“Non omnis moriar” – “Δεν θα πεθάνω ολόκληρος”
Κάτι από εμένα θα παραμείνει ζωντανό, ακόμη και μετά το θάνατο. / Οράτιος
Ο Κουίντος Οράτιος Φλάκκος (Quintus Horatius Flaccus, 8 Δεκεμβρίου 65 π.Χ. – 27 Νοεμβρίου 8 π.Χ.), γνωστότερος απλώς ως Οράτιος, ήταν ο κορυφαίος Ρωμαίος λυρικός ποιητής κατά την εποχή του Οκταβιανού Αυγούστου. Για πολλούς είναι ένας από τους δύο μεγαλύτερους Λατίνους ποιητές όλων των εποχών μαζί με τον Βιργίλιο.
Η ζωή του
Γεννήθηκε στη Βενόζα, μία κωμόπολη στα σύνορα Απουλίας και Λουκανίας, ως γιος απελεύθερου γεννημένος ο ίδιος ελεύθερος. Ο πατέρας του εργαζόταν ως μεσάζοντας σε δημοπρασίες. Παρότι ο ποιητής παρουσιάζει τον εαυτό του ως «πτωχόν και τίμιον» αγρότη (macro pauper agello, «Σάτιρες» 1.6.71), η ασχολία του πατέρα του ήταν επικερδής για τους πρώην σκλάβους: ο πατέρας του μπόρεσε να ξοδέψει αρκετά χρήματα για την εκπαίδευση του γιου του, συνοδεύοντάς τον αρχικώς στη Ρώμη για τη στοιχειώδη μόρφωση και στέλνοντάς τον κατόπιν στην Αθήνα να μελετήσει Ελληνικά και Φιλοσοφία. Ο Οράτιος αργότερα εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του ως εξής:
«Αν ο χαρακτήρας μου βαρύνεται με λίγα μικρά ελαττώματα, κατά τα άλλα είναι τίμιος και ηθικός. Αν λίγους μόνο διάσπαρτους λεκέδες μπορείτε να δείξετε σε μια κατά τ’ άλλα αγνή επιφάνεια, αν κανείς δεν μπορεί να με κατηγορήσει για φιλοχρηματία, ή λαγνεία, ή ασωτίες, αν ζω ζωή ενάρετη, αμόλυντη από ακαθαρσίες (συγχωρείστε μου προς στιγμή τον αυτοέπαινό μου), κι αν είμαι ένας καλός φίλος για τους φίλους μου, στον πατέρα μου οφείλονται όλα αυτά… Αξίζει από μένα ευγνωμοσύνη και αίνο. Ποτέ δε θα μπορούσα να ντρέπομαι για έναν τέτοιο πατέρα, ούτε και νιώθω ανάγκη καμιά ν’ απολογηθώ, σαν πολλούς άλλους, επειδή είμαι γιος απελεύθερου».
(«Σάτιρες» 1.6.65-92)
Μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα, ο Οράτιος πήγε στο στρατό, υπό τις διαταγές του στρατηγού Βρούτου. Πολέμησε ως αξιωματικός (tribunus militum) στη Μάχη των Φιλίππων. Αργότερα ισχυρίσθηκε ότι σώθηκε πετώντας την ασπίδα του και φεύγοντας. Επειδή κηρύχθηκε αμνηστία για όσους είχαν πολεμήσει κατά του Οκταβιανού Αυγούστου, ο Οράτιος επέστρεψε στην Ιταλία, όπου όμως ανακάλυψε ότι η ακίνητη περιουσία του είχε δημευθεί και (μάλλον) ότι ο πατέρας του είχε πεθάνει. Είχε πάντως τα χρήματα για να αγοράσει μία μόνιμη θέση εργασίας ως scriba quaestorius, ένα αξίωμα του Θησαυροφυλακίου, που του επέτρεψε να ζήσει άνετα και να επιδοθεί στην ποιητική του τέχνη. Αργότερα κατόρθωσε να εισέλθει σε ένα λογοτεχνικό κύκλο που περιελάμβανε τους Βιργίλιο και Ρούφο. Εκείνοι τον γνώρισαν στον Μαικήνα, φίλο και έμπιστο του Αυγούστου, που έγινε ο προστάτης του και δώρισε στον Οράτιο ένα αγρόκτημα με έπαυλη κοντά στο Tibur (το σημερινό Τίβολι). Μη έχοντας κληρονόμους, ο Οράτιος το άφησε πεθαίνοντας στον αυτοκράτορα Αύγουστο. Το αγρόκτημα διατηρείται και σήμερα ως τόπος προσκυνήματος για τους φίλους του έργου του.
Για όσους παραμένουν άνθρωποι μέσα στο σκοτάδι των καιρών μας
Ένα πολύ γνωστό στο ευρύ κοινό λατινικό ρητό είναι το “carpe diem”, το οποίο σημαίνει «άδραξε την ημέρα». Στη διάδοση της συγκεκριμένης φράσης συνέβαλε τα μέγιστα και η αξιόλογη ταινία «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών» με τον «Mr. Ceating» να την ανάγει σε σύνθημα ζωής για τους μαθητές του.
Ατυχώς, ο εμπνευσμένος καθηγητής απέφυγε να αναφέρει από πού προέρχεται η συγκεκριμένη φράση και σαν αποτέλεσμα αυτού σε όλα τα τατουάζ, τα γκρουπ στο facebook και τις μπλούζες με τις στάμπες δεν καταγράφεται πουθενά το όνομα του σπουδαίου Ρωμαίου λυρικού ποιητή Οράτιου.
Ο μεγάλος αυτός ποιητής έγραψε τέσσερα βιβλία με ωδές και η 11η ωδή του 1ου βιβλίου του είναι η ακόλουθη:
Εσύ μη, Λευκονόη μου, ρωτάς, δεν κάνει να το ξέρεις,
ποιο τέλος για σένα και ποιο τέλος για μένα θα δώσουν οι θεοί·
και μη γυρεύεις με αριθμούς Βαβυλωνίων να το βρεις.
Πόσο καλύτερα είναι υπομονή σε ό,τι γενεί να δείχνεις!
είτε πολλούς χειμώνες μας χάρισε ο Δίας είτε αυτόν
εδώ ως τελευταίο που τώρα το κύμα της τυρρηνικής
χτυπά τα απέναντι βράχια· να είσαι σοφή, να στραγγίζεις
το κρασί και να περιορίζεις τη μακρά σου ελπίδα
σε σύντομο χρόνο. Γιατί όσο εμείς μιλάμε θα έχει ήδη φύγει
ο φθονερός ο χρόνος: άδραξε την μέρα
έχοντας όσο το δυνατόν λιγότερη εμπιστοσύνη στο αύριο.
Αποφθέγματα του Οράτιου
*Επαινείς την καλή τύχη και τους τρόπους των ανθρώπων της αρχαιότητας κι όμως αν ξαφνικά κάποιος θεός σ’ έπαιρνε και γύριζες πίσω σ’ αυτούς τους καιρούς, τότε θ’ αρνιόσουν όλες τις εποχές.
*Κάθε γνώση που προστίθεται είναι προσθήκη στην ανθρώπινη δύναμη.
*Να λογαριάζετε καλά ως πού φτάνει η δύναμή σας και ως πού δεν φτάνει η ικανότητά σας.
*Ολόγυμνος, ψάχνω να βρω την κατασκήνωση εκείνων, που δεν έχουν επιθυμίες.
*Όποιος κακολογεί φίλο του που δεν είναι παρών ή δεν τον υπερασπίζεται όταν άλλοι τον κακολογούν ή επιδιώκει το ανόητο γέλιο των παρόντων κι έτσι ν’ αποκτήσει φήμη ευφυολόγου ή δεν κρατάει το μυστικό που του εμπιστεύτηκε ο φίλος του, είναι φαύλος.
*Στη συμφορά να είσαι γενναίος και δυνατός, όμως να χειρίζεσαι με σωφροσύνη τα πανιά, όταν είναι παραφουσκωμένα με άνεμο ευτυχίας.
*Το κρασί είναι ζωή.
*Το κρασί φέρνει στο φως όλα τα κρυμμένα μυστικά της ψυχής.
– Αρχική εικόνα: Henry O. Walker (1896), Η λυρική ποίηση. Great Hall, Library of Congress, Washington, D.C.
© Public domain / Wikimedia Commons
