Επιμέλεια: Παναγιώτης Μήλας
Ο πρώτος Έλληνας νεκρός του Αλβανικού Πολέμου, από τις τάξεις των εφέδρων, ήταν νησιώτης. Ο Μιχάλης Πράσινος από τα Κατάπολα της Αμοργού (στη βασική φωτογραφία). Για χάρη του ο στιχουργός Πυθαγόρας έγραψε το ποίημα με τον τίτλο «Ο έφεδρος». Το μελοποίησε ο Γιώργος Κατσαρός και το τραγούδησε η Μαρινέλλα.
Το τραγούδι ήταν ένα από τα δώδεκα του δίσκου με τον τίτλο «Αλβανία» ο οποίος κυκλοφόρησε στις αρχές Οκτωβρίου του 1973 από την Polygram. Λίγες ημέρες μετά, την παραμονή της 28ης Οκτωβρίου, τα τραγούδια παρουσιάστηκαν σε συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και μεταδόθηκαν σε ζωντανή μετάδοση από την τηλεόραση.
Τα δώδεκα τραγούδια είναι:
Δυο παιδιά απ’ το Βραχώρι. Οι Ηπειρώτισσες. Ο έφεδρος. Μάνα θα τους περιμένει. Γράμμα απ’ το μέτωπο. Πήραμε τ’ Αργυρόκαστρο. Ο Ναπολιτάνος. Ένας Θεσσαλός φαντάρος. Νύχτα ευλογημένη. Η κατάρρευση. Η οπισθοχώρηση. Μάνα μου κρύψε το σπαθί.
***
Ο έφεδρος
Στίχοι: Πυθαγόρας
Μουσική: Γιώργος Κατσαρός
1973
***
Τι γύρευες στ’ αλβανικό βουνό,
μονάκριβε νησιώτη;
Και λαβωμένο κλαίει το δειλινό
την ακριβή σου νιότη…
*
Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός,
στα μάτια του νυχτώνει.
Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγός
κοιμάται μες στο χιόνι.
*
Τα χρόνια σου καπνός τα παιδικά,
ανάσα η εφηβεία.
Στον τοίχο ματωμένα ιδανικά
μετάλλια και βραβεία…
*
Πάει ο ήλιος, πάει κι η Αμοργός,
στα μάτια του νυχτώνει.
Κι ο έφεδρος ανθυπολοχαγός
κοιμάται μες στο χιόνι.
*
Νησιώτης ήταν και ο πρώτος ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που έπεσε κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Ήταν ο Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη της Δωδεκανήσου. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος ήταν διοικητής του 2ου λόχου του 1ου τάγματος του 4ου συντάγματος Πεζικού της Λάρισας. Το τάγμα του ανήκε στις πρώτες μονάδες που έσπευσαν να ενισχύσουν το Μικτό Απόσπασμα Πίνδου, που διοικούσε ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Δαβάκης και δεχόταν το βάρος της ιταλικής επίθεσης. Το πρωί της 1ης Νοεμβρίου 1940, στο πλαίσιο της ελληνικής αντεπίθεσης, πήρε τη διαταγή να επιτεθεί και να καταλάβει την Τσούκα, ένα απότομο και καλυμμένο βουνό, που ορθώνεται δυτικά της Ζούζουλης και το οποίο κατείχαν οι Ιταλοί Αλπινιστές. Οι Έλληνες στρατιώτες κατάφεραν να καταλάβουν το ύψωμα. Όμως μία ισχυρή ιταλική αντεπίθεση αναγκάζει το λόχο να αναδιπλωθεί στη βάση της κορυφής. «Πρέπει να ξαναπάρουμε το ύψωμα», φωνάζει ο Διάκος στους φαντάρους του κι επικεφαλής του λόχου σε μία θυελλώδη εξόρμηση ξαναπαίρνει την Τσούκα, για να συμπτυχθεί και πάλι στη βάση του υψώματος κατόπιν νέας ισχυρής ιταλικής αντεπίθεσης. Ο Διάκος και πάλι δεν απελπίζεται. Στις 12 το μεσημέρι συγκεντρώνει για τρίτη φορά τους άνδρες τού λόχου του και τους ωθεί για νέα επίθεση. «Εμπρός, παιδιά, για μια ελεύθερη Ελλάδα και για μια ελεύθερη Δωδεκάνησο» τους φωνάζει και ορμάει με τους άνδρες του με τη λόγχη εφ’ όπλου κατά των Ιταλών. Η πρώτη εχθρική γραμμή καταλαμβάνεται και πάλι. Ο λόχος συνεχίζει την επίθεση, όταν ξαφνικά ο Διάκος αντικρίζει απέναντί του ένα ιταλικό πολυβόλο. «Προσέξατε, κύριε υπολοχαγέ», του φωνάζει ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Ελευθέριος Ντάσκας. Όρθιος ο Διάκος σημαδεύει με το όπλο του τον Ιταλό πολυβολητή, αλλά το ξερό κροτάλισμα του πολυβόλου συνεχίζεται και ο Διάκος πέφτει νεκρός. Είναι ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός, που πέφτει στο πεδίο της μάχης στα βουνά της Πίνδου.
***
Με καταγωγή από την Αμοργό είναι και ο τρίτος πρωταγωνιστής αυτού του θέματος. Είναι ο Αλέξανδρος Αλεξανδράκης ο ζωγράφος που έγινε γνωστός για την εξαιρετική απεικόνιση των μαχών στα βουνά της Αλβανίας. Το σύνολο του έργου του μετά τον πόλεμο ήταν παραπεταμένο σε στρατιωτικές αποθήκες. Ο αδελφός του ζωγράφου, ο Ευτύχιος Αλεξανδράκης, ο πασίγνωστος έμπορος της οδού Ερμού είχε άλλη γνώμη. Πρώτα συγκέντρωσε όλα αυτό το υλικό και στη συνέχεια το εξέδωσε σε ένα πολυτελές λεύκωμα. Ο Ευτύχιος σε μια συνέντευξή του στην τηλεόραση της Βουλής – ένα χρόνο πριν πεθάνει – είχε δηλώσει πως σπούδασε με δαπάνες της Μονής Χοζοβιώτισσας και ότι από τους μοναχούς το πρώτο που είχε μάθει ήταν να φροντίζει και για τη σωτηρία της εθνικής μας κληρονομιάς. Αυτό και έκανε με τα έργα του αδελφού του τα οποία στη συνέχεια τα δώρισε στο Πολεμικό Μουσείο.
***
Εδώ ακούστε το τραγούδι του Πυθαγόρα για τον Αμοργιανό ήρωα.