Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
Είδα στην Πειραματική Σκηνή Νέων Δημιουργών – Θέατρο Rex, Σκηνή «Κατίνα Παξινού», το έργο «Εχθρός του λαού». Μια παράσταση σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου, βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Χένρικ Ίψεν.
«Ο εχθρός του λαού» του Χένρικ Ίψεν γράφτηκε το 1882, μοιάζει όμως εξαιρετικά σύγχρονος και επίκαιρος καθώς αγγίζει θέματα εξουσίας, ηθικής, ατομικής ευθύνης και κοινωνικής αλληλεγγύης.
Προφανώς, η σύγκρουση του ζητήματος της οικολογίας και της δημόσιας υγείας με την οικονομική ανάπτυξη είναι εκείνη που προξενεί άμεσους συνειρμούς αγγίζοντας τους προβληματισμούς της εποχής μας. Στο πλαίσιο αυτό η αντιπαράθεση ατόμου και κοινωνίας, ηθικής συνείδησης και πολιτικών συμφερόντων και κοινωνικών συμβάσεων, ατομικής συνείδησης και συλλογικών συμφωνιών είναι σταθερές παράμετροι της ερμηνείας του έργου καθώς μοιάζουν να αποκτούν μια διαφορετική ποιότητα συνδηλώσεων και νύξεων για το σήμερα.
Το έργο
Στο ιψενικό δράμα ο Δρ Τόμας Στόκμαν επιχειρεί να προειδοποιήσει τους κατοίκους της μικρής νορβηγικής πόλης, στέκεται απέναντι στους συμπολίτες του και στην πολιτική ελίτ του τόπου του, επιμένοντας ν’ αποκαλύψει ότι τα καινούργια και πολυδιαφημισμένα λουτρά στην πόλη του είναι μολυσμένα.
Το πρόβλημα του Τόμας Στόκμαν ήταν ότι το νερό ήταν αποδεδειγμένα μολυσμένο. Πολλά συμφέροντα απειλούνται και θα ήθελαν να καταπνίξουν τη φωνή του.
Ο Στόκμαν καταλήγει να χάνει το σπίτι του, τη δουλειά του, τη φήμη του, τη ζωή του, να γίνεται «ο εχθρός του λαού», αυτός που δεν χαϊδεύει τα αυτιά του λαού, αλλά τον αφυπνίζει απέναντι στον ορατό κίνδυνο.
Είναι μια οικεία φιγούρα, που εκπροσωπεί το πλήθος όσων επιδιώκουν να αφυπνίσουν την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις κάθε είδους απειλές που μοιάζουν να συσσωρεύονται στον ορίζοντα του 21ου αιώνα.
Γίνεται εχθρός του λαού αυτός που αντιστέκεται στην ευρυθμία ενός συστήματος με στόχο να προφυλάξει από κινδύνους. Πολλά τα παραδείγματα, που μπορούμε να αναφέρουμε, ακόμα και σε μικρή κλίμακα στη χώρα μας, όπως η αντιμετώπιση του εκτεταμένου προβλήματος ρύπανσης στον υδροφόρο ορίζοντα και στο υπέδαφος, που εντοπίζεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσσαπίας, στην Εύβοια και θέτει σε διαρκή κίνδυνο την υγεία των κατοίκων, ενώ παράλληλα ενοχοποιεί τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις της ΛΑΡΚΟ.
Επιπλέον η εξόρυξη αντιμονίου στη Χίο θα βλάψει ανεπανόρθωτα την υγεία τόσο του περιβάλλοντος όσο και του πληθυσμού. Η συγκάλυψη αφορά και το δυστύχημα στο Τέμπη.
Η παράσταση
Μια νέα εκδοχή του έργου του Χένρικ Ίψεν «Εχθρός του λαού», έχει ανέβει από τις 26 Φεβρουαρίου.
Ποιος είναι ο εχθρός του λαού; Η κυβέρνηση; Το κεφάλαιο; Τα ΜΜΕ; Μήπως όλα αυτά μαζί; Μήπως εχθρός γίνεται και ο συνάδελφος, που ασκεί πίεση στον συνεργάτη του αν δεν υπηρετήσει τις επιτάξεις της εξουσίας. «Ή κάνεις αυτό που πρέπει ή φεύγεις για μεγάλες διακοπές».
«Η παράσταση εστιάζει στη λεπτή γραμμή ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, τον αγώνα και την απομόνωση, καθώς και την ισορροπία μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος».
Η Δήμαρχος (Εύη Σαουλίδου) μάχεται για την προστασία του περιβάλλοντος και βρίσκει απέναντί της τα ΜΜΕ και την πολιτική διαπλοκή, που προσπαθούν να παραμορφώσουν την πραγματικότητα και να αμφισβητήσουν τις επιστημονικές έρευνες, που συνδέουν τη βιομηχανική δραστηριότητα της εταιρείας του αδελφού της, Soil, εταιρεία διαχείρισης πετρελαιοειδών αποβλήτων με τη μόλυνση της περιοχής.
Η Δήμαρχος δείχνει να έχει παραμελήσει την οικογένειά της, τον πολύ φροντιστικό της σύζυγο (Δημήτρης Μηλιώτης) και τον γιο της (Ιάσονας Γιανναράς) και να είναι αφιερωμένη στο κοινωνικό της καθήκον.
Η αυταπάρνησή της βέβαια γυρνά μπούμερανγκ σε ένα διεφθαρμένο καθεστώς. Ο αδελφός της, που έχει την εταιρεία καυσίμων, θεωρεί ότι η συνείδησή της είναι «λάστιχο», πρώτον λόγω της συγγένειάς τους και έπειτα λόγω της θέσης της. Ό,τι ώρα θέλει την καθαιρεί από αυτή τη θέση αν απειλήσει τα συμφέροντά του.
Μέσα από χειρισμούς προσπαθεί να την εκβιάσει για να μην αντιδράσει και να την ελέγξει, ειδάλλως απειλεί να την εξαφανίσει πολιτικά.
Η παράσταση θίγει τον ρόλο των ΜΜΕ ως μηχανισμού συγκάλυψης της αλήθειας, και κατασκευής όσων μας κρατούν αμέτοχους, πρόβατα, απαθή όντα απέναντι στη διαπλοκή.
Οι πολιτικοί και οι ηγέτες της πόλης είναι πιο πρόθυμοι να θυσιάσουν την αλήθεια και την υγεία του λαού, παρά να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές συνέπειες που προκύπτουν από την αποκάλυψη της κατάστασης.
Αυτή η διαφθορά της εξουσίας είναι ένα από τα κεντρικά μηνύματα του έργου. Τίθενται ερωτήματα «γύρω από την ηθική, τη δικαιοσύνη και την πολιτική βούληση, την εμπιστοσύνη στο δικαστικό σύστημα, τα όρια ανοχής και αντοχής κάθε ανθρώπου αλλά και τη στάση μας ως πολιτών, όταν η αλήθεια χειραγωγείται».
Ενώ οι κάτοικοι, περίοικοι της εταιρείας, παραπονούνται για δυσοσμία, μολυσμένο αέρα και οι επιστημονικές ρυθμίσεις μιλούν για επικινδυνότητα, η Κυβέρνηση μέσα από τα ΜΜΕ υποβαθμίζει το θέμα και εξυπηρετεί τα συμφέροντα της βιομηχανίας.
Η Δήμαρχος που αντιδρά, ξεσκεπάζει το θέμα και ξεσηκώνει τον κόσμο, όμως φιμώνεται, οι διαμαρτυρίες καταπνίγονται. Οι Αρχές αδιαφορούν, ο εισαγγελέας αδιαφορεί και στο στόχαστρο δεν μπαίνει η Soil, ενώ όλα τα στοιχεία την ενοχοποιούν, αλλά η Δήμαρχος.
Τρομερή η σκηνή, που τη ρίχνουν πολλές φορές κάτω με πίεση αέρα. Εκείνη φανερά καταπονημένη, ακολουθεί ό,τι της υπαγορεύει η συνείδησή της.
Πόσο ποδηγετείται η κοινή γνώμη; Πόσο αδύναμος είναι ο άνθρωπος απέναντι στους θεσμούς, που θα έπρεπε να τον προστατεύουν, ενώ εκείνοι επιβουλεύονται την ακεραιότητά του;
Ο σεξισμός είναι διάχυτος στα ΜΜΕ. Η δημοσιογράφος – παρουσιάστρια (Ιφιγένεια Βαρελά), με συμπεριφορά γνωστής τηλεοπτικής φιγούρας, αρχικά με περισσή αυτοπεποίθηση, δέχεται κομπλιμέντα από τον διευθυντή της Soil, που νομίζει ότι του ανήκει ο κόσμος όλος, καταπιέζεται από τον αρχισυντάκτη της (Κωνσταντίνος Σεβδαλής), που και εκείνος εκτελεί εντολές άνωθεν και ενώ δείχνει δυναμική και αποφασισμένη ότι θα αντιδράσει, σκεπτόμενη πιο «σωστά», επανέρχεται και συντάσσεται στις οδηγίες του συστήματος.
Η συμπυκνωμένη σοφία προκύπτει από τον πεθερό της Δημάρχου, που δεν πτοείται από ιδεαλισμούς και θεωρίες. Μέσα στον ντόρο για Soil και βλέποντας ότι οι μετοχές της πέφτουν αγοράζει μετοχές και κερδίζει πολλά λεφτά, δίνοντας όμως επιχείρημα στους πολέμιους της δημάρχου να σκεφτούν ότι είχε στήσει όλο αυτό για να πέσουν οι μετοχές και να αισχροκερδήσει εκείνη. Είναι εντελώς απαθής σε ό,τι συμβαίνει γύρω του, ακολουθεί το συμφέρον του και προχωρά με αυτόν τον γνώμονα, δηλώνοντας ότι έχει μεγάλη πείρα.
Αυτός που υποθηκεύεται είναι ο γιος της Δημάρχου (Ιάσονας Γιανναράς) και στο πρόσωπό του όλοι οι νέοι, το μέλλον. Τι είδους κοινωνία θα παραδώσουν αυτοί οι άνθρωποι; Ποιες είναι οι αξίες;
Ο νεαρός μοιάζει χαμένος, ταραγμένος. Η Δήμαρχος και μητέρα του έχει χρέος να μείνει στο ύψος της για να εξασφαλίσει την ισορροπία του παιδιού της, για να υπηρετήσει ανώτερα ιδανικά ακόμα κι αν παρουσιάζεται ως «εχθρός του λαού».
Ο σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Βασιλακόπουλος έχει φέρει το έργο στο σήμερα, μέσα από ένα πολυμορφικό σκηνικό των Geurt Holdijk – House of architects, που περιλαμβάνει το σαλόνι της Δημάρχου με την τηλεόραση, ένα εργαστήριο επιστημονικών μελετών και το πάνελ του καναλιού GNTV, μαζί και η αίθουσα σύνταξης.
Οι φωτισμοί του Βασίλη Αποστολάτου, η μουσική του Μιχάλη Παρασκάκη και ο χειριστής της live κάμερας Κωνσταντίνος Καρδακάρης δημιούργησαν ένα απολύτως ζωντανό, επίκαιρο σκηνικό γεγονός, που συνεπαίρνει και προκαλεί σε εφιαλτικούς συνειρμούς και συνάψεις.
Υπέροχες ερμηνείες με κορύφωση αυτή της Εύης Σαουλίδου.
Μια πολύ επιτυχημένη σύγχρονη εκδοχή του Ίψεν, με την υπογραφή του σκηνοθέτη Κωνσταντίνου Βασιλακόπουλου.
***
