Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1870 στη Μασσαλία της Γαλλίας.
Πέθανε στις 13 Οκτωβρίου 1904 στο χωριό Στάτιστα της Καστοριάς. Στο χωριό δόθηκε αργότερα το όνομα “Μελάς”.
***
Η εξοχική κατοικία της οικογένειας του Παύλου Μελά βρίσκεται στην Κηφισιά, που αποτελούσε δημοφιλές παραθεριστικό κέντρο της μεγαλοαστικής κοινωνίας των Αθηνών, τον 19ο αιώνα. Ο Παύλος Μελάς ήταν εθνικός ήρωας και σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα.
Από το 1895 μέχρι και το 1904, κατοίκησε εκεί ο Μελάς με τη σύζυγό του Ναταλία – το γένος Δραγούμη – και τα δύο παιδιά τους, τον Μιχαήλ και τη Ζωή – μητέρα της κ. Ναταλίας Ιωαννίδη.
Φωτογραφίες της εποχής, δείχνουν τον Παύλο Μελά να παίζει με τα παιδιά του, στην πίσω αυλή. Τα σχέδια της εξοχικής κατοικίας είχε κάνει ο ίδιος γράφοντας επάνω τους και ποιος θα έμενε σε κάθε δωμάτιο.
Τον Αύγουστο 1904, με παρέμβασή του πρωθυπουργού Γεώργιου Θεοτόκη, ο Παύλος Μελάς διορίστηκε αρχηγός των σωμάτων που δρούσαν στην περιοχή του Μοναστηρίου και της Καστοριάς.
Αναχώρησε από αυτό το σπίτι, με πάσα μυστικότητα, αποχαιρετώντας μόνο τα παιδιά του. Ήταν βέβαιος ότι δεν θα επέστρεφε. Στις 21 Αυγούστου 1904 φωτογραφήθηκε από το Λαρισαίο φωτογράφο Γεράσιμο Δαφνόπουλο, ένοπλος και ένστολος, ενδεδυμένος το μαύρο κεντητό ντουλαμά. Έστειλε μάλιστα το πρώτο αντίτυπο της φωτογραφίας στη σύζυγό του, «υπό τον όρον να μην ιδή το φως της ημέρας», αλλά να μείνει ως ανάμνηση για την ίδια και τα παιδιά του, αν έχανε τη ζωή του στην αποστολή του.
«Θα ήταν «κωμικό» και «μαρτύριο», έγραψε, εάν επέστρεφε άπρακτος, να βλέπει «την φάτσαν του έτσι μασκαρεμένην».
Η παραπάνω φωτογραφία – σε μεγέθυνση – βρίσκεται στην είσοδο της οικίας της κ. Ναταλίας Ιωαννίδη, η οποία υποδέχθηκε τους υπουργούς, λέγοντας ότι «τώρα το σπίτι του Παύλου Μελά βρίσκεται στα καλύτερα και αρμοδιότερα χέρια, πράγμα που θα του έδινε μεγάλη χαρά και ικανοποίηση».
***
Η εξοχική οικία εγκαταλείφθηκε στη δεκαετία του ’80. Το 1982 κηρύχτηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού μνημείο και αφέθηκε στο χρόνο. Η αποκατάσταση γίνεται με απόλυτη ακρίβεια χάρη στα σχέδια που υπήρχαν, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά και τη ζωντανή μαρτυρία της κ. Ναταλίας Ιωαννίδη, που περνούσε τα καλοκαίρια της σ’ αυτό το σπίτι της γιαγιάς, με τον αδελφό της.
Η κ. Ναταλία Ιωαννίδη δώρισε την οικία στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Η αποκατάστασή της υλοποιείται χάρη στη γενναία χορηγία του Δραμινού, κ. Άρη Θεοδωρίδη.
***
Το κτήριο έχει σαφείς αναφορές στο γραφικό στυλ της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής εξοχικών κατοικιών των μέσων του 19ου αιώνα. Είναι μονώροφο, με μικτό εμβαδόν 198 μ2, κεραμοσκεπές και ελαφρά υπερυψωμένο από το έδαφος. Αποτελείται από ένα μεγάλο καθιστικό με τζάκι και σε διάταξη – αριστερά και δεξιά – βρίσκονται τέσσερα μεγάλα, ψηλοτάβανα δωμάτια, στα οποία διατηρούνται τα αρχικά χρώματα και οροφοδιακόσμηση.
Υπάρχουν οι βοηθητικοί χώροι. Η κατοικία είναι υπερυψωμένη κατά ένα μέτρο από το έδαφος πράγμα που της εξασφάλιζε στεγανότητα. Οι κορμοί – αγιορείτικη καστανιά – πάνω στους οποίους εδράζεται το οικοδόμημα παραμένουν άθικτοι.
Το στυλ αυτό διαδόθηκε μέσω πολλών έντυπων εκδόσεων τα οποία κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ειδικότερα, στο συγκεκριμένο αρχιτεκτόνημα διακρίνουμε τις επιρροές αυτές με βάση τόσο την πολύπλοκη διαμόρφωση της κάτοψης όσο και τις επιμέρους διακοσμητικές μορφές, που βασίζονται κυρίως στη χρήση διάτρητων ξύλινων στοιχείων, τα οποία κοσμούν ως δαντέλα την κύρια όψη της οικίας. Περιβάλλεται από μεγάλο κήπο.
***
Την εξοχική κατοικία της οικογένειας του Παύλου Μελά στην Κηφισιά επισκέφθηκαν την Παρασκευή 29 Μαΐου 2020 το απόγευμα οι Υπουργοί Εθνικής Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος, Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη και ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Αλκιβιάδης Στεφανής.
Τους υποδέχθηκε η εγγονή του Παύλου Μελά, η κυρία Ναταλία Ιωαννίδη, που με τις αφηγήσεις της συγκίνησε όλους τους επισκέπτες της.
Η «Οικία Μελά», κομμάτι από τη ζωή ενός σπουδαίου Έλληνα και μακεδονομάχου, που θυσιάστηκε στα 34 του χρόνια, θα παραδοθεί στη Σχολή Ευελπίδων στις 14 Οκτωβρίου 2020. Είναι η ημέρα που συμπληρώνονται 116 χρόνια από τον θάνατό του στη Σιάτιστα, από πυρά οθωμανικού αποσπάσματος, αν και παραμένουν αδιευκρίνιστες οι συνθήκες κάτω από τις οποίες πέθανε.
