Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
«Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Τη στιγμή που αποφασίζεις πως η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει τον κόπο να τη ζήσεις, απαντάς στο βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας. Τα υπόλοιπα, εάν ο κόσμος έχει τρεις διαστάσεις, εάν το πνεύμα διαιρείται σε εννιά ή δώδεκα κατηγορίες, ακολουθούν. Είναι παιχνίδια· αρχικά πρέπει να απαντήσουμε». Ο μύθος του Σίσυφου, Αλμπέρ Καμύ
Τα αδέλφια σου ίσως είναι τα μόνα πρόσωπα που ξέρουν πότε είσαι ατελής και είναι πάντα εκεί για σένα. Η σχέση αυτή δεν αντιγράφεται με κανέναν τρόπο. Μπορεί οι άνθρωποι να έχουν εξελίξει τις αδελφικές τους σχέσεις με κάθε τρόπο, όμως οι ρίζες αυτών των σχέσεων υπάρχουν όχι μόνο στους πρωτόγονους προγόνους μας αλλά και στα ζώα. Λένε πως τα αγόρια που μεγαλώνουν με αδελφές είναι πιο ευαίσθητα και έχουν μάθει να ακούν περισσότερο. Πιθανόν γι’ αυτό το λόγο ο Σταύρος Ζουμπουλάκης αποτελεί μια τέτοια περίπτωση, ενός ανθρώπου με ψυχική και πνευματική λεπτότητα, ενός ανθρώπου με τη δύναμη της ευαισθησίας.
Του Μαξίμου του Ομολογητή
Στις 13 Αυγούστου 2012 τα ξημερώματα, την ημέρα που τιμάται η μνήμη του Μαξίμου του Ομολογητή, ξεψύχησε, ταλαιπωρημένη από τον καρκίνο, την επιληψία και τα βάσανα μιας ζωής, η Γιούλα Ζουμπουλάκη. Την επόμενη μέρα, παραμονή της γιορτής της, κηδεύτηκε και θάφτηκε. Αμέσως μετά τη δεκαπενταυγουστιάτικη ταφή, ο αδελφός της Σταύρος ξεκίνησε τη συγγραφή ενός βιβλίου γι’ αυτήν. Θα δει το φως της δημοσιότητας τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Το βιβλίο, «Η αδερφή μου», ένα έργο φιλοσοφικό, οικείο και άμεσο, πραγματεύεται με ιδιαίτερο τρόπο την αδελφική αγάπη αλλά μας μιλά και για τις αλήθειες του ασυνείδητου και την παρορμητική φύση του ανθρώπου.
Ο αδελφικός δεσμός
Το παρακολουθήσαμε ως παράσταση στην Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου, σε σκηνοθεσία Περικλή Μουστάκη, με τη Δώρα Στυλιανέση σε μια υποβλητική ερμηνεία και πλάι της ως μια συντροφική παρουσία τον Δημήτρη Σιγανό. Μια παράσταση που πραγματικά μπορεί να ριζώσει με τρόπο αινιγματικό και βαθύ μέσα σου καθώς παρακολουθείς αυτό το περίπλοκο ιερατικό παιχνίδι, γεμάτο διορατικότητα και αδελφική τρυφερότητα, αδυναμία και αγάπη.
Η σχέση ανάμεσα σε αδελφό και αδελφή δεν είναι μόνο ό,τι ωραιότερο και καθαρότερο κατέχουν κάποιοι άνθρωποι στη ζωή τους, αλλά και από μια γενικότερη θεώρηση των πραγμάτων, το μοναδικό πράγμα που προσφέρει μια φυσική σταθερότητα. Ένας δεσμός απαλλαγμένος από τη θολή ταραχή που εμφανίζεται απρόσμενα από τα σκοτεινά βάθη της ψυχής και συνηθίζει να σκιάζει τις επαφές ανάμεσα σε γυναίκες και άνδρες.
Περί τραγωδίας
Η παράσταση του Περικλή Μουστάκη έχει ψυχή τραγωδίας. Η ασθένεια βρίσκεται πολύ κοντά στη σκέψη του αναπόφευκτου και το θέατρο στο να αντικατοπτρίζει τη ματαιότητα και την απόλυτη κατάληξη του ανθρωπίνου είδους. Αυτή η συσχέτιση οδηγεί σ’ αυτό το είδος κάθαρσης που θεωρείτο ο κύριος σκοπός στην αρχαία τραγωδία. Γιατί ο πόνος είναι μια δυστυχία πολύ παλιά, που σχετίζεται με την αρχαία τραγωδία. Εκεί που ο κορυφαίος του Χορού περιγράφει όλες τις οδύνες, τα βάσανα, τα τραύματα και τις αγωνίες του ανθρώπου και από κάτω το κοινό εσωτερικά συνομιλεί με αυτά τα συναισθήματα και ταυτίζεται με τις ιδέες.
Μια μορφή λύτρωσης
Εκείνη του έμαθε την αγάπη. Την ανάγκη της συμπόνιας. Τα δεινά της του δίδαξαν πώς φαίνονται τα πάθη από τη σκοπιά της αιώνιας ζωής. Να πορεύεται μέσα στη χαρά, παρά τα εμπόδια και τα βάσανα. Η αρρώστια της και η μεταξύ τους σχέση καθόρισαν τον τρόπο του να βλέπει τα πράγματα.
Η ανημπόρια ενός δικού σου ανθρώπου σε φέρνει σε επαφή με το νόημα της ζωής, του Θεού, της σχέσης με τους άλλους ή της ευδαιμονίας. Το βιβλίο που έγραψε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης για την αδελφή του και το οδοιπορικό της ασθένειάς της ήταν μια μορφή ψυχοθεραπείας, μια μορφή λύτρωσης και η συγγραφή του ήταν για να αποκαταστήσει μια μεταφυσική αδικία. Κυρίως επειδή επιθυμούσε να διασώσει το όνομά της. Γιούλα Ζουμπουλάκη. Όπως λέει ο ίδιος, αυτό που του λείπει περισσότερο απ’ όλα είναι η φωνή της, η φωνή της να τον καλεί και να λέει το όνομά του.
Ο συγγραφέας δεν ανήκει σ’ εκείνους που πιστεύουν στη μεταφυσική του πόνου και στην εξαγνιστική λειτουργία του. Είναι μεγάλη αλήθεια όμως πως όποιος δεν έχει πονέσει στη ζωή του γίνεται μοιραία ένας ρηχός και λίγο έως πολύ ανόητος άνθρωπος. Παρόμοια όποιος δεν έχει γευτεί τη χαρά είναι ένας ελλειμματικός άνθρωπος, που μπορεί εύκολα να γίνει φθονερός, χαιρέκακος και μνησίκακος.
“Όποιος έχει αγόγγυστα σκατοσκουπίσει άρρωστο είναι μείζων όλων των τιτάνων της θεολογίας. Γνώρισα στη ζωή μου σπουδαίους ανθρώπους, συγγραφείς, φιλοσόφους, επιστήμονες, ορισμένοι – οι λιγότεροι – μου έγιναν συμπαθείς, περνάω καλά στη συντροφιά τους. Ξέρω να αξιολογώ τα έργα τους και να τα τιμώ όταν αξίζουν, η ηθική όμως εκτίμησή μου πηγαίνει μόνο, αποκλειστικά και μόνο, σε όσους στάθηκαν δίπλα σε βαριά και ανίατα άρρωστους και τους φρόντισαν δίχως κανένα γογγυσμό, με αγάπη και αφοσίωση”. [Απόσπασμα από το βιβλίο, σ. 61]
Η Γιούλα
Η αδελφή του Σταύρου Ζουμπουλάκη, η Γιούλα, ήταν ο άνθρωπος που αγάπησε περισσότερο στη ζωή του. Και η ασθένειά της, η επιληψία, μετέτρεψε την αδελφική του σχέση σε πεπρωμένο· ένα πεπρωμένο που χάρη στην ικανή του γραφή μετατράπηκε σε απόσταγμα εβδομήντα σελίδων. Σ’ αυτό συμπυκνώνονται όσα έζησε και φιλοσόφησε, όσα κράτησε και διδάχτηκε. Ο συγγραφέας μιλάει για τη διχασμένη ζωή του πονεμένου: ενεργείς σαν κανονικός άνθρωπος, αλλά βρίσκεσαι αλλού. Μόνο με τους ομοιοπαθείς είσαι αληθινός και λες ό,τι πραγματικά θέλεις να πεις. «Άλλος ψυχομαχάει κι άλλος καυλομαχάει», έλεγε ο πατέρας του, και ο γιος τώρα συνοψίζει σε αυτή την παροιμία την άποψή του για τη ζωή – κι αυτή είναι μια από τις ειλικρινείς εξομολογήσεις ενός βαθύτατα πνευματικού ανθρώπου.
Το βιωματικό αυτό αφήγημα αφορά την επιληψία της Γιούλας Ζουμπουλάκη, τη νόσο που σφράγισε τη ζωή της και, με έναν άλλο τρόπο, και τη ζωή του Σταύρου Ζουμπουλάκη, ο οποίος θέλησε να μας μιλήσει για τον πόνο, τη χαρά, την πίστη, την αλληλεγγύη και πάνω από όλα για την καλοσύνη και την αγάπη. Ένα κείμενο παρηγορητικό, εξαγνιστικό, που σκηνοθέτησε μυσταγωγικά ο Περικλής Μουστάκης στον ατμοσφαιρικό χώρο της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου, στο Σύνταγμα.
Ο συγγραφέας μάς χαρίζει ένα άκρως εξομολογητικό και βαθιά προσωπικό αφήγημα, το οποίο μέσα από συνομιλίες με τη Βέιλ, τον Λεβινάς και τον Καμύ, φτάνει σε μας ως ένα μείζον θεολογικό σχόλιο, μια υπαρξιακή και ταυτόχρονα οικουμενική διερώτηση πάνω στο ζήτημα της αγάπης, της πίστης, αλλά και της αρρώστιας.
Η αφοπλιστική, εξομολογητική απλότητα της αφήγησης του Σταύρου Ζουμπουλάκη, τρυπάει σαν βέλος το κέντρο της καρδιάς και προκαλεί εσωτερικό ρίγος, οδηγώντας τελικά στη λύτρωση.
«Αυτοί που είναι δυστυχισμένοι έχουν μόνο μια ανάγκη σ’ αυτόν τον κόσμο: ανθρώπους που θα τους δώσουν την αμέριστη προσοχή τους». Σιμόν Βέιλ, φιλόσοφος
Η παράσταση
Αριστοτεχνικά συγκροτημένο έργο, από όλες τις καλλιτεχνικές πλευρές του, σύλληψης, σκηνοθεσίας, μουσικής επένδυσης, ερμηνείας και αισθητικής. Εξαιρετική, λιτή και αρμονική η διαμόρφωση του σκηνικού χώρου και το αιθέριο, εκπληκτικής έμπνευσης κοστούμι της Νίκης Ψυχογιού.
Ελεγειακή η μουσική της Φραγκίσκης Μουστάκη.
Άψογος ο Δημήτρης Σιγανός ως συμπαραστάτης της αφηγήτριας – πρωταγωνίστριας.
Παράσταση με έντονο συμβολισμό και συναισθηματισμό που διευρύνει τη συναισθηματική μας νοημοσύνη. Μια εξομολόγηση η οποία κάνει τέχνη το λυγμό και την αισθαντικότητα του θεραπευτή που προσπαθεί να ανακουφίσει τις πληγές των ανθρώπων.
Η Δώρα Στυλιανέση είχε μια αναπάντεχη μαγεία και ιερατικότητα. Δεν το φαντάζεσαι ότι μπορεί κάποιος να φτάσει σε τέτοιο επίπεδο εκφραστικότητας. Ανεξάντλητη, παράφορη, σε μια ερμηνεία που διαπερνά το φράγμα του χρόνου. Μας δίνει μια εξομολόγηση τόσο διάφανη σε κατανόηση, που μοιάζει άγγελος τυλιγμένος στις λευκές φτερούγες του. Η παρουσία της είχε χαρά, χρώματα, φως, πολύ φως, εγκαρτέρηση, εσωτερική μοναξιά, και το φυσικό και ψυχολογικό άλγος της απώλειας σ’ όλο του το μεγαλείο. Σαν πεταλούδα που πετά προς τη φλόγα. Γεμάτη πνοή και ποιητικότητα, ο άλλος άνθρωπος, ο αγαπημένος, εκείνος που παρηγορεί στον πόνο για τον θρήνο των ζωντανών, για το αγκάθι που χώθηκε στη σάρκα. Γίνεται με κάθε πόρο του σώματός της εκείνη που αναλαμβάνει να κουβαλήσει πάνω της την ευθύνη ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Από την άλλη ο ανεκτίμητος θεατράνθρωπος Περικλής Μουστάκης, που μας τιμά με τις σκηνοθεσίες του, μάς μεταφέρει ιστορίες που πρέπει να ειπωθούν και να διαδοθούν ώστε όλοι εμείς να παραμείνουμε πλήρως ανθρώπινοι. Γιατί μόνο η επαφή με την τέχνη επουλώνει τις πληγές της απουσίας.
Γι’ αυτή την παράσταση δεν μπορείς να γράψεις κριτική, διότι κριτική δεν υπάρχει μπροστά στην αληθινή, μεγάλη και μόνη Κρίση.
Συντελεστές
Κείμενο: Σταύρος Ζουμπουλάκης
Σκηνοθεσία: Περικλής Μουστάκης
Επιμέλεια σκηνικού χώρου-κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Μουσική: Φραγκίσκη Μουστάκη
Βοηθός σκηνοθέτη: Δημήτρης Σιγανός
Φωτογραφία: Σοφία Μανόλη
Ερμηνεύουν: Δώρα Στυλιανέση
Δημήτρης Σιγανός
-Φωτογραφίες: Γιάννης Πρίφτης
Απόσπασμα του βιβλίου
«Η αδερφή μου, η αρρώστια της και η σχέση μου μαζί της καθόρισαν τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα, που κρίνω, ιεραρχώ, αξιολογώ.
Ο Καμύ μας είπε ότι το κυριότερο, το μόνο, φιλοσοφικό ζήτημα είναι το ζήτημα της αυτοκτονίας, γιατί θέτει το ερώτημα της αξίας ή της απαξίας της ζωής.
Η ιστορία της αδερφής μου με οδήγησε από τα εφηβικά μου χρόνια να θεωρώ ότι το κύριο φιλοσοφικό ερώτημα είναι η αρρώστια. Η αρρώστια θέτει, με τον οξύτερο τρόπο, το ζήτημα του νοήματος της ζωής, του Θεού, της σχέσης με τους άλλους, της ευδαιμονίας, της χαράς. Δεν πιστεύω διόλου σε όλη αυτή τη μεταφυσική του πόνου ούτε στην εξαγνιστική λειτουργία του, πιστεύω μόνο ότι όποιος δεν έχει πονέσει θα γίνει μοιραία ένας ρηχός και λίγο ως πολύ ανόητος άνθρωπος. Αλλά πάλι όποιος δεν έχει γευτεί τη χαρά είναι ένας άρρωστος άνθρωπος, που μπορεί εύκολα να γίνει φθονερός, χαιρέκακος και μνησίκακος. Αυτά τα εγκώμια του πόνου τα κάνουν άνθρωποι που μάλλον δεν έχουν πονέσει όσο λένε. Η αρρώστια, η δική σου και των άλλων, σε οδηγεί να εκτιμάς την αξία των πιο κοινών και καθημερινών πραγμάτων της ζωής και ταυτόχρονα να σχετικοποιείς, χωρίς να μηδενίζεις, τη σημασία άλλων, που θεωρούνται σημαντικά». Σταύρος Ζουμπουλάκης
- Το βιβλίο ‘Η αδερφή μου’ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις “Πόλις”.
Βιογραφικό Σταύρου Ζουμπουλάκη
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (1953) είναι Έλληνας φιλόλογος και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Συκιά Λακωνίας και ήταν γιος του ιερέα Κωνσταντίνου Ζουμπουλάκη. Μεγάλωσε στην Αθήνα και φοίτησε στη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εν συνεχεία εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου σπούδασε φιλοσοφία. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα εργάστηκε ως δάσκαλος στη μέση εκπαίδευση.
Έχει συγγράψει πλήθος έργων μυθιστορηματικού, πολιτικού, φιλολογικού και θεολογικού περιεχομένου ενώ αρθρογραφεί τακτικά στον ημερήσιο τύπο. Το 2016 για το έργο του με τίτλο «Υπό το φως του μυθιστορήματος» τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο δοκιμίου κριτικής ενώ το 2017 τιμήθηκε με το βραβείο του Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών για το έργο του «Ο στεναγμός των πενήτων, δοκίμια για τον Παπαδιαμάντη».
Διετέλεσε διευθυντής του περιοδικού “Νέα Εστία” (1998 – 2012) ενώ σήμερα είναι πρόεδρος του βιβλικού ιδρύματος “Άρτος Ζωής” καθώς και πρόεδρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το 2015 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Είναι παντρεμένος και έχει αποκτήσει τέσσερα παιδιά.
Πληροφορίες
Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Παύλου
Φιλελλήνων 27, Σύνταγμα
Πρεμιέρα 19 Δεκεμβρίου 2019
Παραστάσεις
19, 20, 27, 28 Δεκεμβρίου
3, 4, 9, 10, 16, 17, 23, 24, 30, 31 Ιανουαρίου 2020
6, 17 Φεβρουαρίου
Εισιτήρια 14 € γενική είσοδος, 10 € φοιτητικό – ανέργων, 8 € ΑΜΕΑ
Ώρα Έναρξης: 21.00
