του Πέραν ήταν πλούσια, είχε παραμυθένια ομορφιά και περισσή αγνότητα. Εκείνος ήταν ένας κλασικός φτωχός, πλην τίμιος, νέος. Η αγάπη τους συνάντησε πολλά εμπόδια και το τέλος της ήταν δραματικό. Ένα ερωτικό μυθιστόρημα στο πνεύμα της εποχής του, πυκνό σε δραματικά γεγονότα με ίντριγκες και θανάσιμη ζήλια, που οι ήρωες αυτοκτονούν ή χάνουν τα λογικά τους ή και τα δύο. Σε γλώσσα που έχει μεν το ύφος της Πόλης, με χρήση κάποτε εκφράσεων αργκό ή και τύπων της καθαρεύουσας των εφημερίδων της εποχής.
Ερωτικές συναντήσεις μέσα στη νύχτα σε ανθισμένους κήπους και φιαλίδια με δηλητήριο συνθέτουν το μελό που έκανε χιλιάδες ζευγάρια μάτια να δακρύσουν. Ένα ρομάντζο τόσο κλισέ, που αυτό από μόνο του κάτι λέει! Κάποτε αποτέλεσε ένα από τα πιο πολυπαιγμένα έργα των λαϊκών θιάσων και των μπουλουκιών. Τότε αγαπήθηκε από χιλιάδες ζευγάρια, κατέκτησε καρδιές, ξεσήκωσε στεναγμούς. Σήμερα ξαναζεί σε μια παράσταση που υπερασπίζεται με πάθος και ικανότητα το «μαύρο» ρομαντισμό της εποχής της.
Η σκηνοθεσία είναι της Θεοδώρας Καπράλου και του Γιώργου Παπαγεωργίου, που κατάφεραν να αποτυπώσουν ένα ρομαντικό, χαριτωμένο περιβάλλον όπου οι δύο ήρωες αναδεικνύονται ως χαριτόβρυτες ερωτευμένες υπάρξεις που κάνουν όνειρα αλλά πιάνονται στο δόκανο που τους βάζει η οικογένεια και η κοινωνία… Ο κόσμος, την εποχή που γράφτηκε το μυθιστόρημα, έβλεπε ένα ειρηνικό μέλλον χωρίς πολέμους, ένα μέλλον καλύτερο από το παρελθόν. Έμελλε να διαψευστεί οικτρά όμως από την ίδια την Ιστορία. Ίσως, το θλιβερό τέλος των δύο νέων να ήταν και συμβολικά το τέλος της αισιοδοξίας και της πίστης στις ευοίωνες προοπτικές, γεμίζοντας με άγχος και φόβο τη μέχρι πρότινος ανέμελη ζωή.
Ερμηνευτικά, αποτυπώθηκε εύστοχα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, με ελεγχόμενο συναίσθημα και σωστές δόσεις χιούμορ. Αναμφίβολα απαιτητικοί οι ρόλοι, που μπορεί να φαίνονται απλοϊκοί εκ πρώτης όψεως, αλλά έχουν βάθος και σημασία. Ο μοιραίος έρωτας που τόσο συμβολικά αλλά και ρεαλιστικά μας παρουσίασαν γίνεται η αιτία να αντικρίσουν ηθοποιοί και θεατές κατά πρόσωπο την αγάπη, τη μοναξιά, τη ζήλια, την απογοήτευση, την ίδια τη ζωή και την τυχαιότητά της.
Θέλγεσαι από την ομορφιά όπου κι αν τη συναντάς. Σε αυτή την παράσταση η ομορφιά και το ταλέντο των ερμηνευτών, με «εργαλεία» τις μικρές σκηνές, το γρήγορο ρυθμό και τη συμπυκνωμένη θεατρικότητα, τροφοδότησαν χωρίς διακοπές το ενδιαφέρον του κοινού… Από την άλλη, η ζωντανή μουσική της πολίτικης λύρας με την παρουσία επί σκηνής του λαμπρού μουσικού Γιώργου Μαυρίδη και τα ευρηματικά «δάνεια» από τα ανεβάσματα των λαϊκών θιάσων, όπως το παραβάν, τα ηχητικά και τα οπτικά εφέ, μας οδήγησαν να βυθιστούμε και οι ίδιοι οι θεατές στην αναβίωση αυτού του πολυδιαβασμένου ρομάντζου.
Η διασκευή της Θεοδώρας Καπράλου ήταν πολύ προσεγμένη, σε χαμηλόφωνους τόνους και με τρυφερό συναισθηματισμό.
Τα κοστούμια της Ιωάννας Τσάμη ιδιαιτέρως φροντισμένα και η κίνηση της Μαρίζας Τσίγκα άριστα επιμελημένη. Όλοι οι συντελεστές με άμεσα αντιληπτό τρόπο συνεισέφεραν ώστε να φανεί με απλότητα και φαντασία ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της εποχής και του τόπου, πρόσεξαν τις λεπτομέρειες και έστησαν μια παράσταση μουσικής ακρίβειας.
Εξαιρετικές οι ερμηνείες, μας σαγήνευσαν. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου, ένας αβρός τροβαδούρος και η Αντιγόνη Φρυδά, μια μεταξωτή καλλονή. Παίζοντας με τα μικρά φθαρτά αντικείμενα της καθημερινής ζωής, που παίρνουν την προέκταση συμβόλων, μας ξετύλιξαν την περιπέτεια δύο ανθρώπων τρυφερών, πιστών και ερωτευμένων, που προσπαθούν να κάνουν τη μικρή τους επανάσταση αλλά εγκλωβίζονται στην εχθρική πραγματικότητα.
Δείτε την παράσταση και σίγουρα οι ελεγειακές και ανάλαφρες εναλλαγές της, οι απολαυστικές ερμηνείες, το φανταστικό ταξίδι στην Πόλη, η νεανική δροσιά της και το άρωμα λεβάντας που τη διαπερνά θα σας συνεπάρουν. Θαυμασμός, περιέργεια, αγωνία, λύπη, νοσταλγία, χαρά, θυμός, χαμόγελα, δάκρυα και συγκίνηση. Όλα αυτά και ίσως ακόμα περισσότερα πιθανόν να αισθανθείτε με τη συντροφιά των δύο υπέροχων ηθοποιών στην «Ωραία του Πέραν».
Το Πέραν
Η περιοχή Πέρα ή Μπέγιογλου (Beyoğlu) της Κωνσταντινούπολης, όπως περιγράφεται η πέρα από το Γαλατά περιοχή στα οθωμανικά διοικητικά έγγραφα από τα τέλη του 15ου αιώνα, αποτελούσε κατά τους πρώτους χρόνους μετά την Άλωση προάστιο του Γαλατά εκτεινόμενο πάνω από αυτόν σε υψόμετρο περίπου 110 μ. από τη θάλασσα. Ουσιαστικά όλη η περιοχή που εκτεινόταν ανατολικά της πόλης εντός των τειχών ονομαζόταν Πέραν ή Περαία, δηλώνοντας έτσι την τοπογραφική της χωροθέτηση σε σχέση με την κυρίως πόλη. H ονομασία αυτή δίνεται ήδη από τους Βυζαντινούς χρόνους «διά την καταντίκρυ της Κωνσταντινουπόλεως θέσιν του». Περιλάμβανε τόσο τον όρμο του Γαλατά όσο και τα υψώματα του λόφου –γνωστού ως λόφου του Αγίου Θεοδώρου για τους χριστιανούς κατοίκους– που δημιουργούνταν από εκεί και πάνω. Η ονομασία της περιοχής Μπέγιογλου (Beyoğlu) οφείλεται, όπως μας πληροφορεί μεταξύ άλλων ο Σκαρλάτος Βυζάντιος, είτε στην παραμονή στην περιοχή του Αλεξίου, του γιου του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Ιωάννη Κομνηνού, μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Οθωμανούς (bey-oğlu = γιος του πρίγκιπα), είτε -σύμφωνα με τον περιηγητή Joseph von Hammer- στην κατοίκηση της περιοχής από πρεσβευτές δυτικών χωρών (bey-yolu = δρόμος των κυρίων). Μια παρεμφερής με την τελευταία εκδοχή αποδίδει το όνομα στο γιο του Βενετού πρέσβη Luigi Gritti, που διέμενε στην περιοχή.
Ρομαντισμός
Κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα εμφανίστηκε ένα λυρικό είδος ποίησης που εμπνεόταν από τη φύση και με μελαγχολικά θέματα. Εισήγαγε στη λογοτεχνία την ονειροπόληση, το πάθος και μια σημαντική θέση για το φυσικό περιβάλλον, στοιχεία που εμφανίστηκαν στον επερχόμενο ρομαντισμό.
Το ρομαντικό ρεύμα αναπτύχθηκε από το τέλος του 18ου αιώνα μέσα από τις επιθυμίες των δημιουργών να αποδεσμευτούν από τις συμβάσεις του κλασικισμού και να εκφραστούν ελεύθερα. Οι ρομαντικοί συγγραφείς ανήγαγαν την ευαισθησία ως κύριο χαρακτηριστικό τους και προάσπισαν την ελευθερία τους στην επιλογή θεμάτων και τρόπων έκφρασης. Πηγή έμπνευσης σταματά να είναι η ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα, αλλά είναι πλέον η ιστορία των βόρειων λαών και ο μεσαίωνας.
Ο ρομαντισμός επίσης χαρακτηρίζεται από πεσιμισμό και θλίψη που διαχέεται μέσα στα έργα. Οι απογοητεύσεις και η απόγνωση των συγγραφέων τους οδηγούν να καταφύγουν στη διέξοδο ενός ιστορικού παρελθόντος, την ονειροπόληση ή την ενασχόληση με τον θάνατο.
Κύρια ρεύματα του ρομαντισμού ήταν στην Αγγλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Ρομάντζο
Ο ελληνικός όρος μυθιστορία χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Αδαμάντιο Κοραή ως μετάφραση του γαλλικού roman, με τη σημασία της «πλαστής ιστορίας ερωτικών παθημάτων». Την ίδια εποχή χρησιμοποιούνταν και οι όροι ρωμανόν και ρομάντζο, αλλά για αρκετά χρόνια επικράτησε ο όρος μυθιστορία για τη δήλωση του εκτενούς αφηγηματικού είδους που σήμερα ονομάζεται μυθιστόρημα. Ο τελευταίος όρος σταδιακά από τα μέσα του 19ου αι. άρχισε να επικρατεί έναντι του μυθιστορία και τελικά καθιερώθηκε. Ο όρος ρομάντζο, το περιεχόμενο του οποίου ταιριάζει γενικά με το περιεχόμενο της μυθιστορίας, έχει αποκτήσει πλέον περισσότερο υποτιμητική σημασία, δηλώνοντας ένα «χαμηλού επιπέδου ερωτικό αφήγημα», ένα «λαϊκό μυθιστόρημα που έχει θέμα ερωτικό, που στοχεύει στην απλή ευχαρίστηση ή στην εύκολη συγκίνηση». Έχει χρησιμοποιηθεί ωστόσο και στα ελληνικά για την απόδοση του romance.
Συντελεστές της παράστασης
Διασκευή: Θεοδώρα Καπράλου
Σκηνοθεσία: Θεοδώρα Καπράλου, Γιώργος Παπαγεωργίου
Μουσική: Γιώργος Μαυρίδης
Ενδυματολογική επιμέλεια: Ιωάννα Τσάμη
Επιμέλεια κίνησης: Μαρίζα Τσίγκα
Φωτογραφίες: Δομνίκη Μητροπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Ζηνοβία Κανελλοπούλου
Παίζουν οι ηθοποιοί
Γιώργος Παπαγεωργίου, Αντιγόνη Φρυδά
Συμπαραγωγή με την GOO Theatre Company
* Ο Δημήτριος Παπαδόπουλος ― Τυμφρηστός γεννήθηκε το 1870 στην Ανατολική Φραγκίστα και πέθανε το 1930 στην Αθήνα. Τελείωσε το Σχολαρχείο στο Βραχώρι (Αγρίνιο) και το 1884 συνέχισε τις σπουδές του στο Λύκειο Χατζηχρίστου στην Κωνσταντινούπολη, επικουρούμενος από τον ξάδελφό του Θανάση Παπαδόπουλο. Στην Πόλη πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ως σπουδαστής και ως δικηγόρος ― είχε σπουδάσει στη Νομική Σχολή Αθηνών.
Ο Τυμφρηστός όμως είχε γεννηθεί για τον έρωτα και τα γράμματα. Έτσι σύντομα εγκατέλειψε τη δικηγορία και αφιερώθηκε στο γράψιμο. Η ανάμειξή του όμως με τα πατριωτικά σωματεία της Πόλης ήταν η αφορμή για να εγκατασταθεί, το 1912, στην Αθήνα.
Διακρίθηκε σε όλους τους πολέμους και έφτασε στο βαθμό του υπολοχαγού. Το 1923 διορίστηκε στην Εθνική Τράπεζα ως νομικός σύμβουλος, όπου παρέμεινε μέχρι το θάνατό του.
Από τα εξήντα χρόνια που έζησε ο Τυμφρηστός αφιέρωσε τα σαράντα στο γράψιμο. Έγραψε και εξέδωσε πολλά βιβλία, ποιητικά και πεζά, λαϊκά στο ύφος τους, τραγούδια, ερωτικά μυθιστορήματα, που στην εποχή τους συγκίνησαν το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Το μυθιστόρημά του “Η Ωραία του Πέραν” κυκλοφόρησε σε πολλές εκδόσεις, έγινε κινηματογραφική ταινία και για πολλά χρόνια θεωρούνταν μπεστ σέλερ.
Στο αξιόλογο πνευματικό του έργο περιλαμβάνονται:
ΠΟΙΗΜΑΤΑ: Τραγούδια της Αγάπης (1905), Πολεμικά Τραγούδια (1913), Τα Τραγούδια του Βασιλιά (1915), Δειλινά (1923).
ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ: Αγάπη και Πόλεμος (1915), Διηγήματα Χωριού – Πόλης (1920), Έμμετρα και Πεζά, (Κωνσταντινούπολη, 1910).
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ: Άρρωστες Ψυχές (1914), Η Ωραία του Πέραν (1920), Η Γόησσα των Αθηνών (1921), Η Μικρούλα (1923), Δύο Ψυχές (1923), Η Προσφυγοπούλα (1924), Στα Δίχτυα του Έρωτα (1925), Τρελός από Αγάπη (1929), Ανθρωπιστής (1930).
ΔΡΑΜΑ: Το Δικαίωμα του Πατέρα (1910), Η Χειραφετημένη Κακούργα (1914), Ο Φονιάς (1920).
ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ: Ο Κωστής Παλαμάς και το Έργο του (διάλεξη, 1917) και Ωραία Ζωή (1928).
Πληροφορίες
Θέατρο του Νέου Κόσμου, Δώμα
Aπό 07/12/2015 έως 01/03/2016
Δευτέρα, 21:15
Τρίτη, 21:15
