Ο Χένρυ Ντέηβιντ Θορώ, ένας από τους σημαντικότερους οραματιστές της Αμερικής του 19ου αιώνα, ελεύθερο πνεύμα και βαθύς γνώστης της φιλοσοφίας της ζωής, έζησε για δύο χρόνια (1845-1847) στην περιοχή Walden Po στις όχθες της λίμνης Ουώλντεν, σε μια αρμονική διαδικασία αναζήτησης της ταυτότητας μέσα στην αδιάσπαστη ενότητα της φύσης, με εκείνη τη μοναδική αίσθηση που αγκαλιάζει το σύμπαν, εκφράζοντας την αδιαχώριστη σύνδεση του εγώ με τον εξωτερικό κόσμο. Στο “Ουώλντεν” το οποίο εξέδωσε το 1854 περιγράφει τη μύησή του στις υψηλές αποχρώσεις της πνευματικής ηδονής ξαναβιώνοντας την αρχική ενότητα του κόσμου. Εκείνης της πνευματικής ηδονής της ανύψωσης του ανθρώπου που δεν έχει να κάνει με τη συνήθη κακοποιό διάθεση για ζωή.
* “Η βραδιά είναι εξαίσια και όλο μου το σώμα με όλα τα αισθητήρια όργανα απορροφάει χαρά με τον κάθε πόρο.
Γυρίζω μέσα στη φύση με μια παράξενη ελευθερία και είμαι ένα κομμάτι της. Περπατώ στην όχθη της λίμνης, πάνω στις πέτρες, ντυμένος μονάχα με το πουκάμισο. Είναι συννεφιά, φυσάει αέρας και κάνει ψύχρα και τίποτα δε βλέπω το εξαιρετικό που να με τραβάει ιδιαίτερα. Όμως νιώθω όλα τα στοιχεία της φύσης να είναι φίλοι μου όπως ποτέ άλλοτε. Οι βάτραχοι φωνάζουνε δυνατά, αναγγέλλοντας πως έρχεται η νύχτα, και από μακριά ακούονται τα νυχτοπούλια. Το σκούξιμό τους το φέρνει ο αέρας που ρυτιδώνει τα νερά της λίμνης. Η συμπάθεια που νιώθω για τα φύλλα των δέντρων μου κόβει σχεδόν την αναπνοή. Όμως, όπως τα νερά της λίμνης, έτσι κι η δική μου γαλήνη είναι ρυτιδωμένη, όχι ταραγμένη. Αυτά τα μικρά κυματάκια που σηκώνει ο αέρας είναι τόσο μακριά από την τρικυμία, όσο και η λεία επιφάνεια της λίμνης που καθρεφτίζει τα πάντα. Αν και έχει πια σκοτεινιάσει, ο αέρας ακόμα φυσάει και μουγκρίζει στο δάσος, τα κύματα ακόμα τρέχουν το ένα πίσω απ’ το άλλο, και μερικά πλάσματα νανουρίζουν τα άλλα με το τραγούδι τους. Η ανάπαυση δεν είναι ποτέ απόλυτη. Τα άγρια ζώα δεν αναπαύονται τώρα. Ζητούνε την τροφή τους. Η αλεπού, το κουνάβι, ο λαγός, τέτοια ώρα τρέχουνε στα χωράφια και στα δάση χωρίς φόβο. Είναι οι νυχτοφύλακες της Φύσης, οι κρίκοι που ενώνουν τις μέρες”. Απόσπασμα από το βιβλίο.
“Ουώλντεν”
Συγγραφέας: Θορώ, Ντέιβιντ Χένρυ
Εκδότης: ΔΙΕΘΝΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Μεταφραστής: Ζαχαράκη, Ι.
* Μασαχουσέτη, 1845. Εν μέσω Βιομηχανικής Επανάστασης ο Θορώ, 27 χρονών, εγκαταλείπει την πόλη του και εγκαθίσταται στο δάσος κοντά στη λίμνη Walden. Τι ζητάει με αυτήν του την κίνηση; Ίσως, όπως λέει και ο ίδιος προς το τέλος του βιβλίου, να ανακαλύψει τον εαυτό του μέσα από τη συναναστροφή με τη φύση. Οι συμπολίτες του τον αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Θεωρούν ότι στερείται πολλά: ανέσεις, συντροφιά, κοινωνική δράση. Ποια είναι η απάντησή του σε αυτό;
Κατά τον Θορώ, οι άνθρωποι μοχθούν παρασυρμένοι από μια πλάνη, εγκλωβισμένοι στην εικόνα που οι ίδιοι έχουν φτιάξει για τον εαυτό τους και για το τι πρέπει να κάνουν στη ζωή τους, ζώντας έτσι σε μια σιωπηλή απόγνωση. Ποιες όμως είναι οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες; Είναι αυτές που θέλει να επιβάλει η νέα κοινωνία της βιομηχανικής εποχής όπου όλοι θα δουλεύουν περισσότερο, κατά έναν όλο και πιο ομοιόμορφο τρόπο ώστε να καταναλώνουν όλο και περισσότερα; O Θορώ αντιδρά σε αυτό. Αποδέχεται μόνο την πρωταρχική ανάγκη της διατήρησης της Ζωικής Θερμότητας στο ανθρώπινο σώμα. Αυτό επιτυγχάνεται με την Τροφή, το Καταφύγιο (αυτά είναι κοινά και στα υπόλοιπα ζώα), τον Ρουχισμό και τα Καύσιμα. Όταν αποκτήσει αυτά τα βασικά, μπορεί ο άνθρωπος να επιζητήσει την πνευματική του εξύψωση.
Μέσα από την περιγραφή της εγκατάστασής του στο δάσος, ο Θορώ αναπτύσσει τις θέσεις του για τις παραπάνω ανάγκες:
ι) Ρουχισμός. Πρέπει να δίνουμε βάρος στη λειτουργικότητά τους και όχι στη μόδα, δηλαδή στο πώς μας βλέπουν οι άλλοι με αυτά. Καινούρια ρούχα πρέπει να αποκτούμε μόνο όταν είμαστε ανανεωμένοι εσωτερικά.
ιι) Καταφύγιο. Είναι μεν απαραίτητο αλλά δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο στη σχέση ανθρώπου – φύσης. Καθένας καλό είναι να το χτίζει μόνος του -αμφισβητείται ο ρόλος του Αρχιτέκτονα- για να καλύπτει τις βασικές ανάγκες προφύλαξης του ίδιου και της σωρευμένης τροφής του –σαν πρότυπο δίνεται το “ουίγκουάμ” των Ινδιάνων. Παρότι ο Θορώ πιστεύει πως ο καθένας πρέπει να είναι κύριος του καταλύματός του, είναι γενικά αντίθετος στην ιδιοκτησία γης την οποία θεωρεί βάρος που εξουσιάζει τον άνθρωπο. Και βέβαια και εδώ ισχύει ότι για να αποκτήσει κάποιος ένα καλύτερο σπίτι πρέπει να αισθάνεται καλύτερος άνθρωπος.
ιιι) Τροφή. Ένα λιτό διαιτολόγιο αποκτάται με ελάχιστο κόπο. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην παρασκευή ψωμιού με όσο το δυνατόν πιο φυσικό τρόπο καθώς και κάποιων ακόμη βασικών τροφών ώστε na υπάρχει απόλυτη αυτάρκεια και να μη γίνεται καμία εμπορική συναλλαγή για αυτά.
ιυ) Έπιπλα-Οικοσκευή. Τα βασικά μπορούμε να τα κατασκευάσουμε μόνοι μας ενώ ό, τι επιπλέον δεν είναι παρά ένα περιττό βάρος.
Ένα σημείο που στέκεται αρκετά ο Θορώ είναι η φιλανθρωπία. Δεν την απορρίπτει, τη θεωρεί όμως υπερεκτιμημένη και πολλές φορές απλά έκφραση του εγωισμού μας. Θεωρεί ότι πραγματικά αξιέπαινος είναι αυτός που δεν δίνει απλώς χρήματα αλλά ένα κομμάτι του εαυτού του, της εργασίας του, του χρόνου του, της φροντίδας του.
Στο δάσος δίπλα στη λίμνη ο Θορώ έζησε δύο χρόνια. Στο βιβλίο περιγράφει τη διαμονή του την πρώτη χρονιά και κλείνει την περιγραφή με τη φράση: “Έτσι λοιπόν ολοκληρώθηκε ο πρώτος μου χρόνος στο δάσος και ο δεύτερος κύλησε με παρόμοιο τρόπο”. Άλλωστε κυρίαρχο στοιχείο στην αφήγηση είναι η εναλλαγή των εποχών: κυρίως η έλευση του χειμώνα και στη συνέχεια της άνοιξης. Μέσα από την αφήγηση πάντως, που χωρίζεται σε μικρά κεφάλαια, αναφέρονται ή και αναπτύσσονται στοιχεία της κοσμοθεωρίας του. Ας τα παρακολουθήσουμε επιγραμματικά:
– Η επιλογή της θέσης της κατοικίας έγινε χάριν της θέας στη λίμνη. Η θέα ενός μακρινού ορίζοντα δίνει ευτυχία. Η υψηλότερη μορφή τέχνης είναι να μπορεί να επηρεάζει κανείς την ποιότητα της ημέρας.
– Διάβασμα. Αποτελεί την πιο ευγενή άσκηση αφού ο γραπτός λόγος είναι το πιο προσωπικό και ταυτόχρονα παγκόσμιο έργο τέχνης, αυτό που βρίσκεται πιο κοντά στη ζωή. Τα βιβλία πρέπει να διαβάζονται με την ίδια περίσκεψη και αυτοσυγκράτηση με την οποία γράφτηκαν. Ιδιαίτερα τα έργα των αρχαίων κλασικών αποτελούν τις πιο ευγενείς σκέψεις του ανθρώπου.
– Φωνές. Οι ήχοι των πουλιών, των δέντρων, του ανέμου είναι η γλώσσα της φύσης. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον σιδηρόδρομο που συνδέεται και με την ανάπτυξη του εμπορίου.
– Μοναξιά. Η γλυκιά και ευεργετική παρέα της φύσης μπορεί να γεμίσει τον άνθρωπο. Ο Θορώ βρίσκει υγιές να μένει μόνος τον περισσότερο καιρό. Ακόμα και η καλύτερη παρέα τον κουράζει και αποδυναμώνει αφού, κατά τη γνώμη του, οι συναντήσεις των ανθρώπων πρέπει να γίνονται τόσο αραιά ώστε στο μεταξύ να αποκτά ο καθένας κάποια καινούρια αξία για τον άλλον.
– Επισκέψεις. Στο σπίτι του είχε τρεις καρέκλες. Μία για τη μοναξιά, δύο για τη φιλία, τρεις για τη συντροφιά. Ο οικοδεσπότης με τον επισκέπτη πρέπει να έχουν μια απόσταση για να έχουν χώρο για να σηκώσουν πανιά οι σκέψεις.
– Καλλιέργεια – Γεωργία. Δημιουργεί δεσμό ανάμεσα στον άνθρωπο και τη γη και μεγαλώνει έτσι τη δύναμή του (παραβολή Ανταίου). Η προσωπική δουλειά είναι αποτελεσματικότερη από το καλύτερο λίπασμα. Ενώ στην αρχαιότητα αποτελούσε ιερή τέχνη, ο σύγχρονος άνθρωπος την εξασκεί με ασέβεια με στόχο μόνο τις μεγάλες σοδειές και τα μεγάλα κέρδη. Έτσι φέρεται στη γη ως ληστής. Τα φυτά έχουν κι άλλες προτεραιότητες και χρησιμότητες και όχι μόνο να εξυπηρετούν τους ανθρώπους.
– Το χωριό των ανθρώπων φαίνεται στον Θορώ σαν μια καλά σχεδιασμένη παγίδα για τον επισκέπτη. Κάτι που αποδεικνύεται και από τη δική του σύλληψη.
– Η Λίμνη είναι το μάτι της φύσης μέσα στο οποίο κοιτάζει ο άνθρωπος για να μετρήσει το βάθος της ίδιας του της φύσης, ο ενδιάμεσος κρίκος μεταξύ ουρανού και γης. Τα πουλιά που την κατοικούν εκτιμούν τη Φύση πολύ περισσότερο από τον άνθρωπο.
– Ο άνθρωπος πρέπει να απολαμβάνει τη γη χωρίς να την κατέχει γιατί αλλιώς θα ζει σαν είλωτας.
– Το ψάρεμα και το κυνήγι μπορούν να χρησιμεύσουν στην εκπαίδευση του νέου ανθρώπου, σαν ενός είδους εμβρυακό στάδιο ώστε να τα παρατήσει όταν μεγαλώσει και να συνειδητοποιήσει πως δεν δολοφονούμε πλάσματα που έχουν το ίδιο με εμάς δικαίωμα στη ζωή. Το πεπρωμένο της ανθρώπινης φυλής είναι να σταματήσει να τρέφεται με ζώα, όπως κατήργησε παλαιότερα την ανθρωποφαγία, και να φτάσει στην αγνότητα.
– Παράλληλα με την ανθρώπινη ζωή, στον ίδιο χώρο εκτυλίσσονται εκατομμύρια ακόμη ζωές άλλων έμβιων όντων που πολλές από αυτές περιλαμβάνουν επικές μάχες, δραματικές ιστορίες κ.λπ. Αξίζει να σκύψουμε κατά καιρούς και να τις αφουγκραστούμε.
– Όσο πλησιάζει ο χειμώνας, το σπίτι του ανθρώπου γίνεται καταφύγιο και για άλλα ζώα. Άλλωστε ακόμα και τα πιο άγρια ζώα αγαπούν την άνεση και τη ζεστασιά εξίσου με τον άνθρωπο και επιβιώνουν τον χειμώνα χάρη στην προνοητικότητά τους και τη φροντίδα τους να τις εξασφαλίσουν.
– Τα πέπλα που ρίχνει ο Χειμώνας στη φύση (χιόνι, πάγος, σιωπή) δίνουν μεγαλύτερη ένταση στην επαφή τόσο με τους ανθρώπους (επισκέπτες και περαστικούς), όσο και με τα ζώα του δάσους και τα ψάρια της λίμνης. Ο γαλάζιος πάγος της λίμνης είναι πάντα φρέσκος, καθαρός και αγνός.
– Το λιώσιμο των πάγων και η αναγέννηση της φύσης την Άνοιξη μοιάζει με τη Δημιουργία του Σύμπαντος από το χάος, με την πραγμάτωση του Χρυσού Αιώνα. Είναι τότε που αντιλαμβανόμαστε πόσο πλούσια και τονωτική είναι η φύση, τόσο που από τη μια λαχταρούμε να την εξερευνήσουμε και από την άλλη απαιτούμε να μείνει για πάντα μυστηριώδης και ανεξερεύνητη.
Σαν κατακλείδα του δικού του ταξιδιού, ο Θορώ μας παρακινεί να γίνουμε κι εμείς ανήσυχοι ταξιδιώτες, να ανακαλύψουμε καινούριους κόσμους μέσα μας, να ανοίξουμε νέους δρόμους σκέψης. Ο ίδιος εγκατέλειψε το δάσος έπειτα από δυο χρόνια γιατί ένιωθε ότι είχε και άλλα πράγματα να ζήσει. Το ταξίδι όμως τον έμαθε ότι αν προχωράς προς την κατεύθυνση των ονείρων σου, τότε θα συναντήσεις, έστω απρόσμενα, την επιτυχία. Γι’ αυτό δεν πρέπει να την αναζητούμε με απόγνωση. Πρέπει να αγαπάμε τη ζωή μας -όσο απλή και φτωχική είναι- και να αγαπάμε την αλήθεια.
Δεν είναι αισιόδοξος ο Θορώ. Βλέπει τους ανθρώπους, τις κυβερνήσεις, τις κοινωνίες να πορεύονται μέσα στην άγνοια, την επιφάνεια, την αδιαφορία. Το σύνθημά του όμως το δίνει. Και γίνεται κατανοητό ακόμα και μετά 150 χρόνια.
* Ο Χένρι Ντέιβιντ Θόρω (Henry David Thoreau, 12 Ιουλίου 1817 − 6 Μαΐου 1862) ήταν Αμερικανός φιλόσοφος, φυσιοδίφης, συγγραφέας και ποιητής από το Κόνκορντ της Μασαχουσέτης. Είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του Γουόλντεν (Walden), μία αναζήτηση της απλής ζωής σε φυσικό περιβάλλον, και για το δοκίμιό του Resistance to Civil Government ή Civil Disobedience (= «Πολιτική ανυπακοή»), ένα επιχείρημα υπέρ της ανυπακοής προς ένα άδικο κράτος.
Συνολικά, τα γραπτά του Θόρω γεμίζουν περίπου 20 τόμους. Στο πεδίο της φυσικής ιστορίας, προφήτευσε τις μεθόδους και τα ευρήματα της οικολογίας. Ενδιαφερόταν επίσης για την επιβίωση σε εχθρικό περιβάλλον, ή έναντια στις ιστορικές μεταβολές και στη φυσική φθορά, ενώ ταυτόχρονα υποστήριζε την εγκατάλειψη της σπατάλης και των αυταπατών προκειμένου να ανακαλύψουμε τις αληθινές και ουσιώδεις ανάγκες της ζωής.
Σε όλη τη ζωή του υπεστήριξε την κατάργηση της δουλείας, δίνοντας διαλέξεις σχετικά. Κάποτε χαρακτηρίζεται ως αναρχικός, παρότι η “Πολιτική Ανυπακοή” του καλεί περισσότερο για τη βελτίωση και όχι για την κατάργηση του κράτους.
Ήταν το τρίτο παιδί ενός μικρο-επιχειρηματία. Φοίτησε στην Ακαδημία Κόνκορντ και συνέχισε τις σπουδές του στο Χάρβαρντ, όπου είχε καθηγητή τον Έμερσον, από τον οποίο επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό. Προσχώρησε στον υπερβατικό ιδεαλισμό, αλλά ήταν τελείως αντίθετος με τους Γερμανούς ιδρυτές του. Έτσι θεμελίωσε τη δική του φιλοσοφία σε θεωρία και πράξη. Υπήρξε από τους πιο πρωτότυπους Αμερικανούς συγγραφείς και ποιητές της εποχής του.
* H «Πολιτική Ανυπακοή» (Εκδόσεις Ερατώ – 2009), του Θορώ, θεωρείται ένα από τα σηµαντικότερα δοκίµια της αµερικανικής λογοτεχνίας. Η αµεσότητα του κειµένου, σε αφήνει πραγµατικά εµβρόντητο µε το βαθιά πολιτικό της λόγο και τη διαχρονική του αξία, αφού δηµοσιεύτηκε για πρώτη φορά, το 1849. Από το κείµενο αναδύεται το µεγαλείο της συνείδησης ενός ανθρώπου και η δύναµη της ελεύθερης ψυχής του καθώς εκφράζουν µε δύναµη την αντίθεσή τους απέναντι σε μια άπληστη κοινωνία που το µόνο που πρεσβεύει, είναι η εκµετάλλευση των πολλών προς όφελος µιας µικρής µειονότητας. Η προσωπική ευθύνη του καθενός από εµάς, για την ανοχή µας σε πολιτικές που µας καταδυναστεύουν, αποτελούν στόχο για τον αντιρρησία Θορώ. Ταυτόχρονα ζητά απ’ όλους να αντιδράσουµε, να δράσουµε, καθώς και να προσφέρουµε νέες ιδέες για µια άλλη κοινωνία.
«Δεν αποτελεί καθήκον κανενός, όπως είναι φυσικό, να αφιερωθεί στην εξάλειψη κακών, ακόµη και των πιο µεγάλων, ίσως να έχει το ίδιο καλά δεσµευθεί µε κάποια άλλα ενδιαφέροντα, µα έχει τουλάχιστον καθήκον να νίψει τας χείρας του από το άδικο, και αν πλέον σταµατήσει να το έχει στο µυαλό του, να µην του παρέχει την υποστήριξη του. Εάν προσηλωθώ σε άλλες επιδιώξεις και προσανατολισµούς, πρέπει πρώτα να βεβαιωθώ τουλάχιστον ότι δεν τους υπηρετώ καθήµενος πάνω στους ώµους κάποιου άλλου. Τότε, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κατέβω από τους ώµους του ανθρώπου εκείνου για να αφήσω και αυτόν να ακολουθήσει τα δικά του σχέδια. Κοιτάξτε µία κατάφωρη ασυνέπεια που γίνεται ανεκτή. Έχω ακούσει συµπολίτες µου να λένε «Θα έπρεπε να τους άφηνα να µε διατάξουν να καταστείλω µία εξέγερση ή να βαδίσω κατά του Μεξικού, για να δούµε αν θα το έκανα.» και την ίδια στιγµή ο ίδιος από αυτούς τους απλούς ανθρώπους έχει άµεσα, την υπακοή που τηρεί στην κυβέρνηση και έµµεσα, τουλάχιστον µε τα χρήµατά του, προσφέρει υποκατάστατα. Ο στρατιώτης που αρνείται να υπηρετήσει σε έναν άδικο πόλεµο επικροτείται από αυτούς που δεν αρνούνται να στηρίξουν την άδικη κυβέρνηση που κάνει τον πόλεµο, από αυτούς, των οποίων την πράξη και το κύρος εκείνος περιφρονεί και δεν λαµβάνει υπόψη. Σαν το Κράτος να ήθελε να εξιλεωθεί σε τέτοιο βαθµό βάζοντας κάποιον να το χτυπά µε το φραγγέλιο ενόσω αδικοπραγεί, µα όχι σε βαθµό που να σταµατήσει να ανοσιουργεί έστω και για µία στιγµή. Εποµένως, στο όνοµα της Τάξης και της Πολιτικής Εξουσίας, είµαστε όλοι προορισµένοι να τιµούµε και να υποστηρίζουµε την αθλιότητά µας. Ύστερα από την πρώτη έκρηξη ανοµίας έρχεται η αδιαφορία γι’ αυτήν και από ανήθικη γίνεται, καθώς ήταν, αήθης και όχι εντελώς περιττή για τη ζωή που έχουµε υφάνει».
Αποφθέγματα
* Δεν έχω καμία αμφιβολία πως είναι μέρος του προορισμού της ανθρώπινης φυλής, στη σταδιακή βελτίωσή της, να σταματήσει να τρώει ζώα.
* Η ανυπακοή είναι το πραγματικό θεμέλιο της ελευθερίας. Οι υπάκουοι πρέπει να είναι σκλάβοι.
* Τραγωδία στη ζωή του ανθρώπου είναι ό, τι πεθαίνει μέσα του ενώ εκείνος ακόμη ζει.
* Τι να το κάνεις το ωραίο σπίτι, όταν δεν έχεις έναν υγιή πλανήτη να το ακουμπήσεις;
* Τα δάση δεν είναι ακατοίκητα αλλά ασφυκτικά γεμάτα από τίμια πνεύματα το ίδιο καλά μ’ εμένα… Αυτό που ονομάζουμε άγρια φύση, είναι ένας πολιτισμός διαφορετικός από τον δικό μας.
* Αυτός που ταξιδεύει μόνος του, μπορεί να ξεκινήσει σήμερα. Αλλά αυτός που ταξιδεύει με κάποιον άλλον πρέπει να περιμένει μέχρι να ετοιμαστεί κι ο άλλος και γι’ αυτό μπορεί να πάρει χρόνο προτού φύγουν.
* Η καλοσύνη είναι η μόνη επένδυση που δεν αποτυχαίνει ποτέ.
