Καθώς η γάτα
σκαρφάλωνε για την οροφή
του ντουλαπιού
της μαρμελάδας
πρώτα με το δεξί της πόδι
προσεχτικά
και μετά με το πίσω
έπεσε κάτω
στο λάκκο
της άδειας
γλάστρας
William Carlos Williams
Ο Τζιμ Τζάρμους μιλάει για την ταινία του “Πάτερσον” αλλά και την ομώνυμη πόλη: “Ενδιαφέρθηκα για το Πάτερσον, όταν πήγα μια εκδρομή εκεί, 25 χρόνια πριν. Απέχει μόλις 20 χιλιόμετρα από τη Νέα Υόρκη αλλά είναι ένα μάλλον ξεχασμένο μέρος. Εχει αυτούς τους υπέροχους καταρράκτες που έδωσαν στον Αλεξάντερ Χάμιλτον την ιδέα να δημιουργήσει εκεί την πρώτη βιομηχανική πόλη στην Αμερική, που έγινε όντως. Ήταν μια πόλη γεμάτη μηχανικά κλωστήρια, κυρίως μεταξιού που κινούνταν από τον καταρράκτη. Έχει μια μεγάλη κι ενδιαφέρουσα ιστορία, πολλές απεργίες, το 1838 νομίζω έλαβε χώρα εκεί μια μαζική απεργία δύο χιλιάδων εργατών οι μισοί από τους οποίους ήταν παιδιά ιρλανδικής καταγωγής, οι οποίοι απεργούσαν γιατί δούλευαν 13 ώρες την ημέρα, έξι μέρες την εβδομάδα. Η απεργία απέτυχε, αλλά οι ώρες εργασίας τους μειώθηκαν σε 11, 5 την ημέρα και 9 ώρες το Σάββατο. Υπήρχε πολλή σκληρότητα εκεί κι ως εκ τούτου πολλοί αναρχικοί τους οποίους αναφέρουμε κάποια στιγμή στο φιλμ. Τώρα η πόλη έχει έναν εξαιρετικά ποικιλόμορφο πληθυσμό, πολλές εθνικότητες που ζουν εκεί. Έχει τον μεγαλύτερο αραβικό πληθυσμό από κάθε πόλη της Αμερικής μετά το Ντίαρμπορν του Μίσιγκαν, πολλούς Αφροαμερικανούς, Λατινοαμερικανούς, και φυσικά Ιρλανδούς και Ιταλούς. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πόλη, αλλά ξεχασμένη και φτωχή. Το Πάτερσον είναι μια σκληρή και δύσκολη πόλη, συχνά βίαιη, αλλά έχει και ανθρώπους που απλά ζουν τη ζωή τους και την καθημερινότητά τους. Η ταινία μας είναι γι’ αυτούς τους ανθρώπους, δεν είναι ένα κοινωνικοπολιτικό ντοκιμαντέρ, αλλά είναι παράδοξο γιατί όπου κι αν κοιτάξεις βλέπεις την αντίθεση ανάμεσα στην ελπίδα και την απελπισία. Θα δεις ας πούμε ένα σπίτι να διαλύεται και να σαπίζει και στο διπλανό σπίτι, τους ανθρώπους να βάφουν την πόρτα τους. Όπου κι αν κοιτάξεις υπάρχουν αυτά τα δύο στοιχεία μαζί. Αλλά στην ταινία μας υπάρχει πολύ λιγότερη απελπισία απ’ ό, τι στο αληθινό Πάτερσον. Αλλά είναι μια ταινία για έναν ποιητή… Το Πάτερσον όμως έχει μια λαμπρή ιστορία ποιητών και ποίησης. Ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς ήταν γιατρός εκεί, ο Άλεν Γκίνσμπεργκ μεγάλωσε εκεί, υπάρχουν ακόμη ποιητές εκεί και αυτό μου φαίνεται παράδοξο κι ενδιαφέρον”.
* Παίρνοντας αφορμή από τον τίτλο της ταινίας, το ευρύ κοινό έψαξε και έμαθε για τον ποιητή Γουίλιαμς Κάρλος Γουίλιαμς που έγραψε, το 1926, το «Paterson», αυτό το ποίημα των 86 στίχων. Και μετά βασίστηκε σε αυτό για να γράψει μέσα σε (!!!) 5, 5 τόμους (από το 1946 μέχρι το 1958) ένα έπος για την ποίηση και τη ζωή του με κεντρικό άξονα αυτό το ποίημα, αναδεικνύοντας τον μοντέρνο άνθρωπο ως καθρέφτη της πόλης του, περιγράφοντας ανθρώπους και ιστορίες της καθημερινότητας. Θεωρείται ως απάντηση στο “The Waste Land / Έρημη χώρα” του Τ. Σ. Έλιοτ. Ο Γουίλιαμς είχε δηλώσει ότι για να γράψει το «Paterson» κυκλοφορούσε στους δρόμους της πόλης και τα πάρκα και παρατηρούσε τους κατοίκους κρυφακούγοντας συνομιλίες. Όπως ακριβώς και ο Πάτερσον στην ταινία.
Η προθεσμία
Ένα τσαλακωμένο φύλλο
σκούρο χαρτί
στο ύψος περίπου
και στο φαινομενικό όγκο
ενός ανθρώπου
κυλούσε με τον
άνεμο σιγά
όλο πιο πάνω στο
δρόμο όταν
ένα αυτοκίνητο κατηφορίζοντας
προς τα εκεί
το τσάκισε στο
χώμα. Κι αυτό
-όχι σαν τους ανθρώπους-
σηκώθηκε ξανά κυλώντας
με τον άνεμο όλο και πιο
ψηλά να γίνει όπως
ήταν πριν
*
Το κόκκινο καροτσάκι
Πολλά μπορούν να συμβούν
από
ένα κόκκινο
καροτσάκι
που αστράφτει από βρόχινο
νερό
κοντά στις άσπρες
κότες
*
Μετρική εικόνα
Στις λεύκες μέσα είναι ένα πουλί-
ο ήλιος είναι!
Τα φύλλα είναι ένα κίτρινο ψαράκι
που κολυμπάει στο ποτάμι
Το πουλί περνάει ξυστά επάνω τους-
Στα φτερά του η μέρα.
Φοίνικας!
Αυτός είναι που ανάβει
Τη μεγάλη αναλαμπή στις λεύκες.
Με το τραγούδι του
Το θόρυβο σκεπάζει
Των φύλλων που χτυπιούνται στον αέρα
*
Πορτραίτο μιας προλετάριας
Μια γεροφτιαγμένη νέα ξεφούσκωτη γυναίκα
με μια ποδιά
Τα μαλλιά της κολλημενα πίσω όπως στέκεται
στο δρόμο
Το ένα πόδι με την κάλτσα παίζει
στο πεζοδρόμιο
Το παπoύτσι της στο χέρι. Κοιτάζοντας
προσεχτικά στο βάθος του
Τραβάει το χαρτί του πάτου
για να βρει το καρφί
Που την πλήγωσε
*
Ανάμεσα σε τοίχους
Στις πίσω πτέρυγες
του
νοσοκομείου όπου
τίποτα
δε φυτρώνει ριγμένες
στάχτες
κι ανάμεσά τους λάμπουν
τα σπασμένα
κομμάτια μιας πράσινης
μπουκάλας
* Ένα ποίημα είναι μια μικρή (ή μεγάλη) μηχανή από λέξεις. Όταν λέω ότι δεν υπάρχει τίποτα το συναισθηματικό σε ένα ποίημα, εννοώ πως δεν μπορεί να υπάρχει σε κανένα μέρος, όπως σε κάθε άλλη μηχανή, που να πλεονάζει. Η κίνησή του είναι εσvτερική, κυματώδης, φυσικού, μάλλον παρά φιλολογικού χαρακτήρα. Έτσι κάθε ομιλία, έχοντας το δικό της χαρακτήρα, δημιουργεί μια ποίηση που θα πρέπει να είναι ιδιότυπη και προς αυτή την ομιλία άλλα και προς τη δική της εσωτερική μορφή. Το αποτέλεσμα είναι η ομορφιά: ένα απλό πράγμα που επιλύει τα σύνθετα αισθήματά μας για κτημοσύνη. Όταν κάποιος γράφει ένα ποίημα, το γράφει, προσέχτε, παίρνοντας λέξεις όπως τις βρίσκει, άσχετες από αυτόν και τις συνθέτει -χωρίς παραποίηση που θα κατάστρεφε τις ακριβείς του έννοιες- σε μια πυκνή έκφραση του νου και της καρδιάς του, που θα πρέπει να συμφωνεί με την ομιλία που χρησιμοποιεί. Δεν είναι ό, τι λες που μετράει σαν έργο τέχνης αλλά ό, τι κάνεις, με τέτοια διανοητική πυκνότητα που να ζει σε μιαν ιδιότυπη φυσική κίνηση, για να βεβαιώνει την αυθεντικότητά του.
(Απόσπασμα από κείμενο ποιητικής του William Carlos Williams)
Έφαγα
τα δαμάσκηνα
που ήταν
στο ψυγείο
τα οποία
πιθανότατα
κρατούσες
για το πρωινό σου
Συγχώρεσέ με
αλλά ήταν πεντανόστιμα
τόσο γλυκά
και τόσο παγωμένα
(«Ήθελα μόνο να πω» – του Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς)
* O Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς (αγγλικά: William Carlos Williams · Ράδερφορντ, Νιου Τζέρσεϊ: 17 Σεπτεμβρίου 1883 – 4 Μαρτίου 1963) ήταν Αμερικανός μοντερνιστής ποιητής, συγγραφέας και γιατρός. Χρησιμοποίησε την ποιητική γλώσσα με τρόπο που αντικατόπτριζε το ρυθμό της σύγχρονης αμερικανικής ζωής. Αν και αυτό τον κατηύθυνε μερικές φορές «μέχρι τα όρια της αντι-ποίησης», ο Ουίλιαμς, συνδυάζοντας πραγματικό και εξωπραγματικό, «παρήγαγε μια ποίηση που ανήκει στους υψηλότερους τρόπους έκφρασης της σύγχρονης αμερικανικής παραγωγής». Το έργο του επηρέασε πολλούς νέους Αμερικανούς ποιητές των δεκαετιών του 1950 και ’60, από τη Γενιά των Μπιτ κυρίως και τον Άλεν Γκίνσμπεργκ, που εντυπωσιάστηκαν από τo πόσο προσεγγίσιμη ήταν η γραφή του και πόσο ανοιχτός ο ίδιος ως μέντορας.
Γεννήθηκε στο Ράδερφορντ της αμερικανικής πολιτείας Νιου Τζέρσεϊ στις 17 Σεπτεμβρίου 1883. Ο πατέρας του, Ουίλιαμ Τζωρτζ Ουίλιαμς, ήταν Νεοϋορκέζος επιχειρηματίας βρετανικής καταγωγής και η μητέρα του, Raquel Hélène Hoheb, ήταν από το Πουέρτο Ρίκο. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή ποιημάτων από τα γυμνασιακά χρόνια του. Παράλληλα έλαβε την απόφαση να γίνει γιατρός. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, όπου έλαβε και το διδακτορικό δίπλωμά του. Στο πανεπιστήμιο γνώρισε τον ποιητή Έζρα Πάουντ, με τον οποίο ανέπτυξε φιλικές σχέσεις, όπως και με την ποιήτρια Χίλντα Ντούλιτλ, γνωστή ως Η.D. Ειδικεύτηκε στην παιδιατρική και πήγε στη Γερμανία για παραπέρα εκπαίδευση στο αντικείμενο. Το 1910 επέστρεψε στη γενέτειρά του και άνοιξε ιατρείο. Ο Γουίλιαμς ασκούσε την Ιατρική και έγραφε στον ελεύθερο χρόνο του. Όποτε του δυνόταν η ευκαιρία, επισκεπτόταν τη Νέα Υόρκη και συναναστρεφόταν τους κύκλους της αβάν-γκαρντ και των ντανταϊστών, τον Μαρσέλ Ντισάν και τη Βαρόνη Έλσα (Elsa von Freytag-Loringhoven).
Ο Γουίλιαμς δημοσίευσε την πρώτη συλλογή του Poems το 1909, με εμφανή το θαυμασμό του για την ποίηση του Τζον Κιτς. Η επόμενη, The Tempest (1913), σε ύφος πειραματικό, μαρτυρούσε την επίδραση του Ουόλτ Ουίτμαν και κινείτο στο χώρο του εικονισμού (imagism), του αγγλο-αμερικανικού ποιητικού κινήματος των αρχών του 20ού αι., που αναζήτησε το ξεπέρασμα του ρομαντισμού της γεωργιανής εποχής με τις ακριβείς, λεπτομερειακές παρατηρήσεις της πραγματικότητας και τη «γλωσσική οικονομία». Περί το 1919-20 έπαιξε ως ηθοποιός στο θέατρο, στο πλάι της Μίνας Λόι, σε ένα έργο του Άλφρεντ Κρέιμποργκ. Έγραψε, μάλιστα, ο ίδιος ένα θεατρικό με τίτλο The Apple Tree, το μοναδικό αντίτυπο του οποίου έχασε ο Κρέιμποργκ, στον οποίο το είχε εμπιστευθεί.
H ποιητική του Γουίλιαμς προσανατολίστηκε προς τα δημοκρατικά ιδεώδη και κάθε όψη της ανθρώπινης εμπειρίας. Άρχισε να παρατηρεί τα καθημερινά γεγονότα, ακόμη κι εκείνα που σχετίζονταν με την άσκηση της Ιατρικής, και έγραφε για αυτά με ιδιαίτερη ευαισθησία, κάνοντάς τα εντελώς ανθρώπινα. Το 1926 κέρδισε το Βραβείο Dial για το ποίημα «Paterson». Την επόμενη χρονιά, ο Γουίλιαμς έστελε τη σύζυγό του Flossie (Florence Herman), με την οποία είχαν παντρευτεί το 1912, και τους γιους τους σε ταξίδι στην Ευρώπη και αργότερα τους ακολούθησε κι εκείνος. Εκεί συναναστράφηκε με τον Τζόις, τη Γερτρούδη Στάιν και βρήκε και τον παλιό φίλο του, τον Πάουντ. Οι εντυπώσεις του από το ταξίδι αποτυπώθηκαν στο βιβλίο A Voyage to Pagany (1928). Κύριος σκοπός του οικογενειακού ευρωπαϊκού ταξιδιού ήταν η εγγραφή των παιδιών, ως εσωτερικά, σε σχολείο της Ελβετίας· γι’ αυτό και η σύζυγός του δεν επέστρεψε μαζί του στις ΗΠΑ, αλλά παρέμεινε στην Ευρώπη για ένα ακόμα έτος, ώστε να βρίσκεται κοντά στους γιους της.
Ο Γουίλιαμς άρχισε να κρατά αποστάσεις από τις παραδοσιακές αξίες και τον «ευρωπαϊκό» προσανατολισμό του Πάουντ, όπως και του Έλιοτ, θέλοντας την ποίησή του πιο «αμερικανική», φρέσκια και κοντά στον «καθημερινό άνθρωπο». Μέχρι το 1930, είχε συνταχθεί με τους επηρεασμένους από τον Πάουντ, «αντικειμενιστές» ποιητές (οbjectivist poets). Ήταν περισσότερο μια ομάδα φίλων ποιητών, παρά κίνημα με προγραμματικές αρχές, του οποίου πρωταγωνιστικές μορφές υπήρξαν οι Λούις Ζουκόφσκι, Τσαρλς Ρέζνικοφ (Reznikoff) και Τζορτζ Όπεν.
Η φήμη του εδραιωνόταν με σταθερούς ρυμθούς, αλλά αργά, στη σκιά της Έρημης Χώρας του Έλιοτ. Το 1950 η ποιητική και συγγραφική καριέρα του Γουίλιαμς έφτασε στο ζενίθ, όταν του απονεμήθηκε το Εθνικό Βραβείο Βιβλίου Ποίησης των ΗΠΑ για τον τρίτο τόμο του Paterson και τη συλλογή Selected Poems. Ωστόσο, την επόμενη χρονιά υπέστη το πρώτο εγκεφαλικό, που τον εξανάγκασε να εγκαταλείψει την ιατρική πρακτική, και το 1952 ένα ακόμη σοβαρότερο. Με εξαιρετική προσπάθεια, έχοντας και σημαντικές δυσκολίες πλέον στην ομιλία, αφιερώθηκε στην ολοκλήρωση του ποιητικού έργου του.
O Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς πέθανε στον ύπνο του, από εγκεφαλική αιμορραγία, στις 4 Μαρτίου 1963, Λίγο αργότερα, τιμήθηκε με το Βραβείο Πούλιτζερ για το Pictures from Brueghel, καθώς και με το Χρυσό Μετάλλιο Ποίησης του αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου Τεχνών και Γραμμάτων.
Το 1983 ο γνωστός μινιμαλιστής Στιβ Ράιχ (Steve Reich) συνέθεσε την καντάτα The Desert Music, πάνω σε αποσπάσματα του Γουίλιαμς. O Ράιχ είχε επηρεαστεί από την ύστερη ποίηση του Ουίλιαμς, ενώ όταν ήταν έφηβος είχε γοητευτεί από τη «συμμετρία» του ονοματεπωνύμου του. Για την καντάτα, ο Ράιχ επέλεξε από το έργο του Γουίλιαμς κυρίως αποσπάσματα από το ποίημα «The Orchestra», καθώς και από το «Asphodel, that greeny flower», δημοσιευμένα και τα δύο στη συλλογή The Desert Music and other Poems (1954)· αργότερα ενσωματώθηκε στο Pictures from Brueghel), απ’ όπου και ο τίτλος της σύνθεσης. Σε στίχους του «Orchestra» αποτυπώνεται ένας προβληματισμός για τον μεταπολεμικό κόσμο, τον κόσμο μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι: «Say to them: / Man has survived hitherto because he was too ignorant / to know how to realize his wishes. / Now that he can realize / them, he must either change them or perish».
* To 2016 βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία “Πάτερσον” του Τζιμ Τζάρμους. Πηγή έμπνευσης για το σκηνοθέτη υπήρξε το ομώνυμο επικό ποιήμα του Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς και, όπως ανέφερε και ο ίδιος, το φιλμ του ήταν ένα αφιέρωμα στη νεοϋορκέζικη σκηνή του ποιητικού μοντερνισμού.
* Τo Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας θεσμοθέτησε το 1968 ειδικό βραβείο ποίησης προς τιμήν του ποιητή (William Carlos Williams Prize). To ίδιο ίδρυμα εκδίδει από το 1975 το περιοδικό William Carlos Williams Review, αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του. Βραβείο στη μνήμη του (William Carlos Williams Award) απονέμεται και από την Εταιρεία Ποιητών της Αμερικής (Poetry Society of America).
