Σε ηλικία 23 ετών δεν ολοκλήρωσε το πρώτο θεατρικό του έργο «Το παράσημο του Βλαδίμηρου γ’ τάξης», φοβούμενος ότι η λογοκρισία δεν θα του επέτρεπε να το ανεβάσει. Ήταν 1832…
Τον επόμενο χρόνο αρχίζει να γράφει την κωμωδία του «Τα Παντρολογήματα», αλλά την αφήνει και αυτή στη μέση. Ήταν 1833…
Αφοσιώθηκε στο επόμενο έργο του που όμως το ολοκλήρωσε. Ήταν ο περίφημος «Επιθεωρητής» ο οποίος ήρθε το 1835…
***
Ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ γεννήθηκε την 1η Απρίλη του 1809 στο κοζάκικο χωριό Σορότσινσκι της (τότε επαρχίας Πολτάβα) στην κεντρική Ουκρανία, (τότε Ρωσική Αυτοκρατορία) στο προγονικό υποστατικό της οικογένειας Γκόγκολ – Γιαννόφσκι.
Ήταν ο μοναχογιός του Κοζάκου Βασίλι Αφανάσοβιτς Γκόγκολ – Γιαννόφσκι – γαιοκτήμονα και μέλους της τοπικής αριστοκρατίας – που ασχολούνταν με την ποίηση και τη θεατρογραφία και ο οποίος πέθανε το 1824, όταν ο Γκόγκολ ήταν 15 χρονών. Ο πατέρας του ασχολούνταν με το θέατρο ερασιτεχνικά γράφοντας διάφορα έργα που τα έπαιζαν στο αυτοσχέδιο θέατρο της οικογένειας.
Έτσι για τον Γκόγκολ ήταν βαθιές οι λογοτεχνικές του ρίζες και η αγάπη του για το θέατρο. Από τη μητέρα του πάλι, τη Μαρία Ιβάνοβνα Κοσιαρόφσκαγια – επίσης κοζάκικης καταγωγής και μέλος οικογένειας τοπικών αξιωματούχων – βαθιά θρησκευόμενη σχεδόν θρησκόληπτη, φαίνεται να κληρονόμησε τον θρησκευτικό μυστικισμό που τόσο τον ταλαιπώρησε τα τελευταία κυρίως χρόνια της ζωής του.
***
Ο Γκόγκολ έγινε διάσημος θεατρικός συγγραφέας, μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος. Έγραψε πολλά διηγήματα, ένα -το κορυφαίο του έργο – μυθιστόρημα, τις «Νεκρές ψυχές», θεατρικά έργα – από τα καλύτερα του παγκόσμιου δραματολογίου, όπως «Ο επιθεωρητής», καθώς και κάποια ποιήματα.
Μετά το πέρας της βασικής εκπαίδευσης, σπούδασε στο ανώτερο γυμνάσιο της πόλης Νιζίν της Ουκρανίας. Στο Γυμνάσιο είχε διακριθεί σαν ηθοποιός στις σχολικές παραστάσεις αλλά και ως μίμος αφού μπορούσε να υποδυθεί καταπληκτικά διάφορους χαρακτηριστικούς τύπους. Αυτή η ικανότητα όμως, δεν τον έκανε – όπως ίσως θα περίμενε κανείς – δημοφιλή. Αντίθετα, ήταν απομονωμένος, και οι φίλοι του ήταν ελάχιστοι.
Το 1828 αφού τέλειωσε το Γυμνάσιο μετακόμισε στην Αγία Πετρούπολη, και αναζήτησε δουλειά στο «Αυτοκρατορικό Θέατρο του Χραποβίτσκι». Έδωσε εξετάσεις μπροστά στον διευθυντή του θεάτρου της πόλης αλλά απορρίφθηκε. Μετά την απόρριψή του εγκατέλειψε αυτό το όνειρο, πικραμένος.
Ταυτόχρονα, ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και δημοσίευσε ανώνυμα πρώτα ένα ποίημα με τον τίτλο «Ιταλία», που δεν το πρόσεξε κανείς και έπειτα με το ψευδώνυμο «Β. Αλώφ» ένα έμμετρο ειδύλλιο που είχε γράψει στα γυμνασιακά του χρόνια, το «Χανς Κιούχελγκάρντεν».
Το ποίημα επικρίθηκε από μερικούς κριτικούς και ο Γκόγκολ μάζεψε όλα τα κυκλοφορούντα αντίτυπα και τα έκαψε. Ωστόσο δεν απογοητεύτηκε τόσο ώστε να σταματήσει κάθε ενασχόληση. Συνέχισε να δημοσιεύει σποραδικά, κάποια διηγήματά του σε λογοτεχνικά περιοδικά ενώ παράλληλα βρήκε μια θέση γραμματέα στο υπουργείο εθνικής οικονομίας από την οποία κέρδιζε τα προς το ζην.
Το 1831 δημοσιεύθηκε ο πρώτος τόμος των διηγημάτων από την ουκρανική γη, με τίτλο «Βραδιές στο μετόχι κοντά στη Ντινάνκα» ή «Βραδυνές συντροφιές στο χωριό».
Αμέσως έγινε γνωστός και αποδεκτός στον πνευματικό κόσμο της χώρας προκαλώντας μάλιστα τα ευνοϊκότατα σχόλια του μεγάλου Πούσκιν αλλά και του κορυφαίου κριτικού του καιρού του, του Βησσαρίωνα Μπελίνσκι.
Στα 23 του χρόνια, ο Γκόγκολ είναι πλέον μια προσωπικότητα των ρωσικών γραμμάτων.
Με τη βοήθεια φίλων του διορίζεται καθηγητής σε ένα παρθεναγωγείο, θέση που αφήνει το 1834 για να δουλέψει σαν υφηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης στο μάθημα της Μεσαιωνικής Ιστορίας. Όμως και αυτή η απασχόληση δεν του ταίριαζε και παραιτήθηκε.
Το 1835 δημοσίευσε την επόμενη συλλογή διηγημάτων του, το «Μιργκορόντ» (η πόλη της ειρήνης), με θέματα από την αγαπημένη του Ουκρανία από την οποία διάσημο θα γίνει το διήγημά του «Ταράς Μπούλμπα». Στη συλλογή «Αραβουργήματα» θα ασχοληθεί με την καθημερινή ζωή της Πετρούπολης, και θα μας δώσει το επίσης διάσημο, «Ημερολόγιο ενός τρελού».
Λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση του «Μιργκορόντ», τελείωσε τη συγγραφή του θεατρικού έργου «Ο Επιθεωρητής», το οποίο πρωτοπαίχτηκε τον Απρίλιο του 1836. Το έργο τάραξε τα λιμνάζοντα νερά και της θεατρικής γραφής αλλά και της κοινωνίας. Ξέφυγε από τη λογοκρισία, η οποία χαρακτήρισε το έργο ως εύθυμη κωμωδία ενώ ο συγγραφέας σατίριζε αμείλικτα όλη τη γραφειοκρατική δομή της αυτοκρατορίας. Μια πολεμική ξεκίνησε εναντίον του από τους δημόσιους υπάλληλους, που τον αναγκάζει -πικραμένο- να φύγει από τη Ρωσία…
****
Πρώτος σταθμός η Ζυρίχη, μετά το Παρίσι. Εγκαθίσταται μόνιμα στη Ρώμη, και αρχίζει να γράφει τις «Νεκρές Ψυχές» ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα στην παγκόσμια λογοτεχνία. Το βιβλίο αυτό είναι εμπνευσμένο από τη ζωή των δουλοπάροικων της εποχής του. Οι δουλοπάροικοι ήταν σκλάβοι που ανήκαν στη γη, που τους αγόραζαν και τους πουλούσαν μαζί με τα κτήματα. Με το τελείωμα του πρώτου μέρους του βιβλίου, το 1841 ξαναγυρίζει στη Ρωσία. Ύστερα από 3 μήνες αγώνα με την επιτροπή λογοκρισίας το μυθιστόρημα δημοσιεύεται τον Μάη του 1842. Το έργο έκανε τεράστια εντύπωση, συγκλόνισε ολόκληρη τη Ρωσία και όχι μόνο τον πνευματικό κόσμο. Δίχασε ακόμα μια φορά, το κοινό. Άλλοι το αγάπησαν, άλλοι το μίσησαν, ενώ ο Γκόγκολ που ίσως περίμενε πανεθνική ομόφωνη αναγνώριση θα εγκαταλείψει και πάλι και Ρωσία.
Επιστρέφει στη Ρώμη. Εκεί τελειώνει «Τα Παντρολογήματα» και τα στέλνει να παρουσιαστούν στο θέατρο της Ρωσίας. Το έργο πρωτοπαίχτηκε τον Δεκέμβρη του 1842.
Τελειώνει επίσης και την άλλη κωμωδία του, τους «Παίκτες», που την είχε αρχίσει το 1836. Το έργο ανέβηκε τον Φεβρουάριο του 1843.
Την ίδια χρονιά δημοσίευσε το διήγημά του «Παλτό», ένα έργο που θα κάνει τεράστια εντύπωση στους συγχρόνους του και θα επηρεάσει και τους μεταγενέστερους. Χαρακτηριστική της επίδρασης στην ρωσική πεζογραφία του διηγήματος αυτού είναι η φράση του Ντοστογιέφσκι: «Όλοι βγήκαμε από το «Παλτό» του Γκόγκολ»…
***
Η ζωή του από εκεί και πέρα δεν είναι καθόλου εύκολη. Είναι μια ζωή γεμάτη με «Νεκρές Ψυχές», με «Αφυπνιζόμενες Ψυχές» αλλά και «Ξυπνημένες ψυχές».
Είναι η εποχή που η ψυχική αρρώστια έχει πλέον το πάνω χέρι στη ζωή του. Η μόνη διέξοδος που βρίσκει όχι μόνο για τον εαυτό του αλλά για όλη τη ρωσική κοινωνία, είναι το πισωγύρισμα, η επιστροφή στα πατροπαράδοτα θεμέλια της Ρωσίας: την απόλυτη υποταγή στον Τσάρο και στην Ορθόδοξη εκκλησία. Το 1847 μάλιστα, θα παρουσιάσει αυτές τις σκέψεις του, στο «Διαλεγμένα αποσπάσματα από γράμματα σε φίλους μου», που υπό τη μορφή αλληλογραφίας (διαλόγου) μεταξύ φίλων παρουσιάζει τα καινούρια πιστεύω του.
Το βιβλίο αυτό συγκλονίζει ακόμα μια φορά την Ρωσία, για τους αντίθετους ακριβώς λόγους από τα προηγούμενα. Όλοι μένουν έκπληκτοι από την στροφή αυτή, του μέχρι τότε πρωτοπόρου συγγραφέα.
Έκπληκτοι και από την πορεία του συγγραφέα: Άγιοι Τόποι, Πετρούπολη, Μόσχα. Εκεί, στη Μόσχα είχε μια καθοριστική γνωριμία με έναν αμόρφωτο καλόγερο και εξορκιστή δαιμονίων. Αυτός ο καλόγερος τον συμβουλεύει να κάψει τα χειρόγραφα του σχεδόν τελειωμένου δεύτερου τόμου, των «Νεκρών Ψυχών» στις 24 Φεβρουαρίου του 1852.
Στη συνέχεια – σαν ένα είδος αυτοκτονίας – σταματά να τρώει. Αποτέλεσμα να πεθάνει από ασιτία στις 4 Μαρτίου του 1852 σε ηλικία μόλις 43 ετών. Ο συγγραφέας ετάφη στο Μοναστήρι Ντανίλωφ, στα περίχωρα της Μόσχας. Όταν το 1931, η σοβιετική κυβέρνηση αποφασίζει να γκρεμίσει το μοναστήρι, «γεννήθηκε» ένα νέο θρίλερ με πρωταγωνιστή τον Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ. Ένα θρίλερ που κυριαρχεί μέχρι σήμερα…
