Ο Κωνσταντίνος Μαλέας θεωρείται ως ανανεωτής της ελληνικής ζωγραφικής. Προετοίμασε το έδαφος για την εμφάνιση των ζωγράφων της γενιάς του ’30, πολλοί από τους οποίους επηρεάστηκαν σημαντικά από αυτόν.
Ως καλλιτέχνης έδρασε από κοινού με τον Κωνσταντίνο Παρθένη, αμφισβητώντας τον ακαδημαϊσμό της προηγούμενης καλλιτεχνικής γενιάς που είχε ως πρότυπο τη λεγόμενη σχολή του Μονάχου.
Μαζί με τον Κωνσταντίνο Παρθένη, θεωρείται ως ο «πατέρας της μοντέρνας τέχνης στην Ελλάδα».
Στη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του Μαλέα έπαιξε σημαντικό ρόλο η μαθητεία του στο Παρίσι όπου ήρθε σε επαφή με τα ιμπρεσιονιστικά και μεταϊμπρεσιονιστικά ρεύματα, στα οποία έμεινε πιστός σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας. Κατά κύριο λόγο ασχολήθηκε με την τοπιογραφία. Στα έργα του κυρίαρχο ρόλο έχουν η σχηματοποίηση και τα δυνατά και καθαρά χρώματα, ενώ κατά τη δεκαετία του 1910 καθιέρωσε στην Ελλάδα την επίπεδη απεικόνιση, η οποία αποτελεί μια βασική αρχή της μοντέρνας τέχνης.
Η αξία του έργου του Μαλέα αναγνωρίστηκε νωρίς και τιμήθηκε το 1923 με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών.
***
Γεννήθηκε το 1897 στην Κωνσταντινούπολη και φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Μεγάλωσε πολύ κοντά στην εξοχή, στην Κωνσταντινούπολη η οποία δεν είχε τότε καμία εικαστική κίνηση. Έμεινε ανέπαφος από την ακαδημαϊκή αντίληψη που κυριαρχούσε στην Αθήνα, επειδή έφυγε απευθείας για το Παρίσι σε ηλικία 23 χρόνων, το 1901, για να σπουδάσει αρχιτεκτονική την ίδια χρονιά που έφθανε στο Παρίσι ο Πικάσο.
Στη γαλλική πρωτεύουσα έμεινε μέχρι το 1908 και σπούδασε ζωγραφική στην École des Arts Décoratifs και στο εργαστήριο του νεοϊμπρεσιονιστή Ανρί Μαρτέν (Henri Martin).
Το 1913 παντρεύεται την Ελένη Τζορμπατζή από τη Σμύρνη και ύστερα από μια σύντομη παραμονή στο Παρίσι, βρίσκεται, το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, με τη γυναίκα του στην Αθήνα. Το Νοέμβριο του 1913 εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη, ως αρχιμηχανικός του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, στη μεγάλη πυρκαγιά που αποτέφρωσε ένα μεγάλο τμήμα του κέντρου της πόλης κάηκε άγνωστος αριθμός έργων του, γεγονός που ίσως τον οδήγησε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη και να εγκατασταθεί στην Αθήνα, το Σεπτέμβριο του 1917.
***
«Το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο»
Συνεργάστηκε με την ομάδα των Μ. Τριανταφυλλίδη, Α. Δελμούζου, Δ. Γληνού, η οποία εργαζόταν στο Υπουργείο Παιδείας για την περίφημη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 και ένα πλήθος άλλων θεσμικών αλλαγών.
Το ίδιο έτος κυκλοφόρησε το Αναγνωστικό της Α΄ Δημοτικού, το Αλφαβητάρι με τον Ήλιο (το πρώτο αλφαβητάριο γραμμένο στη δημοτική γλώσσα), με δική του εικονογράφηση.
***
Το 1918 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του νεοσύστατου Μουσείου Λαϊκών Χειροτεχνημάτων, το οποίο είχε ιδρυθεί με απόφαση του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Έλαβε μέρος σε όλες τις εκθέσεις της στην Αθήνα και το Παρίσι (1917-1921). Το 1920 ταξίδεψε στην Πελοπόννησο και στις Κυκλάδες και τον επόμενο χρόνο, συνοδεύοντας τον αρχαιολόγο Κωνσταντίνο Ρωμαίο, στο Θέρμο Αιτωλοακαρνανίας.
Από το 1921 ως το 1923 έζησε και εργάστηκε στη Χίο και τη Λέσβο και πραγματοποίησε νέο ταξίδι στην Εγγύς Ανατολή ( κατά κύριο λόγο στην Αίγυπτο όπου ζωγράφισε τα τελευταία ανατολικά έργα του).
***
Η ζωγραφική γι’ αυτόν δεν ήταν η μίμηση της φύσης, αλλά καθαρή δράση με την οποία δημιουργείται ένα καινούργιο αντικείμενο. Με αυτό το τεχνικό και ιδεολογικό οπλοστάσιο, ο Μαλέας ρίχθηκε στην αναζήτηση της ταυτότητας του τοπίου της Ελλάδας.
Την ίδια περίοδο διορίστηκε μέλος του Καλλιτεχνικού Συμβουλίου της Εθνικής Πινακοθήκης και αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της καλλιτεχνικής «Ομάδας Τέχνη», συμβάλλοντας καθοριστικά στη δημιουργία της. Η «Ομάδα», αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη αντίδραση των Ελλήνων καλλιτεχνών στην ακαδημαϊκή ζωγραφική.
Τη ζωγραφική του Μαλέα χαρακτηρίζουν τα τολμηρά εκτυφλωτικά χρώματα στα τοπία του (μοβ, σικλαμέν, βεραμάν…) που δεν υπάρχουν στη φύση και δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα, το φως στα έργα του είναι διάχυτο. Ήταν από τους πρώτους που μελέτησε και απέδωσε το δυνατό ελληνικό φως, διαφορετικό από το γαλλικό «μιντί», οι πλατιές και πυκνές πινελιές του εξέφρασαν την ανήσυχη ιδιοσυγκρασία του και τον παλμό του.
Ο Μαλέας υπήρξε ενεργός και στις κοινωνικοπολιτικές συζητήσεις του καιρού του λαμβάνοντας θέση υπέρ των μεταρρυθμίσεων που υποσχόταν η βενιζελική παράταξη, της οποίας υπήρξε και ο ίδιος υποστηρικτής.
Αρθρογράφησε στον Νουμά, στο Ελεύθερο Βήμα και σε περιοδικά τέχνης.
***
Πέθανε στην Αθήνα, στις 4 Απριλίου του 1928 σε ηλικία 49 ετών.
