19.9 C
Athens
Πέμπτη 28 Μαρτίου 2024

Με την “άγρια” Ηλέκτρα του “πατάει” για πρώτη φορά την ορχήστρα της Επιδαύρου ο Θάνος Παπακωνσταντίνου

Επιμέλεια: Ειρήνη Αϊβαλιώτου

Από τις πλέον προσδοκώμενες παραστάσεις του φετινού καλοκαιριού και του Φεστιβάλ Επιδαύρου η “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου, έχει ως θέμα την εκδίκηση της Ηλέκτρας για τον θάνατο του πατέρα της. Τα πρόσωπα του έργου, εκτός από την κεντρική ηρωίδα, κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας, είναι η Κλυταιμνήστρα, η οποία είχε δολοφονήσει τον άνδρα της Αγαμέμνονα και είχε παντρευτεί τον εξάδελφο του νεκρού Αίγισθο, ο Αίγισθος, η Χρυσόθεμις, αδελφή της Ηλέκτρας, ο Ορέστης, ο αδελφός τους, ο φίλος του Πυλάδης και ο παιδαγωγός του.

Η Ηλέκτρα αυτής της τραγωδίας είναι μια οριακή μορφή, απομακρυσμένη τόσο από τους άνδρες του έργου, ακόμη και από τους φίλους, όσο και από τις γυναίκες. Ορίζεται από τη μοναξιά, την απομόνωση και τον αποκλεισμό από τον γύρω της κόσμο, ακόμα κι από τον ίδιο τον εαυτό της. Είναι ένα πρόσωπο που κινείται στο μεταίχμιο, ανάμεσα στη γυναίκα και τον άνδρα, λειτουργώντας ως ακραία εκδήλωση του θηλυκού.

“Γραμμένη στη σκιά του Πελοποννησιακού Πολέμου, η Ηλέκτρα του Σοφοκλή είναι από τα πιο «άγρια» έργα του ποιητή. Από την πρώτη κιόλας σκηνή, της επιστροφής του μητροκτόνου Ορέστη, ως και τις επινίκιες ιαχές του Χορού στην τελευταία, αναπτύσσεται ένας διαρκής διάλογος μεταξύ σκότους και φωτός. Μια μάχη αντιθέσεων με κεντρικό θέμα τη δίκη: τη διαταραγμένη ισορροπία και την αποκατάστασή της. Αποτυπώνοντας έναν κόσμο εμφύλιου σπαραγμού, ο ποιητής μάς προσκαλεί να παρακολουθήσουμε τη λειτουργία ενός φυσικού νόμου: του νόμου της ανταπόδοσης. Ο ίδιος τοποθετείται πέρα από κάθε ηθική – δεν τον ενδιαφέρει αν η χαμένη ισορροπία θα επανέλθει με τρόπο καλό ή κακό· το θέμα είναι να επανέλθει. Η βία διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις. Όταν γίνεται μια βίαιη προσβολή της δίκης, η απάντηση θα είναι επίσης βίαιη. Το ότι το μέτρο της εκδίκησης εδώ ξεπερνά τα συνήθη όρια για μια «πολιτισμένη» κοινωνία, οδηγώντας στη μητροκτονία, επίσης δεν ενδιαφέρει. Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή κραυγάζει για ανταπόδοση, όχι για δικαιοσύνη”, μας λέει για την “Ηλέκτρα” του Σοφοκλή που θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στις 20 και 21 Ιουλίου 2018, ο σκηνοθέτης της Θάνος Παπακωνσταντίνου.

Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου είναι ένας ιδιαίτερα χαρισματικός σκηνοθέτης, αλλά και ηθοποιός, ένας αφοσιωμένος μαχητής της τέχνης. Με την “Ηλέκτρα” του αναζητά την αλήθεια στα μεγάλα φιλοσοφικά ζητήματα που ταλανίζουν την ανθρώπινη σκέψη από γενέσεως κόσμου. Σκηνοθετώντας την εισβάλλει όλο και περισσότερο στην ανθρώπινη ψυχή, αναλύοντας  και εξερευνώντας το «κενό συναισθημάτων» που κουβαλάει μέσα του διαχρονικά ο άνθρωπος. Ακτινοβόλος και ενορατικός, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου δημιουργεί θέατρο με δομή και πνεύμα, λογιοσύνη και ποιητική φλέβα. Μια ποιητική φλέβα, γερή και τολμηρή, ικανή να ανταποκρίνεται στο διαρκές δράμα μας. Αυτή είναι η πρώτη σκηνοθεσία του στην Επίδαυρο.

Η Ηλέκτρα, έργο της όψιμης περιόδου του Σοφοκλή −γράφτηκε πιθανότητα το 412 ή το 411 π.Χ.−, δραματοποιεί ένα από τα πιο ζοφερά επεισόδια του μύθου των Ατρειδών: την εκδίκηση για τον φόνο του Αγαμέμνονα που διέπραξαν η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος. Η Ηλέκτρα, κεντρική μορφή του δράματος, διατηρεί ζωντανή την ανάμνηση του φόνου του πατέρα της και παρακαλεί τους θεούς να βοηθήσουν στην τιμωρία των δολοφόνων του. Η επιστροφή του αδελφού της, του εξόριστου Ορέστη, αναπτερώνει τον πόθο της για εκδίκηση και δρομολογεί το έργο της τιμωρίας, που θα κορυφωθεί με την πράξη της μητροκτονίας. Το δράμα του Σοφοκλή εστιάζεται στο πρόσωπο της Ηλέκτρας και όχι στα ηθικά ζητήματα που επισύρει η πράξη της μητροκτονίας. Η εκδίκηση είναι συνειδητή επιλογή των ηρώων, και όχι πράξη επιβεβλημένη από τους θεούς. Το ανθρώπινο πάθος κυριαρχεί, αφήνοντας τους ήρωες εκτεθειμένους και απηχώντας το πνεύμα του ύστερου 5ου αιώνα, ο οποίος, υπό την επίδραση της σοφιστικής σκέψης, απομακρύνεται από τις βεβαιότητες και τις απλουστευτικές ερμηνείες της αρχαϊκής περιόδου.

Η Ηλέκτρα ζει στο Άργος θρηνώντας τον πατέρα της, Αγαμέμνονα, και κατηγορώντας ανοιχτά τη μητέρα της, Κλυταιμνήστρα, και τον άντρα της, Αίγισθο, για τη δολοφονία του. Η αδελφή της, η Χρυσόθεμις, συμμερίζεται τη στενοχώρια της Ηλέκτρας και εύχεται και αυτή να επιστρέψει ο αδελφός τους, ο Ορέστης, και να εκδικηθεί, αλλά φέρεται με πολύ πιο συμβατικό τρόπο αποδεχόμενη την κατάσταση, καθώς βλέπει ότι δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.

Ο Ορέστης, με σύμβουλο τον παιδαγωγό του και βοηθό τον φίλο του, Πυλάδη, επιστρέφει από τη Φωκίδα (όπου τον μεγάλωσε ο παιδαγωγός του, για να τον σώσει από τους δολοφόνους του πατέρα του) με σκοπό να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του και να πάρει τη θέση του ως Βασιλιάς. Προκειμένου να πλησιάσουν στο παλάτι χωρίς να κινδυνέψουν, εμφανίζεται πρώτα ο παιδαγωγός, για να αναγγείλει στην Κλυταιμνήστρα ότι ο Ορέστης έχασε τη ζωή του σε ιππικό αγώνα, και έπειτα ο ίδιος ο Ορέστης με τον Πυλάδη κουβαλώντας ένα αγγείο που υποτίθεται πως περιείχε τις στάχτες του Ορέστη.

Στο άκουσμα του θανάτου του αδελφού της και έχοντας χάσει πια κάθε ελπίδα η Ηλέκτρα θρηνεί τόσο σπαρακτικά, ώστε ο Ορέστης συγκινημένος από τον θρήνο της αναγκάζεται να αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα. Στη συνέχεια, μπαίνει στο σπίτι και σφάζει τη μητέρα του, την Κλυταιμνήστρα. Βγάζει το σώμα της έξω σκεπασμένο με ένα σεντόνι και όταν έρχεται ο Αίγισθος, του δείχνει το σώμα λέγοντάς του ότι είναι το σώμα του Ορέστη. Όταν αυτός το αποκαλύπτει και αντιλαμβάνεται ότι είναι το σώμα της Κλυταιμνήστρας, ο Ορέστης του λέει ότι ήλθε να εκδικηθεί και τον οδηγεί μαζί με τον Πυλάδη στο ανάκτορο για να τον σκοτώσει.

Πρόκειται για το ίδιο θέμα που πραγματεύεται ο Αισχύλος στις “Χοηφόρες” και ο Ευριπίδης στη δική του “Ηλέκτρα”, η δραματουργική όμως επεξεργασία του παραδοσιακού αυτού υλικού από τον Σοφοκλή χαρακτηρίζεται από αξιοσημείωτες διαφορές. Συγκεκριμένα, στη σοφόκλεια εκδοχή η πράξη της εκδίκησης είναι συνειδητή επιλογή του ήρωα και δεν επιβάλλεται, συμπίπτει απλώς με τον χρησμό του Απόλλωνα· επιπλέον δεν απορρέει από τον κύκλο ενοχής και τιμωρίας που ως προγονική κατάρα περνά από γενιά σε γενιά, ενώ ο προβληματισμός για τη μητροκτονία αποτελεί δευτερεύον θέμα. Στο έργο αυτό ο Σοφοκλής τοποθετεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός του τη μορφή της Ηλέκτρας και τα ακραία συναισθήματά της: το πάθος της εκδίκησης από το οποίο δονείται, την οδύνη για τον άδικο θάνατο του πατέρα και τη στέρηση του Ορέστη, αλλά και τη λύτρωση που έρχεται στο τέλος με την αποκατάσταση της τάξης στον οίκο των Ατρειδών.

Το έργο αρχίζει με την άφιξη στο παλάτι των Μυκηνών του Ορέστη, του Πυλάδη και του γέροντα Παιδαγωγού. Ο Ορέστης αναφέρεται στον χρησμό του Απόλλωνα και ανακοινώνει το σχέδιό του για την πραγματοποίηση της εκδίκησης. Εν συνεχεία, ενώ οι τρεις άνδρες εγκαταλείπουν τη σκηνή για να προσφέρουν χοές στον τάφο τον Αγαμέμνονα, εμφανίζεται η Ηλέκτρα η οποία θα παραμείνει στο εξής στη σκηνή σχεδόν αδιαλείπτως. Η θρηνητική μονωδία που εκτελεί σε λυρικούς αναπαίστους (οι ανθολογούμενοι εδώ στ. 86-120) αποσκοπεί στην παρουσίαση της δραματικής κατάστασης της ηρωίδας. Ο ατελεύτητος θρήνος, η ζωντανή ανάμνηση του φόνου, τραυματικές εικόνες από την άνομη σχέση Κλυταιμνήστρας – Αίγισθου, ο πόθος για εκδίκηση που ενσαρκώνει η επιστροφή του Ορέστη, είναι τα θέματα που θίγονται. Η μονωδία κλείνει με την επίκληση των χθονίων θεοτήτων να έρθουν αρωγοί στο έργο της εκδίκησης.

 

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Χαρά Κότσαλη
Βοηθός σκηνοθέτη Α΄: Μάριος Παναγιώτου
Βοηθός σκηνοθέτη Β΄: Βασίλης Βηλαράς
Βοηθός σκηνογράφου/ενδυματολόγου: Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου
Ερμηνεύουν: Αλεξία Καλτσίκη (Ηλέκτρα), Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα), Αλέξανδρος Μαυρόπουλος (Ορέστης), Χρήστος Λούλης (Αίγισθος), Ελένη Μολέσκη (Χρυσόθεμις), Μάριος Παναγιώτου (Πυλάδης), Νίκος Χατζόπουλος (Παιδαγωγός)
Χορός: Ασημίνα Αναστασοπούλου, Σοφία Αντωνίου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Νάντια Κατσούρα, Ελένη Κουτσιούμπα, Κλεοπάτρα Μάρκου, Μαρία Μηνά, Ιωάννα Μιχαλά, Τζωρτζίνα Παλαιοθεοδώρου, Νάνσυ Σιδέρη, Καλλιόπη Σίμου, Δανάη Τίκου

 

Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Παρασκευή 20/07 έως Σάββατο 21/07/2018 στις 21:00

Χορηγός παράστασης: Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών

Με αγγλικούς υπέρτιτλους

Περισσότερες πληροφορίες

 

O Θάνος Παπακωνσταντίνου είναι σκηνοθέτης και ηθοποιός. Πτυχιούχος της δραματικής σχολής «Εμπρός – Θέατρο Εργαστήριο» (2009) και της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ. (2007). Ιδρυτικό μέλος της ομάδας Helter Skelter Company, με την οποία παρουσίασε τις παραστάσεις Άμλετ, ο Πρίγκιπας της Δανίας του Σαίξπηρ (2011), Venison (2012), Pedestal (2013) και Colossus (2017) στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης.
Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών σκηνοθέτησε την όπερα L’Orfeo του Claudio Monteverdi σε μουσική διεύθυνση Μάρκελλου Χρυσικόπουλου (2017).
Σκηνοθέτησε και έπαιξε στη Μετατόπιση προς το Ερυθρό του Γ. Μαυριτσάκη (Φεστιβάλ Αθηνών 2014, και σε επανάληψη το 2015).
Στο Από Μηχανής Θέατρο σκηνοθέτησε τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ (2014). Ως ηθοποιός έχει συνεργαστεί με την Άντζελα Μπρούσκου στην Έντα Γκάμπλερ του Χ. Ίψεν (Μπάγκειον, 2018) και στη Μάγκντα Γκαίμπελς του Γ. Βέλτσου (Εθνικό Θέατρο, 2015). Το καλοκαίρι του 2018 θα σκηνοθετήσει την Ηλέκτρα του Σοφοκλή με το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου.

Ο Σοφοκλής γεννήθηκε γύρω στα 497/6 και πέθανε το 406 π.Χ., έζησε δηλαδή όλα τα γεγονότα του 5ου αιώνα π.Χ. Καταγόταν από αριστοκρατική και πλούσια οικογένεια της Αθήνας και έτσι είχε τη δυνατότητα πλατιάς παιδείας. Κατέλαβε τα αξιώματα του ελληνοταμία, του στρατηγού και το 413, μετά τη σικελική καταστροφή, συμμετείχε στο σώμα των προβούλων, το οποίο επρόκειτο να πάρει αποφάσεις για μια πιο αυστηρή διοίκηση της πολιτείας. Δεν έφυγε ποτέ από την Αθήνα, παρά μόνο όταν αυτό επιβαλλόταν από τα αξιώματά του. Οι πηγές τον χαρακτηρίζουν φιλαθήναιον και φιλαθηναιότατον, στοιχείο που δείχνει την αγάπη του για τη γενέτειρά του. Στο φιλικό του κύκλο ανήκαν όλα τα γνωστά ονόματα της τέχνης και της πολιτικής, μεταξύ των οποίων και ο Περικλής.

Ο Σοφοκλής έγραψε γύρω στα 120 έργα, από τα οποία σώζονται ακέραιες 7 τραγωδίες και αποσπασματικά ένα σατυρικό δράμα. Ο ποιητής εισήγαγε στην τραγωδία σημαντικές καινοτομίες: αύξησε τον αριθμό των χορευτών από 12 σε 15, οι υποκριτές έγιναν 3 και δεν αντλούσε το περιεχόμενο της τριλογίας από τον ίδιο μύθο, όπως ο Αισχύλος.

Το έργο του ποιητή διαπνέεται από τις εμπειρίες της ζωής ενός περίπου αιώνα, και μάλιστα ενός αιώνα γεμάτου από αντιφάσεις και αντιθέσεις. Η πόλη ως πολιτική μονάδα έχει πλέον εδραιωθεί. Ο Σοφοκλής, αντίθετα από τον Αισχύλο, ασχολήθηκε κυρίως με τα προβλήματα που είχαν προκύψει από τη σχέση του πολίτη ως ατόμου με την πόλη. Δεν περιορίστηκε στην απλή παράθεση τέτοιων προβλημάτων, αλλά πρότεινε και λύσεις. Στα πρώτα έργα του κυριαρχεί η διαπίστωση ότι η άνευ όρων δράση του ατόμου έχει μεν πλεονεκτήματα, όμως η συμβίωση είναι δυνατή μόνον όταν η δράση περιορίζεται. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο μέσω των νόμων της πολιτείας. Στα τελευταία έργα του κυριαρχεί η αντίληψη ότι τα προβλήματα λύνονται μόνο όταν υπάρχει διάθεση διαλόγου και συμβιβασμού. Αρνείται πάντως την τάση του αναχωρητισμού από τη δημόσια ζωή, μια τάση που άρχισε να παρουσιάζεται στην αθηναϊκή κοινωνία κυρίως μέσα από την εμπειρία του Πελοποννησιακού Πολέμου, η οποία απασχόλησε τον Ευριπίδη.

Οι σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή είναι:

Αίας (στη δεκαετία 460-50)
Αντιγόνη (μάλλον το 442)
Τραχίνιαι (μάλλον το 438)
Οιδίπους τύραννος (434 ή 432)
Ηλέκτρα (πριν από το 417)
Φιλοκτήτης (το 409)
Οιδίπους επί Κολωνώ (παρουσιάστηκε στο κοινό το 401, μετά το θάνατο του ποιητή)

  • Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουλανλή

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -