«Ο γιος» στο Θέατρο του Νέου Κόσμου: Η αδυναμία της αγάπης και η υποτίμηση της δυστυχίας

Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου

«Ένα από τα ωραιότερα έργα της τελευταίας δεκαετίας», χαρακτηρίστηκε ο «Γιος» του Florian Zeller από τον ευρωπαϊκό Τύπο.

Ένα έργο εφηβικής ψυχικής κατάρρευσης και γονικής αδυναμίας παρακολουθήσαμε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου.
Ο πολυβραβευμένος Φλοριάν Ζελλέρ, γνωστός και στην Ελλάδα, ανατέμνει με μοναδική ικανότητα τις δυναμικές της σύγχρονης οικογένειας, δίνοντάς μας ένα έργο με απρόβλεπτο φινάλε, που μιλάει κατευθείαν στην καρδιά των θεατών.

Η εφηβεία

Η εφηβεία είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδος της ζωής στην οποία γίνονται σημαντικές αλλαγές. Η σωματική ανάπτυξη, οι κοινωνικές προσαρμογές, οι ψυχολογικές και συναισθηματικές διακυμάνσεις, συνοδεύουν ένα παιδί για αρκετά χρόνια.
Συχνά οι έφηβοι νιώθουν καταβεβλημένοι ψυχολογικά εξαιτίας διαφόρων καταστάσεων, βιώνοντας δύσκολες στιγμές. Οι μαθητικές υποχρεώσεις, οι προσδοκίες των γονιών, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους, πολλές φορές τους δημιουργούν περιστασιακά, ψυχική καταπόνηση.
Η σημερινή κοινωνία τους βομβαρδίζει με αντικρουόμενα και ποικιλόμορφα μηνύματα, γεγονός που δεν είναι ό,τι καλύτερο για τις αποφάσεις και τον προσανατολισμό τους. Το διαδίκτυο, οι σεξουαλικές σχέσεις, ο επαγγελματικός προσανατολισμός, επιβαρύνουν τις προκλήσεις στις οποίες καλούνται να ανταποκριθούν.

Η κατάθλιψη

Δεν είναι λοιπόν περίεργο που οι έφηβοι αντιδρούν με το δικό τους ιδιόμορφο τρόπο κατά την ευάλωτη αυτή φάση της ζωής τους. Γι’ αυτό η διάγνωση της κατάθλιψης δεν είναι εύκολο να ανιχνευθεί ούτε από τους ίδιους αλλά και ούτε από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους. Συχνά νιώθουν αισθήματα λύπης και απαισιοδοξίας, απώλεια ενδιαφέροντος, πτώση της ενεργητικότητας, αισθήματα ενοχής, αναποφασιστικότητα. Συχνά εκδηλώνουν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά. Καμιά φορά κάνουν και σκέψεις, ακόμα και απόπειρες αυτοκτονίας. Πολλοί από αυτούς χρειάζονται βοήθεια και εξειδικευμένη φροντίδα για να αποφύγουν τους κινδύνους που επιφέρει η κατάθλιψη. Φαίνεται δε να υπάρχει ισχυρή συσχέτιση του αυτοκτονικού ιδεασμού και των αυτοτραυματισμών.

Μια τριλογία

Ο Φλοριάν Ζελλέρ με τον «Γιο» ολοκληρώνει μια τριλογία που ανατέμνει την οικογένεια κάτω από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Στον «Πατέρα», το επίκεντρο ήταν η άνοια και στη «Μητέρα» το άγχος της μέσης ηλικίας. Ο συγγραφέας αυτή τη φορά στρέφει την προσοχή του στην εφηβική κατάθλιψη και το αποτέλεσμα που προκύπτει από την τεχνική του ικανότητα είναι ότι το μεγαλύτερό του συγγραφικό χάρισμα είναι να δημιουργεί συγκίνηση. Σύμφωνα με τους «Times», μάλιστα, ο Ζελλέρ είναι «ο πιο συναρπαστικός θεατρικός συγγραφέας της εποχής μας».

Η υπόθεση

Ο 17χρονος Νικολά περνάει μια δύσκολη φάση ύστερα από το χωρισμό των γονιών του. Είναι αδιάφορος, έχει παρατήσει το σχολείο, λέει ψέματα. Η μητέρα του σηκώνει τα χέρια ψηλά, κι ο Νικολά σκέφτεται πως θα ήταν καλύτερα να πάει να μείνει με τον πατέρα του, που ζει με την καινούργια του σύντροφο και το μωράκι που έχουν αποκτήσει πρόσφατα. Όμως, παρ’ όλες τις προσπάθειες του πατέρα, ανάμεικτες με τις ενοχές του, ο οποίος θέλει να βοηθήσει με κάθε τρόπο το γιο του, και παρ’ όλες τις ελπίδες που γεννάει η ολοκαίνουργια αυτή αρχή, το πείραμα δεν πετυχαίνει. Όπως πέφτει στο κενό και η προοπτική της ψυχιατρικής βοήθειας.
Ο Νικολά, μόλις πριν από δύο χρόνια ήταν ένα χαμογελαστό αγόρι, ένα παιδί με χαρίσματα και προοπτικές. Πλέον είναι αφηρημένος και απόμακρος, εσωστρεφής, δυστυχισμένος και μοναχικός. Ωστόσο γράφει, γράφει συνέχεια. Όταν δεν αισθάνεται άνετα στη νέα οικογένεια του πατέρα του, όταν αισθάνεται ότι δεν είναι επιθυμητός, ότι είναι παρείσακτος, αποφασίζει ότι η επιστροφή στη μητέρα του μπορεί να είναι η λύση. Αλλά σε κάποιο σημείο, οι επιλογές τελειώνουν. Και μετά τι;

Ένας άγνωστος

Ο άλλος, ο έφηβος, με όση φροντίδα κι αν περιβάλλεται, παραμένει ένας άγνωστος, ένα άλυτο αίνιγμα, και η αγάπη δεν μπορεί να κάνει το θαύμα της.

Η αυταπάτη των ενηλίκων είναι πως η εφηβεία είναι ευτυχισμένη, πρόκειται για μια αυταπάτη αυτών που την έχουν χάσει προ πολλού. Στο «Γιο» κάθε λέξη, κάθε έκφραση του προσώπου, κάθε χειρονομία ή δράση εκ μέρους ενός γονέα δίνει στον έφηβο ήρωα κάποιο μήνυμα σχετικά με την αυτοεκτίμησή του.

Το μυστήριο ενός παιδιού

Η δράση λαμβάνει χώρα σε δύο αστικά διαμερίσματα του Παρισιού και στον προθάλαμο ενός δημόσιου νοσοκομείου. Ο Πιέρ είναι ένας επιτυχημένος δικηγόρος. Η μητέρα του Νικολά, η Άννα, μια καλλιεργημένη γυναίκα. Η νέα σύζυγος, η Σοφία, ελκυστική και γοητευτική.

Κανένας τους δεν καταφέρνει να διεισδύσει στο μυστήριο του παιδιού. Γιατί ο Νικολά δυσκολεύεται να ζήσει; Ο Ζελλέρ προσεγγίζει μια ιδιαίτερη στιγμή στη ζωή, όταν το παιδί που έχουμε φέρει στον κόσμο, αυτό που θεωρούμε προέκτασή μας και συνέχειά μας, γίνεται ξαφνικά ένας άλλος, ένα πλάσμα αυτόνομο και ακατανόητο σε μας.
Ο Πιέρ, ο πατέρας, προσπαθεί να σώσει το γιο του. Όμως, όπως θα συνέβαινε σε πολλούς από μας, δεν μπορεί να μπει στη θέση του. Οφείλει να αποδεχτεί την αδυναμία του. Προσπαθεί να σώσει το παιδί με την αγάπη. Ανακαλύπτει όμως, με τραγικό τρόπο και κάπως αργά, ότι η αγάπη από μόνη της δεν αρκεί.

Η γλώσσα του συγγραφέα είναι απλή και με αυτή την απλότητά της διατηρεί το αίνιγμα και επιτείνει την αγωνία. Η δομή επίσης είναι καθαρή και η αφήγηση απολύτως γραμμική. Πίσω από την προφανή κοινοτοπία των φράσεων, εξυφαίνονται υπόγειες σχέσεις εξουσίας και κρύβονται τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος. Από την άλλη πλευρά το έργο διατηρεί μια περιπλοκότητα στη δραματουργική δομή που θυμίζει λαβύρινθο. Η αρχιτεκτονική της καθημερινής τετριμμένης γλώσσας γίνεται υψηλή λογοτεχνία.

Το “νήμα της αγάπης”

Η παράξενη συμπεριφορά του εφήβου Νικολά αναγκάζει τους αποξενωμένους γονείς του να επιστρέψουν ο ένας στη ζωή του άλλου. Είναι η βιολογική τους συνέχεια. «Σαρξ εκ της σαρκός» τους, προέκταση του σώματος και της σκέψης τους. Το θέμα για τους κανόνες της γονεϊκότητας όμως είναι ότι δεν υπάρχουν. Αυτό είναι που την καθιστά τόσο δύσκολη.
«Δεν είμαι καλά», «η ζωή μού είναι βάρος», «δεν καταλαβαίνω τι μου συμβαίνει», επαναλαμβάνει ο Νικολά. Ο Πιέρ και η Άννα -που τόσο τον αγαπούν- ακούν αυτά που λέει ο γιος τους αλλά δεν μπορούν να διεισδύσουν σ’ αυτά που εννοεί.
«Είναι καμιά φορά εκείνο το νήμα, της αγάπης, που μπερδεύεται με τον (συχνά ασυνείδητο) εγωκεντρισμό και γίνεται σκληρό, έτοιμο να σπάσει στη μεγάλη πίεση», σημειώνει στο επιμελημένο πρόγραμμα η Μαρία Παπαλέξη.

Ο «Γιος» δεν είναι ένα έργο απαντήσεων αλλά ένα τοπίο καίριων ερωτήσεων. Δεν δίνει εξηγήσεις. Ακριβώς όπως κάθε σπουδαίο έργο τέχνης. Σε ολόκληρο το έργο κανένας από τους εμπλεκόμενους δεν αναγνωρίζει το πρόβλημα από το οποίο υποφέρει ο έφηβος γιος. Εκτός από το γιατρό που κάνει τη διάγνωση.

Τραγικό πρόσωπο

Συνήθως υποτιμάμε τη δυστυχία. Αγνοούμε την ψυχική νόσο. Ντρεπόμαστε γι’ αυτήν. Στο συγκεκριμένο έργο ο πατέρας είναι ένα τραγικό πρόσωπο. Θεωρεί ότι η κατάσταση του γιου του οφείλεται κατ’ ανάγκη στον ίδιο και στο γεγονός ότι ερωτεύτηκε μια άλλη γυναίκα και χώρισε τη μητέρα του παιδιού του. Είναι ενοχικός και διαβλέπει μια πιθανότητα να επανορθώσει παίρνοντας τον Νικολά στους κόλπους της νέας του οικογένειας. Στην προσπάθειά του να γίνει ο ιδανικός πατέρας κάνει λάθη και παίρνει αποφάσεις που αποβαίνουν ολέθριες. Από την άλλη, η νόσος και ο πόνος σπρώχνουν τον Νικολά στη χειριστικότητα.
Εξαιτίας της ενοχής του, ο Πιερ γίνεται τελικά ο πραγματικός ένοχος. Είναι ένα πρόσωπο, που ενώ αγωνίζεται ενάντια στο πεπρωμένο του, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να το εκπληρώσει.

Με κομμένη την ανάσα

Αυτό που είδαμε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου ήταν ένα καταπληκτικό, δυνατό και ευαίσθητο δράμα.
Οι ρεαλιστικές σκηνές, η κλιμάκωση της δράσης, οι ανατροπές, οι ραγδαίες εξελίξεις, οι παύσεις, οι σιωπές, οι είσοδοι και η έξοδοι των ηθοποιών, η αβάσταχτη -κάποιες στιγμές- βιαιότητα κρατούν το κοινό με κομμένη την ανάσα.

Η διαζευγμένη Άννα αδυνατεί να αντιμετωπίσει την ίδια τη ζωή, πόσω μάλλον να διαθέσει χρόνο και ενέργεια για τον γιο της. Υπάρχει μια σκηνή που σφίγγει την καρδιά όταν, προς το τέλος του έργου, κάθεται στον καναπέ με την «πρώην» της, και τότε αντιλαμβάνεσαι ότι μέσα της αναθερμαίνεται μια σπίθα ελπίδας, ότι υπάρχει πιθανότητα να ζήσουν ξανά όλοι μαζί.

Το πέμπτο πρόσωπο του έργου, ο γιατρός / ψυχίατρος, προσπαθεί ψύχραιμα και με απλό τρόπο να πείσει τους γονείς ότι ο Νικολά χρειάζεται εξειδικευμένη βοήθεια. Αποβαίνει μάταιο.

Η νέα σύντροφος, με τη σειρά της, προσπαθεί να υπενθυμίσει στον Πιέρ ότι έχει τώρα μια νέα οικογένεια και πρέπει να προχωρήσει. Σκέπτεται πρωτίστως το δικό της παιδί και την οικογένεια που επιθυμεί να δημιουργήσει.

Η ελπίδα αντικαθίσταται γρήγορα από την απογοήτευση. Πώς μπορεί κάποιος να βοηθήσει ένα παιδί όταν αυτό δεν θέλει να βοηθηθεί, όταν δεν έχει ενέργεια και όρεξη για ζωή; Ο συγγραφέας δίνει ένα έργο που έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου αριστουργήματος.
Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το σύνολο παρουσιάζει μια τέτοια φυσικότητα που το κοινό προσεγγίζει άμεσα τα προβλήματα αυτών των χαρακτήρων: όλα μοιάζουν πάρα πολύ σαν την «πραγματική ζωή».

Άβολες αλήθειες

Μπροστά στα μάτια εκτυλίσσεται μια άβολη αλήθεια. Δύο «εγώ» συγκρούονται. Αυτό του “καλού πατέρα” που επιδιώκει ο Πιέρ, έχοντας ο ίδιος υποφέρει από τις εμμονές του δικού του πατέρα κι από την άλλη του γιου που καταλαβαίνει -ενστικτωδώς, ασυνείδητα;- με ποιο τρόπο θα ασκήσει εξουσία πάνω στον πατέρα του, την οποία και θα καταχραστεί, δημιουργώντας του ενοχές. Κατηγορώντας τον ότι εγκατέλειψε αυτόν και τη μητέρα του, τον κάνει υπεύθυνο για τις ψυχικές του διαταραχές και την κατάθλιψή του. Κρατάει μια στάση θύματος από την οποία δεν μπορεί να απαλλαγεί. Ανάμεσα στον πόνο και την αυτοκαταστροφή και ο ίδιος, αδυνατεί να επαναστατήσει ανοιχτά εναντίον του πατέρα του. Το πράττει με την αδράνεια, με τις ενοχλητικές σιωπές του και κυρίως με τις υποσχέσεις που δεν τηρεί. Απόλυτα αβοήθητος από τους ανήμπορους κι ανύποπτους γονείς του, αυτός ο γιος θα υπαγορεύσει την τραγική μοίρα όλων τους.

Σκηνές

Φεύγοντας από το θέατρο, συνειδητοποίησα πόσο το έργο έχει λειτουργήσει. Με έκανε να νιώσω. Βγαίνοντας από την παράσταση έχεις την ακατανίκητη επιθυμία να δώσεις μια υπόσχεση στον εαυτό σου: να προσπαθήσεις να γίνεις καλύτερος, να προσπαθήσεις να κατανοείς, να βλέπεις τα σημάδια αυτού που έρχεται και μπορεί να σε συντρίψει.
Στην παράσταση υπάρχουν σκηνές πραγματικής αγάπης και στοργής, στιγμές ανάλαφρες, υπάρχουν αλληλεπιδράσεις και τρυφερό χιούμορ, καθώς και παιδικότητα.
Μια ιδιαίτερα όμορφη και συγκινητική σκηνή, που ωστόσο χαρίζει αυθόρμητο γέλιο είναι όταν ο Πιερ, η Σοφία και ο Νικολά χορεύουν. Μια από τις ζεστές και συμπαθητικά αστείες στιγμές που έχω δει τα τελευταία χρόνια στο θέατρο.
Καθώς και σκηνές απίστευτα συγκινητικές, όταν ο Νικολά φέρνει το κόσμημα που η Σοφία είχε χάσει, ενώ εκείνη προηγουμένως είχε απορρίψει την προσφορά του να κρατήσει το μωρό για να μη ματαιώσει το ζευγάρι τη βραδινή του έξοδο. Την ίδιο ώρα, αθέατος για το ζευγάρι, στο σκοτάδι της σκηνής, ακούει τη σκληρή της άποψη γι’ αυτόν. Όπως και η στιγμή, γεμάτη θλίψη και σαν βγαλμένη από θρίλερ, που η Άννα λέει από το γιο της: «Μην το λες αυτό στη μάνα σου», αγνοώντας το πλήγμα που του επιφέρει.

Η παράσταση

Στην άψογη παραγωγή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου στήνεται ένα τεταμένο ψυχολογικό θρίλερ τόσο έντονο όσο και δυνατό. Η σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου υπογραμμίζει το συναισθηματικό χάος του Νικολά με τη δράση να κινείται ταχύτατα από τη μια σκηνή στην άλλη.
Η ατμόσφαιρα της παράστασης έχει ονειρικό βάθος και δύναμη. Ο σκηνοθέτης μάς οδηγεί σταδιακά και επιδέξια στη σκοτεινή πλευρά της οικογένειας, την οποία βλέπουμε να αναδύεται μέσα από την πλοκή. Ένας πρώτος κατεστραμμένος γάμος και η αδυναμία ενός πατέρα να οικοδομήσει μια δεύτερη ζωή.
Σχεδόν υπνωτισμένοι παρακολουθήσαμε επί σκηνής τη νηφάλια και ευαίσθητη πορεία αυτού του καταπληκτικού κειμένου.
Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος έστησε πράγματι μια καθηλωτική παράσταση, που αναδεύει τις βαθιά ριζωμένες σκέψεις που δεν θέλουμε να αναγνωρίσουμε σε εμάς και σε άλλους. Μια παράσταση που μας ταρακούνησε.

Οι συντελεστές

Ο Δημήτρης Κίτσος ως Νικολά μας μετέφερε με σαφήνεια την αδυναμία της κατάθλιψης, την αδυναμία του χαρακτήρα να συνδεθεί με τον περιβάλλοντα κόσμο. Η ερμηνεία του είχε γλυκύτητα και χάρη, καθώς απεικόνιζε ένα βαθύ και αμετακίνητο πόνο. Το πρόσωπό του υποδήλωνε την απόλυτη απόσυρση από τον κόσμο, την απόσυρση στην ανεξήγητη κόλασή του. Έπαιζε με τους ψιθύρους, τις κραυγές, τις σιωπές, τα θανάσιμα κενά. Εκπληκτικός!

Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος συλλαμβάνει άψογα το μείγμα ενοχής και ανησυχίας του Πιέρ. Η ερμηνεία του είναι πολύ πειστική και εξαιρετικά διεισδυτική. Ένας ηθοποιός που χαίρει εκτιμήσεως γιατί ψάχνει και δουλεύει. Πάντα έχει θεατρικό ενδιαφέρον να παρακολουθείς τις ερμηνείες του.

Η Δέσποινα Κούρτη, μια ηθοποιών λεπτών αποχρώσεων, φώτισε έξοχα τον βαθύτατα εντυπωσιακό ρόλο της Μητέρας με εσωτερική δραματικότητα, λαμπερή ευαισθησία και δημιουργική ωριμότητα. Συνταρακτικές και εύγλωττες οι στιγμές των συναισθηματικών της εκρήξεων.

Η Άννα Καλαϊτζίδου δεν άφησε πτυχή του ρόλου της Άννας που να μη ρίξει φως με την ερμηνεία της, όσο και με την κίνηση, την εκφραστικότητα και τη σιωπή της. Μαγικής λογικής μέσα στην ανυποχώρητη θέλησή της για τη διατήρηση της οικογενειακής ισορροπίας.

Πολύ σωστός ο Γιώργος Μακρής στον κομβικό ρόλο του γιατρού.

Η παράσταση ντύθηκε έξυπνα με τα λειτουργικά σκηνικά της Ευαγγελίας Θεριανού και τα ωραιότατα, σύγχρονης κομψότητας κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα. Φωτίστηκε δε αριστοτεχνικά από τον έμπειρο Σάκη Μπιρμπίλη.

Ιδιαίτερη, ουσιώδης, καίρια, αριστοτεχνική και υψηλών συναισθηματικών εντάσεων η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου.

Η μετάφραση της Κοραλίας Σωτηριάδου αρμονική, δουλεμένη στην εντέλεια, έφτανε χωρίς εμπόδια στην ακοή του κοινού.

Δεν θα ήθελα να προδώσω άλλα από τα συναρπαστικά μυστικά της παράστασης, ωστόσο θα σας προτρέψω να την παρακολουθήσετε. Το σίγουρο είναι πως θα τη θυμάστε για καιρό.

***

Ο Florian Zeller (28 Ιουνίου 1979, Παρίσι) είναι Γάλλος μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας.

Το έργο του έχει μεταφραστεί σε δώδεκα γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των Αγγλικών. Κέρδισε το διάσημο Prix Interallié το 2004 για το μυθιστόρημά του «Η γοητεία του κακού» («La γοητεία du Pire”).

Ακολούθησαν τα βιβλία “Les amants de n’importe quoi” και “La fascination du pire”. Έχει γράψει, επίσης, έργα για το θέατρο, και έχει τιμηθεί με το γαλλικό βραβείο Interallie 2004.

Συντελεστές της παράστασης

Μετάφραση: Κοραλία Σωτηριάδου
Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος
Σκηνικό: Ευαγγελία Θεριανού
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Κατερίνα Γεωργουδάκη

Παίζουν οι ηθοποιοί
Λάζαρος Γεωργακόπουλος, Δέσποινα Κούρτη, Άννα Καλαϊτζίδου, Δημήτρης Κίτσος, Γιώργος Μακρής

Πληροφορίες

ΧΩΡΟΣ

Θέατρο του Νέου Κόσμου
Κεντρική Σκηνή

Αντισθένους και Θαρύπου, Αθήνα 117 43

Τηλέφωνο: 21 0921 2900
Από 5.12.2019 μέχρι 12.04.2020

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ: 90 λεπτά

ΜΕΡΕΣ / ΩΡΕΣ
Τετάρτη 21:15
Πέμπτη 21:15
Σάββατο 21:15
Κυριακή 18:30

ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ
Τετάρτη-Πέμπτη
Κανονικό 18€
Μειωμένο 15€
Ανέργων 12€
Σάββατο-Κυριακή
Κανονικό 20€
Μειωμένο 17€

***

ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΣΑΣ ΕΔΩ ΜΕ ΕΝΑ “ΚΛΙΚ”