Aν ζούσε σήμερα, αυτός ο τρυφερά απελπισμένος λάτρης της γάτας θα ήταν 88 ετών. Ο Έντουαρντ Τζον Γκόρι (22 Φεβρουαρίου 1925 – 15 Απριλίου 2000) ήταν ένας Αμερικανός συγγραφέας και καλλιτέχνης γνωστός για τα μακάβρια, εικονογραφημένα βιβλία του. Το έργο του διαπνεόταν από σκληρή ειρωνεία αλλά και παραμυθένια ατμόσφαιρα. Ο εξεζητημένος αισθητισμός, το χιούμορ του παραλόγου, η αλληγορία, είναι ιδιότητες που συναντάμε αποκλειστικά σ’ αυτόν.
Τα Πρώτα Χρόνια
Ο Edward St. John Gorey γεννήθηκε στο Σικάγο. Οι γονείς του, Helen Dunham Garvey και Edward Lee Gorey, χώρισαν το 1936, όταν εκείνος ήταν 11 χρονών και αργότερα ξαναπαντρεύτηκαν το 1952 όταν ήταν 27. Μια από τις μητριές του ήταν η Corinna Mura (1909–65), μια τραγουδίστρια καμπαρέ, που είχε ένα ρόλο στην κλασική ταινία “Casablanca” υποδυόμενη τη γυναίκα που παίζει κιθάρα, καθώς τραγουδά το “La Marseillaise” στο Rick’s Café Américain. Ο πατέρας του εργαζόταν για ελάχιστο χρονικό διάστημα ως δημοσιογράφος. Η στοργική προ-γιαγιά του Gorey, η Helen St. John Garvey, ήταν μια δημοφιλής συγγραφέας και καλλιτέχνις του 19ου αιώνα, από την οποία ισχυρίζεται πως έχει κληρονομήσει το ταλέντο του.
Ο Gorey φοίτησε σε διάφορα τοπικά σχολεία και έπειτα στο Francis W. Parker School. Το διάστημα 1944 έως 1946 υπηρέτησε στον αμερικανικό στρατό στο Dugway Proving Ground στη Γιούτα (Utah), και αργότερα πήγε στο Πανεπιστήμιο του Harvard από το 1946 μέχρι το 1950, όπου και σπούδασε Γαλλικά και συγκατοικούσε με τον ποιητή Frank O’Hara.
Αν και συχνά δήλωνε πως η εκπαίδευσή του στην τέχνη ήταν “αμελητέα”, ο Gorey σπούδασε τέχνες για ένα εξάμηνο στο Ινστιτούτο Τεχνών του Σικάγο, School of the Art Institute of Chicago το 1943.
Σταδιοδρομία
Από το 1953 μέχρι το 1960, ζούσε στη Νέα Υόρκη και δούλευε στο τμήμα τεχνών της εκδοτικής Doubleday Anchor, εικονογραφώντας εξώφυλλα βιβλίων και σε κάποιες περιπτώσεις προσθέτοντας εικονογραφήσεις και στο κείμενο. Δούλεψε πάνω σε ποικίλα βιβλία όπως το “Dracula” του Bram Stoker, το “The War of the Worlds” του H. G. Wells, και το “Old Possum’s Book of Practical Cats” του T. S. Eliot. Στα χρόνια που ακολούθησαν δημιούργησε εξώφυλλα και εικονογραφήσεις για πολλά παιδικά βιβλία από τον John Bellairs, όπως επίσης και βιβλία που ξεκίνησε ο Bellairs και συνέχισε ο Brad Strickland μετά το θάνατο του Bellairs.
Η πρώτη του ανεξάρτητη δουλειά, το “The Unstrung Harp”, εκδόθηκε το 1953. Επίσης εξέδωσε βιβλία χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα τα οποία ήταν αναγραμματισμοί του ονόματός του, όπως Ogdred Weary, Dogear Wryde, Ms. Regera Dowdy και δεκάδες άλλα. Στα βιβλία του υπέγραφε επίσης με τα ονόματα Eduard Blutig (“Edward Gory”) και O. Müde (Γερμανικά για το O. Weary), ένα γερμανικό λογοπαίγνιο του ονόματός του.
Η “New York Times” θεωρεί τον Andreas Brown, ιδιοκτήτη βιβλιοπωλείου και το κατάστημά του, το Gotham Book Mart, υπεύθυνους για την απογείωση της καριέρας του Gorey: “Το Gotham Book Mart είχε γίνει για τον κ. Gorey κάτι σαν κεντρική βάση επικοινωνίας, εκθέτοντας τη δουλειά του στην γκαλερί του καταστήματος και τελικά μετατρέποντάς τον σε διεθνή διασημότητα”.
Τα εικονογραφημένα (και κάποιες φορές χωρίς λόγια) βιβλία του Gorey, με τον ακαθόριστο, δυσοίωνο αέρα τους και τη φαινομενικά βικτωριανή σύνθεσή τους, είχαν ανέκαθεν ένα είδος λατρείας από το κοινό. Ο Gorey έγινε ιδιαίτερα γνωστός μέσα από το animation που έκανε για την εισαγωγή της σειράς του PBS, Mystery! το 1980, όπως επίσης και για τα σχέδιά του για την παραγωγή του θεάτρου Broadway, Dracula, το 1977, για το οποίο κέρδισε βραβείο Tony Award για Καλύτερο Σχεδιασμό Κοστουμιού. (Είχε επίσης και μια υποψηφιότητα για το βραβείο του Καλύτερου Σχεδιασμού Σκηνικών).
Όπερα και Μπαλέτο
Εξαιτίας της σκηνογραφίας και του στυλ της δουλειάς του Gorey, πολλοί έχουν υποθέσει πως ήταν Βρετανός, στην πραγματικότητα δεν είχε επισκεφτεί ποτέ το Ηνωμένο Βασίλειο, και δεν ταξίδευε σχεδόν ποτέ. Τα μετέπειτα χρόνια, ζούσε όλο το χρόνο στο Yarmouth Port, στη Μασαχουσέτη, στο Cape Cod, όπου έγραψε και σκηνοθέτησε πολυάριθμες απογευματινές παραστάσεις, συχνά περιλαμβάνοντας τις δικές του μαριονέτες από papier-mâché, σε μια ομάδα γνωστή ως La Theatricule Stoique. Η μεγαλύτερη δουλειά του στο θέατρο ήταν ένα libretto για μια Opera Seria για μαριονέτες χεριών, που ονομαζόταν The White Canoe (Το Λευκό Κανό), με τη μουσική του συνθέτη Daniel James Wolf. Βασισμένη στο μύθο της Κυρίας της Λίμνης (Lady of the Lake), η όπερα προβλήθηκε πρώτη φορά μετά το θάνατό του. Στις 13 Αυγούστου 1987, το έργο του Lost Shoelaces (Χαμένα Κορδόνια) έκανε πρεμιέρα στο Woods Hole, στη Μασαχουσέτη. Στις αρχές του 1970, Gorey έγραψε ένα σενάριο για μια ταινία χωρίς ήχο, το The Black Doll (Η Μαύρη Κούκλα).
Ο Gorey ήταν φημισμένος για την αγάπη που έτρεφε για το μπαλέτο (για πολλά χρόνια, παρακολουθούσε φανατικά κάθε παράσταση του Μπαλέτου της Νέας Υόρκης, New York City Ballet), τα γούνινα παλτά, τα παπούτσια για τένις, και τις γάτες, από τις οποίες είχε ένα μεγάλο αριθμό. Όλα τα παραπάνω φαίνονται ξεκάθαρα και στη δουλειά του. Οι γνώσεις του πάνω στη λογοτεχνία και τις ταινίες ήταν ασυνήθιστα εκτενείς, και στις συνεντεύξεις του κατονόμασε τους Jane Austen, Agatha Christie, Francis Bacon, George Balanchine, Balthus, Louis Feuillade, Ronald Firbank, Lady Murasaki Shikibu, Robert Musil, Yasujiro Ozu, Anthony Trollope και Johannes Vermeer ως μερικούς από τους αγαπημένους του καλλιτέχνες. Ο Gorey ήταν επίσης ένας περήφανος ακόλουθος της ποπ-κουλτούρας, παρακολουθώντας αχόρταγα σαπουνόπερες και τηλεοπτικές κωμωδίες, όπως τα Petticoat Junction και Cheers, και είχε ιδιαίτερη προτίμηση για σειρές με σκοτεινή ατμόσφαιρα όπως Buffy the Vampire Slayer, Batman: The Animated Series και The X-Files. Είχε πει κάποτε σε ένα δημοσιογράφο πως απολάμβανε τόσο πολύ την τηλεοπτική σειρά Batman που είχε επίδραση πάνω στο οπτικό στυλ ενός από τα ανερχόμενα βιβλία του. Ο Gorey αντιμετώπιζε ακόμη και τα διαφημιστικά μηνύματα της τηλεόρασης ως μια μορφή τέχνης, τόσο που έγραφε σε κασέτα τα αγαπημένα του για να τα μελετήσει αργότερα με την ησυχία του. Αγαπούσε ιδιαίτερα τις ταινίες, και για μια περίοδο έγραφε συχνά κριτικές για τη Soho Weekly υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Wardore Edgy.
Προσωπική Ζωή
Αν και τα βιβλία του Gorey ήταν δημοφιλή με τα παιδιά, ο ίδιος δε συναναστρεφόταν πολύ μαζί τους και δεν ένιωθε ιδιαίτερη στοργή γι’ αυτά. Ο Gorey δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ομολογούσε πως δεν έβρισκε ενδιαφέρον το ειδύλλιο, και δεν ανέφερε ποτέ στις συνεντεύξεις του κάποια συγκεκριμένη ερωτική σχέση που μπορεί να είχε με οποιοδήποτε άτομο. Στο βιβλίο The Strange Case of Edward Gorey (Η Παράξενη Περίπτωση του Edward Gorey), που εκδόθηκε μετά το θάνατο του Gorey, ο φίλος του Αλεξάντερ Θερού ανέφερε πως όταν ο Gorey πιεζόταν να μιλήσει πάνω στο θέμα του σεξουαλικού προσανατολισμού του, έλεγε πως ακόμη και ο ίδιος δεν ήταν σίγουρος αν ήταν ομοφυλόφιλος ή ετεροφυλόφιλος. Όταν τον ρώτησαν σε μια συνέντευξη, ποιες είναι οι σεξουαλικές του προτιμήσεις, εκείνος απάντησε:
“I’m neither one thing nor the other particularly. I am fortunate in that I am apparently reasonably undersexed or something…I’ve never said that I was gay and I’ve never said that I wasn’t…what I’m trying to say is that I am a person before I am anything else…”.
«Δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο ιδιαίτερα. Είμαι τυχερός στο ότι έχω προφανώς, λογικά μειωμένη σεξουαλικότητα ή κάτι τέτοιο… Ποτέ δεν είπα πως είμαι ομοφυλόφιλος και ποτέ δεν είπα πως δεν είμαι… αυτό που προσπαθώ να πω είναι πως είμαι άνθρωπος πριν γίνω οτιδήποτε άλλο…».
Ο Γκόρι συμφώνησε σε μια συνέντευξη πως η “έλλειψη φύλου” των μυθιστορημάτων του ήταν προϊόν της ασεξουαλικότητάς του.
Από το 1996 μέχρι το θάνατό του, τον Απρίλιο του 2000, ο συνήθως ερημίτης καλλιτέχνης ήταν το θέμα ενός ντοκιμαντέρ σε στυλ ταινίας σινεμά, σε απευθείας μετάδοση, σκηνοθετημένο από τον Κρίστοφερ Σόφερτ. Το ντοκιμαντέρ δεν προβλήθηκε μέχρι το 2010. Έδωσε συνέντευξη στο Tribute To Edward Gorey (Φόρος στον Edward Gorey), μία προβολή στην τηλεόραση διάρκειας μίας ώρας, με παραγωγό τον καλλιτέχνη και φίλο του Gorey, Τζόις Κένεϊ. Πρόσφερε βίντεο και τις προσωπικές του σκέψεις. Ο Έντουαρντ βοήθησε και σαν κριτής στις καλλιτεχνικές προβολές του Yarmouthand και ευχαριστήθηκε τις δραστηριότητες του τοπικού τηλεοπτικού σταθμού, μελετώντας την τέχνη των υπολογιστών και εξυπηρετώντας ως κάμεραμαν σε πολλές προβολές του Yarmouth.
Το σπίτι του στο Cape Cod ονομάζεται Elephant House και αποτελεί το θέμα ενός βιβλίου φωτογραφίας με τίτλο Elephant House: Or, the Home of Edward Gorey, με φωτογραφίες και κείμενο από τον Κέβιν Μακ Ντέρμοτ. Αυτή τη στιγμή το σπίτι είναι μουσείο πάνω στη ζωή του Edward Gorey (Τhe Edward Gorey House Museum).
Το Στυλ του
Αυτό που τυπικά χαρακτηρίζει τον Gorey είναι η ιδιότητα του εικονογράφου. Τα βιβλία του μπορούν να βρεθούν στα τμήματα καρτούν και χιούμορ των μεγάλων βιβλιοπωλείων. Παρ’ όλα αυτά, βιβλία όπως το The Object Lesson, έχουν κερδίσει το σεβασμό των κριτικών ως έργα σουρεαλιστικά. Οι πειραματισμοί του -το να δημιουργεί βιβλία χωρίς λόγια, βιβλία που είχαν, στην κυριολεξία, το μέγεθος σπιρτόκουτου, βιβλία τρισδιάστατα (pop-up), βιβλία αποκλειστικά γεμάτα με άψυχα αντικείμενα- ήταν διαρκείς και ανεξάντλητοι.
* Στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα το βιβλίο του Edward Gorey με τίτλο «Ο αμφίβολος επισκέπτης», σε επίμετρο του Patrick Mauries. Μετάφραση: Σωτήρης Κακίσης.
