Η ιστορικής σημασίας επιστολή του Αµερικανού Προέδρου Τζόνσον στον Τούρκο Πρωθυπουργό το 1964

Ξεχωριστό ιστορικό ενδιαφέρον έχει η ταραγ­µένη περίοδος του 1964 σχετικά µε το Κυπρι­ακό. Ό,τι δεν έγινε το 1964, έγινε µια δεκα­ετία αργότερα, µετά την εγκληµατική – προ­δοτική πολιτική της ελληνικής χούντας. Ωστόσο, τα γεγονότα εκείνης της περιόδου έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φωτίζουν τις εξελίξεις του Κυπριακού εκείνη την περίοδο. Έπειτα από τρία χρόνια εύθραυστης ειρήνης µετα­ξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, άρχισαν εκ νέου νέα σοβαρά επεισόδια, τα οποία θύµιζαν τις µέρες του απελευθερωτικού αγώνα 1955-1959. Η αφορµή για τον νέο κύκλο εχθροπραξιών δόθηκε στις 21 Δεκεµβρίου, όταν οµάδα παρακρατικών Ελληνοκυπρίων συνεπλάκησαν στη Λευκωσία µε Τουρκοκυπρίους.

Το αποτέλεσµα ήταν να σκοτω­θούν δύο Τουρκοκύπριοι και µε αφορµή αυτό το επεισόδιο να ξεκινήσει ένα γαϊτανάκι εκτροπών µε αποτέλεσµα να φτάσουµε στο σηµείο η Άγκυ­ρα, διά του προέδρου Ινονού, να διατάξει εισβολή στις 4 Ιουνίου.

Οι εξελίξεις αυτές ενεργοποίησαν άµεσα τα αµερικανικά αντανακλαστικά, κι έτσι µε­τά την αστραπιαία επέµβαση διά του Αµερικανού πρεσβευτή στην Άγκυρα αναβλήθηκε για ένα εικο­σιτετράωρο η εισβολή.

Αποτέλεσµα εκείνων των δραµατικών στιγµών υπήρξε η παρακάτω ιστορική επιστολή του Αµερικανού προέδρου Τζόνσον, την οποία δηµοσιεύουµε, η οποία επανέφερε στην τά­ξη τον Τούρκο πρόεδρο.

Επιστολή του προέδρου Τζόνσον προς τον πρωθυπουργό Ινονού, 5 Ιουνίου 1964

Αγαπητέ κύριε πρωθυπουργέ,
Είµαι άκρως ανήσυχος λόγω των πληροφοριών που έλαβα µέσω του πρεσβευτή Hare σχετικά µε τις προθέσεις τις δικές σας και του υπουργού σας επί των εξωτερικών, ότι η τουρκική κυβέρνηση εξε­τάζει το ενδεχόµενο στρατιωτικής επέµβασης για την κατάληψη ενός τµήµατος της Κύπρου. Θέλω να τονίσω µε έµφαση και µε όλη τη φιλία και ειλικρί­νεια πως θεωρώ ότι µια τέτοια δράση, βεβαρηµένη µε τόσο εκτεταµένες συνέπειες, είναι συµβατή µε την υποχρέωση της κυβέρνησής σας να µας συµβουλεύεστε εκ των προτέρων. Ο πρεσβευτής Hare µας γνωστοποίησε ότι αναβάλατε την απόφασή σας για µερικές ώρες έως ότου λάβετε γνώση των απόψεών µου. Σας θέτω προσωπικά το ερώτηµα, εάν πιστεύετε ότι πράγµατι αρµόζει στην κυβέρνη­σή σας να παρουσιάζει µια µονοµερή απόφαση µε τέτοιες επιπτώσεις σε έναν σύµµαχο, ο οποίος επί τόσα χρόνια έχει δείξει τόσο σταθερή υποστήριξη έναντι της Τουρκίας, όπως οι Ηνωµένες Πολιτεί­ες. Γι’ αυτό, πρωτίστως, πρέπει να σας προτρέψω εντόνως να δεχθείτε την ευθύνη µιας πλήρους δι­αβουλεύσεως µε τις Ηνωµένες Πολιτείες, προτού αναληφθεί οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια.

Έχω την εντύπωση ότι πιστεύετε πως µια τέτοι­ας φύσεως επέµβαση της Τουρκίας απορρέει από τις πρόνοιες της Συνθήκης Εγγυήσεως του 1960. Ωστόσο, πρέπει να επιστήσω την προσοχή σας, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, στο ότι η προτεινο­µένη επέµβαση της Τουρκίας θα γίνει µε σκοπό να επιτευχθεί ένα είδος διχοτόµησης της νήσου, µια λύση η οποία αποκλείεται ρητά από τη Συνθήκη Εγγυήσεως. Επιπλέον δε, η Συνθήκη αυτή απαιτεί διαβουλεύσεις µεταξύ των εγγυητριών δυνάµεων. Η άποψη των Ηνωµένων Πολιτειών είναι ότι οι δια­βουλεύσεις στην προκειµένη περίπτωση υπό κα­µία έννοια δεν έχουν εξαντληθεί και γι’ αυτό τον λόγο η επιφύλαξη του δικαιώµατος της µονοµε­ρούς ενέργειας δεν είναι ακόµη εφαρµόσιµη.

Κύριε πρωθυπουργέ, πρέπει επίσης να επιστή­σω την προσοχή σας στις υποχρεώσεις σας απέ­ναντι στο ΝΑΤΟ. Δεν πρέπει να έχετε καµία αµφι­βολία ότι µια τουρκική επέµβαση στην Κύπρο θα οδηγούσε σε εχθροπραξίες µεταξύ των τουρκι­κών και ελληνικών ενόπλων δυνάµεων. Ο υπουρ­γός των εξωτερικών Rusk δήλωσε κατά την πρό­σφατη σύνοδο των υπουργών του ΝΑΤΟ στη Χάγη ότι ένας πόλεµος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας εί­ναι «κυριολεκτικά αδιανόητος». Εισδοχή στο ΝΑ­ΤΟ κατά κυριολεξία σηµαίνει ότι τα µέλη του δεν µπορούν να διεξάγουν πόλεµο µεταξύ τους. Η Γερ­µανία και η Γαλλία έθαψαν εχθρότητα και αντιπα­λότητα αιώνων, όταν έγιναν σύµµαχοι στο ΝΑΤΟ, και δεν µπορούµε να περιµένουµε τίποτα λιγότε­ρο από την Ελλάδα και την Τουρκία. Επιπλέον, µια στρατιωτική επέµβαση της Τουρκίας στην Κύπρο θα µπορούσε να προκαλέσει ευθεία ανάµειξη της Σοβιετικής Ένωσης. Ελπίζω να κατανοείτε ότι οι εταίροι σας στο ΝΑΤΟ δεν θα έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν την υποχρέωση να προστατεύσουν την Τουρκία κατά της Σοβιετικής Ένωσης, εάν η Τουρκία προχωρήσει σε ενέργειες που θα έχουν σαν αποτέλεσµα την επέµβαση των Σοβιετικών χωρίς την πλήρη συναίνεση και κατανόηση των συµµάχων της στο ΝΑΤΟ.

Επιπλέον κ. πρωθυπουργέ, ανησυχώ για τις υποχρεώσεις της Τουρκίας ως µέλους των Ηνωµέ­νων Εθνών. Τα Ηνωµένα Έθνη έχουν εγκαταστήσει στρατιωτικές ειρηνευτικές δυνάµεις στο νησί. Η αποστολή τους ήταν δύσκολη, όμως τις τελευταίες εβδομάδες υπήρξε πρόοδος στον περιορισμό των βίαιων επεισοδίων στο νησί. Ο Μεσολαβητής του ΟΗΕ δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα το έργο του. Δεν αμφιβάλλω ότι το σύνολο των μελών των Ηνωμέ­νων Εθνών θα αντιδράσει έντονα σε μια μονομερή ενέργεια της Τουρκίας που θα αντιτίθεται στις προ­σπάθειες των Ηνωμένων Εθνών, καταστρέφοντας κάθε προοπτική των Ηνωμένων Εθνών να βοηθή­σουν στην εξεύρεση ενός λογικού και ειρηνικού δι­ακανονισμού του δύσκολου αυτού προβλήματος.

Επίσης, επιθυμώ κ. πρωθυπουργέ να επιστήσω την προσοχή σας στη διμερή συμφωνία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Τουρκίας στον τομέα της στρατιωτικής βοήθειας. Σύμφωνα με το Άρθρο IV του Συμφώνου με την Τουρκία του Ιουλίου 1947, η κυβέρνησή σας υποχρεούται να ζητήσει τη συ­γκατάθεση των Ηνωμένων Πολιτειών για τη χρησι­μοποίηση της στρατιωτικής βοήθειάς της για σκο­πούς άλλους απ’ αυτούς για τους οποίους χορηγή­θηκε. Η κυβέρνησή σας, σε πολλές περιπτώσεις, έδειξε πλήρη κατανόηση αυτού του όρου. Πρέπει να σας τονίσω με πλήρη ειλικρίνεια ότι υπό τις παρούσες συνθήκες οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στη χρησιμοποίηση οποιουδήποτε στρατιωτικού εξοπλισμού προε­λεύσεως Ηνωμένων Πολιτειών για μια στρατιωτι­κή επέμβαση στην Κύπρο.

Εξετάζοντας τα πρακτικά αποτελέσματα της σχεδιαζόμενης τουρκικής ενέργειας, είμαι υπο­χρεωμένος να επιστήσω την προσοχή σας, κατά τον πλέον φιλικό τρόπο, στο γεγονός ότι μια τέ­τοια τουρκική κίνηση μπορεί να οδηγήσει στη σφαγή δεκάδων χιλιάδων Τουρκοκυπρίων της Κύ­πρου. Μια τέτοια ενέργεια εκ μέρους σας θα προκαλέσει βίαιες αντιδράσεις χωρίς να υπάρχει δυ­νατότητα πρόληψης της καταστροφής αυτών που επιχειρείται να προστατεύσετε. Η παρουσία των δυνάμεων του ΟΗΕ δεν μπορεί να εμποδίσει μια τέτοια καταστροφή.

Ίσως να θεωρήσετε ότι αυτά που είπα είναι υπέρ το δέον αυστηρά και ότι υπό τις παρούσες συνθήκες αδιαφορούμε για τα τουρκικά συμφέ­ροντα στην Κύπρο. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω όμως ότι αυτό δεν συμβαίνει. Καταβάλαμε προ­σπάθειες, τόσο δημοσίως όσο και ιδιωτικώς, για να διασφαλίσουμε τους Τουρκοκυπρίους επιμένοντας ότι η τελική λύση του Κυπριακού Προβλήμα­τος πρέπει να βασίζεται στην αλληλοκατανόηση των άμεσα ενδιαφερόμενων πλευρών. Ίσως στην Άγκυρα να αισθάνεστε ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν αρκετά δραστήριες προς την πλευρά σας. Ασφαλώς όμως γνωρίζετε ότι η πολιτική μας προκάλεσε έντονες αρνητικές αντιδράσεις στην Αθήνα (όπου υπήρ­ξαν διαδηλώσεις εναντίον μας) και οδήγησε στη βασική αποξένωση μεταξύ των Ηνωμένων Πολι­τειών και του Αρχιεπισκόπου Μακάριου.

Όπως ανέφερα και στον υπουργό Εξωτερικών σας, κατά τη συζήτησή μας, μόλις πριν από με­ρικές εβδομάδες, δίνουμε υψίστη σημασία στις σχέσεις μας με την Τουρκία. Σας θεωρούμε μεγά­λο σύμμαχο με κοινά θεμελιώδη συμφέροντα. Η ασφάλεια και ευημερία σας ανησυχούν πολύ τον αμερικανικό λαό και έχουμε εκφράσει αυτή την ανησυχία μας με τον πρακτικότερο τρόπο. Εσείς και εμείς πολεμήσαμε από κοινού αντιστεκόμενοι στις φιλοδοξίες της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης. Αυτή η αλληλεγγύη είχε μεγάλη σημασία για μας και ελπίζω το ίδιο να σημαίνει και για την κυβέρνηση και τον λαό σας. Δεν έχουμε καμία πρόθεση να υποστηρίξουμε μια οποιαδή­ποτε λύση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Δεν κατορθώσα­με να βρούμε κάποια τελική λύση, διότι αυτό, ομολογουμένως, αποτελεί ένα από τα πιο περίπλοκα προβλήματα της γης. Θα ήθελα όμως να σας δια­βεβαιώσω ότι ενδιαφερόμαστε απολύτως για τα συμφέροντα της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων και θα εξακολουθήσουμε να το πράττουμε.

Εν κατακλείδι, κ. πρωθυπουργέ, πρέπει να σας πω ότι ανακινήσατε το μέγιστο ζήτημα πολέμου και ειρήνης. Το θέμα αυτό εκτείνεται πολύ πιο πέρα από τις διμερείς σχέσεις Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών, διότι όχι μόνον περικλείει (τον κίνδυνο) πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αλλά και διότι μπορεί να προκληθούν ευρύτερες εχθροπραξίες λόγω των απρόβλεπτων συνεπειών που θα προκαλούσε μια μονομερής ενέργεια στην Κύπρο. Εσείς έχετε τις ευθύνες σας ως επικεφαλής της κυβέρνησης της Τουρκίας και εγώ επίσης τις δικές μου ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Γι’ αυτό λοιπόν πρέπει να σας πληροφορήσω με όλη τη βαθύτατη φιλία μου ότι, εφόσον δεν μπορώ να έχω τη διαβεβαίωση ότι δεν θα αναλάβετε καμία τέτοια δράση χωρίς προηγούμενη πλήρη συνεννόηση μαζί μας, δεν μπορώ να δεχθώ την απαίτηση που εκφράσατε προς τον πρεσβευτή Hare περί εχεμύθειας και πρέπει αμέσως να ζητήσω την έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου του ΝΑΤΟ και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Θα ευχόμουν να ήταν δυνατή μια προσωπική μας συζήτηση επί της καταστάσεως. Δυστυχώς, όμως, λόγω των ειδικών συνθηκών της παρούσας συνταγματικής μας θέσης δεν μπορώ να απομακρυνθώ από τις ΗΠΑ. Θα ήταν ένα καλοδεχούμενο γεγονός, εάν μπορούσατε να έρθετε εσείς για μια διεξοδική συζήτηση. Αισθάνομαι πως εσείς και εγώ έχουμε πολύ βαριά ευθύνη για τη γενική ειρήνη και για τις δυνατότητες μιας ορθολογικής και ειρηνικής λύσης του Κυπριακού Προβλήματος. Γι’ αυτό σας ζητώ να αναβάλετε κάθε απόφαση, την οποία εσείς και οι συνάδελφοί σας μπορεί να έχετε κατά νου, έως ότου εσείς και εγώ θα έχουμε την πληρέστερη και ειλικρινέστερη διαβούλευση.

Ειλικρινά Lyndon B. Johnson

• Πηγή: Ποντίκι (ΕΔΩ)
• Αρχική εικόνα: Ψηφιδωτά Πάφου