Επιμέλεια: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Τρία ανθρώπινα κεφάλια βαλσαμωμένα και μικρά όσο μια γροθιά, δέκα κομμάτια σαπούνι από ανθρώπινο λίπος και μια δέσμη κορδόνια παπουτσιών από γυναικείο δέρμα ήταν κάποια από τα τεκμήρια που κατατέθηκαν στη δίκη της Νυρεμβέργης (1945/1946) με σκοπό να αποδείξουν τις θηριωδίες που είχαν διαπράξει οι Ναζί. To τέλος του φρικτού Β´ Παγκοσμίου Πολέμου άφησε πίσω του 80 εκατομμύρια θύματα – ανάμεσά τους 30 εκατομμύρια Ρώσους, 6 εκατομμύρια Πολωνούς και Ουκρανούς, 2 εκατομμύρια Γιουγκοσλάβους. Η Ελλάδα έχασε το 10% του πληθυσμού της και οι στρατιωτικές απώλειες μαζί με αυτές των αμάχων από την πείνα και τις κακουχίες εκτιμώνται γύρω στις 600.000. Όσο για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων με τα 6 εκατομμύρια θυμάτων δεν υπάρχουν λόγια.
Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Το πολιτικό και οικονομικό σκηνικό στην Ευρώπη και όχι μόνο άλλαξε. Σε περιόδους κρίσεων ωστόσο διαπιστώνουμε πως πολύ εύκολα ανασύρονται μνήμες του παρελθόντος.
Τα εγγόνια
Οι απόγονοι των ανθρώπων που, σχεδόν 80 χρόνια πριν, διέπραξαν θηριωδίες στο όνομα του ναζισμού και συνέδεσαν τη φήμη τους με την πιο μαύρη σελίδα της σύγχρονης ιστορίας, έχουν δηλώσει πια την αντίθεσή τους στις πράξεις των παππούδων τους.
Oι απόγονοι του Χάινριχ Χίμλερ, του Χέρμαν Γκέρινγκ, του Ρούντολφ Ες και του Άμον Γκετ επιθυμούν να απαλλαγούν κάποτε από την ενοχή που κουβαλάνε, χωρίς οι ίδιοι να έχουν ευθύνη, όλα αυτά τα χρόνια. Το βρετανικό BBC έχει καταγράψει σε ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ τις απόψεις τους.
Ο Ράινερ Ες μόλις πριν από κάποια χρόνια άρχισε να συνειδητοποιεί το μέγεθος της τραγωδίας του Ολοκαυτώματος και του ρόλου που έπαιξε ο παππούς του στην υπόθεση αυτή. Ο παππούς του, Ρούντολφ Ες (απλή συνωνυμία με τον δεύτερο τη τάξει στη ναζιστική ιεραρχία και δεξί χέρι του Αδόλφου Χίτλερ), ήταν ο πρώτος διοικητής του στρατοπέδου εξόντωσης του Άουσβιτς ενώ ο γιος του Ρούντολφ, δηλαδή ο πατέρας του Ράινερ, ουδέποτε εγκατέλειψε την ιδεολογία με την οποία ανατράφηκε. Αυτή είναι η αιτία που δεν έχει πλέον επαφή μαζί του αφού νιώθει στο «πετσί» του την ντροπή του οικογενειακού του ονόματος. «Ακόμη κι αν δεν υπάρχει λόγος να αισθάνομαι οποιαδήποτε ενοχή, ωστόσο ζω για να την κουβαλάω μέσα στο μυαλό μου και ντρέπομαι γι’ αυτό που έκανε ο παππούς μου σε χιλιάδες άλλες οικογένειες», έχει τονίσει ο Ες στο BBC.
Tο «μολυσμένο» αίμα
Η Μπετίνα Γκέρινγκ, ανιψιά του Χέρμαν Γκέρινγκ (του υποτιθέμενου διαδόχου του Χίτλερ), όταν συνειδητοποίησε τα εγκλήματα που διέπραξε ο θείος της, όχι μόνο υποβλήθηκε, εκουσίως, σε στείρωση προκειμένου να μην περάσει το «μολυσμένο», όπως λέει η ίδια, αίμα της στις επόμενες γενιές, αλλά έπεισε και τον αδελφό της να κάνει το ίδιο! Επειδή μάλιστα έμοιαζε φυσιογνωμικά στον θείο της, η 55χρονη Γερμανίδα έφυγε από τη Γερμανία πριν από χρόνια και πλέον ζει σ’ ένα τροχόσπιτο στη πόλη Σάντα Φε του Νέου Μεξικό στις ΗΠΑ. «Τα τελευταία χρόνια έχω αρχίσει να αποδέχομαι τον εαυτό μου γι’ αυτό που είμαι, ό,τι κι αν αυτό περικλείει: καλό, κακό ή άσχημο», επισημαίνει η ίδια.
Οι Ερινύες
Η Μόνικα Γκετ Χέρτβιγκ ήταν ακόμη μωρό όταν ο πατέρας της, Άμον Γκετ, ο σαδιστής διοικητής του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Πλάζοβ, κοντά στην Κρακοβία, δικάστηκε και απαγχονίστηκε για τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε. Η μητέρα της τη μεγάλωσε σαν να μη συνέβη ποτέ τίποτα, αλλά όταν η Μόνικα έγινε 18 ετών έμαθε την άβολη αλήθεια: η μητέρα της τής ομολόγησε ότι ο πατέρας της είχε δολοφονήσει χιλιάδες Εβραίους. Όταν είδε στο σινεμά την ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ «Η Λίστα του Σίντλερ» όπου τον πατέρα της υποδυόταν ο Βρετανός ηθοποιός Ρέιφ Φάινς, η 70χρονη σήμερα Mόνικα ένιωσε σαν «να τη χτύπησε ηλεκτρικό ρεύμα». Προκειμένου να ξορκίσει, τρόπον τινά, τις Ερινύες που την καταδιώκουν έκτοτε, έγραψε ένα βιβλίο με θέμα τον πατέρα της και τίτλο «Πρέπει να αγαπώ ακόμη τον πατέρα μου, έτσι δεν είναι;».
Το πατρογονικό παρελθόν
Η Κατρίν Χίμλερ, κόρη του αδελφού του Χάινριχ Χίμλερ, Ερνστ, έκανε κάτι πολύ χαρακτηριστικό: παντρεύτηκε το γιο ενός επιζήσαντα του Ολοκαυτώματος (!) και πλέον ευελπιστεί ότι κάποια μέρα θα αφηγηθεί στο παιδί της την αλήθεια για το βαρύ πατρογονικό παρελθόν της. «Είναι πολύ βαρύ φορτίο να έχεις ένα τέτοιο μέλος στην οικογένεια, τόσο κοντά του. Είναι κάτι που κρέμεται σαν σκιά από πάνω σου», τόνισε, προσθέτοντας πως «έβαλα τα δυνατά μου να απέχω από αυτό και να το αντιμετωπίσω. Δεν ντρέπομαι πια γι’ αυτήν την επαφή της οικογένειάς μου». Η 45χρονη Γερμανίδα έγραψε το βιβλίο «Τα αδέρφια Χίμλερ: Μια γερμανική οικογενειακή ιστορία».
Χάρμουτ Γιάνζεν: «Είμαι γιος θύτη και μέλους των SS»
Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν έτρεμε τη μέρα όταν θα έλεγε στις κόρες του την αλήθεια. Ήταν 2014. Αφότου γύρισαν από τον κινηματογράφο, όπου είδαν την ταινία «Ο λαβύρινθος της σιωπής» με θέμα τις δίκες του Άουσβιτς στη Γερμανία, τους αποκάλυψε: «Είμαι γιος θύτη και μέλους των SS». Ακόμα και τώρα όταν διηγείται ύστερα από τόσα χρόνια τι συνέβη η φωνή του σπάει. Τότε, φοβόταν πώς θα αντιδρούσαν τα παιδιά του. Εκείνα όμως τον αγκάλιασαν διαβεβαιώνοντάς τον ότι εκείνος δεν ευθύνεται για το ναζιστικό παρελθόν του πατέρα του.
Αργά και βασανιστικά ο Χάρτμουτ Γιάνζεν συνέλεξε πληροφορίες για τον πατέρα του, το παρελθόν του οποίου γνώριζε μόνο εν μέρει. Η εμπειρία αυτή τον συγκλόνισε.
Στις 22 Οκτωβρίου του 1964 ξεκινούσε η δεύτερη δίκη με θέμα τα εγκλήματα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς. Ένας από τους μάρτυρες ήταν ο Κουρτ Μάι, ορκωτός λογιστής και αξιωματικός των SS, της παραστρατιωτικής οργάνωσης του ναζιστικού κόμματος. Από το 1940 μέχρι το 1942 ο Κουρτ Μάι ήταν επικεφαλής της υπηρεσίας οικονομικής διοίκησης των SS. Η υπηρεσία επιτηρούσε εργοστάσια της οργάνωσης, όπου εργάζονταν καταναγκαστικά κρατούμενοι στρατοπέδων συγκέντρωσης. Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν άκουσε προσεκτικά πολλές φορές λέξη προς λέξη τις καταθέσεις του πατέρα του.
«Γνώριζα ότι ο Χίτλερ δεν ήταν κάτι καλό»
Όταν ο Κουρτ Μάι κατέθετε στη Φρανκφούρτη ο γιος ήταν 16 ετών. Έμενε τότε με τη μητέρα του στο Αμβούργο. Πού και πού ο πατέρας του, τους επισκεπτόταν. Ποτέ όμως ο Κουρτ Μάι δεν θέλησε να εγκαταλείψει τη σύζυγο και τις δύο του κόρες, με τις οποίες ζούσε στη νότια Γερμανία, για χάρη της ερωμένης και του γιου της.
Από τις λίγες συναντήσεις με τον πατέρα του ο Χάρτμουτ Γιάνζεν θυμάται μία, στην οποία ο Κουρτ Μάι περηφανευόταν ότι ήταν στο πλευρό του Αδόλφου Χίτλερ, όταν η Γερμανία προσάρτησε την Αυστρία και εκείνος τον επευφημούσε από κοινού με άλλους αξιωματικούς: «Δεν ήμουν σε θέση να καταλάβω τι ακριβώς εννοούσε, γνώριζα όμως ότι ο Χίτλερ δεν ήταν κάτι καλό». Ο Χάρτμουτ ήταν τότε 13.
Στα χρόνια που πέρασαν η απογοήτευση του γιου για τον πατέρα μεγάλωνε. Του έγραψε μάλιστα επιστολή ζητώντας να του μιλήσει για το ναζιστικό του παρελθόν. Τον απείλησε δε ότι θα διακόψει κάθε επαφή μαζί του αν δεν το πράξει. Ουδέποτε όμως ο Κουρτ Μάι μπήκε στον κόπο. Έτσι ο Χάρτμουτ Γιάνζεν δεν ξαναείδε ποτέ το πατέρα του, ούτε πήγε στην κηδεία του το 1978.
Αναζητώντας τα κομμάτια του παζλ
Το παρελθόν του γονιού του δεν άφηνε τον Χάρτμουτ Γιάνζεν να ησυχάσει. Ούτε η μητέρα του όμως ήθελε να του δώσει πληροφορίες. Όταν πέθανε ο Χάρτμουτ άρχισε τις έρευνες. Στα 65 του συμμετείχε για πρώτη φορά σε σεμινάριο με τίτλο «Ένας θύτης στην οικογένεια» στο μνημείο για τα θύματα του πρώην στρατοπέδου εξόντωσης Νοϊενγκάμε κοντά στο Αμβούργο, όπου και συνάντησε συγγενείς ναζιστών, οι οποίοι αναζητούσαν απαντήσεις σε παρόμοια βασανιστικά ερωτήματα.
Τέτοιου είδους σεμινάρια σπανίζουν στη Γερμανία. Άρχισαν να διεξάγονται πριν από περίπου δέκα χρόνια και γίνονται ολοένα και πιο δημοφιλή. «Συχνά συμμετέχει στο σεμινάριο εγγονός ή εγγονή ενός θύτη», λέει ο Όλιβερ φον Βρόχεμ, επικεφαλής του μνημείου του πρώην στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξηγεί ότι πολλές φορές είναι τα εγγόνια που σπάνε τη σιωπή και όχι τα παιδιά. Για γερμανικές οικογένειες το ζήτημα είναι ακόμα και σήμερα ταμπού, προσθέτει ο Όλιβερ φον Βρόχεμ. Έτσι γνωρίζουν ελάχιστα για το ρόλο στενών του συγγενών την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού, τονίζει.
Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες πολεμούν με ανασφάλειες, αλλά και την απόρριψη των οικογενειών τους. Σύμφωνα με την ψυχολόγο Κάριν Χέντινγκα, η οποία συνδιοργανώνει τα σεμινάρια, πολλές φορές οι συγγενείς τούς επικρίνουν και τους χαρακτηρίζουν προδότες. Έχει συμβεί οικογένειες να διακόψουν κάθε επαφή με συγγενείς που ανασκαλεύουν το παρελθόν, δηλώνει η Γερμανίδα ειδικός.
«Να διδαχθούμε από το παρελθόν»
Έπειτα από αναζήτηση ετών οι υποψίες του Χάρτμουτ Γιάνζεν μετατρέπονται σε βεβαιότητα. Ο Κουρτ Μάι στήριξε ενεργά τη ναζιστική βιομηχανία εξόντωσης. Όπως παραθέτει ο γιος του, ήταν υπεύθυνος για την εκμετάλλευση κρατουμένων, την κατάσχεση εβραϊκών επιχειρήσεων στην Τσεχοσλοβακία, τη δημιουργία και διεύθυνση επιχειρήσεων των SS και εν τέλει συμμετείχε με τη στάση του στα εγκλήματα στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Μάι τιμωρήθηκε, όχι όμως και για συνέργεια σε δολοφονία.
Το ζητούμενο για τον Χάρτμουτ Γιάνζεν και τους άλλους συμμετέχοντες στο σεμινάριο δεν είναι μόνο να τιμωρηθούν οι ένοχοι. Δηλώνουν ότι το σημαντικό είναι να διδαχθούμε από το παρελθόν. Τα φαινόμενα ρατσισμού και αντισημιτισμού κρούουν το κώδωνα του κινδύνου. Ο Χάρτμουτ Γιάνζεν τονίζει ότι «είναι σημαντικό να μιλάμε ανοιχτά για το παρελθόν και να προειδοποιούμε τους νέους».
- Πηγές πληροφοριών: Καταρζένα Ντομαγκάλα-Περέιρα – www.dw.com, www.skai.gr, Το Βήμα
