Του Παναγιώτη Μήλα
Βρισκόμαστε σε ένα κεντρικό αθηναϊκό θέατρο. Πολύς κόσμος στο φουαγιέ. Το πρώτο κουδούνι έχει χτυπήσει. Οι πόρτες ανοίγουν και οι πρώτοι θεατές παίρνουν ήδη τις θέσεις τους. Απόψε είναι η επίσημη πρεμιέρα και πολλοί επώνυμοι χαμογελούν στα «κλικ» των φωτορεπόρτερ.
Περνάει η ώρα και το τρίτο κουδούνι αργεί.
Αδημονώ και ρωτάω την ταξιθέτρια:
– Με συγχωρείτε, κατ’ αρχάς καλή χρονιά…, λοιπόν… α! θέλω ένα πρόγραμμα.
– Ορίστε κύριε…
– Πολύ πρωτότυπο.
– Όταν το ανοίξετε, θα δείτε ότι πράγματι είναι πρωτότυπο.
– Αλήθεια, τι ώρα αρχίζει η παράσταση;
– Ακούστε κύριε, η παράσταση, σύμφωνα με το πρόγραμμα, έπρεπε να έχει αρχίσει εδώ και πέντε λεπτά. Ακριβώς στις εννιά και μισή. Όμως μισό. Κάτι ακούω. Φωνές από τα παρασκήνια… Συγγνώμη τρέχω επάνω…
– …”Σκότωσαν την πρωταγωνίστρια! Σκότωσαν την πρωταγωνίστρια! Ένα γιατρό…”.
Δημοσιογράφοι του καλλιτεχνικού ρεπορτάζ, οι φωτορεπόρτερ που καλύπτουν την κοσμική πρεμιέρα και ο αρχισυντάκτης μιας πολιτικής εφημερίδας συνωστίζονται στις σκάλες. Προσπαθούν να ανέβουν γρήγορα…
– Όχι αριστερά. Εκεί είναι η αίθουσα. Ανεβείτε δεξιά, δίπλα στο χριστουγεννιάτικο δένδρο είναι η είσοδος των παρασκηνίων…
– Θεέ μου! Η Ρόζα Βαργή, η πρωταγωνίστρια, βρίσκεται νεκρή στο καμαρίνι της που ήταν κλειδωμένο από μέσα. Έγινε «έγκλημα στα παρασκήνια». Πώς όμως; Ποιoς είναι ο δολοφόνος;
– Σας παρακαλώ, κάνετε λίγο στην άκρη.
– Άσε μας κύριε, να δούμε λίγο…
– Μα, κυρία μου, τώρα βρήκατε να βγάλετε αναμνηστική φωτογραφία στο δεντράκι; Σας παρακαλώ! Αφήστε μας να κάνουμε τη δουλειά μας. Εδώ αστυνόμος Μπέκας. Γιώργος Μπέκας…
Όλοι απομακρύνονται. Κατεβαίνω με προσοχή τις σκάλες. Ρίχνω μια ακόμη ματιά στο χριστουγεννιάτικό δένδρο. Τα φωτάκια αναβοσβήνουν. Το κόκκινο χρώμα κυριαρχεί σε αυτή τη γωνιά του θεάτρου. Όπως κυριαρχεί και στο πάτωμα του καμαρινιού της Ρόζας Βαργή. Από το αίμα της… Δίπλα της το μαχαίρι πεταμένο…
Όμως ας αφήσουμε τον αστυνόμο Μπέκα να λύσει το μυστήριο και να αποκαλύψει το δολοφόνο, όπως εκείνος ξέρει. Μαζί του, ένας δημοσιογράφος βοηθάει το φημισμένο αστυνόμο να εξιχνιάσει το μυστήριο της δολοφονίας.
Περιμένουν να δώσουν την κατάθεσή τους
Βρισκόμαστε και πάλι στο φουαγιέ. Στο «Από Μηχανής Θέατρο» (Ακαδήμου 13, Μεταξουργείο). Οι αυτόπτες, μάλλον οι αυτήκοοι, μάρτυρες περιμένουν να δώσουν την κατάθεσή τους. Είναι η σκηνοθέτις Κατερίνα Μπερδέκα. Οι ηθοποιοί: Γιώργος Βουβάκης, Ερρίκος Λίτσης, Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη, Αθηνά Μπερδέκα, Γωγώ Μπρέμπου, Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Παναγιώτης Σακελλαρίου, Στράτος Σωπύλης, Καλλιόπη Τζερμάνη, Άννα Ψαρρά. Επίσης οι υπόλοιποι συντελεστές: Σκηνικά – κοστούμια: Νίκος Αναγνωστόπουλος. Φωτισμοί: Παντελής Μαντζανάς. Μουσική επιμέλεια: Δημήτρης Παπαλάμπρου και η βοηθός σκηνοθέτη: Έφη Βλαχογιάννη. Είναι όλοι και λίγο… ύποπτοι. Πώς θυμήθηκαν ξαφνικά τον συγγραφέα Γιάννη Μαρή; Γιατί αποφάσισαν να ανεβάσουν για πρώτη φορά σε θεατρική σκηνή το «Έγκλημα στα παρασκήνια»; Το έργο γράφτηκε το 1960. Έγινε κινηματογραφική ταινία τον ίδιο χρόνο. Γιατί λοιπόν επανέρχεται έπειτα από 50 χρόνια; Δεν φοβήθηκαν τη σύγκριση με τον Αλέκο Αλεξανδράκη και τον Τίτο Βανδή; Ούτε τη Μάρω Κοντού; Ούτε τη βραβευμένη Ζωρζ Σαρρή στο ρόλο της Θάλειας Χαλκιά; Τα ερωτήματα καίρια και αναπάντητα…
Υποδοχή με νότες τζαζ και μάμπο…
Την απάντηση θα δώσετε εσείς όταν δείτε την παράσταση. Στο κλίμα της εποχής σάς βάζουν οι μουσικές που ακούγονται: The Careless Lovers, Black coffee (2011), As time goes by (1931), Illinois Jacquet, Harlem Nocturne (1960), Πιατίνια Ροζ-Ρουζ, σύνθεση του Δημήτρη Παπαλάμπρου, Δεν θέλω πια να ξαναρθείς, Μανώλης Χιώτης – Μαίρη Λίντα (1950). Καλωσόρισμα στη δεκαετία του ’60 κάνει με την εξαιρετική δουλειά του στα σκηνικά και στα κοστούμια ο Νίκος Αναγνωστόπουλος. Τη θεατρική διασκευή και τη σκηνοθεσία υπογράφει η Κατερίνα Μπερδέκα. Βοηθούμενη από τους φωτισμούς του Παντελή Μαντζανά, παρουσίασε ένα έργο «κινηματογραφικό», με γρήγορες εντυπωσιακές σκηνές, εναλλαγές χώρου, χρόνου και προσώπων χαρίζοντας έτσι την ευκαιρία στους θεατές να απολαύσουν την πλοκή του αστυνομικού μυθιστορήματος.
Μια πολύ δυναμική ομάδα ηθοποιών
Φυσικά η Κατερίνα Μπερδέκα είχε στα χέρια της μια εκπληκτική ομάδα έμπειρων αλλά και νέων ταλαντούχων ηθοποιών. Όλοι σήκωσαν με απόλυτη επιτυχία το βάρος της παράστασης αναλαμβάνοντας ακόμη και τρεις ρόλους ο καθένας: Η Γωγώ Μπρέμπου, πανέμορφη και καλλίφωνη, υποδύθηκε τη Ρόζα Βαργή, την Έλενα Παυλίδη και τη γυναίκα του Καρύδη. Δεξιοτέχνης ο Τάκης Σακελλαρίου στους απαιτητικούς ρόλους του Καρύδη, του Μπάρμαν και του Αγγέλογλου. Ο Στράτος Σωπύλης ανοίγει την παράσταση ως θυρωρός και αργότερα ως δημοσιογράφος Μακρής. Ο Κωνσταντίνος Μωραϊτης ξέρει πολλά και ως Πολυχρονιάδης και ως Καψίδης και ως σερβιτόρος. Τον ερωτύλο πρωταγωνιστή Δημητριάδη, υποδύεται ο Γιώργος Βουμβάκης, που κάνει και τον ιατροδικαστή και τον ρεσεψιονίστ. Λαμπερά στολίδια του θιάσου η Καλλιόπη Τζερμάνη (Λιλή Γκρης και κόρη Καρύδη), η Άννα Ψαρρά (Νίνα Ζαφειριάδη), η Μαριάνθη Μπαϊρακτάρη (ως Νέλλη Καρζή) και τέλος η Αθηνά Μπερδέκα στον ρόλο – κλειδί της Θάλειας Χαλκιά, στο ρόλο για τον οποίο πήρε το βραβείο β’ γυναικείου ρόλου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης το 1960 η Ζωρζ Σαρρή. Δεν τελειώσαμε ακόμη. Υπάρχει και ο Γιώργος (αυτό είναι το πραγματικό του όνομα) ο «αστυνόμος Γιώργος Μπέκας», που είχε την τύχη να τον υποδυθεί ο Ερρίκος Λίτσης. Ερμηνεία μοναδική. Δεν ξέρω ποιες άλλες λέξεις να χρησιμοποιήσω. Αυτό ξέρουν να το κάνουν μόνο οι κριτικοί θεάτρου. Εγώ είμαι απλώς ένας μέσος θεατής που συγκινήθηκα από το σύνολο της παράστασης και που δεν χρειάστηκε να μπω στον πειρασμό να κάνω συγκρίσεις με την κινηματογραφική παρουσίαση του ’60.
Στο θέατρο «δεν πέφτει καρφίτσα»
Το ίδιο αισθάνθηκαν και οι θεατές του Σαββάτου 5 Ιανουαρίου 2013 που με το χειροκρότημά τους ανακάλεσαν τους ηθοποιούς στη σκηνή 4 φορές… Το ίδιο, όπως έμαθα, συμβαίνει σε όλες τις παραστάσεις όπου –κυριολεκτικά– «δεν πέφτει καρφίτσα». Το ευχάριστο και παράλληλα παρήγορο -και σε αυτό βοηθάει και το προσιτό εισιτήριο- είναι ότι οι περισσότεροι θεατές είναι νέοι. Σε ηλικίες που δεν έζησαν και δεν έμαθαν πολλά για το συγγραφέα του έργου.
Γεννημένος στη Σκόπελο…
Δυο λόγια μόνο σας αναφέρω παρακάτω για τον Γιάννη Τσιριμώκο, ώστε να τον μάθουν όσοι δεν τον γνωρίζουν. Γεννήθηκε στη Σκόπελο το 1916. Ο πατέρας του ήταν δικαστικός. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του τα πέρασε στη Λαμία, στη Χίο και στη Λάρισα. Σπούδασε Νομικά στη Θεσσαλονίκη. Την άνοιξη του 1943, σε ηλικία 27 ετών, βγήκε στο βουνό και εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Μετά την απελευθέρωση το 1944, ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Εργάστηκε στην εφημερίδα «Μάχη» σαν αρχισυντάκτης και σχολιογράφος. Εκεί χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ψευδώνυμο «Γ. Μαρής» γράφοντας κριτικές κινηματογράφου. Μετά τις αποκαλύψεις που κάνει η εφημερίδα για τη Μακρόνησο, θα διωχθεί και θα φυλακιστεί. Αποφυλακίστηκε με παρέμβαση της Σοσιαλιστικής Διεθνούς και του Αλέξανδρου Σβώλου. Θα εργαστεί στις εφημερίδες «Προοδευτικός Φιλελεύθερος», «Ελεύθερος Λόγος», «Αθηναϊκή» για να καταλήξει τελικά στο συγκρότημα Μπότση («Ακρόπολις», «Απογευματινή», περιοδικό «Πρώτο»).
Πάντα με το νέο του όνομα
Ξεκίνησε το συγγραφικό του έργο, πάντα ως Γιάννης Μαρής, στις αρχές της δεκαετίας του ’50 δημοσιεύοντας σε συνέχειες στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Οικογένεια» το θρυλικό «Έγκλημα στο Κολωνάκι» (1953), με το οποίο και καθιερώθηκε από τους πρώτους συγγραφείς αστυνομικού μυθιστορήματος. Το έργο αυτό, που εκδόθηκε κανονικά λίγο αργότερα από τις εκδόσεις «Ατλαντίς», θα γνωρίσει τεράστια επιτυχία και έξι χρόνια αργότερα (1959) θα μεταφερθεί με παρόμοια επιτυχία στον κινηματογράφο. Ο Γ. Μαρής συνεχίζει να γράφει ακούραστα για 25 και πλέον χρόνια αφήνοντας πίσω του πλειάδα αστυνομικών μυθιστορημάτων, περίπου είκοσι σενάρια και δύο θεατρικά.
Αποστολές
Ήταν μέλος της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, της Εταιρείας Θεατρικών Συγγραφέων, καθώς και της Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Είχε λάβει μέρος σε δημοσιογραφικές αποστολές στην Κίνα, στις ΗΠΑ, στη Ρωσία, στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και στις ανατολικές χώρες. Ήταν μόνιμος κάτοικος Αθηνών, ένθερμος οπαδός της ΑΕΚ (…κανείς δεν είναι τέλειος) και μιλούσε επίσης γαλλικά.
Υπήρξε πολυμαθέστατος και διέθετε το «χάρισμα του προφορικού λόγου», πήρε μάλιστα μέρος στο ρεπορτάζ για τη διαλεύκανση της δολοφονίας του ανεξάρτητου βουλευτή της Αριστεράς, Γρηγόρη Λαμπράκη.
Ανέπτυξε έντονη πολιτική δραστηριότητα και εντάχθηκε στο χώρο των σοσιαλιστών. Συμμετείχε μαζί με τον Ηλία Τσιριμώκο και τον Αλέξανδρο Σβώλο στην ίδρυση της «Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας» (ΕΛΔ), ενώ αργότερα προσχώρησε στο ΕΑΜ.
Παραγνωρισμένος από τους κριτικούς
Αν και εμπορικά επιτυχημένος και δημοφιλής, ο Γιάννης Μαρής υπήρξε παραγνωρισμένος από τους κριτικούς στην εποχή του. Η ενασχόλησή του με το είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος που εντάσσονταν, από τους τότε κριτικούς, στην παραφιλολογία, του στέρησε την αναγνώριση σαν μεγάλου συγγραφέα. Πολλά χρόνια μετά αναγνωρίστηκε σαν κλασικός. Δημιουργός του θρυλικού χαρακτήρα Γεωργίου Μπέκα, χάρισε στην ελληνική λογοτεχνία έναν ήρωα εφάμιλλο του Μεγκρέ.
Τα μυθιστορήματά του διαδραματίζονταν συχνά σε κοσμοπολίτικα μέρη με ήρωες εφοπλιστές, βιομηχάνους και καλλιτέχνες. Ο απλός κόσμος ήταν πάντα σε δεύτερη μοίρα, ενώ η αστυνομική πλοκή και το μυστήριο ήταν το πρόσχημα για να κερδίσει την προσοχή του αναγνώστη. Το πραγματικό ενδιαφέρον του ήταν η δημιουργία ατμόσφαιρας και οι ανθρώπινες σχέσεις. Η επιτυχία των μυθιστορημάτων εκείνων, που πουλούσαν εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα, οδήγησε στη δημιουργία σχολής συγγραφέων και μιμητών.
Το φιλμ νουάρ στο ελληνικό σινεμά
Πολλά από τα έργα του μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο, τόσο από τον ίδιο, όσο και μετά το θάνατό του, δημιουργώντας έτσι το αντίστοιχο του φιλμ νουάρ στο ελληνικό σινεμά. Μερικές επίσης από τις πιο επιτυχημένες τηλεοπτικές σειρές, τόσο της κρατικής όσο και της ιδιωτικής τηλεόρασης, βασίστηκαν στα έργα του. Πολλά δε βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες.
Βιβλία του
Ζήτημα ζωής και θανάτου
Αμφιβολίες
Υποψίες
Αυτόπτης μάρτυς
Ο δολοφόνος φορούσε σμόκιν
Σκληρό παιχνίδι
Μια γυναίκα από το παρελθόν
Το καλοκαίρι του φόβου
Υπόθεση εκβιασμού
Χωρίς ταυτότητα
Εκείνη τη νύχτα
Ιντερμέτζο
Αύριο και για πάντα
Έγκλημα στη Μύκονο
Νυχτερινό τηλεφώνημα
Διακοπές στη Μύκονο
Μωρό μου
Περίπτωσις Χ – Ένα γράμμα στο ταξί
Ο τέταρτος ύποπτος – Η κυρία της καμπίνας 17 – Μια νύχτα πρωτοχρονιάς
Κουαρτέτο
Ζήτημα εμπιστοσύνης
Χωρίς τίτλο – Ένας ξένος στην πόλη – Γράμμα χωρίς αποστολέα
Σκοτεινό μεσημέρι
Το χαμόγελο της Πυθίας
Περιπέτεια στο Άγιο Όρος
Περίπτωση ανάγκης
Η τρίτη αλήθεια
Επιχείρηση εκδίκηση
Ταξίδι χωρίς γυρισμό
Έγκλημα στο Κολωνάκι
Η μελωδία του θανάτου
Έγκλημα στα παρασκήνια
Επιχείρηση ουράνιο τόξο
Περιπέτεια
Το χαμόγελο της Σφίγγας
Το μεγάλο παιχνίδι
Μπούμεραγκ
Ο θάνατος του Τιμόθεου Κώνστα
Η εξαφάνιση του Τζων Αυλακιώτη
Το μυστικό του άσπρου βράχου
Επικίνδυνο καλοκαίρι
Αυστηρώς προσωπικόν
Έξι εβδομάδες στις ανατολικές χώρες
Ταινίες με δικό του σενάριο
Το Χαμόγελο της Πυθίας (1979)
Ζήτημα Ζωής και Θανάτου (1973)
Αντάρτες των Πόλεων (1972)
Ως την τελευταία Στιγμή (1972)
Οι τελευταίοι του Ρούπελ (1971)
Μια Γυναίκα Κατηγορείται (1966)
Το Πρόσωπο της Ημέρας (1965)
Αμφιβολίες (1964)
Ο Μπαμπάς μου κι Εγώ (1963)
Χωρίς ταυτότητα (1963)
Ο Άντρας της Γυναίκας μου (1962)
Λάθος στον Έρωτα (1961)
Έγκλημα στα παρασκήνια (1960)
Ένας Δον Ζουάν για Κλάματα (1960)
Καλημέρα Αθήνα (1960)
Έγκλημα στο Κολωνάκι (1959)
Ένας Έλληνας στο Παρίσι (1959)
Η Λίζα το ‘σκασε (1959)
Ο Άνθρωπος του Τρένου (1958), με την Άννα Συνοδινού και σπάνιες σκηνές από παράσταση αρχαίας τραγωδίας στο Φεστιβάλ της Επιδαύρου.
Το τελευταίο κεφάλαιο
Ο Γιάννης Μαρής έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 63 ετών, στις 13 Νοεμβρίου του 1979, από καρκίνο του εγκεφάλου.
