Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ
πορτοκαλιές και λιόδεντρα διασχίζει.
Τα δυο ποτάμια της Γρανάδας
απ’ το χιόνι στα στάρια κατεβαίνουν.
‘Αι αγάπη,
που ‘φυγε και δεν έρχεται!
Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ
γένια έχει χρώμα του ροδιού.
Τα δυο ποτάμια της Γρανάδας
το ‘να θρηνεί, τ’ άλλο ματώνει.
‘Αι αγάπη
που ‘φυγε μες στον αγέρα!
Για τις βαρκούλες με πανιά
έχει η Σεβίλλια δρόμο,
μα στης Γρανάδας το νερό
λάμνουν μονάχα οι στεναγμοί.
‘Αι αγάπη,
που ‘φυγε και δεν έρχεται!
Γουαδαλκιβίρ, πύργος ψηλός
κι άνεμος στις πορτοκαλιές.
Πυργίσκοι, ο Ντάουρο κι ο Χενίλ,
νεκροί πάνω στα τέλματα.
‘Αι αγάπη,
που ‘φυγε μες στον αγέρα!
Ποιος θα πει το νερό πως σηκώνει
φωσφορίζουσαν ατμίδα από κραυγές!
‘Αι αγάπη,
που ‘φυγε και δεν έρχεται!
Φέρε πορτοκαλάνθι, ελιά
Ανδαλουσία, στις θάλασσές σου.
‘Αι αγάπη,
πού ‘φυγε μες στον αγέρα!
- Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου του 1899, στο χωριό Φουέντε Βακιέρος, κοντά στη Γρανάδα. Οι γονείς του ήταν παλιοί γαιοκτήμονες της Ανδαλουσίας και το πατρικό του σπίτι ήταν τριγυρισμένο από λιοστάσια κι αμπέλια. Αυτή η περιοχή της Ισπανίας διαφέρει από την υπόλοιπη χώρα για το κλίμα και την εύφορη γη της. (…) Μέσα σ’ αυτό το χώρο μεγάλωσε ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα. Και το κλίμα και το χρώμα αυτού του περίγυρου το διατήρησε πάντα ζωντανό στην ποίησή του, με τους χορούς και τα τραγούδια του, με τους θρύλους και τις παραδόσεις του, με την ανάμνηση ερώτων από τα πρώτα γυμνασιακά χρόνια. Στην ίδια λαϊκή παράδοση της Ανδαλουσίας έχει τις ρίζες του και το θέατρό του. Αλλά ο Λόρκα είναι πάνω απ’ όλα τραγουδιστής. Οι βιογράφοι του λένε, πως, πριν τυπώσει τις συλλογές του, απήγγειλε τα ποιήματά του σαν ένα είδος αυτοσχεδιασμού, όπως οι ριμναδόροι των μεσαιωνικών χρόνων.
∼
Ο Γουαδαλκιβίρ (ισπανικά: Guadalquivir), Baetis στα λατινικά ή al-wādi al-kabīr στα αραβικά είναι το πέμπτο μεγαλύτερο σε μήκος ποτάμι στην Ιβηρική χερσόνησο και το δεύτερο μακρύτερο ποτάμι με όλο το μήκος του στην Ισπανία. Βρίσκεται στη νότια Ισπανία, έχει μήκος 657 χιλιόμετρα και αποστραγγίζει μια έκταση περίπου 58.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σήμερα είναι πλωτός μέχρι τη Σεβίλλη (εμπορικό λιμάνι) ενώ τη ρωμαϊκή εποχή έφθαναν μεγάλα πλοία μέχρι την Κόρδοβα. Έχει πολλές τεχνητές λίμνες για άδρευση και για παροχή υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Ιστορία
Πρώτες αναφορές στον ποταμό γίνονται από τον Ηρόδοτο ο οποίος μας περιγράφει τα ταξίδια των Ιώνων Φωκαιέων σε περιοχές πέρα των Ηράκλειων στηλών στην αρχαία Ταρτησσό, παίρνοντας πληροφορίες και από τους Φοίνικες, οι οποίοι είναι από τους πρώτους που έχουν ιδρύσει εκεί αγκυροβόλιο και διαπραγματεύονται πολύτιμα μέταλλα. Ενός ποταμού που για την εποχή του ήταν ένα πολύ μεγάλο εμπορικό λιμάνι με μεταφορές χρυσού και χαλκού από τις κελτικές χώρες, όπως μας αναφέρει, ο αρχαίος ιστορικός Έφορος. Κατόπιν οι Ρωμαίοι τον 2ο π.X. αιώνα διαπλέουν το ποταμό και ιδρύουν την πόλη «Ίσπαλις» (σημερινή Σεβίλλη), κατασκευάζουν ναυπηγεία και η εμπορική κίνηση των πλοίων στο ποτάμι ανεβαίνει στα ύψη. Ο Στράβων τον αναφέρει στα γεωγραφικά «ο ποταμός Βαίτης» (Baetis όπως τον ονόμαζαν οι Ρωμαίοι) και γράφει ότι είναι πλωτός και πυκνοκατοικημένος.
Ο Παυσανίας στο βιβλίο του «Ηλιακά Β» τον περιγράφει σαν τον μεγαλύτερο ποταμό της Ιβηρικής που στο στόμιό του (σχηματίζει δέλτα), υπάρχει μια μεγάλη πόλη. Κατά την αραβική κατοχή (712-1248) οι Μαυριτανοί κατασκευάζουν στο ποτάμι πέτρινες αποβάθρες και τον γνωστό Τόρρε ντελ Όρο (Χρυσός Πύργος), στη Σεβίλλη για να ενισχύσουν την άμυνα και τον έλεγχο του ποταμού. Τον 13ο αιώνα ο βασιλιάς Φερδινάνδος ο τρίτος επεκτείνει τα ναυπηγεία. Μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, η Σεβίλλη με το παραποτάμιο λιμάνι της έγινε το οικονομικό κέντρο της Ισπανικής αυτοκρατορίας. Με τα χρόνια όμως, η πλοήγηση στο ποτάμι λόγω των προσχώσεων γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Σήμερα με την κατασκευή τεχνητού καναλιού, η Σεβίλλη έχει εμπορικό παραποτάμιο λιμάνι.
Πηγές και ροή
Οι πηγές του ποταμού Γουαδαλκιβίρ βρισκόταν κατά την ιστορία σε διάφορα μέρη. Η υπάρχουσα διχογνωμία για τις πηγές του ποταμού παίρνει τέλος με τη δημοσίευση μιας μελέτης της Υδρογραφικής Υπηρεσίας το 1977 που δίνει την πραγματική θέση των πηγών του ποταμού στην οροσειρά της Σιέρα ντε Καθόρλα στον δήμο Quesada της περιοχής της Χαέν, αντί της τοποθεσίας της οροσειράς La Sagra στο δήμο Huéscar της Γρανάδας. Πηγάζει σε ύψος 1.400 μ. στη νότια Ισπανία στην Ανδαλουσία και ρέει προς τα δυτικά διασχίζοντας εύφορες πεδιάδες και μεγάλες πόλεις όπως Κόρδοβα, Σεβίλλη, Σανλούκαρ και καταλήγει στον Ατλαντικό ωκεανό μέσα από μία ελώδη περιοχή, τη γνωστή Λας Μαρίσμας (προστατευόμενη περιοχή από βάλτους, ρηχά νερά, και αμμόλοφους, μέρος των οποίων από το 1969 θεωρείται Εθνικό πάρκο), στον κόλπο του Κάδιθ.
Παραπόταμοι
Ο ποταμός Genil είναι ο κύριος παραπόταμος του ποταμού Γουαδαλκιβίρ στην Ανδαλουσία, Ισπανία. Πηγάζει από βουνά της Σιέρρα Νεβάδα. Άλλοι παραπόταμοι είναι: Aguascebas, Cerezuelo, Guadiana Menor, Guadalbullón, Guadajoz, Corbones, Guadaíra, Guadiana Menor, Borosa, Aguamulas, Guadalimar, Jándula, Yeguas, Guadalmellato, Guadiato, Bembézar, Viar, Rivera de Huelva, Guadiamar.
Πολιτιστική κληρονομιά
Γεφύρια, νερόμυλοι, μοναστήρια, μονοπάτια, ποιήματα είναι τα δείγματα της ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή του ποταμού από τα βάθη των αιώνων. Δείγματα που χαρακτηρίζουν μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Μερικά χαρακτηριστικά ιστορικά μνημεία:
- Ο Χρυσός Πύργος
Οι μύλοι του Γουαδαλκιβίρ
Η ρωμαϊκή γέφυρα της Κόρδοβα
Γέφυρα Αλαμίγιο δημιουργία του Σ. Καλατράβα
Υγροβιότοποι του Γουαδαλκιβίρ γνωστοί με την ονομασία “Las Marismas” είναι μια φυσική ελώδης πεδινή περιοχή, με επιφάνεια περίπου 2.000 τ.χλμ., στο δέλτα του ποταμού, στην Ανδαλουσία (νοτιοδυτική Ισπανία). Περίπου είκοσι αιώνες πριν, οι υγροβιότοποι ήταν μια μεγάλη λιμνοθάλασσα, γνωστή ως “Lacus Ligustinus” (λατινικά), στο στόμιο του ποταμού Γουαδαλκιβίρ. Αργότερα με το πέρασμα του χρόνου, με την εναπόθεση των ιζημάτων του ποταμού και με την αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή δημιουργήθηκαν οι προσχώσεις, οι οποίες έδωσαν την θέση τους στις υπάρχουσες σημερινές λίμνες με τα μικρά νησάκια.
Το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF) το 1969, αγόρασε ένα τμήμα των βάλτων από την ισπανική κυβέρνηση για να προστατεύσει το φυσικό κάλλος της περιοχής.
Ποιητές, άφησαν τη δική τους σφραγίδα:
Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ
πορτοκαλιές και λιόδεντρα διασχίζει.
Τα δυο ποτάμια της Γρανάδας
απ’ το χιόνι στα στάρια κατεβαίνουν
— Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Μικρή Μπαλάντα Των Τριών Ποταμών
Oh gran río, gran rey de Andalucía,
De arenas nobles ya que no doradas!
(Ω, μεγάλο ποτάμι, τρανέ βασιλιά της Ανδαλουσίας
των ευγενών αρρένων/άμμων, που πια δεν χρυσαφίζουν!)
— Λουίς δε Γκόνγκορα, Γρανάδα
Te vi en Cazorla nacer;
hoy, en Sanlúcar morir. Un borbollón de agua clara,
debajo de un pino verde, eras tú, ¡qué bien sonabas!”
— Αντόνιο Ματσάδο, Nuevas canciones (1924)
