“Ήδη μέσα στα διηγήματα από «Το Τέλος της Μικρής
μας Πόλης» η παλιά τεχνική είναι σπασμένη, η
προσπάθεια για επάλληλα επίπεδα είναι
δοκιμασμένη. Αργότερα, τη σπασμένη αυτή τεχνική,
που ωστόσο θέλω να μένει τεχνική και να μην είναι
αυθαίρετη ατεχνία, τη μετέφερα στο τελευταίο μου
βιβλίο, «Το Διπλό». Δεν ξέρω τι κατάφερα, λέω απλώς
τι προσπάθησα”. Δημήτρης Χατζής
Το «Διπλό Βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή (1913 – 1981) πραγματεύεται κατά κύριο λόγο το θέμα της ξενιτιάς των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης. Ο κεντρικός ήρωας, ο Κώστας, οικονομικός μετανάστης στη Γερμανία, εργάζεται στο εργοστάσιο συναρμολόγησης φανών, το Αουτέλ και κατά κάποιο τρόπο αφηγείται τη ζωή του.
Στο βιβλίο ξεδιπλώνονται με ενάργεια τα στιγμιότυπα στη Γερμανία, πώς κατέληξε εκεί ο Κώστας, οι φίλοι του, η οικογένειά του, η προσωπική του ιστορία. Σε μια διπλή αφήγηση ο συγγραφέας αποτελεί και ο ίδιος ένα από τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, που προβάλλεται παράλληλα με τον κεντρικό ήρωά του, ο οποίος μάλιστα, όταν κάποια εποχή ο συγγραφέας θεωρείται χαμένος, αναλαμβάνει το ρόλο του και συγγράφει και ο ίδιος. Στο τέλος του βιβλίου ο συγγραφέας και ο Κώστας έχουν μια αναπάντεχη συνάντηση μπροστά από το Αουτέλ.
Με την πτώση της χούντας και έπειτα από 28 χρόνια εξορίας στην Ανατολική Ευρώπη, ο Δημήτρης Χατζής (1913-1981) επιστρέφει στην Ελλάδα το 1975 και το επόμενο έτος δημοσιεύει «Το διπλό βιβλίο», ένα από τα πιο εμβληματικά μυθιστορήματα της μεταπολεμικής περιόδου. Ακολουθώντας τη ζωή του Κώστα, ο Χατζής καταφέρνει να διατρέξει τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας – όχι σαν παρατηρητής, ούτε με έναν ιστορικό ή πολιτικό τρόπο, αλλά αποτυπώνοντας το ψυχικό τοπίο που διαμόρφωσαν αυτές οι στιγμές της Ιστορίας μας. Έτσι, η ιστορία του Κώστα γίνεται η ιστορία της χώρας μας, φωτίζοντας τις πτυχές του «ρωμαίικου» που δημιούργησαν την Ελλάδα του σήμερα. Συγχρόνως, όμως, η ιστορία του καταφέρνει να γίνει πανανθρώπινη, ένας στοχασμός για τη θέση του ανθρώπου «στο δικό μας κόσμο το σημερινό», ανεξάρτητα από φύλο, χρώμα ή πατρίδα.
Έτσι τον έμαθα και τον έρωτα.
Έμαθα πως είναι μεγαλύτερος απ’
τον άνθρωπο, είναι, λοιπόν,
ακατόρθωτος.
“Από το φίφτυ-φίφτυ στον έρωτα”
Έπειτα από τον ιδιαίτερα επιτυχημένο «Γλάρο» του Τσέχωφ, η θεατρική ομάδα Pequod της Αγγελικής Παπαθεμελή και του Δημήτρη Ξανθόπουλου (ιδρυτικό μέλος της οποίας ήταν και ο Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης) ανεβάζει στη σκηνή «Το διπλό βιβλίο» σε μια πρωτότυπη προσέγγιση που αναζητά με λιτά μέσα και μια ουσιαστική δουλειά συνόλου νέες μορφές αφήγησης και επαφής με το κοινό. Παρά τη στεγνή αντικειμενικότητα και την απόλυτα σεμνή απόδοση των κεφαλαίων του βιβλίου, χωρίς στολίδια, η παράσταση καταφέρνει να απλώσει ένα δίχτυ συγκίνησης στους θεατές, ανάλογο με το δίχτυ που έχει τυλίξει τους ήρωές του ο Δημήτρης Χατζής και τους οδηγεί σε προσωπικά αδιέξοδα.
«Το Διπλό Βιβλίο» ενσωματώνει προς το τέλος την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, που θα ακολουθήσει τα νέα κοινωνικά δεδομένα ως αναγκαιότητα. Είναι, λοιπόν, ένα διπλό βιβλίο, της απόγνωσης, των κοινωνικών αδιεξόδων από τη μια και της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο από την άλλη. Μια πραγματικότητα και μια ουτοπία, σύμφυτες με τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Το μυθιστόρημα του Δημήτρη Χατζή μέσω της προφορικής αφήγησης γίνεται σπουδαίο θέατρο. Γίνεται μια συλλογική δουλειά αξίας, η οποία ανήκει εξίσου σε όλους όσοι συμμετέχουν σ’ αυτή. Η ιστορία του Κώστα δεν είναι η ιστορία ενός ανθρώπου, είναι η ιστορία μιας γενιάς. Οι ηθοποιοί, με την πρέπουσα σοβαρότητα και μακριά από κάθε σοβαροφάνεια, δεν αναλαμβάνουν ρόλους. Μοιράζονται από κοινού την ιστορία που υπαγορεύει το βιβλίο. Αγαπούν την Αναστασία των Μολάων, μεταφέρονται στο ξυλάδικο του Βόλου, ενθυμούνται τα μισητά τα τρένα που δεν πάνε πουθενά, θωπεύουν τρυφερά την αρκούδα του Πίνδου, συμπάσχουν για τον έρωτα της Έρικα στο μεγάλο, άπιαστο κόσμο, τον κόσμο που δεν υπάρχει. Προσφεύγουν στην ερημιά, σκέπτονται τη μοναξιά, ζουν μέσα στην αγριάδα της μετανάστευσης. Τραγούδια, ποιήματα, εικόνες, πίνακες, κείμενα, αναμνήσεις αληθινές και επινοημένες. Η ιστορία γίνεται τόσο δική τους που επιτρέπει γοητευτικές αυτοσχεδιαστικές προσεγγίσεις κατά τη διάρκεια της παράστασης. Στα πρόσωπα που μας περιγράφουν, του Σκουρογιάννη, του Σταύρου, του Μάστορα, του Βασίλη, αντικρίζουμε κατάματα τις τραγικές πτυχές της Ελλάδας με τα αδιέξοδα και τους αναπόφευκτους συμβιβασμούς.
Το «Διπλό Βιβλίο» είναι το βιβλίο για τον… ξενότερο «απ’ όλους τους ξένους της πολιτείας των ξένων», το βιβλίο της φυλής των απανταχού φτωχών, που εμπνέει μια ομάδα με πλούτο και δύναμη, την ομάδα Pequod.
Συντελεστές
Κείμενο: Δημήτρης Χατζής
Σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία: Pequod
Βοηθός σκηνοθέτη: Δημήτρης Γεωργαλάς
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Ερμηνεία: Νικολίτσα Ντρίζη, Δημήτρης Ξανθόπουλος, Αγγελική Παπαθεμελή
* Η παράσταση -μια συμπαραγωγή της εταιρείας θεάτρου Pequod και της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, με την υποστήριξη του ΥΠΠΟ- παρουσιάστηκε από τις 18/4 ως τις 5/5 στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και στη συνέχεια στις 7 και 9/6 στο Theatre de la Ville στο Παρίσι, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Chantiers d’ Europe. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Baumstrasse – Δρόμος με Δέντρα.
* Η εταιρεία θεάτρου Pequod (“Πίκουοντ”) ιδρύθηκε το 2009 από τους ηθοποιούς Δημήτρη Ξανθόπουλο και Αγγελική Παπαθεμελή, με τη συνδρομή του συγγραφέα Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και βρήκε το όνομά της στο θρυλικό σκαρί του αριστουργήματος του Χ. Μέλβιλ “Μόμπι Ντικ”. Μέχρι σήμερα έχει παρουσιάσει τις παραστάσεις “Ο Γλάρος” του Α. Τσέχωφ (Κnot Gallery, άνοιξη και χειμώνας του 2010, Θέατρο Χώρα Bob theatre festival 2010 και 2011, πανελλαδική περιοδεία χειμώνας 2011), “Από το φίφτυ – φίφτυ στον έρωτα” του Δ. Χατζή στο πλαίσιο του 1ου Low Budget Festival και “Υπόθεση εργασίας” στο Φεστιβάλ Αθηνών 2011.
Δημήτρης Χατζής, Τραγούδι για τον Κάσπαρ Χάουζερ, το μικρό αλήτη
(«je suis venu calme orphelin»
Γράφει ο Βερλαίν γι’ αυτόν)
…Μα το χειρότερο είν’ απ’ όλα που
καμιά
δεν ξέρω να μιλήσω γλώσσα ανθρώπινη.
Κι ακόμα αν πεις καλά-καλά μήτε
μπορώ
να καταλάβω τι μιλούνε γύρα μου.
Μεσ’ το σκοτάδι η σκέψη η ορφανεμένη
μου
Παντού σκοντάφτει και γλυστράει σαν
κινηθεί.
Για τούτο θέλω κι άλαλον κι ασάλευτον,
ασφαλισμένον πάντα να με κλειεί το
βρόχι μου.
Μόνο καμιά φορά σα με παιδεύουν
πιότερο από άλλες μέρες και με δέρουνε,
σαν να σταλάζει μια σταλιά καφτό
μολύβι
για μια στιγμή περνάει μέσ’ απ’ το νου
μου,
κάτι σα φως, σα σκίρτημα, σα ρώτημα,
κάτι που ακούει και μιλεί και νοιώθει
και με πονεί κι όλο με καίει,
– τόσο που τέλος κλαίω από χαρά…
