Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ποῦ θὰ ἤθελες νὰ ζήσεις;
Τί εἶναι αὐτὸ ποὺ θέλεις;
Τί θέλεις;
Η ομάδα των καλλιτεχνών στέλνει τα συλλυπητήριά της στο φόβο, ορμώντας με αγάπη στα λόγια ενός ποιητή που «δεν ντρέπεται για τίποτα».
Η παράσταση θα παρουσιαστεί με αγγλικούς υπέρτιτλους
Έχετε παρατηρήσει πως, όταν σβήνουν τα φώτα στην Επίδαυρο, ακούγονται τα βήματα των ηθοποιών που πλησιάζουν την ορχήστρα και, κάπου στο βάθος, ο ήχος ενός γκιώνη; Αυτή τη φορά, θα ακούσετε και έναν τσαλαπετεινό, μια αηδόνα, έναν κούκο, ένα γεράκι, μια καρδερίνα, έναν ερωδιό… γιατί έρχονται οι Όρνιθες! Αποκλειστικά στην Επίδαυρο.
«Πάμε να φτιάξουμε εκείνο που δεν γίνεται, μια πολιτεία έξω από τη δική μας» Νίκος Καραθάνος
* Η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση «πετάει» για πρώτη φορά στην Επίδαυρο με τα πιο κωμικά πουλιά του Αριστοφάνη, τους Όρνιθες (414 π.Χ.), στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Οι Όρνιθες είναι η ανάγκη του ανθρώπου να πετάξει, να δημιουργήσει ένα νέο κόσμο, να έρθει σε επαφή με την αληθινή του επιθυμία. Ο Νίκος Καραθάνος, μετά τη συγκλονιστική Γκόλφω του, επιστρέφει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, με ένα σπουδαίο θίασο και μια παράσταση – γιορτή των αισθήσεων, ριζωμένη στην αξεπέραστη ποιητική δύναμη της καταπληκτικής αυτής κωμωδίας.
Το έργο αφηγείται την ιστορία δύο φίλων, του Πεισθέταιρου και του Ευελπίδη, που εγκαταλείπουν την πόλη τους, την Αθήνα, για να αναζητήσουν μια νέα πολιτεία «μαλακιά και παχουλή σαν πουπουλένιο στρώμα ή σαν την κοιλίτσα του μωρού». Και τη βρίσκουν στη χώρα των πουλιών, που την ονομάζουν «Νεφελοκοκκυγία». Τα πουλιά δέχονται τους δύο ξένους, τους δίνουν φτερά και όλοι μαζί ρίχνονται με ενθουσιασμό στην ανοικοδόμηση ενός τείχους στους αιθέρες, που αποκόπτει την επικοινωνία ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους. Η ευδαιμονία της νέας πολιτείας στηρίζεται σε αυτή την πρωτόγνωρη ιδέα. Φαντασία και πραγματικότητα, άνθρωποι, θεοί και ζώα μπλέκονται μοναδικά σε έναν κόσμο που έχει τη σοβαρότητα του παιχνιδιού, τη ρευστότητα του ονείρου και τη γλυκιά μελαγχολία της ζωής. Μια παράσταση που δοκιμάζει να δει τον Αριστοφάνη με καθαρό βλέμμα, με στόχο να ακουστεί και να αγαπηθεί από την αρχή ο λόγος του κορυφαίου Αττικού κωμωδού. Ένας θίασος «που θέλει να πετάξει πέφτοντας», που αναζητά, τολμά και αναμετριέται με «μια ευτυχία άπιαστη, τόσο μεγάλη που δεν μπορείς να την πεις και δεν μπορείς να την πιστέψεις».
– Ψηλά στα σύννεφα, άνθρωποι, θεοί, πουλιά και τέρατα ζουν μαζί. Όλοι μαζί.
* Ο Αριστοφάνης έλαβε το δεύτερο βραβείο στα Μεγάλα Διονύσια του 414 π.Χ. με τους Όρνιθες, που θεωρείται από κορυφαίους μελετητές το καλύτερο από τα σωζόμενα έργα του. Το έργο είναι γραμμένο σε μια εποχή όπου η ειρήνη δοκιμαζόταν σκληρά (Νικίειος ειρήνη), ενώ η επιχείρηση στη Σικελία ήταν σε εξέλιξη και την πολιτική κατάσταση της Αθήνας διαχειρίζονταν ακατάλληλα πρόσωπα.
Ο Αριστοφάνης (περ. 445-385 π.Χ.) είναι ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της αρχαίας κωμωδίας. Σώζονται ακέραια 11 έργα του: Αχαρνής (425), Ιππής (424), Νεφέλες (423), Σφήκες (422), Ειρήνη (421), Όρνιθες (414), Λυσιστράτη (411), Θεσμοφοριάζουσες (411), Βάτραχοι (405), Εκκλησιάζουσες (392), Πλούτος (388). Στις κωμωδίες του, η δράση εστιάζει συχνά στη φυγή ενός προσώπου από έναν τόπο γεμάτο σκοπιμότητες, φτώχεια, πόλεμο και μεγάλα λόγια προς χώρους φανταστικούς, όπου επιχειρεί να κάνει πραγματικότητά το όνειρό του.
Οι Όρνιθες είναι η πρώτη παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2016. Ο Νίκος Καραθάνος και η υπέροχη ομάδα του συνεργάζονται ξανά με τη Στέγη, μετά το Βυσσινόκηπο, μια παράσταση που ξάφνιασε και συζητήθηκε όσο λίγες, ανοίγοντας έναν πολύτιμο διάλογο για τη σκηνική ερμηνεία του τσεχοφικού έργου.
Σημείο αναφοράς στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής σκηνής είναι το θρυλικό ανέβασμα των Ορνίθων από τον Κάρολο Κουν και το Θέατρο Τέχνης, σε μετάφραση του Βασίλη Ρώτα, σκηνικά και κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη, μουσική του Μάνου Χατζιδάκι και χορογραφίες της Ραλλούς Μάνου. Η παράσταση ανέβηκε για πρώτη φορά το 1959. Όμως κάθε άλλο παρά ευπρόσδεκτη ήταν. Το κοινό αντέδρασε αρνητικά στην πρεμιέρα (29 Αυγούστου), με αποτέλεσμα να απαγορευθούν οι επόμενες παραστάσεις από τον υπουργό Προεδρίας Κυβερνήσεως Κωνσταντίνο Τσάτσο. Ενώ το κοινό αποδοκίμασε μόνο τη σκηνή με τον ιερέα, που είχε παρουσιαστεί ως ορθόδοξος ιερέας, και όχι όλο το έργο, η παράσταση διακόπηκε άδοξα.
Ο Άγγελος Τερζάκης, αν και αναγνώρισε τις καλές προθέσεις των συντελεστών, ήταν επικριτικός για την αποτέλεσμα. Για τον Κάρολο Κουν ανέφερε πως «στην προσπάθειά του να συγχρονίσει το έργο, ο κ. Κουν έπεσε σε μιαν ανεξήγητη σύγχυση: Μπέρδεψε την παρωδία του Κλήρου με τη διακωμώδηση της Λειτουργίας. Το δεύτερο είναι βαρύ, όταν μάλιστα γίνεται σε χώρο επίσημο, μπροστά στα μάτια της εξουσίας. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να γελοιοποιεί τα ιερά των άλλων» και «πολύ φοβάμαι πως ο κ. Κουν, χωρίς να το έχει ο ίδιος συνειδητοποιήσει, βάδιζε στην τύχη, με περισσή αφέλεια. Διαφορετικά δεν εξηγούνται οι επί σκηνής αδεξιότητες, ούτε οι χτυπητές αμηχανίες και προχειρότητες, το ανέτοιμο, το άρρυθμο ολόκληρων σκηνών, συνόλων, ή το αδικαιολόγητο, ολέθριο μάκρος της παράστασης». Για τη μετάφραση του Βασίλη Ρώτα έγραψε «ο κ. Ρώτας στη μετάφρασή του, τη συχνά ρωμαλέα, πέφτει και πάλι στο λάθος να συγχέει τη γλώσσα του πεζοδρομίου με τον κρουστό δημοτικό λόγο. Αυτό δεν αφορά βέβαια τις βωμολοχίες, που είναι – για το αίσθημα του καιρού μας – κακό αναπόφευκτο». Καταληκτικά διατύπωσε το ερώτημα «Άκουγα προχτές τις χυδαιολογίες, έβλεπα τα – αστοχημένα άλλωστε – επιθεωρησιακά καμώματα, και αναρωτιόμουν: Πώς θα εξηγήσουμε στο μέσο θεατή, δηλαδή στη συντριπτική πλειοψηφία, πως αυτά – εδώ είναι θεμιτά, ωραία, αξιοσύστατα, καλλιτεχνικώς δικαιωμένα, ενώ, όταν γίνονται αλλού, είναι βρωμερά, φτηνά, αθέμιτα; Η σύγχυση είναι κρίσιμη».
“Η όλη υπόθεσις μαζί με την ανεκδιήγητον «ευθιξίαν του θρησκευτικού αισθήματος» μερίδος των θεατών, με θλίβει αφάνταστα. Θεωρώ την παράστασιν αυτήν ως την πλέον σημαντικήν, ανθρώπων του κύρους και της σημασίας του Καρόλου Κουν, του Γιάννη Τσαρούχη και της Ραλλούς Μάνου, που με την εργασία τους αυτή έδωσαν ένα “παρών” μεγίστης σημασίας εις την ιστορία του νεώτερου θεάτρου μας, χωρίς να παραγνωρίσω και την μουσική μου, που την θεωρώ ως την πλέον ώριμον που έχω γράψει μέχρι σήμερα για το θέατρο”.
— Μάνος Χατζιδάκις, Τα Νέα, 1η Σεπτεμβρίου 1959, σελ. 2
Η πορεία του μουσικού έργου, ωστόσο, δε διακόπηκε. Ο συνθέτης αποφάσισε να ασχοληθεί με τις λεπτομέρειές του και να το ενορχηστρώσει. Το έργο πήρε την οριστική του μορφή (καντάτα) το 1964. Ένα χρόνο μετά, ο Μωρίς Μπεζάρ σκηνοθετεί και χορογραφεί τους «Όρνιθες», σε μουσική διεύθυνση του ίδιου του Χατζιδάκι, και παρουσιάζει το έργο στην Όπερα των Βρυξελλών. Με τους «Όρνιθες» το πολυεδρικό πρόσωπο του Μάνου Χατζιδάκι πλουτίζεται με νέα στοιχεία και σημειώνεται ένας ακόμη μεγάλος σταθμός, όχι μόνο στη δική του πορεία, αλλά και σ’ εκείνη της σύγχρονης ελληνικής μουσικής.
Η παράσταση του Θεάτρου Τέχνης, μετά τη διακοπή του 1959, επαναλαμβάνεται το 1960 στην οριστική της μορφή με τις χορογραφίες της Ζουζούς Νικολούδη. Συνεχίζει παραστάσεις και τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπου το 1965 παίρνει το α΄ βραβείο στο Φεστιβάλ των Εθνών. Επανέρχεται από τότε τακτικά στο ρεπερτόριο του Θεάτρου Τέχνης το 1975, το 1986, το 1997, το 2008.
* Ο Αριστοφάνης πραγματεύεται, όπως στους «Ιππής», τις πρακτικές των πολιτικών και στρατιωτικών, όμως χωρίς αναφορές σε επίκαιρα γεγονότα της Αθήνας, αλλά ως σημείο εκκινήσεως για να περιγράψει μια ιδανική κοινωνία και ταυτόχρονα για να αποδείξει τη βεβαιότητα για την αποτυχία της.
Στους Όρνιθες (πουλιά) το θέμα είναι η φυγή του βασανισμένου κι ειρηνόφιλου ανθρώπου για μια χώρα που επικρατεί μια παραμυθένια ειρήνη. Δύο καλοί πολίτες φεύγουν απ’ τον τόπο τους και φτιάχνουν ανάμεσα στον ουρανό και τη γη τη Νεφελοκοκκυγία (κατοικία κούκων στα σύννεφα), όπου βασιλεύουν τα πουλιά. Το κακό είναι ότι σε λίγο βρίσκονται εκεί κι άλλοι άνθρωποι, οι φαύλοι της Αθήνας που θέλουν να πάρουν μέρος στην ίδρυση της νέας πόλης. Έτσι ο Αριστοφάνης έχει την ευκαιρία να φέρει πάνω στη σκηνή μιαν ολόκληρη σειρά από εκπληκτικούς τύπους που ο καλύτερος εκπρόσωπός τους είναι ένας ποιητής που θα ήθελε να μεταμορφωθεί σε αηδόνι. Σε λίγο αναγγέλλεται και μια πρεσβεία των θεών. Με την κωμωδία αυτή ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τους συκοφάντες και τους δημοκόλακες ακόμα και τις θεωρίες για νέα πολιτεύματα.
* Με τις Όρνιθες, ο Αριστοφάνης, «στρέφεται στις “ουτοπίες”, στην ανατροπή της οικείας πραγματικότητας, στο παράδοξο, όχι μόνο υπηρετώντας την κωμική τέχνη, αλλά απαντώντας στο πολιτικό αδιέξοδο». Η κωμωδία αυτή είναι και η πιο πλούσια σε εμπνεύσεις και περιεχόμενο… Είναι πολύτροπη και ορθοτομεί τα αριστοφανικά ενδιαφέροντα λίγο – πολύ όλα.
Το έργο, που έχει χαρακτηριστεί ως φαντασίωση φυγής, στηρίζεται σε πρότυπα μύθων: Κοσμογονία, Γιγαντομαχία, ανθρωποφαγία, τον μύθο του Τηρέως και του Χρυσού Αιώνα, ιδρυτικούς μύθους, θεϊκούς γάμους, διαδοχή του Δία. Κεντρική παραμένει η παραμυθική πλοκή, η πορεία του ήρωα, που με τη συνεργασία των πουλιών καταφέρνει να εκθρονίσει το βασιλιά των θεών, να πάρει την όμορφη κόρη και το ανίκητο όπλο στα χέρια του, διανθισμένη με πολλά λαϊκά στοιχεία: τα πουλιά που συνεργάζονται για να χτιστεί η φανταστική πολιτεία και μιλούν με ανθρώπινη φωνή (ελληνικά), παροιμίες και εκφραστικούς τρόπους, μαγικά βοτάνια κ.ά. Αλλά αν οι Όρνιθες είναι μια σπουδή στη φαντασίωση είναι, ταυτόχρονα, και «η καλύτερη διάψευσή της» γιατί δείχνουν ότι οι άνθρωποι/πολίτες δεν μπορούν να ξεφύγουν από την πραγματικότητα, απλά, θα αντιμετωπίζουν τα προβλήματα σε διαφορετική βάση. Εδώ η φανταστική πλοκή των Ορνίθων θα συναντηθεί δεξιοτεχνικά με την ουσία της πολιτικής κωμωδίας. Παρά τις αντικρουόμενες απόψεις για το αν είναι ή όχι πολιτικά ουδέτερο, το έργο είναι έντονα πολιτικό στην εξέταση που αυτό επιχειρεί της αθηναϊκής δημοκρατίας γενικά και των συγκεκριμένων πολιτικών συνθηκών της εποχής της δημιουργίας του.
* «Ο Αριστοφάνης μας φέρνει πιο κοντά στον άνθρωπο από ό, τι οποιαδήποτε άλλη μορφή έντεχνου λόγου. Αν με την τραγωδία γνωρίζουμε την ποιότητα και το περιεχόμενο των ιδεών που θεμελίωσαν τον κλασικό αιώνα, με την κωμωδία πλησιάζουμε στο είδος του ανθρώπου που μπόρεσε να τις συλλάβει και να τις πραγματοποιήσει» – Νίκος Χουρμουζιάδης
«Οι Όρνιθες είναι ίσως το πρώτο έργο λογοτεχνικής ουτοπίας που έχουμε» – Στάθης Δρομάζος
«Η κωμωδία είναι συχνά ο λυγμός του συγγραφέα που ξέρει ότι δεν μπορεί ή δεν του επιτρέπεται να γράψει τραγωδία» – Παύλος Μάτεσις
* Σημείωση: «Ο όρνις» ή «η όρνις» σήμαινε αρχικά «πουλί» (βλ. Στυμφαλίδες όρνιθες). Γύρω στον 7ο αιώνα ή λίγο νωρίτερα ήρθαν από την Περσία στον ελληνικό χώρο και «οι περσικοί όρνιθες», κοινώς οι κότες και οι κόκορες.
Από την εποχή εκείνη και μετά η χρήση του θηλυκού όρνις σιγά σιγά περιορίστηκε, για να δηλώσει μόνο την κότα, ενώ το αρσενικό όρνις συνέχισε να δηλώνει το πουλί. Το έργο του Αριστοφάνη αναφέρεται σε πουλιά και όχι αποκλειστικά σε κότες και γι’ αυτό «οι όρνιθές» του είναι αρσενικού γένους. Σήμερα δεν έχουμε αρσενικούς όρνιθες, αλλά κρατάμε το αρσενικό και μιλάμε για τους Όρνιθες για να μην αλλάξουμε τη σημασία.
Συντελεστές
Μετάφραση: Γιάννης Αστερής
Σκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος
Διασκευή: Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Αστερής
Σκηνικά – Κοστούμια: Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου
Φωτισμοί: Σίμος Σαρκετζής
Κίνηση: Amalia Bennett
Βοηθός σκηνοθέτη: Ιωάννα Μπιτούνη
Βοηθός σκηνοθέτις: Μαρίσσα Τριανταφυλλίδου
Βοηθοί σκηνογράφου: Ευαγγελία Θεριανού, Μυρτώ Κοσμοπούλου, Μυρτώ Λάμπρου
Βοηθός μουσικού: Βασίλης Παναγιωτόπουλος
Βοηθός παραγωγής: Τζέλα Χριστοπούλου
Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Εκτέλεση Παραγωγής: Γιολάντα Μαρκοπούλου, Κωνσταντίνα Γεωργίου / POLYPLANITY Productions
* Ο Θίασος: Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Αλίκη Αλεξανδράκη, Μαρία Διακοπαναγιώτου, Βασιλική Δρίβα, Νίκος Καραθάνος, Έμιλυ Κολιανδρή, Γιάννης Κότσιφας, Έκτορας Λιάτσος, Χρήστος Λούλης, Φωτεινή Μπαξεβάνη, Κωνσταντίνος Μπιμπής, Νατάσσα Μποφίλιου, Άγγελος Παπαδημητρίου, Φοίβος Ριμένας, Μιχάλης Σαράντης, Γιάννης Σεβδικαλής, Άρης Σερβετάλης, Άγγελος Τριανταφύλλου, Γαλήνη Χατζηπασχάλη
Παίζουν ζωντανά οι μουσικοί: Μάριος Δαπέργολας, Σοφία Ευκλείδου, Δημήτρης Κλωνής, Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Δημήτρης Τίγκας
Πληροφορίες
Μειωμένο εισιτήριο δικαιούνται:
Φοιτητές, Στρατιώτες, Παιδιά 6-17 ετών, Άτομα ηλικίας άνω των 65, Άνεργοι, Φίλοι της Στέγης (με την επίδειξη κάρτας μέλους στα ταμεία του Φεστιβάλ), Υπότροφοι του Ιδρύματος Ωνάση (με την επίδειξη κάρτας μέλους στα ταμεία του Φεστιβάλ).
Οι Φίλοι της Στέγης και οι Υπότροφοι του Ιδρύματος Ωνάση μπορούν να προμηθεύονται τα μειωμένα εισιτήριά τους και από τα ταμεία της Στέγης καθημερινά 9 π.μ. – 9 μ.μ.
Ομαδικά εισιτήρια
Σε όλες τις ζώνες με τις εξής εκπτώσεις:
10% για 11 ως 20 άτομα – Αιτήματα δεκτά στο [email protected] ή στο 2130178066 καθημερινά 10 π.μ.– 6 μ.μ.
20% για 21+ άτομα – Αιτήματα δεκτά στο 210-3222720 (ΕΦ), στο [email protected] ή στο 2130178066 καθημερινά 10 π.μ. – 6 μ.μ.
Μεταφορά αυθημερόν προς και από την Επίδαυρο μόνο με 9 €.
Δυνατότητες αγοράς για 19 ή για 20 Αυγούστου:
· Απλή μεταφορά – θέση σε πούλμαν με €9 κόστος ταξιδιού μετ’ επιστροφής
· Πακέτο «μειωμένο εισιτήριο – αυθημερόν μεταφορά μετ’ επιστροφής» με €24 όταν περιέχει εισιτήριο για τη Β ζώνη ή με €14 όταν περιέχει εισιτήριο για το άνω διάζωμα.
· Δωρεάν θέση μεταφοράς για 50 κατόχους κάρτας ανεργίας, με την επίδειξη της κάρτας τους. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.
Πληρωμή μόνο μετρητοίς και μόνο στα ταμεία της Στέγης (Συγγρού 107, 1ος όροφος) καθημερινά 9:00-21:00.
Προκρατήσεις: 2130178036 | [email protected]
Οι προκρατήσεις διαρκούν έως 5 ημέρες.
