Το έργο «Maman» της Λουίζ Μπορζουά θεωρείται από τα σημαντικότερα στον κόσμο. Ποια είναι η ιστορία του και ποια είναι η αξέχαστη δημιουργός του;
Δεν υπάρχει περίπτωση κάποιος επισκέπτης στα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης ή της Αμερικής – από το Πομπιντού έως την Tate Modern και από το Μπιλμπάο στην Ισπανία έως τον Σαν Φρανσίσκο – να μην έχει δει και θαυμάσει τη διάσημη Αράχνη της Λουίζ Μπορζουά, αυτό το πελώριο εντυπωσιακό γλυπτό με τον τίτλο «Maman» που αγγίζει τα δέκα μέτρα και δεσπόζει επιβλητικά, όπου εκτίθεται, φτιαγμένο για να μας θυμίζει ότι η τέχνη είναι ταυτόχρονα γοητευτική, αφοπλιστική και συντριπτική, ορισμένη να σε παρασύρει αλλά και να σε τρομάζει. Στα ογδόντα της χρόνια η καλλιτέχνις Λουίζ Μπουρζουά, η οποία έφυγε το 2010 από τη ζωή, λίγο πριν κλείσει τα εκατό της χρόνια, βρισκόταν στο απόγειο της δημιουργικότητάς της- μια απόδειξη ότι στην τέχνη παραμένει κανείς για πάντα νέος. Η «Maman», δηλαδή η σχεδόν θηριώδης μπρούτζινη αράχνη της, θεωρείται ένα από τα εμβληματικότερα γλυπτά του κόσμου και κατέκτησε αμέσως τους κριτικούς και το κοινό από τότε που η καλλιτέχνις με το μικροσκοπικό ανάστημα αλλά με το τεράστιο καλλιτεχνικό διαμέτρημα το πρωτοπαρουσίασε στην είσοδο της Tate Modern για να εγκαινιάσει με τον πιο δυναμικό τρόπο τη νέα χιλιετία το 2000. Είχε άλλωστε διανύσει και βιώσει σε όλες του τις ακραίες εκφάνσεις τον 20ο αιώνα αποτελώντας μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές εικαστικούς του σουρεαλισμού που δεν φοβήθηκαν την άμεση επαφή με τις σκοτεινές πτυχές του ασυνειδήτου, την ανάδειξη του τραύματος, τη φεμινιστική ματιά σε έναν δεσποτικό κόσμο. Στα χαρακτικά, τα σχέδια, τα υφάσματα, τις εγκαταστάσεις και τα γλυπτά της, για τα οποία έγινε περισσότερο γνωστή, η Μπορζουά εξερευνά τις έννοιες της ενοχής, του φόβου, της μνήμης, της μητρότητας και της αγάπης.
Ένα τέτοιο έργο είναι και η «Αράχνη» που δεν λέγεται τυχαία “Maman” (Μαμά) παραπέμποντας άμεσα στην προβληματική σχέση της ίδιας με τη μητέρα της αλλά και με τη μητρότητα συνολικότερα καθώς έχοντας δέκα μαρμάρινα αβγά στην κοιλιά – κλωβό της η τεράστια αράχνη υποδηλώνει τη μητρική προστασία με το δικό της καθηλωτικό και τρομακτικό τρόπο. Το Maman, με ύψος πάνω από 10 μέτρα, που δημιουργήθηκε το 2000, ως πρώτη ανάθεση για το Turbine Hall της Tate Modern, και στη συνέχεια χυτεύθηκε σε μπρούτζο, χάλυβα και μάρμαρο, ουσιαστικά αποτελεί μια συνέχεια των σχεδίων της αράχνης που είχε δημιουργήσει η καλλιτέχνις τις προηγούμενες δεκαετίες. Το εμβληματικό αυτό έργο της Λουίζ Μπορζουά έφεραν στο ελληνικό κοινό ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ). Και πιθανότατα να μην υπάρχει πιο ιδανικός τόπος για να εκτεθεί από την ανοιχτοσύνη του αθηναϊκού τοπίου, δίπλα στη θάλασσα, καθώς η διάσημη αράχνη θα δεσπόζει από τέλη Μαρτίου έως τον Νοέμβριο στον χώρο της Εσπλανάδας του ΚΠΙΣΝ, με ελεύθερη, ανοιχτή πρόσβαση στο κοινό.
Η σημαντικότατη Λουίζ Μπορζουά γεννήθηκε ανήμερα Χριστουγέννων του 1911 στο Παρίσι, και ήταν το δεύτερο από τρία παιδιά, βιώνοντας από νωρίς την εγκατάλειψη καθώς ο πατέρας της άφησε σύντομα την οικογενειακή εστία για να καταταγεί στον Ά Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι παιδικές φοβίες αλλά και οι μνήμες από τη δύσκολη αυτή σχέση με τον αυταρχικό πατέρα, η ασθένεια και κατόπιν ο θάνατος της μητέρας, στιγμάτισαν ανεξίτηλα τον ψυχισμό της Λουίζ Μπορζουά και καθόρισαν το μετέπειτα καλλιτεχνικό της έργο. Η έντονη προσωπικότητα και οι καλλιτεχνικές ανησυχίες την έκαναν να αφήσει τα πάντα για να ασχοληθεί αποκλειστικά με την τέχνη, ενώ καταλυτική ήταν η επίδραση που άφησε τόσο ο γάμος της με τον Αμερικανό ιστορικό τέχνης Ρόμπερντ Γκόλντουότερ όσο και οι συναναστροφή με κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής. Ήταν από τις γυναίκες που ανέδειξαν την έννοια της γυναικείας ταυτότητας, τη σχέση ασυνειδήτου και άμεσης καλλιτεχνικής έκφρασης στην τέχνη ενώ έγινε η πρώτη γυναίκα γλύπτρια της οποίας αναδρομική έκθεση φιλοξενήθηκε στο ΜοΜΑ (1982). Σήμερα έργα της φιλοξενούνται, μεταξύ άλλων, στις συλλογές των Museum of Modern Art και Whitney Museum of American Art στη Νέα Υόρκη, Tate Gallery στο Λονδίνο και Centre Georges Pompidou στο Παρίσι, ενώ το 2022 θα παρουσιαστεί έκθεση με πίνακές της στο Metropolitan Museum of Art στη Νέα Υόρκη.
Στα μέσα της δεκαετίας του 40 η Μπορζουά δημιούργησε τέσσερις, εμβληματικούς πλέον, πίνακες με τίτλο Femme Maison που πραγματεύονται τη γυναικεία ταυτότητα. Περίπου την ίδια περίοδο ξεκίνησε τα πρώτα γλυπτά της, Personages, μια σειρά από ανθρωπόμορφες αφηρημένες φιγούρες από ξύλο. Στη δεκαετία του 1960 δημιούργησε βιομορφικά, σωματικά έργα φτιαγμένα από οργανικά και εύκαμπτα υλικά – γύψο, λάτεξ, καουτσούκ και χυτή ρυτίνη. Στη δεκαετία του 1970, μετά τον θάνατο του συζύγου της, με το The Destruction of the Father (1974) εμφανίζεται ως πρωτοπόρος της καλλιτεχνικής φόρμας της εγκατάστασης, την οποία εξερεύνησε περαιτέρω από το 1991 και μέχρι τον θάνατό της, με τη σειρά Cells ⋅ τα παράξενα αρχιτεκτονικά περιβάλλοντα γεμάτα αντικείμενα από το παρελθόν της μαζί με γλυπτά της. Παρόλο που εργάστηκε ως δημιουργός σύγχρονης τέχνης για επτά δεκαετίες, το έργο της Λουίζ Μπορζουά συγκέντρωσε προσοχή και ευρεία αναγνώριση σε μεγάλη σχετική ηλικία.
Αξίζει να σημειωθεί πως στοχεύοντας, όπως λένε οι διοργανωτές, στην “ενίσχυση της πρόσβασης στον πολιτισμό”, η εγκατάσταση στο ΚΠΙΣΝ θα πλαισιώνεται από ένα πλούσιο παράλληλο πρόγραμμα που υλοποιείται μέσα από τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) και περιλαμβάνει θεατρικές αναγνώσεις, εκπαιδευτικά και σχολικά προγράμματα, εργαστήρια για παιδιά και ενήλικες καθώς και ξεναγήσεις.
Με αφορμή την έκθεση της μεγάλης Αράχνης, Maman, της Λουίζ Μπουρζουά, στο Κέντρο Πολιτισμού, οι επισκέπτες συμμετέχουν σε ένα εικαστικό παιχνίδι που έχει ως στόχο να παρουσιάσει πληροφορίες και γνώσεις για το ταξίδι του μεγάλου γλυπτού στον κόσμο.
Πώς κατασκευάζεται ένα τόσο μεγάλο γλυπτό; Από τι υλικό είναι φτιαγμένο; Πώς μεταφέρεται; Ολόκληρο ή σε κομμάτια; Και μετά πώς συναρμολογείται; Χωράει σε όλα τα μουσεία ή κάποια αναγκάζονται να το τοποθετήσουν σε εξωτερικό χώρο; Σε πόσες χώρες έχει ταξιδέψει η γιγαντιαία αράχνη; Ποια άλλα σημαντικά έργα έχει συναντήσει στο ταξίδι της; Η Λουίζ Μπουρζουά ακολουθούσε την αράχνη της παντού; Πότε η Μπουρζουά έφτιαξε την πρώτη της αράχνη; Έχετε δει την αράχνη σε κάποιο άλλο μέρος του κόσμου; Τι συνέβη στο Γκουγκενχάιμ;
με όλες αυτές τις ερωτήσεις θα προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε το ίδιο το έργο της Λουίζ Μπουρζουά, αλλά και τα μουσεία του κόσμου.
