Η ελληνική Δεκάπολις παρά την Κοίλην Συρίαν

Η Κοίλη Συρία, λατιν.: Coele Syria, ήταν μία ρωμαϊκή επαρχία, που δημιούργησε ο Σεπτίμιος Σεβήρος με τη Συρία-Φοινίκη το 198, διαιρώντας την επαρχία της Συρίας.  Μητρόπολή της ήταν η Αντιόχεια.

Ιστορία

Όπως αναφέρει ο Tέοντορ Μόμσεν,

Ο κυβερνήτης της Συρίας διατήρησε αμείωτη την πολιτική διοίκηση ολόκληρης της μεγάλης επαρχίας, και κράτησε μόνος του για πολύ καιρό σε όλη την Ασία μία διοίκηση της πρώτης τάξης. […] Μόνο κατά τη διάρκεια του 2ου αι. συνέβη μία μείωση των προνομίων του, όταν ο Αδριανός πήρε μία από τις τέσσερις λεγεώνες από τον κυβερνήτη της Συρίας, και την παρέδωσε στον κυβερνήτη της Παλαιστίνης. Ήταν ο Σεβήρος, που απέσυρε επί μακρόν την πρώτη θέση στη ρωμαϊκή στρατιωτική ιεραρχία για τον κυβερνήτη της Συρίας. Αφού υπέταξε την επαρχία —η οποία ήθελε εκείνη την εποχή να κάνει τον Νίγηρα αυτοκράτορα, όπως είχε κάνει παλαιότερα με τον κυβερνήτη της Βεσπασιανό— εν μέσω αντίστασης από την πρωτεύουσα Αντιόχεια ειδικότερα, όρισε τη διχοτόμησή της σε βόρειο και νότιο μισό. Έδωσε στον κυβερνήτη της πρώτης, η οποία ονομαζόταν Κοίλη Συρία, δύο λεγεώνες, και στον κυβερνήτη της δεύτερης, της επαρχίας Συρο-Φοινίκης, μία [λεγεώνα].

Ο Κοίλη Συρία χωρίστηκε περαιτέρω σε Συρία Ι (Syria Prima) και Συρία ΙΙ (Syria Secunda) γύρω στα τέλη του 4ου αι.

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι ο όρος Coele είναι μεταγραφή του αραμαϊκού kul, που σημαίνει «όλα, το σύνολο», έτσι ώστε ο όρος αρχικά προσδιόριζε όλη τη Συρία. Η λέξη “κοίλη”, που κυριολεκτικά σημαίνει “βαθουλός” στην ελληνική κοινή, πιστεύεται ότι προέκυψε μέσω μίας λαϊκής ετυμολογίας, που αναφέρεται στη “βαθουλή” κοιλάδα Μπεκάα (Beqaa) μεταξύ του όρους Λιβάνου και των ορέων του Αντιλιβάνου.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΕΚΑΠΟΛΙΣ ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΚΟΙΛΗΝ ΣΥΡΙΑΝ

Στην ευρύτερη περιοχή της Κοίλης Συρίας οι Μακεδόνες Έλληνες έκτισαν πολλές πόλεις, πάνω από 100, οι μεγαλύτερες μάλιστα δημιούργησαν μία ομοσπονδία, τη ΔΕΚΑΠΟΛΗ, που έζησε και μεγαλούργησε για 1.000 χρόνια πριν τις καταστρέψουν οι Άραβες. Η Δεκάπολη αποτελούνταν, συνολικά, από 18 ελληνικές πόλεις με καθαρό ελληνικό πληθυσμό πού μιλούσε ελληνικά, έγραφε ελληνικά, πήγαινε σε ελληνικά θέατρα και παρακολουθούσε Αισχύλο και Σοφοκλή, πήγαινε σε ελληνικά γυμναστήρια και τελικά δεν διέφερε σε τίποτε από μία τυπική ελληνική πόλη της μητροπολιτικής Ελλάδος.

Ο όρος Δεκάπολις (δέκα πόλεις) αναφέρεται σε μια γεωγραφική περιοχή της Κοίλης Συρίας, επί το πλείστον ανατολικά του ποταμού Ιορδάνη, όπου κατά την «ελληνιστική» και ρωμαϊκή εποχή υπήρχε ένας αριθμός «ελληνιστικών» πόλεων. Ορισμένες πηγές αναφέρουν τις πόλεις σαν δέκα σε αριθμό και άλλες ως περισσότερες. Υπήρχε και άλλη Δεκάπολις, στην Ισαυρία της νότιας Μικράς Ασίας.

Η Δεκάπολις της Κοίλης Συρίας δεν ήταν απαραίτητα συνασπισμός ή συμμαχία πόλεων. Στις πηγές αναφέρεται πάντα με την έννοια γεωγραφικής περιφέρειας ως «περιοχή Δεκαπόλεως» (Regio Decapolitana). Σε κάποια βιβλιογραφία αναφέρεται και ως συνασπισμός, ομοσπονδία ή συμμαχία πόλεων, αλλά αυτό δεν προκύπτει από τις πρωτογενείς πηγές. Η περιοχή της Δεκάπολις έχει σημαντική θέση στην ιστορία των πρώτων χριστιανικών αιώνων.
Στην ομοσπονδία αυτή των δέκα ελληνικών πόλεων της Κοίλης Συρίας ζούσαν κατά εποχές και τόσοι άλλοι λαοί σε μικρές η περαστικές περιόδους, ως υπήκοοι πλέων των ελληνικών βασιλείων.

Οι πόλεις αυτές αποτελούσαν αργότερα και τμήμα του ευρύτερου αποικισμού του Πομπήιου το 64-63 π.Χ. Γραπτή αναφορά στη Δεκάπολη απαντά στην Καινή Διαθήκη, αλλά και από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο. Παρά την ονομασία της ομοσπονδίας, ο αριθμός των πόλεων δεν ήταν σταθερός και αρχαίοι συγγραφείς δεν συμφωνούν ως προς τις πόλεις που την αποτελούσαν.

Ο Πλίνιος αναφέρει ότι τη Δεκάπολη συνιστούσαν οι πόλεις Δαμασκός, πλάι στον Χρυσόροο ποταμό προς τα βόρεια και η Φιλαδέλφεια προς τα νότια, τα Ραφανά, η ελληνίδα Σκυθόπολις όπου οι κάτοικοί τις ανέφεραν ότι την ίδρυσε ο Διόνυσος και η μοναδική ευρισκόμενη δυτικά του ποταμού Ιορδάνη,  τα Γάδαρα, η  Ιππών δηλαδή η Αντιόχεια παρά τον Ίππο, το  Δίον, η  Πέλλα η πόλη του Μ. Αλέξανδρου προς τιμήν της εν Μακεδονία Ελληνίδας Πέλλας, η Γέρασα και η πόλη Καναθά, ενώ ο Πτολεμαίος αγνοεί τη Ραφανά και στις προαναφερθείσες προσθέτει τα Άβηλα, τις Λυσιανές και την Καπιτωλιάδα.
.
Η περιοχή της Δεκάπολις περιλάμβανε κατοικήσεις που θεωρούνταν πόλεις από κάθε άποψη. Δηλαδή με εκκλησία του Δήμου και συμμετοχή των πολιτών στην κοινωνία της και την πολιτική της ζωή ο ελληνικός τρόπος ζωής δηλαδή και όχι απλή συνάθροιση και συγκατοίκησή ανθρώπων. Υπάρχουν επιγραφές που αναφέρουν τη λέξη …«πόλη», αλλά και  επιγραφές με λέξεις όπως … «αγορανόμος». Αποτελούσαν μια εδαφική συνέχεια που εκτεινόταν από το Δίον και την Δαμασκό προς τον Βορρά έως τη Φιλαδέλφεια (σημερινό Αμμάν) στο Νότο και από τη Σκυθόπολη, στα Δυτικά μέχρι τα όρια της ερήμου στα Ανατολικά. Οι περισσότερες από τις πόλεις ιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου των Σελευκιδών, αλλά τα Γάδαρα, η Σκυθόπολις, η Πέλλα και η Φιλαδέλφεια ιδρύθηκαν από τους Πτολεμαίους.

[ Σημ.: Πιθανότατα υπήρχε και άλλη πόλη με το όνομα Γάδαρα, ή Γαδαρίς στην Ιουδαία, η οποία και αναφέρεται στην Π. Διαθήκη. Τα Γάδαρα της Καινής Διαθήκης πιστεύεται ότι είναι η πόλη της Δεκάπολης. Μ. Σιώτης, “Γάδαρα – Εκκλησιαστική Ιστορία”, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα, 1964, τ. 4, σ. 135-137. Αναφέρεται στο http://ikee.lib.auth.gr/record/132877/files/GRI-2013-11125.pdf Bsharah Dahabreh, “Η δικαιοδοσία της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων στις πέραν του Ιορδάνου Επαρχίες της (1ος αι. – 16ος αι.) Μεταπτυχιακή εργασία, Θεολογική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 2012, σ. 50.]]…

Έναν κατάλογο πόλεων δίνει και ο Ιουδαίος ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος (Αρχαιότητες, XIV, 76). Η πιο αρχαία και αξιόπιστη ιστορική πηγή για τη Δεκάπολη είναι ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (περίπου 23-79 μ.Χ.). Στο βιβλίο του Naturalis Historia (V. xvi. 74) αναφέρει ότι κοντά στην Ιουδαία, προς την κατεύθυνση της Συρίας, εκτείνεται η «περιοχή της Δεκάπολης», που ονομάστηκε έτσι λόγω του αριθμού των πόλεων που περιείχε. Ο ίδιος σημειώνει ότι δεν συμφωνούν όλοι στο ποιες είναι αυτές οι πόλεις, αλλά ότι οι περισσότεροι αναφέρονται στις εξής:

1. Γέρασα,

2. Σκυθόπολη,

3. Αντιόχεια (του Ίππου),

4. Γάδαρα,

5. Πέλλα,

6. Φιλαδέλφεια (το σημερινό Αμμάν, πρωτεύουσα της Ιορδανίας)

7. Δίον

8. Καναβάτη Συρίας

9. Ραφάνα Ιορδανίας ,(Άβιλα, Σελεύκεια)

10. Δαμασκός, η πρωτεύουσα της σημερινής Συρίας (βορειότερα από τις άλλες πόλεις)

Η Κοίλη Συρία

Το τμήμα αυτό της Συρίας διετέλεσε διαρκώς το μήλον της έριδος μεταξύ Σελευκιδών και Λαγιδών. Έτσι εδώ ιδρύθηκαν πόλεις και από τους μεν και από τους δε.

Πόλεις της Κοίλης Συρίας

• -Λαοδίκεια η προς Λιβάνω
• -Απολλωνία
• -Δαμασκός, η οποία ανοικοδομήθηκε από τους Μακεδόνες και τους Πτολεμαίους. Οι παραδόσεις της μαρτυρούν τον εξελληνισμό της.
• -Λευκάς
• -Δίον
• – Καπιτωλιάς
• -Πέλλα
• -Γέρασα
• -Ίππος
• -Γάδαρα
• -Αντιόχεια
• -Αντιόχεια άλλη (Δάφνης)
• -Αίνος
• -Φιλαδέλφεια
• -Φιλωτέρα
• -Άζωτος
• -Απολλωνία
• -Ανθηδών
• -Στράτωνος Πύργος (Δημητριάς)( Καισάρεια του Ηρώδη)
• -Βερενίκη
• -Πτολεμαίς, (Άκρα) αξιολογώτατο φρούριο σε εκείνη την παραλία, που κτίσθηκε κατά τα φαινόμενα από τον δεύτερο Λαγίδη.

Ίδρυση της «Ομοσπονδίας»  της Δεκαπόλεως.

Η έννοια του συνασπισμού πόλεων ήταν γνωστή στον ελληνικό κόσμο από την αρχαϊκή μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο, αλλά ο χαρακτήρας και ο σκοπός τους άλλαζαν από εποχή σε εποχή και από περιοχή σε περιοχή.

Πιθανότατα στο διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στην κατάκτηση της περιοχής από τον Πομπήιο και στο θάνατο του Ηρώδη του Μεγάλου (περ. 1 μ.Χ.), δέκα από αυτές τις ελληνιστικές πόλεις συνενώθηκαν σε έναν χαλαρό συνασπισμό γνωστό ως Δεκάπολη. Το κίνητρο πίσω από αυτή την ένωση φαίνεται πως ήταν το αμοιβαίο ενδιαφέρον αυτών των πόλεων για στενές εμπορικές σχέσεις καθώς και η προφύλαξή τους από ανθελληνικές δυνάμεις μέσα στην Κοίλη Συρία ή από τις επιθέσεις των νομαδικών φυλών που κατοικούσαν στις ερήμους στα Ανατολικά.

Ο όρος «Δεκάπολη» πρωτοεμφανίζεται και στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές και στα συγγράμματα του Ιώσηπου και του Πλίνιου του Πρεσβυτέρου (οι οποίοι έζησαν τον πρώτο αιώνα μ.Χ.). Ο Πλίνιος, αν και αναγνωρίζει ότι υπήρχε ήδη διάσταση απόψεων, κατονόμασε τις ακόλουθες πόλεις ως τις αρχικές δέκα: τη Δαμασκό, τη Φιλαδέλφεια, τη Ραφανά, τη Σκυθόπολη, τα Γάδαρα, την Ιππώνη, το Δίον, την Πέλλα, τα Γέρασα και την Καναθά. (Φυσική Ιστορία [Naturalis Historia], V, XVI, 74) Από αυτές, μόνο η Σκυθόπολη βρισκόταν Δυτικά του Ιορδάνη, και μάλιστα λόγω της στρατηγικής θέσης της Κοιλάδας της Εσδρηλών χρησίμευε ως σημαντικός συνδετικός κρίκος με τα παράλια και τα λιμάνια της Μεσογείου.
Η Δαμασκός, πολύ βορειότερα στη Συρία, προφανώς είχε περιληφθεί στη Δεκάπολη λόγω της σπουδαιότητας που κατείχε ως κέντρο εμπορίου. Η Φιλαδέλφεια (η αρχαία Ραββά, το σημερινό Αμμάν) ήταν η νοτιότερη αυτών των δέκα πόλεων, καθώς βρισκόταν μόνο γύρω στα 40 χλμ. ΒΑ του βόρειου άκρου της Νεκράς Θαλάσσης.
Οι υπόλοιπες πόλεις βρίσκονταν στην εύφορη περιοχή της Γαλαάδ ή της γειτονικής Βασάν. Οι περισσότερες από αυτές πιστεύεται ότι βρίσκονταν πάνω ή κοντά στους κύριους δρόμους αυτής της περιοχής. Η Καναθά είναι πιθανώς η Κενάθ του εδαφίου Αριθμοί 32:42.

Το δεύτερο αιώνα μ.Χ., ο Κλαύδιος Πτολεμαίος κατονομάζει 18 πόλεις ως μέλη της «Δεκάπολης», πράγμα που μπορεί να υποδηλώνει ότι η ονομασία αυτή έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιείται με γενικό τρόπο και ότι ο αριθμός των πόλεων ποίκιλλε. Μερικοί λόγιοι θεωρούν ότι η Άβιλα, την οποία αναφέρει ο Πτολεμαίος, περιλαμβανόταν στις αρχικές δέκα πόλεις αντί της Ραφανά. Όπως και να έχουν τα πράγματα, καθίσταται προφανές ότι η περιοχή της Δεκάπολης δεν είχε επακριβώς καθορισμένα όρια και ότι η εξουσία των πόλεων της Δεκάπολης δεν επεκτεινόταν σε όλα τα ενδιάμεσα εδάφη αλλά ασκούνταν μόνο εντός της περιφέρειας της εκάστοτε πόλης.