Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο παππούς μας δεν μοιάζει με τους παππούδες των άλλων παιδιών. Είναι ψηλός, περπατάει κρατώντας ένα καλάμι και δεν καμπουριάζει καθόλου. Όλοι στο νησί τον λένε «Ο σοφός». Ξέρει όλον τον Όμηρο απέξω. Ποτέ δεν μας λέει παραμύθια για δράκους και βασιλιάδες, παρά μας διηγείται μύθους για τους αρχαίους θεούς και ήρωες.
– Λοιπόν, θα σας πω ένα μύθο, είπε ο παππούς κι άρχισε την ιστορία του Δαίδαλου και του Ίκαρου.
…Ο Ίκαρος, με τα φτερά που του έφτιαξε ο πατέρας του, ο Δαίδαλος, άρχισε να πετά σαν πουλί. Μα πέταξε πολύ ψηλά, σχεδόν κοντά στον ήλιο, κι έλιωσε το κερί που μ’ αυτό ήταν κολλημένα τα φτερά του. Έτσι έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Γι’ αυτό το πέλαγος, όπου έπεσε, λέγεται Ικάριον…
Μέσα στο Ικάριο πέλαγος είναι το νησί μας, η Σάμος. Τι μικρό που φαίνεται πάνω στην υδρόγειο! Σαν μια μικρή τελεία. Πέρα τα άλλα νησιά, κι ύστερα ολόκληρη η Ελλάδα κι οι άλλες χώρες, απέραντες… Τι όμορφα που θα ’ναι να πετάς! Να ’ναι, ας πούμε, μια βαρετή Κυριακή κι εσύ να λες: Δεν βάζω τα φτερά μου, να πεταχτώ, μια στιγμή, στην Ιαπωνία ή στην Κίνα ή στην Αφρική, να δω αν τα Γιαπωνεζάκια, τα Κινεζάκια και τα Αραπάκια περνούνε κι αυτά βαρετές Κυριακές; Αν παίζουν κι αυτά κουτσό, σκοινάκι, πεντόβολα;
– Μπορεί στ’ αλήθεια, παππού, να πετάξει καμιά φορά ο άνθρωπος; – ρώτησε η Μελιώ.
– Σαχλαμάρες! – είπε η Μυρτώ.
– Μπορεί. Αν περάσουν πενήντα, ίσως εκατό χρόνια, μπορεί να γίνει κι αυτό – είπε ο παππούς. Τώρα έχουμε Γενάρη του 1936, μπορεί ως το Γενάρη του 1986 οι άνθρωποι να πετάνε κοντά στον ήλιο, χωρίς όμως να ξεκολλάνε τα φτερά τους».
Με ένα μολύβι φάμπερ νούμερο δύο η Άλκη Ζέη γράφει τα πρώτα χειρόγραφα και «απελευθερώνει» ένα καπλάνι από το γυάλινο κλουβί του. Το καπλάνι, είναι ένας βαλσαμωμένος τίγρης, που βρίσκεται κλειδωμένος μέσα στη βιτρίνα της μεγάλης σάλας του σπιτιού. Πότε κοιτάει με το γαλάζιο και πότε με το μαύρο του μάτι, ανάλογα με τη διάθεσή του.
Είναι 1963 και η συγγραφέας διστακτικά αρχίζει να περπατά στο δρόμο της λογοτεχνίας.
Στην προσπάθειά της αυτή τη «βοηθά» ένα αγόρι, ο Νίκος, που σπουδάζει χημικός στην Αθήνα. Ο νεαρός φοιτητής έχει στη νησί, στη Σάμο, δύο ξαδερφούλες, τη Μέλια και τη Μυρτώ.
Μια Κυριακή οι δυο μικρές έχουν βαρεθεί όλα τα παραμύθια και τα παιχνίδια τους και σκέπτονται να φτιάξουν μια ιστορία για το καπλάνι. Όμως μόνον ο ξάδερφός τους ξέρει να λέει ιστορίες για το λαμπερό αιλουροειδές. Ο Νίκος κάθε καλοκαίρι πηγαίνει στο νησί και μαζί με όλη την οικογένεια πάνε στην εξοχή, στο Λαμαγάρι. Ο νεαρός ξέρει ένα θαυμαστό παραμύθι για το καπλάνι, που δεν τελειώνει ποτέ και κάθε καλοκαίρι το συνεχίζει. Η δικτατορία του Μεταξά όμως θα φέρει τέλος στην παιδική αθωότητα και τα δύο κορίτσια αντιμέτωπα με προβληματισμούς και καταστάσεις, θα ωριμάσουν.
***
Πάντα μου άρεσε το Θέατρο Σκιών και το Κουκλοθέατρο. Η δημιουργία πίσω από τον μπερντέ ήταν μαγευτική. Έτσι στο Αμφιθέατρο της ΧΕΝ, στην οδό Αμερικής 11, που πήγαινα συχνά, γνώρισα την κυρία Άλκη Ζέη τότε που δημιούργησε τον Κλούβιο και τη Σουβλίτσα, τα διάσημα ανιψούδια του Μπάρμπα Μυτούση, στο Κουκλοθέατρο της Ελένης Θεοχάρη – Περράκη. Εκείνη την εποχή πρωτοδιάβασα και το «Καπλάνι». Εξαιρετικό κείμενο, περιπέτεια, συγκίνηση, δράση, ιστορία, πολιτική και κινηματογραφική πλοκή.
***
Όταν έμαθα πως το «Καπλάνι» θα αφήσει τη βιτρίνα του και θα ξεχειμωνιάσει στο θέατρο “Βρετάνια”, έσπευσα…
Βέβαια σχεδόν πάντα κάθε βιβλίο που μεταφέρεται από το χαρτί, στη σκηνή του θεάτρου ή στη μεγάλη οθόνη χάνει κάτι από τη λάμψη του. Χάνει την αυθεντικότητά του. Κι εδώ, πηγαίνοντας είχα τον ίδιο φόβο. Ειδικά όταν βρέθηκα σε ένα θέατρο όπου όλες οι θέσεις ήταν πιασμένες από μικρά και μεγάλα παιδιά. Σκέφθηκα πως κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θα ήταν και τόσο εύκολη η παρακολούθηση του έργου. Μάλιστα εκείνη την ημέρα εξαιτίας ενός ηλεκτρολογικού προβλήματος υπήρξε μια ημίωρη καθυστέρηση.
***
Όταν –επιτέλους– έσβησαν τα φώτα οι πρώτες σελίδες άρχισαν να «τρέχουν». Η ιστορία ξετυλίχτηκε με τρόπο ιδανικό. Πολύ πετυχημένη η θεατρική διασκευή από την Ανδρομάχη Χρυσομάλη. Το κείμενο της Ζέη… ζέει, κοχλάζει. Έχει μια ζηλεμένη θερμή ποιότητα. Το ενδιαφέρον απογειώνεται και στην αίθουσα πέφτει απόλυτη σιγή. Τα παιδιά παρακολουθούν με προσοχή την εξέλιξη της ιστορίας. Τα σκηνικά και τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ μας έχουν μεταφέρει 80 χρόνια πίσω. Όλα όμως -με τη σκηνοθεσία της Ανδρομάχης Χρυσομάλη– έχουν μια σημερινή ματιά αλλά και τον ψυχικό δυναμισμό της δεκαετίας του ’30. Ο Μιχάλης Αβραμίδης, με τη μουσική του, συμβάλλει στη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος δίνοντας ένα ιδιαίτερο ηχόχρωμα στη διήγηση. Ο σχεδιασμός του φωτισμού από την Κατερίνα Μαραγκουδάκη, το μακιγιάζ από την Εύη Ζαφειροπούλου και η επιμέλεια κίνησης από την Κική Μπάκα χαρίζουν πολλά αστέρια στο τελικό αποτέλεσμα. Το ηλεκτρολογικό πρόβλημα που σας έλεγα νωρίτερα είχε ως συνέπεια εκείνη την ημέρα να μην απολαύσουμε τις προβολές 3D και Video που δημιούργησε ο Σπύρος Ρασιδάκης. Μου είπαν πως με τις προβολές αυτές το έργο παίρνει άλλες πιο φαντασμαγορικές διαστάσεις.
Μικροί και μεγάλοι εν δράσει…
Η ομάδα της Ανδρομάχης Χρυσομάλη κατάφερε να μας χαρίσει ένα νέο «Καπλάνι» το ίδιο λαμπερό και σημαντικό με το βιβλίο. Όλοι οι ρόλοι είναι το ίδιο σημαντικοί και το ίδιο δύσκολοι. Με ενθουσιασμό η Ελεάννα Φινοκαλιώτη, ο Χάρης Χιώτης και ο Κωνσταντίνος Πλεμμένος πλάθουν ευαίσθητα τους χάρτινους ήρωες της Άλκης Ζέη. Η Χριστίνα Πάγκαλη λαμπερή και… αγνώριστη στις δύο μεταμορφώσεις της. Ο «φοιτητής» Αλέξανδρος Βάρθης πρέπει να έκανε τη συγγραφέα υπερήφανη για τον Νίκο της. Το ίδιο και οι έμπειροι ηθοποιοί Χριστίνα Θεοδωροπούλου, Δημήτρης Μαύρος και Βίκυ Μαραγκάκη που φωτίζουν με τις ερμηνείες τους τα κρυφά χαρακτηριστικά των κεντρικών ρόλων. Οι «μικρές» Αγγελική Πασπαλιάρη (ως Μέλια) και Αρετή Τίλη (ως Μυρτώ) είναι τα βασικά στηρίγματα στο «Καπλάνι» της Χρυσομάλη. Πετυχαίνουν να ταυτιστούν με τις ηρωίδες τους και να προκαλέσουν τη συγκίνηση στους θεατές. Τέλος ο Γιάννης Καρατζογιάννης, ο φοβερός παππούς, είναι ο συνδετικός κρίκος όλης της ομάδας. Μεταλαμπαδεύει τη σκηνική του πείρα και την πολύχρονη γνώση του στους νέους συναδέλφους του, ενώ παράλληλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε κάθε φορά η ομάδα του «Βρετάνια» να επιτυγχάνει τον υψηλό της στόχο και να επικοινωνεί στους νεαρούς θεατές τα μηνύματα του έργου της Άλκης Ζέη.
* Χωρίς ψεγάδι η παράσταση ανεβάζει ψηλά τον πήχη για όσους θέλουν να ασχολούνται με το θέατρο για παιδιά. Η εποχή της «αρπαχτής» τελειώνει οριστικά και δημιουργίες όπως αυτή βάζουν τις βάσεις για τη δημιουργία του νέου θεατρόφιλου κοινού.
* Κλείνω με μια παρατήρηση με κάτι που ίσως να ενόχλησε μόνον εμένα. Ζώντας στην εποχή που επίσημα απαγορεύεται το κάπνισμα και που όλοι μιλούν για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, δεν είναι ό, τι καλύτερο να βλέπεις τον παππού να κρατά σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του έργου ένα τσιμπούκι. Θα μπορούσε να δοθεί στον παππού κάτι άλλο να κρατάει. Ένα στυλό, ένα μαντίλι, κάποιο βιβλίο… Λύσεις υπάρχουν. Επειδή όμως όλο το «Καπλάνι» είναι ένα διαμάντι, θεωρώ πως το συγκεκριμένο γεγονός δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια αβλεψία.
***
Σε 20 χώρες διαβάζουν τα βιβλία της
Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη έχει βραβευθεί για το έργο της από την Ακαδημία Αθηνών, ενώ βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1925. Ο πατέρας της ήταν τραπεζικός υπάλληλος από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο. Έζησε τα παιδικά της χρόνια στο νησί μαζί με τη μεγαλύτερη της αδελφή ενώ η μητέρα της ανάρρωνε από φυματίωση σε σανατόριο στην Πάρνηθα. Επιστρέφοντας στην Αθήνα οικογενειακώς το 1937, φοίτησε αρχικά στην ιδιωτική Ιόνιο Σχολή, όπου γνώρισε τη φίλη της και μετέπειτα συγγραφέα Ζωρζ Σαρή, αλλά τα τελευταία τρία χρόνια του γυμνασίου πήγε στην επίσης ιδιωτική Σχολή Αηδονοπούλου. Ενώ ήταν μαθήτρια συμμετείχε στον Όμιλο Κουκλοθεάτρου της σχολής της που διεύθυνε η καθηγήτρια τέχνης Ελένη Περράκη-Θεοχάρη.
Τότε ξεκίνησε να γράφει έργα για κουκλοθέατρο και ένας από τους χαρακτήρες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε μετέπειτα ένας από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθεάτρου Αθηνών «Μπάρμπα Μυτούσης». Ενώ φοιτούσε στη δραματική σχολή το 1943 η Ζέη γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, τον θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945. Το 1948, ύστερα από τον Εμφύλιο ο σύζυγός της διέφυγε στην Τασκένδη.
Η Ζέη προσπάθησε να τον ακολουθήσει αλλά τη συνέλαβαν και την εξόρισαν στη Χίο. Ύστερα από προσπάθειες έξι ετών, το 1954 επανασυνδέθηκε με τον σύζυγό της στην Τασκένδη που πέθανε το 1991. Απέκτησαν δύο παιδιά.
Το 1957 μετακόμισαν στη Μόσχα, όπου σπούδασε και στο τμήμα σεναριογραφίας του Ινστιτούτου Κινηματογράφου της Μόσχας. Το 1964 επέστρεψε στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με τον ερχομό της Χούντας —αυτή τη φορά για το Παρίσι— και να επιστρέψει οριστικά όταν πέσει ή απριλιανή δικτατορία.
Το πρώτο της μυθιστόρημα, το αυτοβιογραφικό «Το καπλάνι της βιτρίνας», γράφτηκε το 1963 ενώ ήταν στη Μόσχα. Είναι το πρώτο ίσως παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές, πιο συγκεκριμένα στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.
Αργότερα, το 2003, «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» κέρδισε το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ενώ το 2004 η Ζέη ήταν υποψήφια για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και το βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν λογοτεχνίας. Το Βραβείο Mildred L. Batchelder της απονεμήθηκε για τις εκδόσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες των έργων της «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» και «Κοντά στις ράγες». Το 2010 τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της και το 2014 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για να τιμηθεί με τον τρόπο αυτό η προσφορά και το έργο της στην παιδική λογοτεχνία. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Πληροφορίες για το «Καπλάνι»
Θεατρική διασκευή/σκηνοθεσία: Ανδρομάχη Χρυσομάλη
Σκηνικά- Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική: Μιχάλης Αβραμίδης
Στίχοι τραγουδιού: Γιώργος Κορδέλλας
Προβολές 3D και Video Art: Σπύρος Ρασιδάκης
Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Επιμέλεια κίνησης: Κική Μπάκα
Φωτογραφίες και trailer παράστασης: Νίκος Μανδαράκας
Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Θοδωρής Ντουρντουρέκας και Ελεάννα Φινοκαλιώτη
Βοηθός σκηνογράφου: Λίνα Καρανικολάου
Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί:
Γιάννης Καρατζογιάννης, Χριστίνα Θεοδωροπούλου, Δημήτρης Μαύρος, Βίκυ Μαραγκάκη, Αλέξανδρος Βάρθης, Αγγελική Πασπαλιάρη, Αρετή Τίλη, Χριστίνα Πάγκαλη, Ελεάννα Φινοκαλιώτη, Χάρης Χιώτης, Κωνσταντίνος Πλεμμένος.
Παραγωγή: Εταιρεία Θεάτρου και Πολιτισμού «Μέθεξις 2010».
Στο Θέατρο Βρετάνια
Πανεπιστημίου 7
Τηλέφωνο: 210-322.15.79
Παραστάσεις:
Σάββατο 1 μ.μ., Κυριακή 11.30 π.μ. και 3 μ.μ.
Τηλέφωνα κρατήσεων: 210-322.15.79 και 210-532.55.63
Καθημερινές για σχολεία
Τηλέφωνα κρατήσεων: 210 – 532.55.63 και 6977- 063.881
Διάρκεια: 2 ώρες με διάλειμμα
Τιμές εισιτηρίων: κανονικό 12 ευρώ, παιδικό 10 ευρώ, οικογενειακό (4 άτομα) 40 ευρώ, για σχολεία 8 ευρώ.
Φωτογραφίες
-Στην πρώτη φωτογραφία, από αριστερά προς δεξιά:
Κωνσταντίνος Πλεμμένος, Ανδρομάχη Χρυσομάλη, Ελεάννα Φινοκαλιώτη, Χριστίνα Θεοδωροπούλου, Δημήτρης Μαύρος, Γιάννης Καρατζογιάννης, Βίκυ Μαραγκάκη, Αλέξανδρος Βάρθης, Χριστίνα Πάγκαλη, Χάρης Χιώτης
Κάτω από αριστερά: Αρετή Τίλη και Αγγελική Πασπαλιάρη.
-Στη δεύτερη φωτογραφία η συγγραφέας, κυρία Άλκη Ζέη και
-Στην τρίτη φωτογραφία: Αριστερά η Αγγελική Πασπαλιάρη (υποδύεται τη Μέλια) και δεξιά η Αρετή Τίλη (ως Μυρτώ).
