Του Παναγιώτη Μήλα
Μια παλιά κινεζική παροιμία λέει πως «Μια φωτογραφία αξίζει όσο χίλιες λέξεις…».
Βέβαια ο Αμερικανός επικοινωνιολόγος Πωλ Λέβινσον ρωτάει: Αν μία εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, τότε γιατί όλες οι φωτογραφίες έχουν λεζάντα;
Σωστή και αναπάντητη απορία. Όμως παρόμοια απορία δεν υπάρχει για μια σύγχρονη ελληνική παροιμία που λέει το ακριβώς αντίθετο, πως «χίλιες εκπομπές αξίζουν όσο μία λέξη…» και η λέξη αυτή, είναι η λέξη «Αρχείο».
Αναφέρομαι στην έκδοση του λευκώματος που περιέχει το κινηματογραφικό, τηλεοπτικό, ραδιοφωνικό, ηχητικό, εκδοτικό, φωτογραφικό και εικαστικό αρχείο του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη.
Τα ονόματά τους τα βλέπουμε εδώ και 30 χρόνια όταν πέφτουν οι τίτλοι της πολιτιστικής εκπομπής «Μονόγραμμα» στη δημόσια τηλεόραση.
Τα είδαμε όμως και στις εφημερίδες μία ημέρα πριν κλείσει το 2012 με αφορμή τη βράβευσή τους από την Ακαδημία Αθηνών. Το βραβείο δόθηκε στους δύο παραγωγούς εκπομπών και κινηματογραφιστές, «για το σύνολο του έργου τους που αφορά στη δημιουργία εκπομπών πνευματικού, ιστορικού – καλλιτεχνικού περιεχομένου, με τα οποία προάγεται η ελληνική ποιοτική τηλεόραση».
Φυλλομετρώντας την επετειακή έκδοση με τις 271 σελίδες προσπάθησα να ανακαλύψω κάποιο σημαντικό πρόσωπο που το έχουν …ξεχάσει. Δυστυχώς όμως δεν έχουν ξεχάσει κανέναν! Και λέω δυστυχώς επειδή δεν αφήνουν περιθώριο σε κάποιον άλλον να καλύψει ένα δικό τους κενό…
Το συνολικό έργο των βραβευμένων δημιουργών συνοψίζεται -ως τώρα -σε περίπου 750 ταινίες και θέματα. Η εκπομπή «Μονόγραμμα» αφορά καταγραφές 280 προσωπικοτήτων. Το αρχειακό υλικό συμπληρώνεται με τις ειδικές εκδόσεις, σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα εκατοντάδων ωρών, εικαστικά στοιχεία, χειρόγραφα, αυτόγραφα, χιλιάδες φωτογραφίες και ακόμα περίπου 500 ώρες ραδιοφωνικών εκπομπών.
Είναι ένα αρχείο – μνημείο της ζωντανής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας, ένα αρχείο – πυξίδα για όσους θέλουν να γνωρίσουν και να μελετήσουν τα στοιχεία που παραθέτει και για εκείνους που ανατρέχοντας στις σελίδες του συνειδητοποιούν ότι ένας λαός με τέτοιο πολιτισμό δεν πρόκειται να χαθεί.
Όπως λένε οι ίδιοι, πρόκειται για «ένα όνειρο ζωής, με προσδοκίες, ιδέες, οράματα, ελπίδες και ασφαλώς πίστη στις αρχές που διδαχθήκαμε από τους γονείς και τους δασκάλους μας και όσους μας γαλούχησαν με στέρεες πνευματικές και πολιτιστικές αξίες και ιδανικά». Διαβάζοντας αυτή τη φράση και μόνο καταλαβαίνουμε τι είναι αυτό που χρειάζεται άμεσα η πατρίδα μας για να γίνει σύγχρονη.
Προσθέτουν ακόμη πως «η διάσωση και διάδοση της πολιτιστικής μας παρακαταθήκης υπήρξε αταλάντευτος οδηγός σε κάθε μας βήμα. Αποτυπώσαμε σε φιλμ και βίντεο πρόσωπα, χώρους, γεγονότα, ιστορικά στοιχεία. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι γνώρισε ο ελληνικός λαός όσα δεν διδάσκονται, δυστυχώς ακόμα και σήμερα, στα σχολεία».
Τελικά πιστεύω πως πρέπει να διορθώσω κάτι που έγραψα στον πρόλογο: «Χίλιες εκπομπές αξίζουν όσο μία λέξη…» και η λέξη αυτή, είναι η λέξη «Αριστούργημα».
35 χρόνια, 750 ταινίες – θέματα, 30 χρόνια Μονόγραμμα
Στην έκδοση αυτή, οι δημιουργοί της αποφάσισαν να καταγράψουν (τις περίπου 750 ταινίες, εκ των οποίων οι 280 αποτελούν τις αυτοβιογραφίες της σειράς “Μονόγραμμα”) και να δημοσιοποιήσουν όλα τα στοιχεία και τα ντοκουμέντα που συνθέτουν την παρουσία τους στο τηλεοπτικό τοπίο του τόπου μας. Αναφέρουν οι δημιουργοί των εκπομπών Γιώργος και Ηρώ Σγουράκη, σχετικά στον πρόλογο της έκδοσης αυτής των ντοκουμέντων πνευματικής-ιστορικής μνήμης: «Θέσαμε ως στόχο να υπηρετήσουμε το πνεύμα και να κάνουμε ευρύτερα γνωστές τις απόψεις των ανθρώπων της πνευματικής, καλλιτεχνικής, πολιτικής, κοινωνικής ζωής του τόπου μας, οι οποίοι αναδεικνύουν με τη ζωή και το έργο τους ποικίλες πτυχές της ελληνικότητας και της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
Πιστεύουμε ότι προχωρήσαμε με συνέπεια και συναίσθηση της ευθύνης μας σε καταγραφές, με αντικειμενικό, όσο γίνεται, τρόπο, οι οποίες αποτελούν πλέον ντοκουμέντα, τεκμήρια ιστορικής μνήμης, προκειμένου να γνωρίσουν οι μελλοντικές γενιές το ήθος, τη στάση ζωής, την αξία και την ποιότητα του ελληνικού πνεύματος.
Πρόσωπα, χώροι, γεγονότα και ιστορικά στοιχεία
»Η διάσωση και διάδοση της πολιτιστικής μας παρακαταθήκης υπήρξε αταλάντευτος οδηγός σε κάθε μας βήμα. Αποτυπώσαμε σε φιλμ και βίντεο πρόσωπα, χώρους, γεγονότα, ιστορικά στοιχεία.
»Το συνολικό μας έργο συνοψίζεται ως τώρα σε περίπου 750 ταινίες και θέματα. Η εμβληματική εκπομπή Μονόγραμμα αφορά καταγραφές 280 προσωπικοτήτων. Ο Τύπος χαρακτήρισε το Μονόγραμμα «Εθνικό Αρχείο» και αυτό αποτελεί, μαζί με τη βράβευσή μας από την ΕΡΤ για τα 30 χρόνια παρουσίας του στην κρατική τηλεόραση, ύψιστο τίτλο τιμής.
»Θα συνεχίσουμε το έργο μας με τις ίδιες αρχές και την πίστη ότι εκφράζουμε όσα προσδοκά ο ελληνικός λαός από τη δημόσια τηλεόραση, η οποία πάντα υπήρξε θεματοφύλακας της ποιότητας και των αξιών της ελληνικής έκφρασης».
Τα ένδεκα κεφάλαια του λευκώματος
Η κατανομή της ύλης του γίνεται με μορφή χρονολογική, αλλά και με θεματικές ενότητες προκειμένου να είναι εύκολη η πρόσβαση σε όλο το φάσμα των θεμάτων που παρουσιάζονται. Έτσι, υπάρχουν 11 μεγάλες ενότητες με τους εξής τίτλους:
– Θρησκευτικές και λαογραφικές εκπομπές (το πρώτο τηλεοπτικό έργο «Ρωμανός ο Μελωδός και το Θείο Δράμα» μέχρι τη λαογραφική καταγραφή «Δωδεκάμερο»)
– Μονογραφίες (Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, Στρατηγός Μακρυγιάννης, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Νίκος Καζαντζάκης, Ελευθέριος Βενιζέλος, Μάνος Χατζιδάκις και Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής)
– Αυτοβιογραφίες (Οδυσσέας Ελύτης, Μίκης Θεοδωράκης, Γιάννης Ρίτσος, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης)
– Μονόγραμμα (αναλυτικά όλα -280 πρόσωπα- της πνευματικής και καλλιτεχνικής ζωής του τόπου μας)
– Λογοτεχνία (η ειδική σειρά έρευνας – μελέτης της ψηφιακής τηλεόρασης -πρίσμα+, για τα εξής πρόσωπα: Παντελής Πρεβελάκης, Βιτσέντζος Κορνάρος, Νίκος Εγγονόπουλος, Νίκος Καρούζος, Δημήτρης Χριστοδούλου, Στρατής Μυριβήλης, Ιάκωβος Καμπανέλλης, Νίκος Καζαντζάκης, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Σεφέρης, Το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη, Νίκος Καββαδίας και Στρατής Τσίρκας)
– «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική…» (88 εκπομπές για την ελληνική γλώσσα μέσα από την ελληνική γλώσσα, με θέματα που αναφέρονται στη σωστή χρήση, στην ετυμολογία, στην ορθογραφία, στη δομή και στην εκφορά της ελληνικής γλώσσας, με την επιστημονική ευθύνη και παρουσίαση από τον καθηγητή Γλωσσολογίας Γιώργο Μπαμπινιώτη)
– Πολιτιστικά ντοκιμαντέρ (3 μεγάλες τηλεοπτικές σειρές: Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη -39 εκπομπές, Η Άλλη Ελλάδα -41 εκπομπές, Αυτή είναι η Κρήτη -45 εκπομπές, ακόμα Αφιέρωμα στο Αρκάδι – το Μεγαλώνυμο Μοναστήρι και στη Μάχη της Κρήτης)
– Ιστορικά – ενημερωτικά (Τα Παράλληλα, πολυδιάστατη σειρά με ανάλυση και χρονολογική παρουσίαση όλων των σημαντικών και καθοριστικών γεγονότων της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα σε σενάριο και παρουσίαση του Βαγγέλη Γκούφα -14 εκπομπές, Πολύπλευρο, σύνθετη σειρά δημοσιογραφικής έρευνας και προβληματισμού με θέματα κοινωνικά, ισότητας, βιβλίου, επαγγελμάτων, εργασίας και επικαιρότητας -12 εκπομπές και Ζώνη Ασφαλείας, ειδική ενημερωτική για το αυτοκίνητο και την Οδική ασφάλεια με κύριο παρουσιαστή το δημοσιογράφο Πέτρο Πιτσίνη και ομάδα ειδικών)
– Μουσικά – Ψυχαγωγικά (Τηλεκλάμπ -σόου, Καλώς ήρθες Ανταμό, Γιώργος Νταλάρας κ.ά.)
– Σειρές – Τηλεταινίες – Τηλεόραση και Ραδιόφωνο (σειρά Η τελευταία Ιθάκη, τηλεταινία Σχεδόν τίποτα…σχεδόν κανείς, ταινία Γυναίκες στην εξορία και Ραδιόφωνο Αθήνα 9, 84 καταγραφή παρουσίαση των 380 εκπομπών κ.ά.).
– Χρονολόγιο (με καθαρά χρονολογική αναφορά, από την πρώτη ενασχόληση με τα ΜΜΕ το 1966, και κατ’ έτος οι εκπομπές που δημιούργησαν, καθώς και άλλα στοιχεία της πορείας και του έργου των Γιώργου και Ηρώς Σγουράκη).
Με γεύση από τα Χανιά και άρωμα από τον Τσεσμέ
* Ο Γιώργος Σγουράκης είναι ο εμπνευστής και δημιουργός δεκάδων εκπομπών πνευματικού, ιστορικού, πολιτιστικού και κοινωνικού περιεχομένου στην ελληνική τηλεόραση και στον κινηματογράφο, με την ιδιότητα του παραγωγού και σκηνοθέτη.
Μελετητής θεμάτων της νεότερης ελληνικής Ιστορίας και αρχείων – ντοκουμέντων (κινηματογραφικά και ηχητικά), τα οποία αφορούν και αναφέρονται στην Ιστορία και σε πρόσωπα του πνεύματος, της πολιτικής, της καλλιτεχνικής, της κοινωνικής και γενικότερα της πολιτιστικής ζωής της Ελλάδας.
Γεννήθηκε στα Χανιά της Κρήτης το 1946 και πραγματοποίησε τις γυμνασιακές σπουδές στο «Λεόντειο Λύκειο». Σπούδασε δημοσιογραφία και Πολιτικές Επιστήμες – Δημόσια Διοίκηση στην «Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών». Ασχολήθηκε επαγγελματικά αρχικά με τη δημοσιογραφία κι αργότερα με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση.
Διετέλεσε πρόεδρος της «Παγκρητίου Ενώσεως» και επί των ημερών του, το 1996, η «Παγκρήτιος» τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών. Επίσης διετέλεσε πρόεδρος των Ελλήνων Παραγωγών Κινηματογράφου και Τηλεόρασης, γενικός διευθυντής του ΟΠΑΠ και σήμερα είναι πρόεδρος του «Αρχείου Κρήτης».
Η σχέση με τα ΜΜΕ ξεκινά με την έκδοση της φοιτητικής εφημερίδας «Φοιτητικός Τύπος», με τη ραδιοφωνική εκπομπή της «Σύγχρονης Γυναίκας» στο ΕΙΡΤ για θέματα σπουδών και επαγγελματικού προσανατολισμού, στο Ράδιο 5 -94, 4 FM εκπομπή «Κρήτη» και στο σταθμό του Δήμου της Αθήνας 9, 84 (2003-2011) με την εκπομπή «Ντοκουμέντα».
* Η Ηρώ Σγουράκη – Αλεξιάδου είναι δημιουργός – σκηνοθέτης ταινιών στην ελληνική τηλεόραση.
Μικρασιατικής καταγωγής (Τσεσμές Μικράς Ασίας) γεννήθηκε στην Αθήνα, με γυμνασιακές σπουδές στο «Αρσάκειο». Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και είναι πτυχιούχος σκηνοθέτης.
Ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Σήμερα εργάζεται ως σκηνοθέτης και παράλληλα μελετητής δημοσίων εγγράφων τα οποία αναφέρονται στον κοινωνικό και προσωπικό βίο με σκοπό τη δημιουργία αρχείων δεδομένων ευρέως φάσματος θεμάτων της νεότερης ελληνικής Ιστορίας. Είναι συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στο πρόγραμμα του «Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών» για την καταγραφή της Ιστορίας του ελληνικού Τύπου. Συμμετείχε ως κύριος σύμβουλος του «Αρχείου Κρήτης» για την υλοποίηση του έργου «Ντοκουμέντα Ιστορίας – Πνεύματος και Ελληνικού Πολιτισμού» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το συγγραφικό έργο της είναι το λεύκωμα «Γαύδος – οδοιπορικό στο χώρο και στο χρόνο» και «Ιστορία του Κρητικού Τύπου».
Είναι εταίρος της «Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας» των Αρσακείων Σχολείων, μέλος του «Ιδρύματος Μελετών Νίκος Καζαντζάκης», διετέλεσε μέλος των Δ.Σ. του «Πολιτισμικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων» και του Δ.Σ. του ραδιοφωνικού σταθμού 9, 84. Υπήρξε σύμβουλος του υπουργού Επικρατείας Μίκη Θεοδωράκη.
Ο Γιώργος και η Ηρώ Σγουράκη από κοινού έχουν δημιουργήσει -εδώ και 35 χρόνια- δεκάδες εκπομπές στη δημόσια τηλεόραση.
Δημιούργησαν την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Αρχείο Κρήτης» και εξέδωσαν τα λευκώματα με dvd «Μίκης Θεοδωράκης – ντοκουμέντα της ζωής και του έργου του», «Γιάννης Ρίτσος – αυτοβιογραφία», την ταινία «Βιογραφία Ελευθερίου Βενιζέλου», τα βιβλία «Κρητικά Ημερολόγια» καθώς και την ειδική έκδοση σε cd με όλα τα διασωθέντα ηχητικά ντοκουμέντα με τη φωνή του Εθνάρχη.
Εμβληματικό έργο τους είναι οι αυτοβιογραφίες των προσωπικοτήτων της πνευματικής, καλλιτεχνικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής της Ελλάδας, το «Μονόγραμμα» εδώ και 30 χρόνια.
Η ΕΡΤ σε ειδική εκδήλωση (Φεβρουάριος 2012), με καλλιτεχνικό πρόγραμμα αποτελούμενο από τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ, την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα, την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής και τη Χορωδία της ΕΡΤ, βράβευσε τους δημιουργούς της εκπομπής «Μονόγραμμα», τον Γιώργο και Ηρώ Σγουράκη, για τα 30 χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας της εκπομπής στην ελληνική τηλεόραση.
Αναγνώριση με ελληνικά και διεθνή βραβεία
Οι παραγωγές τους έχουν αποσπάσει ελληνικά και διεθνή βραβεία, όπως η ταινία «Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ» -Α΄ Βραβείο 20ού Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, «Μίκης Θεοδωράκης – αυτοβιογραφία» -Φεστιβάλ Ουκρανίας κ.ά.
Σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού αποτελούν θέματα μελέτης και διδασκαλίας ταινίες από το έργο τους, όπως από τις σειρές: «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική…», «Μονόγραμμα» και από τα ντοκιμαντέρ «Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη», «Η άλλη Ελλάδα» και «Αυτή είναι η Κρήτη».
Τέλος, την Παρασκευή 28 Δεκεμβρίου 2012 βραβεύθηκαν, σε ειδική τελετή, από την Ακαδημία Αθηνών, για το σύνολο του έργου τους.
Και στο ψηφιακό αρχείο της δημόσιας τηλεόρασης
Η ΕΡΤ προκειμένου να διαφυλάξει και διασώσει το σύνολο της τεράστιας παραγωγής της, από τότε που ξεκίνησε η λειτουργία της κρατικής τηλεόρασης, έχει εδώ και χρόνια προχωρήσει στην καταγραφή, αποκατάσταση, ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη του ανεκτίμητου οπτικοακουστικού της αρχείου, με πρότυπο τις αντίστοιχες διεθνείς μελέτες και προδιαγραφές.
Το όλο έργο υλοποιείται συστηματικά από τη Διεύθυνση Μουσείου – Αρχείου και δημιουργείται με όλες τις τεχνικές και ποιοτικές προδιαγραφές προκειμένου να διασφαλιστεί η καλύτερη πρόσβαση των πολιτών στην οπτικοακουστική μας κληρονομιά. Η ανάδειξη αυτού του αρχείου αποτελεί μια πολιτιστική παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές.
Μεγάλο μέρος του «αρχείου Γιώργου και Ηρώς Σγουράκη» περιλαμβάνεται στην ιστοσελίδα της ΕΡΤ: ert-archives.gr.
* Στη φωτογραφία, η Ηρώ Σγουράκη – Αλεξιάδου και ο Γιώργος Σγουράκης με τον Οδυσσέα Ελύτη.
