Φονικότερο ήταν το δεύτερο κύμα της ισπανικής γρίπης του 1918, η οποία συνολικά είχε περισσότερα θύματα από όσα ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι παράγοντες που συνετέλεσαν σε αυτό μελετώνται, προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα και για την πανδημία του Covid-19.
Η πλειονότητα των θανάτων από τη γρίπη του 1918 σημειώθηκαν το φθινόπωρο του 1918, όταν ήρθε το δεύτερο και χειρότερο κύμα της γρίπης του 1918. Θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε μια παρόμοια μοίρα σήμερα με τον Covid-19 εάν μερικοί άνθρωποι συνεχίσουν να αγνοούν τι μας έχει διδάξει ένας αιώνας επιστημονικής προόδου για τις πανδημίες.
Η πανδημία του 1918 εμφανίστηκε σε τρία κύματα και σκότωσε 50 έως 100 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Το πρώτο κύμα την άνοιξη του 1918 ήταν σχετικά ήπιο, ενώ η πλειονότητα των θανάτων από τη γρίπη του 1918 σημειώθηκε το φθινόπωρο του 1918 – κατά τη διάρκεια του δεύτερου και επικινδυνότερου κύματος.
Οι ειδικοί αναμένουν ότι τα κρούσματα του κορονοϊού θα αυξηθούν αυτόν τον χειμώνα επειδή καθώς στον χειμερινό, λιγότερο υγρό αέρα, τα σωματίδια που μεταφέρουν τον ιό μπορούν να παραμείνουν στον αέρα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Επιπλέον, καθώς ο καιρός γίνεται ολοένα και πιο κρύος, περνάμε περισσότερο χρόνο σε εσωτερικούς χώρους χωρίς επαρκή εξαερισμό, πράγμα που σημαίνει ότι ο ιός έχει μεγαλύτερη πιθανότητα εξάπλωσης.
Γιατί το δεύτερο κύμα της ισπανικής γρίπης ήταν πιο φονικό
Υπάρχουν αρκετές εικασίες για τους λόγους που το δεύτερο κύμα της πανδημίας του 1918 ήταν τόσο φρικτό.
Μια υπόθεση ήταν ότι ευθυνόταν ο χειμώνας, κατά τη διάρκεια του οποίου η γρίπη εξαπλώθηκε περισσότερο καθώς οι άνθρωποι έμεναν περισσότερο σε κλειστούς χώρους. «Υποθέτω ότι ο ιός δεν κατάφερε να μολύνει αρκετούς ανθρώπους την άνοιξη, στο πρώτο κύμα, και έπρεπε να προσαρμοστεί», περιγράφει ο Τζον Μπάρι, συγγραφέας του βιβλίου «Η Μεγάλη Γρίπη: Η ιστορία της φονικότερης πανδημίας στην ιστορία». Έπειτα μία μετάλλαξη αποδείχθηκε προφανώς πολύ πιο μολυσματική.
Επιπλέον, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος όδευε προς λήξη του και η ανεξέλεγκτη εξάπλωση της πανδημίας διευκολύνθηκε από τις μετακινήσεις των στρατευμάτων και τα πολυπληθή στρατόπεδα. Όπου ταξίδεψαν στρατιώτες, ταξίδεψε και ο ιός – με αποτέλεσμα να νοσήσει με γρίπη και πνευμονία το 20% έως το 40% του αμερικανικού στρατού και του ναυτικού το φθινόπωρο.
«Η γρίπη και η πνευμονία σκότωσαν περισσότερους Αμερικανούς στρατιώτες και ναυτικούς κατά τη διάρκεια του πολέμου από ό,τι τα εχθρικά όπλα», σύμφωνα με μελέτη του 2010. Σε μόλις έξι ημέρες αφότου αναφέρθηκε το πρώτο κρούσμα γρίπης στο Καμπ Ντέβενς της Μασαχουσέτης, τα κρούσματα έφτασαν τα 6.674.
Ένα τεράστιο εμπόδιο στον περιορισμό της διασποράς της πανδημίας ήταν η έλλειψη γνώσης της συμπεριφοράς και της σοβαρότητας του ιού. Η πανδημία προηγήθηκε της γνώσης για την απομόνωση και τη μελέτη ενός ιού. Η σφοδρότητα του δεύτερου κύματος οδήγησε κάποιους ειδικούς στο να πιστέψουν ότι αντιμετώπιζαν μια ασθένεια διαφορετική από αυτή που βίωσαν την άνοιξη. Οι θάνατοι κορυφώθηκαν τον Νοέμβριο του 1918, ο οποίος ήταν πιθανώς ο πιο θανατηφόρος μήνας της πανδημίας. Μια παρέλαση στη Φιλαδέλφεια για την Ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων στις 11 Νοεμβρίου ήταν εστία μόλυνσης για χιλιάδες παρευρισκόμενους.
Ο κοινωνικός αντίκτυπος
Περίπου οι μισοί θάνατοι από την πανδημία του 1918 ήταν μεταξύ νεαρών ενηλίκων ηλικίας 20 έως 40 ετών, σε αντίθεση με την πανδημία του κορονοϊού που «χτυπάει» κυρίως τους ηλικιωμένους. Αυτό ουσιαστικά σήμαινε ότι πολλά παιδιά έχασαν έναν ή και τους δύο τους γονείς. Ο κόσμος έχασε γενιές νέων ανθρώπων και η πανδημία και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος στιγμάτισε τη ζωή όλων.
Τι είναι η πανδημία
Πανδημία χαρακτηρίζεται μία επιδημία λοιμωδών ασθενειών που εξαπλώνεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς σε μια μεγάλη περιοχή και απειλεί το σύνολο του πληθυσμού.
Η μετάβαση από μία επιδημία στην πανδημία γίνεται όταν αυξάνεται -γεωμετρικά- ο αριθμός των ανθρώπων που νοσούν. Όπως διευκρινίζεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ωστόσο μία ασθένεια δεν είναι πανδημία απλά επειδή εξαπλώνεται ή σκοτώνει πολλούς ανθρώπους. Πρέπει επίσης να είναι και μολυσματική ή μεταδοτική.
Οι νεκροί της ισπανικής γρίπης
Η πανδημία της ισπανικής γρίπης ξεκίνησε το 1918, προσέβαλε 500 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλον τον κόσμο και σκότωσε από 50 έως 100 εκατ.
Αν και οι περισσότερες επιδημίες γρίπης είναι θανατηφόρες για τους πολύ νέους και τους ηλικιωμένους, η ισπανική γρίπη είχε ασυνήθιστα υψηλό ποσοστό θνησιμότητας στους νέους ενηλίκους.
Σκότωσε περισσότερους ανθρώπους από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μέσα σε 25 εβδομάδες πέθαναν από την ισπανική γρίπη περισσότεροι άνθρωποι από όσοι πέθαναν από AIDS σε 25 χρόνια.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, το πρώτο κρούσμα εντοπίστηκε στην Πάτρα. Από τις ελληνικές περιοχές που επλήγησαν περισσότερο ήταν η Σκύρος, όπου πέθαναν πάνω από 1.000 κάτοικοι, το ένα τρίτο του πληθυσμού της. Στην Αθήνα, η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 1.668 ανθρώπων, στη Θεσσαλονίκη άλλων 5.284, ενώ στην Πάτρα οι νεκροί ξεπέρασαν τους 800. Η Δυτική Μακεδονία κατέγραψε 4.336 νεκρούς.
Η προέλευσή της
Ο ιός μεταπήδησε από τα πτηνά στον άνθρωπο και στη συνέχεια άρχισε να μεταδίδεται μεταξύ των ανθρώπων. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είχαν επιβάλει λογοκρισία λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με αποτέλεσμα να κρύβουν την έξαρση της πανδημίας. Αντίθετα, επειδή η Ισπανία είχε διατηρήσει στάση ουδετερότητας ο Τύπος της έδινε μια πιο ρεαλιστική εικόνα της πανδημίας, με αποτέλεσμα να δίνει την εντύπωση διεθνώς ότι η χώρα είχε πληγεί πολύ βαρύτερα από την ασθένεια. Για αυτόν τον λόγο, η νόσος έμεινε γνωστή ως ισπανική γρίπη.
«Οι ερευνητές μελέτησαν δείγματα του ιού που είχαν διατηρηθεί σε εργαστήρια ή βρέθηκαν σε πτώματα θαμμένα στο παγωμένο έδαφος της Αλάσκας. Διαπίστωσαν ότι μια μικρή μετάλλαξη του ιού επέτρεψε στις πρωτεΐνες της επιφάνειάς του, που χρησιμοποιούνται για να προσκολληθεί ο ιός στα κύτταρα, να αναγνωρίζουν και τους αντίστοιχους ανθρώπινους υποδοχείς. «Ο θάνατος επερχόταν από οξύ φλεγμονώδες πνευμονικό οίδημα, αιμορραγική πνευμονίτιδα ή πνευμονία με οξύ αιμορραγικό οίδημα. Παρατηρούνταν κυάνωση του δέρματος ιδιαίτερα γύρω από το πρόσωπο, στο στόμα, στο λαιμό και στα δάκτυλα. Στη νεκροψία οι βάσεις των πνευμόνων ήταν περισσότερο προσβεβλημένες και οι θωρακικές κοιλότητες περιείχαν ανοικτό καφέ ή κίτρινο ως σκούρο κόκκινο υγρό».
Η εξάπλωσή της
Τα πρώτα κρούσματά της εκδηλώθηκαν στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1918 ανάμεσα στα βρετανικά συντάγματα που στάθμευαν στη Ρουέν και στο Βιμερέ. Καθώς μετακινούνταν τα στρατεύματα μετακινείτο και η ασθένεια. Έτσι τον Μάιο επεκτάθηκε σε όλη τη Γαλλία και στην Ιταλία, στη Μεγάλη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Γερμανία εισήλθε με τους αιχμαλώτους που είχαν συλληφθεί.
Τον Ιούνιο η πανδημία έφτασε στις Ινδίες, τον Ιούλιο στη Νέα Ζηλανδία και τον Αύγουστο στη Νότιο Αφρική. Έως τον Ιανουάριο του 1919 η Αυστραλία κατόρθωσε να μην πληγεί λόγω μιας αυστηρής καραντίνας.
Στις 10 Ιουλίου του 1918 160.000 κρούσματα έπληξαν το Βερολίνο. Στη Μεγάλη Βρετανία η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο 220.000 ανθρώπων, στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώθηκαν πάνω από 550.000 θάνατοι, ενώ στην Ιαπωνία περί τα 250.000 θύματα και στις Ινδίες τα πέντε εκατομμύρια.
Αντιδράσεις
Ενώ υπήρχαν συστήματα προειδοποίησης για μολυσματικές εξαπλώσεις το 1918, δεν περιελάμβαναν γρίπες, οδηγώντας σε καθυστερημένη ανταπόκριση. Ωστόσο, λήφθηκαν μέτρα. Καταγράφηκαν θαλάσσιες καραντίνες σε νησιά όπως η Ισλανδία, η Αυστραλία και η Αμερικανική Σαμόα, σώζοντας πολλές ζωές. Εισήχθησαν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, για παράδειγμα το κλείσιμο σχολείων, θεάτρων και χώρων λατρείας, τον περιορισμό δημόσιων συγκοινωνιών και την απαγόρευση μαζικών συγκεντρώσεων. Καταγράφηκε η χρήση μάσκας σε ορισμένα μέρη, όπως η Ιαπωνία. Υπήρχε παρ’ όλα αυτά κάποια αντίσταση στη χρήση τους, όπως φαίνεται από την ομάδα κατά των μασκών του Σαν Φρανσίσκο. Εμβόλια αναπτύχθηκαν επίσης, αλλά επειδή βασίστηκαν σε βακτήρια και όχι στον πραγματικό ιό, θα μπορούσαν να βοηθήσουν μόνο σε δευτερογενείς λοιμώξεις. Μια μεταγενέστερη μελέτη διαπίστωσε ότι μέτρα όπως η απαγόρευση μαζικών συγκεντρώσεων και η υποχρεωτική χρήση μάσκας θα μπορούσαν να μειώσουν το ποσοστό θανάτου έως και 50 τοις εκατό, αλλά αυτό εξαρτάται από την επιβολή τους νωρίς στο ξέσπασμα και από το να μη γινόταν η άρση τους πρόωρα.
Ανασύσταση στο εργαστήριο
Επιστήμονες των ΗΠΑ παρήγαγαν στο εργαστήριο ιό που διαφέρει μόνον κατά το 3% από τον ιό της πανδημίας, ανασυνδυάζοντας διάφορα στελέχη ιών της γρίπης των πτηνών, προκειμένου να γίνει εφικτή η αναγέννηση του ιού από τα γενετικά συστατικά του.
- Aρχική φωτογραφία: Γυναίκες του Ερυθρού Σταυρού του Σεντ Λούις φορούν μάσκα και μεταφέρουν φορεία στο πίσω μέρος των ασθενοφόρων κατά τη διάρκεια της επιδημίας της γρίπης στο Μιζούρι τον Οκτώβριο του 1918.
