Με την ονομασία Συνωμοσία της Πυρίτιδας (Gunpowder Plot στα αγγλικά) έμεινε στην ιστορία η απόπειρα δολοφονίας του βασιλιά της Αγγλίας Ιάκωβου Α’ από μία ομάδα φανατικών Καθολικών στις 5 Νοεμβρίου του 1605 στο Λονδίνο.
Ένα φιλόδοξο σχέδιο
Η άνοδος στο θρόνο του αυταρχικού και σκληροπυρηνικού προτεστάντη βασιλιά Ιάκωβου Α’ το 1603 ανησύχησε τους Καθολικούς της Αγγλίας. Τον επόμενο χρόνο ένας δυναμικός Καθολικός, ο Ρόμπερτ Κέιτσμπι, διαπιστώνοντας ότι οι Καθολικοί κινδυνεύουν να γίνουν πολίτες δεύτερης κατηγορίας μέσα στην ίδια τους την πατρίδα, άρχισε να επεξεργάζεται ένα φιλόδοξο σχέδιο για την ανατροπή του βασιλιά. Θα ανατίναζε τη Βουλή των Λόρδων, την ώρα που ο βασιλιάς θα απηύθυνε χαιρετισμό προς το σώμα. Στη συνέχεια θα προκαλούσε λαϊκή εξέγερση και θα ανέβαζε στο θρόνο την 9χρονη κόρη του Ιάκωβου, Ελισάβετ, που ήταν Καθολική.
Στρατολόγησε αρκετά μέλη για τον σκοπό αυτό και μεταξύ αυτών τον Γκάι Φοκς, που θα αναλάμβανε το επιχειρησιακό σκέλος της συνωμοσίας, ως πρώην στρατιωτικός. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό των συνωμοτών, ο Φοκς θα τοποθετούσε βαρέλια με πυρίτιδα στο υπόγειο του Κοινοβουλίου και θα τα ανατίναζε στις 5 Νοεμβρίου του 1605, την ώρα που ο βασιλιάς θα μιλούσε στους λόρδους.
Ποιος πρόδωσε το σχέδιο
Η συνωμοσία, όμως, αποκαλύφθηκε στις 26 Οκτωβρίου 1605, όταν μια ανώνυμη επιστολή έφθασε στα χέρια του βαρόνου Μόντιγκλ. Αποστολέας της ίσως να ήταν ένας καθολικός ιερέας, στον οποίο ένας από τους συνωμότες είχε αποκαλύψει το σχέδιο κατά τη διάρκεια της εξομολόγησης. Οι αρχές άρχισαν αμέσως τις έρευνες και στις 4 Νοεμβρίου συνέλαβαν τον Φοκς στο υπόγειο της Βουλής δίπλα σε 36 βαρέλια με πυρίτιδα, ικανά να ισοπεδώσουν το κτήριο.
Μόλις έμαθαν για την αποκάλυψη του σχεδίου και τη σύλληψη του Φοκς, οι υπόλοιποι συνωμότες αναχώρησαν εσπευσμένα από το Λονδίνο. Καταδιώχθηκαν, όμως, από απόσπασμα του σερίφη του Γουόρσεστερ και ο μεν Κέιτσμπι σκοτώθηκε κατά την ανταλλαγή πυρών, ενώ οι υπόλοιποι συνελήφθησαν.
Η εκτέλεση
Οι οκτώ επιζώντες της συνωμοσίας, ανάμεσά τους και ο Φοκς, οδηγήθηκαν σε δίκη στις 27 Ιανουαρίου 1606. Την ίδια ημέρα καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού, πνιγμού ή διαμελισμού. Μετά το περιστατικό, ο Ιάκωβος έλαβε σκληρά μέτρα κατά των Καθολικών, αν και πολλοί σημαίνοντες Καθολικοί διορίσθηκαν σε σημαντικές θέσεις του κρατικού μηχανισμού.
Η Νύχτα του Γκάι Φοκς
Σε ανάμνηση της αποτυχημένης «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας», από τότε και μέχρι σήμερα διοργανώνονται λαϊκές γιορτές με την ονομασία Νύχτα του Γκάι Φοκς, με σαφές αντι-Παπικό περιεχόμενο, τουλάχιστον τα παλαιότερα χρόνια. Ήταν μια ευκαιρία για τους Άγγλους να εκφράσουν τα πατριωτικά τους συναισθήματα.
Με τον καιρό, η λέξη χρησιμοποιείτο για μια γενικότερη αναφορά σε κάποιον άνδρα, ενώ μετά τον 20ό αιώνα άρχισε να χρησιμοποιείται στον πληθυντικό για άτομα και των δύο φύλων.
Έμπνευση
Η απόπειρα του Γκάι Φοκς ενέπνευσε πολλά στιχάκια εκείνης της εποχής, όπως το εξής:
Remember, remember, the fifth of November,
The Gunpowder treason and plot!
I know of no reason, why gunpowder treason,
Should ever be forgot.
Ο Τζον Λένον στο άλμπουμ του John Lennon/Plastic Ono Band του 1970 χρησιμοποιεί ως τελευταίο στίχο το «Remember, remember, the 5th of November» στο τραγούδι με τίτλο «Remember» και αμέσως μετά τους στίχους αυτούς ακούγεται μια έκρηξη.
Η ιστορία του Γκάι Φοκς αποτέλεσε έμπνευση για το έργο «Μάκβεθ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ αλλά και για το κόμικ των Άλαν Μουρ και Ντέιβιντ Λόιντ «V for Vendetta», όπου ο κεντρικός ήρωας V, φοράει μια μάσκα του Γκάι Φοκς και σχεδιάζει ν’ ανατινάξει το κτήριο του Κοινοβουλίου στις 5 Νοεμβρίου ενός μελλοντικού Λονδίνου, επιχειρώντας να θέσει τα θεμέλια για την ανατροπή του ολοκληρωτικού καθεστώτος, του φασισμού και της τυραννίας που έχει επιβληθεί σε όλη τη χώρα.
Διασκευή του κόμικ αυτού είναι και η ομώνυμη ταινία του 2006 με τον εξαιρετικό Χιούγκο Γουίβινγκ, περνώντας εξαιρετικά μηνύματα επανάστασης και μηνύματα κατά του ολοκληρωτισμού:
«Το παρελθόν δεν μπορεί πια να σε βλάψει, εκτός κι αν το αφήσεις».
«Μια επανάσταση χωρίς χορό είναι μια επανάσταση που δεν αξίζει τον κόπο».
«Δεν υπάρχουν συμπτώσεις, συμπτώσεις είναι μόνο οι ψευδαισθήσεις».
«Μας είπε να θυμόμαστε την ιδέα, όχι τον άνθρωπο, επειδή ο άνθρωπος μπορεί και να αποτύχει. Μπορεί να πιαστεί, να σκοτωθεί και να ξεχαστεί, αλλά 400 χρόνια αργότερα, η ιδέα του ακόμα μπορεί να αλλάξει τον κόσμο».
«Δεν υπάρχουν ποτέ βεβαιότητες, μόνο ευκαιρίες».
«Πίσω από αυτή τη μάσκα υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο από μια σάρκα. Πίσω από αυτή τη μάσκα υπάρχει μια ιδέα. Και οι ιδέες είναι αλεξίσφαιρες».
«Οι άνθρωποι δεν πρέπει να φοβούνται τις κυβερνήσεις τους. Οι κυβερνήσεις πρέπει να φοβούνται τους ανθρώπους».
Στίχοι
Σε ανάμνηση της Συνωμοσίας της Πυρίτιδας, λέγονται οι παρακάτω στίχοι:
Remember, remember! The fifth of November, The Gunpowder treason and plot;
I know of no reason Why the Gunpowder treason
Should ever be forgot!
Guy Fawkes and his companions
Did the scheme contrive,
To blow the King and Parliament
All up alive.
Threescore barrels, laid below,
To prove old England’s overthrow.
But, by God’s providence, him they catch,
With a dark lantern, lighting a match!
A stick and a stake
For King James’s sake!
If you won’t give me one,
I’ll take two,
The better for me,
And the worse for you.
A rope, a rope, to hang the Pope,
A penn’orth of cheese to choke him,
A pint of beer to wash it down,
And a jolly good fire to burn him.
Holloa, boys! holloa, boys! make the bells ring!
Holloa, boys! holloa boys! God save the King!
***
Να θυμάστε, να θυμάστε!
Την 5η του Νοέμβρη,
Την προδοσία και της πυρίτιδας τη συνωμοσία
Δεν γνωρίζω λόγω κανένα
Γιατί της πυρίτιδας η προδοσία
Θα πρέπει ποτέ να ξεχαστεί!
Ο Γκάι Φωκς και οι σύντροφοί του
Σκηνοθετημένο σχέδιο έπραξαν,
To Βασιλιά και το Κοινοβούλιο ν’ ανατινάξουν
Όλοι τους ζωντανοί.
Κάτω από τα Εξήκοντα βαρέλια,
Για ν’ αποδείξει της γηραιάς Αγγλίας την ανατροπή.
Έχοντας την πρόνοια του Θεού, μόλις που τον πιάνουν,
Με ένα σκούρο φανάρι που φώτιζε σαν σπίρτο!
Μια βέργα και ένα ποσοστό συμμετοχής
Για χάρη του βασιλιά Ιακώβου!
Αν μια δεν μου δώσεις,
Εγώ θα πάρω δύο,
Την καλύτερη για μένα,
Και το χειρότερο για σας.
Ένα σχοινί, ένα σχοινί, τον Πάπα να κρεμάσει,
Μια δεκάρα του τυριού αξίζει να τον πνίξει,
Μια πίντα μπίρα για να το ξεπλύνει,
Και μια πολύ καλή φωτιά για να τον κάψει.
Κραυγάστε, αγόρια! Κραυγάστε, αγόρια! κάντε τις καμπάνες να χτυπήσουν!
Κραυγάστε, αγόρια! Κραυγάστε, αγόρια! Ο Θεός σώζει το βασιλιά!
