«Να αγαπάς την ευθύνη, να λες: Εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω την γης. Αν δεν
σωθεί, εγώ φταίω… ποιο δρόμο να πάρεις; …τον πιο κακοτράχαλο ανήφορο… μην
καταδέχεσαι να ρωτάς: θα νικήσουμε; … θα νικηθούμε; … πολέμα! πολεμούμε χωρίς
βεβαιότητα … και η αρετή μας, μη όντας σίγουρη για την αμοιβή, αποκτάει βαθύτερη
ευγένεια…» / Νίκος Καζαντζάκης
Ο εθελοντισμός είναι ένα φαινόμενο που ξεπερνάει την έννοια του φιλανθρωπισμού και δημιουργεί μια νέα μορφή αλληλεγγύης με ορατά αποτελέσματα. Είναι μια αυθόρμητη πράξη ενός ανθρώπου χωρίς καμία οικονομική ανταμοιβή που συμβάλει με τις ενέργειές του σε πολιτικά, κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά ζητήματα που δεν μπορεί να επιλύσει κάποιος αρμόδιος φορέας.
Στην Ελλάδα το πνεύμα του εθελοντισμού προϋπήρχε από την αρχαιότητα με τη θέσπιση του θεσμού των αμφικτιονιών. Οι αμφικτιονίες ήταν ένας θρησκευτικός και πολιτικός σύνδεσμος των Ελλήνων στην αρχαία Ελλάδα, που δημιουργούνταν με κέντρο τη λατρεία σ’ ένα ιερό από τους κατοίκους των γύρω πόλεων. Με την πάροδο του χρόνου οι αμφικτιονίες έχασαν τον θρησκευτικό τους χαρακτήρα και δημιούργησαν μια ομοσπονδία υπεύθυνη για τις σημαντικότερες κοινωνικές και πολιτικές αποφάσεις.
Οι αμφικτιονίες ήταν η πρώτη προσπάθεια που έγινε για να ρυθμιστούν οι σχέσεις μεταξύ των πόλεων της Ελλάδας καθώς κατά τη διάρκειά τους σταματούσαν όλες οι εχθροπραξίες. Όλες αυτές οι πράξεις πραγματοποιούνταν εθελοντικά και δεν υπήρχε αμοιβή για τα μέλη. Για το λόγο αυτό μπορούν να χαρακτηριστούν ως η πρώιμη μορφή του εθελοντικού κινήματος. Αργότερα ο θεσμός αυτός αντικαταστάθηκε από τα Κοινά και τις Συμπολιτείες και έτσι οι αμφικτιονίες εξαφανίστηκαν. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι εμφανίζουν πάρα πολλά κοινά σημεία με την Κοινωνία των Εθνών που υπήρχε πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και με τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών που υπάρχει σήμερα.
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η Ελλάδα αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες που την εμπόδισαν να διαμορφώσει το σύγχρονο εθελοντικό κίνημα. Είναι φανερό πως σε μια χώρα με δικτατορικό καθεστώς, χτυπημένη από δύο πολέμους, έναν εμφύλιο και τον εφιάλτη της μετανάστευσης το ρεύμα του εθελοντισμού δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί. Η επιβίωση ήταν το κύριο μέλημα του ελληνικού λαού. Παρακλάδια διεθνών οργανισμών όπως η Unicef και ο Ερυθρός Σταυρός προσπάθησαν να αποκτήσουν βάση στην Ελλάδα. Μετά το 1974 και με την αποκατάσταση της δημοκρατίας ακολούθησε η αναγέννηση του εθελοντισμού. Ακόμα και όταν κάποιος πολίτης δεν συμμετείχε ενεργά σε κάποια οργάνωση προσέφερε ένα συμβολικό ποσό ως ένδειξη υποστήριξης. Ένας παράγοντας που συνέβαλε στην ανάπτυξη του εθελοντισμού ήταν η ταχύρρυθμη άνοδος των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Αυτό βοήθησε πολλές οργανώσεις να κάνουν γνωστό το έργο τους στο ευρύ κοινό.
Οφείλουμε να πούμε πως το εθελοντικό κίνημα κυρίως καθιερώθηκε τα τελευταία 30 χρόνια, με τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 όπου ο εθελοντισμός έπαιξε έναν διαφορετικό ρόλο στο μυαλό του Νεοέλληνα και οικειοποιήθηκε στην ιδέα της αφιλοκερδούς προσφοράς.
Οι αρχαίες αμφικτιονίες
Είναι λοιπόν προφανές ότι ο εθελοντισμός είναι μία από τις βασικές εκφάνσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της πορείας του ανθρώπου μέσα στον
χρόνο. Από την αρχαιότητα ακόμα, μέχρι και τη νεότερη εποχή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι κάθε κοινότητας και τον σκελετό που στηρίζει οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
Η αμφικτιονία ήταν οργάνωση αρχαίων ελληνικών πόλεων, σε ενώσεις με μέλη από πολλές πόλεις, με κέντρο διάφορους ναούς. Υπήρχαν αρκετές Αμφικτιονίες, με πιο γνωστή αυτή της Κεντρικής Ελλάδας, με κέντρο τους Δελφούς. Είχαν σκοπό να ρυθμίζουν θέματα που σχετίζονταν με τη λειτουργία και την ασφάλειά του.
Η λέξη αμφικτιονία προέρχεται από την λέξη «αμφικτίονας» που σημαίνει «αυτός που κατοικεί τριγύρω, ο γείτονας». Αυτή, με την σειρά της, προέρχεται από το πρόθεμα «αμφί-» και τη λέξη «κτοίνα» που σημαίνει οικισμός.
Οι αμφικτιονίες ήταν η πρώτη προσπάθεια που έγινε για να ρυθμιστούν οι σχέσεις μεταξύ των λαών. Είχαν οικειοθελή χαρακτήρα και ήταν χωρίς αμοιβή για τους συμμετέχοντες.
Αργότερα ο θεσμός αυτός αντικαταστάθηκε από τα κοινά και από τις συμπολιτείες και έτσι οι αμφικτιονίες εξαφανίστηκαν. Ήταν ένας θρησκευτικός και πολιτικός σύνδεσμος των Ελλήνων, που δημιουργείτο με κέντρο τη λατρεία σ’ ένα ιερό από τους κατοίκους των γύρω πόλεων. Στη διοργάνωση των κοινών εορτών και των εκδηλώσεων της λατρείας έπαιρναν μέρος αντιπρόσωποι όλων των περιοχών. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε ένα είδος θρησκευτικού συνδέσμου μεταξύ των πόλεων, που έπαιρναν μέρος στις διοργανώσεις και αργότερα μετατράπηκε σε πολιτικό σύνδεσμο, με τη μορφή της σημερινής ομοσπονδίας.
Τα δείπνα της Εκάτης
Επιπλέον, η φιλανθρωπία και ο εθελοντισμός στην Αρχαία Ελλάδα βρίσκονταν υπό την προστασία των θεών. Κατά τη διάρκεια των δείπνων της Εκάτης τοποθετούνταν τρόφιμα κοντά σε πηγές και περάσματα για να χρησιμοποιηθούν από τους ταξιδιώτες. Ακόμα ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι τα κρατικά νοσηλευτικά ιδρύματα στηρίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην πρωτοβουλία των πολιτών, οι οποίοι προσέφεραν χρήματα και υλικά τακτικά και κυρίως στις εορτές.
Στη συνέχεια, ο Μέγας Βασίλειος ίδρυσε με προσωπικά έξοδα τη βασιλειάδα, η λειτουργία της οποίας βασίστηκε αποκλειστικά σε ατομικές δωρεές και εθελοντική εργασία. Ήταν ένα κέντρο κοινωνικής προστασίας, το οποίο δεν παρείχε μόνο υλικά αλλά επεδίωξε την ανεξαρτητοποίηση των περιθαλπόμενων μέσω της εκμάθησης τεχνικών επαγγελμάτων.
Αργότερα την περίοδο του Βυζαντίου η κοινωνική προστασία προερχόταν μέσα από ένα σύστημα κρατικών αλλά και εκκλησιαστικών φορέων, όπου η εθελοντική εργασία
κυρίως από γυναίκες αποτελούσε κάτι το καθημερινό. (Περικλής Πολυζωϊδης, 2004:159)
Χωρίς υλική ανταμοιβή
Σε γενικές γραμμές, ο όρος εθελοντισμός (Αγγλικά: volunteer) αναφέρεται στην ηθελημένη παροχή υπηρεσιών χωρίς το κίνητρο της υλικής ανταμοιβής, προς όφελος της κοινωνίας. Ο εθελοντισμός δεν είναι υποχρεωτικός, δηλαδή στηρίζεται στην αυτόβουλη συμμετοχή του ενεργού πολίτη. Όμως, εθελοντής χαρακτηρίζεται και εκείνος που συνεισφέρει υλικά αγαθά σε καταστάσεις που αυτά θεωρούνται αναγκαία για την κάλυψη ανθρωπίνων αναγκών, χωρίς να περιμένει αντάλλαγμα. Στόχος ενός εθελοντή είναι η βελτίωση των κοινωνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών, αθλητικών, εκπαιδευτικών και άλλων θεμελιωδών αναγκών μιας κοινωνίας.
Μορφές εθελοντισμού
Ανιδιοτελής: Συχνά θεωρείται πως ο εθελοντισμός δεν έχει υλικά ανταλλάγματα, όμως μάλλον δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία πάνω στο ζήτημα αυτό. Αρκετοί εκτιμούν πως, για λόγους που εξυπηρετούν τη βιωσιμότητά της, η εθελοντική εργασία θα πρέπει να αμείβεται:
Αρκετές φορές η αμοιβή πραγματοποιείται με έμμεσο τρόπο, παρέχοντας για παράδειγμα στον εθελοντή δωρεάν διαμονή, διατροφή ή άλλες διευκολύνσεις.
Η έννοια “εθελοντισμός” είναι αρκετά ευρεία, καθώς συμπεριλαμβάνει μέχρι και την εθελοντική αιμοδοσία ή τη μετά θάνατο προσφορά μελών του ανθρώπινου σώματος για ιατρικούς ή και επιστημονικούς σκοπούς.
Επίσημος και μη: Αρκετοί διαχωρίζουν τον εθελοντισμό σε επίσημο και ανεπίσημο:
-Ο επίσημος εθελοντισμός αφορά την προσφορά, για παράδειγμα, προς μία μη κυβερνητική οργάνωση ή ένα ίδρυμα.
-Ο ανεπίσημος εθελοντισμός αφορά την προσφορά σε προσωπικό κυρίως επίπεδο, προσφέροντας βοήθεια σε καθημερινά και απλά πράγματα.
Εθελοντισμός νέων
Αυτή η μορφή εθελοντισμού απευθύνεται σε νέους και συσχετίζεται με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, για θέματα όπως είναι η οικολογία, ο αθλητισμός ή βοήθεια κοινωνικών ομάδων που αντιμετωπίζουν κάποια μορφή δυσκολίας (τοξικομανείς, άτομα με ειδικές ανάγκες κ.α.). Αρκετοί θεωρούν ότι αυτή η μορφή εθελοντισμού πραγματοποιείται πρώτιστα με ουσιαστικό και μακροπρόθεσμο στόχο την ομαλή ένταξη των νέων στο κοινωνικό σύστημα και δευτερευόντως την ανάπτυξη αισθήματος αλληλεγγύης.
Επαγγελματικός εθελοντισμός
Σύγχρονη Ψηφιακή Συνεισφορά: Στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Governance), σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, κοινωνικών φορέων, αλλά και ιδιωτικών πρωτοβουλιών, αναπτύσσεται εθελοντική ενίσχυση νέων επιχειρηματιών (start ups κ.λπ). Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το Κέντρο Εθελοντών Μάνατζερ Ελλάδας.
Ο εθελοντισμός ως μέσο διδασκαλίας
Ο εθελοντισμός κατά βάση είναι μία κίνηση καλής θέλησης. Οι τομείς που μπορεί να δραστηριοποιηθεί κάποιος είναι απεριόριστοι αρχίζοντας από μία απλή προσφορά ρούχων μέχρι την στελέχωση της πυροσβεστικής υπηρεσίας ως εθελοντής πυροσβέστης.
Για μια καλύτερη κοινωνία
Ο εθελοντισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το ήθος, τις ανάγκες, τα όνειρα και τις δυνατότητες του ενεργού πολίτη που αγωνίζεται για μια καλύτερη ζωή, ένα καλύτερο μέλλον και μια καλύτερη κοινωνία μέσα στην οποία ζει και αναπτύσσεται.
Στην πραγματικότητα δεν είναι εύκολα δυνατόν να δοθεί κάποιος ακριβής ορισμός για τον εθελοντισμό και αυτό γιατί καλύπτει ένα τόσο ευρύ φάσμα δυνατοτήτων προσφοράς και εμπλέκεται με τόσες πολλές μορφές που είναι πλέον θέμα υποκειμενικό η ακριβής αντίληψη του όρου. Γι’ αυτό και εάν ερωτηθεί κάποιος εθελοντής για την εμπειρία του σε αυτό, θα ακουστούν πολλές και ποικίλες απόψεις, όλες τόσο ενδιαφέροντα ξεχωριστές που μόνο εάν το ζήσει κάποιος θα είναι σε θέση να το αισθανθεί. Με αφορμή την εμπειρική κατανόηση του εθελοντισμού, τόσο ο ΟΗΕ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν αναλάβει κατά καιρούς σημαντικά προγράμματα για την προώθησή του. Η ΕΕ δημιούργησε κατά το Ευρωπαϊκό Έτος Εθελοντισμού ένα εγχειρίδιο προορισμένο για σχολικές κοινότητες, προκειμένου να προάγει την αξία του στις μικρές ηλικιακά κοινωνικές ομάδες της χώρας.
Επίσης, σε ανάλογη κίνηση προέβη και το γραφείο Επιτρόπου Εθελοντισμού και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων της Κύπρου με τη δημιουργία ενός εγχειριδίου καλλιέργειας του Ενεργού Πολίτη προσανατολισμένο στις σχολικές κοινότητες.
Θετικές συνέπειες
Η εθελοντική εργασία έχει θετικές συνέπειες τόσο για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε ανάγκη όσο και για τους ίδιους τους εθελοντές. Αρχικά ο εθελοντισμός απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο σε πολύ μεγάλο βαθμό, ιδίως σε ανθρώπους που δεν έχουν την ικανότητα να αποκτήσουν τα απαραίτητα αγαθά διαβίωσης. Επιπλέον, σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών οι εθελοντές συμβάλλουν στη διάσωση και ιατρική περίθαλψη των πληγέντων. Επιπρόσθετα, οι εθελοντές προσφέροντας ανιδιοτελώς τη βοήθειά τους γεμίζουν με ένα αίσθημα χαράς και ικανοποίησης ενώ ταυτόχρονα βελτιώνουν τις κοινωνικές και ατομικές τους ιδιότητες.
- Εικόνα: Volunteer Workers, William Henry Johnson
