Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ο ρατσισμός, οι διακρίσεις, ο ανθρωπισμός, η μετανάστευση, το περιβάλλον, η εκμετάλλευση, η ελευθερία, το απαρτχάιντ, η ξενοφοβία, η διαφθορά, οι εμφύλιες διαμάχες, η φτώχεια συγκαταλέγονται μεταξύ των θεμάτων που διερευνά το έργο «Όταν Τα Χελιδόνια Κλαίνε» του Mike van Graan, που παρακολουθήσαμε πρόσφατα, σε σκηνοθεσία Θοδωρή Βουρνά, στο ωραίο νεοκλασικό κτήριο του θεάτρου “Αγγέλων Βήμα”. Το θέατρο μπορεί να διαδραματίσει προφητικό ρόλο στην κοινωνία μας κι αυτό το ζωντανό αλλά βαρύ μήνυμα διατυπώνει το έργο. Η παράσταση με τη δύναμή της μας καλεί να ασχοληθούμε με τα θέματα για τα οποία κάνουμε θέατρο.
Τα τρία μέρη της τριλογίας «Όταν Τα Χελιδόνια Κλαίνε», διάρκειας περίπου 70 λεπτών, αντλούν έμπνευση κυρίως από τη μετανάστευση, την προσφυγική κρίση και αλληλοσυνδέονται μεταξύ τους.
Ποιος μπορεί να ταξιδέψει ελεύθερα στις μέρες μας; Ουσιαστικά οι άνθρωποι από τις «λευκές» χώρες του δυτικού κόσμου, ενώ όσοι προέρχονται από χώρες της Αφρικής, της Ασίας ή της Μέσης Ανατολής έχουν πιο περιορισμένη δυνατότητα να κινούνται στον κόσμο.
Σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα υποστήριζαν ενεργά τις δικτατορίες και την κατάχρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε χώρες που δεν ήταν “λευκές”. Τώρα, οι πολίτες των χωρών αυτών, που δεν είναι πλέον ικανοποιημένοι ως θύματα, ζητούν να απολαύσουν κι αυτοί τα αυτονόητα ανθρώπινα προνόμια και αντιστέκονται.
Το παγκόσμιο κεφάλαιο, με τους “δούλους” να μη χρειάζεται πλέον να μεταφέρονται στις δυτικές χώρες, τώρα τους εκμεταλλεύεται αλλιώς, προσφέροντάς τους φτηνή εργασία για πολυεθνικές στις χώρες τους, οι οποίες στη συνέχεια πωλούν τα προϊόντα που παράγουν παγκοσμίως, με μεγάλο κέρδος. Με αυτό τον τρόπο έχουμε αυξανόμενη ανισότητα εντός των χωρών αυτών και αυξανόμενη ανισότητα αγαθών και εισοδημάτων μεταξύ Δυτικού και Τρίτου Κόσμου.
Η μετανάστευση
Το θέμα της μετανάστευσης (παράνομο ή άλλο) δεν είναι νέο, τουλάχιστον στο δυτικό θέατρο. Το “Ψηλά από τη Γέφυρα” του Arthur Miller μας έρχεται αμέσως στο μυαλό.
Ωστόσο, έργα αυτού του είδους έχουν αυξηθεί σημαντικά στον 21ο αιώνα. Ένας μεγάλος αριθμός θεατρικών συγγραφέων παράγει νέα έργα και νέους τρόπους έκφρασης προκειμένου να δραματοποιήσει τις πιο σύγχρονες και επείγουσες κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις.
Για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην Ελλάδα έργο του Μike van Graan, ο οποίος είναι μια προσωπικότητα παγκοσμίου φήμης και κύρους καθώς και έντονης διεθνούς παρουσίας στον χώρο των γραμμάτων, του πολιτισμού και του ακτιβισμού. Με τα “Χελιδόνια” του στο “Αγγέλων Βήμα”, ο Θοδωρής Βουρνάς, ένας σκηνοθέτης που μας έχει δώσει μέχρι τώρα λαμπρό θεατρικό και κινηματογραφικό έργο, μάς παραδίδει μια δυνατή, σύνθετη, ρεαλιστική, πολυεπίπεδη αλλά και καταγγελτική παράσταση, που καταπιάνεται με τα οικουμενικά και καυτά ζητήματα της μετανάστευσης και των ομηρειών.
Το έργο παρουσιάζεται στο πλαίσιο του φετινού πρότζεκτ του “Αγγέλων Βήμα” με τίτλο «Χώρα Αναφοράς: Νότια Αφρική» με την οποία τιμώνται τα 25 χρόνια (1/4 του αιώνα) Δημοκρατίας στην χώρα.
Πολιτισμός και ανθρωπιά
«Απλά, θα επιβεβαιώσουμε πως είμαστε άνθρωποι», λέει ο συγγραφέας στηλιτεύοντας τη βαρβαρότητα με την οποία τα πολιτισμένα έθνη αντιμετωπίζουν τους μετανάστες και τους πρόσφυγες ειδικότερα.
Ο “πολιτισμός” δεν αφορά μόνο την τεχνολογική, οικονομική ή κοινωνική πρόοδο, ή τα επίπεδα εκπαίδευσης, ή την καλλιτεχνική επιτήδευση, αφορά το σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους πιο ευάλωτους από μας, αυτούς που μας φαίνονται διαφορετικοί, που πιστεύουν και ενεργούν αλλιώτικα από εμάς, αλλά που είναι άνθρωποι και έχουν τα ίδια δικαιώματα να αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια και χωρίς αποκλεισμούς, όπως εμείς.
Οι ιστορίες
Το έργο “Όταν Τα Χελιδόνια Κλαίνε” (αγγλικός τίτλος When Swallows Cry) ενώνει και πλέκει αριστοτεχνικά τη μία μέσα στην άλλη τρεις ιστορίες που εκτυλίσσονται σε τρεις χώρες και σε τρεις ηπείρους.
Η πρώτη σε ένα σκοτεινό δάσος κάπου στην Κεντρική Αφρική, όπου ένας φιλήσυχος Καναδός δάσκαλος πιάνεται όμηρος για λύτρα από ομάδα Αφρικανών συνεργατών της Μπόκο Χαράμ. Η οργάνωση πιστεύει ότι είναι Αμερικανός και γι’ αυτό τον κρατά σε ομηρεία. Τι δεν γνωρίζουν όμως οι ισλαμιστές τρομοκράτες γι’ αυτόν;
Η δεύτερη ιστορία διαδραματίζεται σε ένα γραφείο εισόδου μεταναστών κάπου στον Καναδά, όπου ένας Σομαλός επιχειρηματίας, ο οποίος εισέρχεται νόμιμα στη χώρα, κινεί υποψίες μόνο και μόνο επειδή είναι Σομαλός. Μπορεί να αποδείξει την αθωότητά του; Έχει στοιχεία για το αυτονόητο;
Και η τρίτη ιστορία συμβαίνει σε ένα κέντρο κράτησης μεταναστών κάπου στην Αυστραλία, όπου δύο νέοι άνδρες από τη Ζιμπάμπουε, πτυχιούχοι πανεπιστημίων στη χώρα τους, έχουν φτάσει φοβισμένοι και θαλασσοδαρμένοι με όραμα μια νέα ζωή. Ελπίζουν να τους δοθεί πολιτικό άσυλο, όμως…
Η Μπόκο Χαράμ
Να σημειώσουμε εδώ πως η Μπόκο Χαράμ (αποδίδεται ως Η δυτική παιδεία απαγορεύεται στη γλώσσα Χάουσα) είναι εξτρεμιστική ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση που δρα στη βόρεια Νιγηρία, ενώ έχει κάνει επιθέσεις και σε περιοχές του Τσαντ, του Νίγηρα και του Καμερούν. Ο αρχηγός της οργάνωσης είναι ο Αμπουμπακάρ Σεκάου. Υπολογίζεται ότι η οργάνωση διαθέτει 6.000 έως 8.000 μαχητές. Στόχος της οργάνωσης είναι να απαγορεύσει δραστηριότητες οι οποίες έχουν σχέση με το δυτικό τρόπο ζωής, ενώ από το 2009 έχει ως στόχο να εγκαθιδρύσει στη Νιγηρία ένα ισλαμικό χαλιφάτο, ανατρέποντας την κυβέρνηση της χώρας. Μετά την ίδρυσή της το 2002 από το Μοχάμεντ Γιουσούφ, η αυξανόμενη ριζοσπαστικοποίηση της Μπόκο Χαράμ οδήγησε σε μια βίαιη εξέγερση τον Ιούλιο του 2009 στην οποία οι ηγέτες εκτελέστηκαν. Η αναπάντεχη αναβίωσή της, ύστερα από μια μαζική απόδραση τον Σεπτέμβριο του 2010, συνοδεύτηκε από περίπλοκες επιθέσεις, αρχικά εναντίον εύκολων στόχων και στη συνέχεια, το 2011, με βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας σε αστυνομικά τμήματα και τα γραφεία του ΟΗΕ στην Αμπούτζα. Η περιοχή τέθηκε σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στις αρχές του 2012, και τον επόμενο χρόνο το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης επεκτάθηκε σε όλη τη βορειοανατολική Νιγηρία, με αποτέλεσμα την αύξηση των στρατιωτικών επιθέσεων. Η Μπόκο Χαράμ σκότωσε πάνω από 13.000 πολίτες ανάμεσα στο 2009 και το 2015, οι 10.000 από αυτούς το 2014, ενώ εκτοπίστηκαν πάνω από 1,5 εκατομμύριο. Επίσης έχει απαγάγει πάνω από 500 άτομα, συμπεριλαμβανομένων 276 μαθητριών από το Τσίμπο.Η οργάνωση αρχικά συνδεόταν με την αλ Κάιντα, αλλά το 2014 υποστήριξε το ΙΚΙΛ πριν δεσμευτεί επίσημα την υποταγή της σε αυτό τον Μάρτιο του 2015. Το 2015 μπήκε με διαδοχικές τρομοκρατικές επιθέσεις, στις 3 Ιανουαρίου, οι ισλαμιστές της Μπόκο Χαράμ εισέβαλαν στην πόλη Μπάγκα, στη βορειοανατολική επαρχία του Μπόρνο και δολοφόνησαν εκατοντάδες άτομα. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο ακόμα και για 2.000 νεκρούς.
Ρατσισμός
«Ο κόσμος θα ήταν καλύτερος με έναν ρατσιστή λιγότερο. Έτσι δεν είναι;», ρωτά ο συγγραφέας. Όπως είχε πει ο Ουμπέρτο Έκο, σε συνέντευξη του, «Είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει, η Ευρώπη θα γίνει μια πολυφυλετική και πολύχρωμη ήπειρος. Χωρίς να είναι κανείς μελλοντολόγος, μπορεί να προβλέψει ότι στην επόμενη χιλιετία το ευρωκεντρικό μοντέλο θα πάψει να είναι κυρίαρχο. Κανένας νοσταλγός του παρελθόντος και κανένας ρατσιστής δεν μπορεί να εμποδίσει τη μεγάλη επιμειξία και τη διασταύρωση των πληθυσμών».
Αν και οι χώρες έχουν κυριαρχικό δικαίωμα να καθορίσουν τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής στο έδαφός τους, έχουν επίσης την υποχρέωση να σέβονται, να προστατεύουν και να εκπληρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των ατόμων υπό τη δικαιοδοσία τους, ανεξάρτητα από την εθνικότητατα, τη θρησκεία, την καταγωγή τους και ανεξάρτητα από το καθεστώς μετανάστευσής τους.
Η παράσταση
Τρεις ιστορίες βίας, άνομων συμφερόντων, κυνισμού αλλά και βαθιάς ανθρωπιάς ερμηνεύονται από τους τρεις ίδιους ηθοποιούς, οι οποίοι εναλλάσσονται σε ρόλους θύτη και θύματος. Δείχνοντας πως, στα θέματα που πραγματεύεται το έργο, τα όρια ανάμεσα στις δύο ιδιότητες είναι εντελώς δυσδιάκριτα… Θύτης και θύμα είναι μια σχέση αμφίσημη.
Ο σκηνοθέτης στήνει ένα δράμα, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και θρίλερ, βοηθούμενος από μία διανομή εξαιρετικών ηθοποιών και από ένα εμπνευσμένο σκηνικό (Σκηνικά-Κοστούμια: Κασσιανή Λεοντιάδου). Κάγκελα φυλακής και ένα απλό γραφείο δημόσιας υπηρεσίας παραπέμπουν στην κοινή μοίρα των ανθρώπων που ζουν τα ίδια αδιέξοδα, αναζητώντας το απλούστερο: να νιώσουν ασφαλείς. Άνθρωποι με περιορισμένες δυνατότητες επιλογής και αυτοδιάθεσης, θύματα του φόβου και μιας περιρρέουσας αγωνιώδους απειλητικής κατάστασης.
Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος που εκφράζονται οι ηθοποιοί, ο πάντα αξιόπιστος Μανώλης Κλωνάρης, ο δυναμικότατος Τάκης Παρασκευόπουλος και ο εκπληκτικός πρωτοεμφανιζόμενος Άγγελος Ανδριόπουλος, κτίζοντας τη δομή των ρόλων τους προοδευτικά αλλά με ταχείς ρυθμούς. Κεντούν με ζήλο την προσωπικότητα των ηρώων τους, πειστικότατοι, καίριοι, μέσα στο κέντρο της υποκριτικής τους συνέπειας.
Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να τους δείτε, να τους τους ακούσετε, και στη συνέχεια να πάρετε και να μεταφέρετε τις δύσκολες αλήθειες τους.
Θαρραλέο και επίμονο το “Όταν Τα Χελιδόνια Κλαίνε”, ίσως και ενοχλητικό για το ίδιο το θέμα του. Η σκηνοθετική επεξεργασία του έγινε με μεγάλη ωριμότητα. Αν η λέξη “ωριμότητα” εκφράζει ακόμη τα ίδια πράγματα που ξέραμε, μεταξύ των οποίων αφοσίωση και μια δαιδαλώδη προσπάθεια κατανόησης του θέματος που διαχειρίζεσαι, τότε η τελευταία δουλειά του Θοδωρή Βουρνά ανήκει στην εσωτερική αλλά και τη θεατρική του ωριμότητα, καταστάσεις που δεν συμβαδίζουν πάντοτε αρμονικά στους δρόμους της τέχνης.
Ο σκηνοθέτης επιτρέπει στην παράστασή του, να ανοιχτεί στο ψυχολογικό, αλλά και στο πολιτικό πεδίο, δηλαδή στις πληγές και τα φαντάσματα της δημόσιας Ιστορίας όπως τη βιώνουμε τώρα.
Κυρίως όμως με εντυπωσίασε αυτό το βαθύ αίσθημα ανθρωπισμού, που κρύβεται πίσω από τη συγγραφή αλλά και τη σκηνοθετική προσέγγιση αυτού του τόσο σύνθετου και αληθινού έργου.
Ένα θεατρικό παζλ με συναισθηματική πληρότητα και στοιχεία ψυχολογικού θρίλερ, που διαμορφώνει μια τεταμένη ατμόσφαιρα, ζωγραφισμένο σε χρώματα που μας ταρακουνούν με τόλμη πριν μας δώσουν μια γροθιά στο στομάχι.
***
Το έργο παρουσιάζεται σε μετάφραση Μαργαρίτας Δαλαμάγκα-Καλογήρου και σε σκηνοθεσία Θοδωρή Βουρνά και με τους ακόλουθους συντελεστές: Σκηνικά-Κοστούμια: Κασσιανή Λεοντιάδου. Σχεδιασμός φωτισμών: Βαγγέλης Μούντριχας. Sound design: Βασίλης Τζιώκας. Βοηθός Σκηνοθέτη: Αλεξάνδρα Μηλιώνη. Φωτογραφίες: Ιάσονας Κονταίος. Παίζουν οι ηθοποιοί: Μανώλης Κλωνάρης, Τάκης Παρασκευόπουλος, Άγγελος Ανδριόπουλος.
- Η παράσταση «Όταν Τα Χελιδόνια Κλαίνε» παίζεται κάθε Παρασκευή και Σάββατο, στις 21.00, μέχρι το τέλος Μαΐου.
14η Καλλιτεχνική Περίοδος 2018-2019
Χώρα αναφοράς: Νότιος Αφρική
***
Τιμές εισιτηρίων: 12€ (κανονικό), 10€ (μειωμένο), 5€ (ατέλεια)
Κρατήσεις θέσεων: 210 5242211
ΑΓΓΕΛΩΝ ΒΗΜΑ
Σατωβριάνδου 36, Ομόνοια
