Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Επειδή φοβόμαστε ότι ο νους μπορεί, αν χρησιμοποιηθεί ορθά, να διαλύσει τις συναισθηματικές γοητείες παντός είδους -πράγμα αληθές- τότε τον θέτουμε σε αδράνεια. Και, αντί ο άνθρωπος να απελευθερώνεται, λύνει μεν παλαιές καθηλώσεις και φοβίες, αλλά δημιουργεί νέες μορφές ομηρείας εν είδει ελευθερίας και προσθέτει εμπόδια στη ζωή του. Γεγονότα αντιφατικά και παραπλανητικά συμβαίνουν στο σύμπαν του Τζο Όρτον και στο έργο του «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν», που παρουσιάζεται στο θέατρο “Αγγέλων Βήμα”. Η σεξουαλικότητα είναι ένα εμπορευματικό προϊόν και ένα ψυχολογικό όπλο επιβεβαίωσης και παρέμβασης. Το σεξ και το χρήμα ήταν άλλωστε το δίπολο καθημερινού και συνεχούς ενδιαφέροντος της κοινωνίας του Όρτον, όπως και του σημερινού κόσμου.
Στη μέση του πουθενά, σε έναν χώρο – αποθέτη, χώρο όπου εγκαταλείπονται αντικείμενα απορριμματικού χαρακτήρα, βρίσκεται ένα σπίτι αυθαίρετο, στο οποίο ζει η Κάθι, μία χυμώδης, ατυχήσασα κι εκρηκτική σαραντάρα, ο αδελφός της Εντ, ύποπτη περίπτωση φαινομενικά αξιοσέβαστου επιχειρηματία, και ο μισότυφλος πατέρας τους Κεμπ. Διόλου τυχαία βεβαίως η τοποθεσία που επιλέγει ο συγγραφέας ως φόντο του δράματος. Τεταμένες σχέσεις μεταξύ τους, σχέσεις εξάρτησης και κυριαρχίας. Εκεί καταφθάνει ως ενοικιαστής ο κύριος Σλόουν, ένας νεαρός μυστηριώδης γόης. Σύντομα η Κάθι και ο Εντ πέφτουν θύματα της γοητείας του κυρίου Σλόουν, ο οποίος εξελίσσεται σε επιβήτορα και των δύο, αφεντικό και δυνάστη τους. Ο μόνος που διακρίνει το σκοτεινό παρελθόν του κυρίου Σλόουν είναι ο Κεμπ. Η άνιση σύγκρουση των δύο οδηγεί σε αποκαλύψεις και απροσδόκητες ανατροπές.
Σε αυτή την κωμωδία μαύρου χιούμορ, που ασχολείται με θέματα -μεταξύ άλλων- όπως ο θάνατος και η αρρώστια, και σχετίζεται με τη λογοτεχνία τρόμου, η κοφτερή ματιά του Όρτον γίνεται ο καθρέφτης που αντανακλά μια κοινωνία με σχέσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, αλλοιωμένες και σαπρές από τον μολυσμένο αέρα του αμοραλισμού και των καταπιεσμένων παθών.
Πρόκειται για το πρώτο ολοκληρωμένο, μεγάλης διάρκειας έργο του Tζο Όρτον που πρωτοπαίχτηκε το 1964 στο Arts Theatre Club του Λονδίνου και δίχασε κριτικούς και κοινό, ενώ ένα χρόνο μετά θα παρουσιασθεί στο Broadway με μεγάλη επιτυχία και θα ψηφιστεί ως το καλύτερο έργο από το New British Pay in Variety’s London Critics Poll.
Ο ξεπεσμός της δυτικής κοινωνίας, η αβάσταχτη ελαφρότητα της αντιμετώπισης των καταστάσεων, η σεξουαλική έλξη και πράξη σαν επιβολή εξουσίας και μόνο, είναι τα χαρακτηριστικά των ηρώων του Όρτον. Ένα κυνικό παιχνίδι δύναμης με ηττημένους ήρωες, στο κέντρο του σκουπιδότοπου της πόλης.
Το έργο είναι ένα από τα πιο αναιδή θεατρικά έργα του 20ου αιώνα. Ο συγγραφέας Τζο Όρτον χτυπά τη ρίζα της δυτικής κοινωνίας, τον καθωσπρεπισμό, την υποκρισία και τη ρηχότητα των ανθρώπινων σχέσεων δημιουργώντας μια κωμωδία σκοτεινή, όπου ο θάνατος αντιμετωπίζεται σαν κάτι το απλό και το καθημερινό, ενώ το μόνο μέσον για να ανέλθεις, είναι το σεξ. Με ήρωες που δεν αναγνωρίζουν ηθικές αξίες και δεν αισθάνονται τύψεις.
Ο συγγραφέας
Ο Τζο Όρτον, στο σύντομο, ασυμβίβαστο και δημιουργικό του βίο θα φυλακιστεί 6 μήνες για την κλοπή και καταστροφή 72 βιβλίων της δημοτικής βιβλιοθήκης, θα κερδίσει το 1967 το βραβείο της “Evening Standard” και του “Plays and Players” για το έργο “Loot”, ενώ λίγους μήνες μετά, σε ηλικία μόλις 33 ετών, θα δολοφονηθεί από τον μέντορα και σύντροφό του Kένεθ Χάλιγουελ, ο οποίος εν συνεχεία θα δώσει τέλος στη ζωή του. Το όνομα του Όρτον είναι πλέον συνδεδεμένο με τη μαύρη κωμωδία κι έχει καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους Βρετανούς συγγραφείς του 20ου αιώνα.
Από το 1964, όταν παρουσίασε το πρώτο θεατρικό έργο του «Εntertaining Μr. Sloane», o Τζο Όρτον κατάφερε πιο επιτυχημένα από κάθε άλλον συμπατριώτη του συγγραφέα να συνδέσει το όνομά του με τον όρο «μαύρη κωμωδία». Σύντομα κατάφερε να καθιερωθεί στην αφρόκρεμα των μεγαλύτερων εκπροσώπων της φάρσας του 20ού αιώνα. Ωστόσο η ζωή του ιδίου του Τζο Όρτον, που γεννήθηκε ως Τζον Κίνγκσλεϊ Όρτον στο Λέστερ της Αγγλίας την 1η Ιανουαρίου 1933, κάθε άλλο παρά σχέση με το χιούμορ είχε.
Η προκλητική συμπεριφορά του ανοιχτά ομοφυλόφιλου Όρτον -σε μια εποχή που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η ομοφυλοφιλία εθεωρείτο έγκλημα- του δημιούργησε σοβαρά εμπόδια προτού κερδίσει τον τίτλο του ανερχόμενου αστεριού μιας εναλλακτικής βρετανικής διανόησης (ως «οργισμένο νιάτο» καταδικάστηκε σε έξι μήνες φυλάκιση για καταστροφή βιβλίων). Από το 1945 ως το 1947 πήγε στο Κολέγιο Κλαρκ και μερικά χρόνια αργότερα βρέθηκε στη Royal Αcademy of Dramatic Αrts του Λονδίνου χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις πάνω στο δράμα. Στη RΑDΑ ο Όρτον γνώρισε το πρόσωπο που επρόκειτο να παίξει τον σημαντικότερο (και τον τραγικότερο) ρόλο στη ζωή του: τον κατά επτά χρόνια μεγαλύτερό του ηθοποιό και συγγραφέα Κένεθ Χάλιγουελ. Ο Χάλιγουελ βοήθησε πολύ τον Όρτον, κυρίως στο να ξεπεράσει την ανεπάρκειά του. Θα γινόταν ο φίλος, ο μέντορας, ο εραστής αλλά εν τέλει και ο δολοφόνος του. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι λιγότερο από έναν μήνα πριν από τη δολοφονία του, ο Τζο Όρτον είχε δηλώσει σε συνέντευξή του ότι ευχόταν να πεθάνει στην ακμή του.
Με το πνεύμα, το ταλέντο αλλά και την προκλητική συμπεριφορά του ο Όρτον σύντομα υποσκέλισε τον Χάλιγουελ, ο οποίος, μην αντέχοντας τον παραγκωνισμό του από την αυξανόμενη επιτυχία του συντρόφου του, τον δολοφόνησε τον Αύγουστο του 1967 στο σπίτι τους στο Λονδίνο, δίνοντας κατόπιν τέλος στη ζωή του. Ο Όρτον ενδιαφερόταν για μια ζωή στα άκρα. Τον διασκέδαζε η ιδέα του κινδύνου και αναζητούσε ωμό σεξ σε δημόσια ουρητήρια και χαμάμ. Ο Χάλιγουελ, από την άλλη πλευρά, ήθελε μια ήσυχη ζωή στο σπίτι και ως συγγραφέας δεν είχε το εκτόπισμα του συντρόφου του. Η μεγάλη επιτυχία του «Κυρίου Σλόουν» αλλά και το γεγονός ότι το «Loot» κέρδισε το πολυπόθητο βραβείο καλύτερου θεατρικού έργου από την εφημερίδα «Εvening Standard» κλιμάκωσαν τη ζήλια του Χάλιγουελ. Μάλιστα σημαντικό ρόλο για την απώλεια του ελέγχου του Χάλιγουελ θα πρέπει να έπαιξε μια ταινία με τους Βeatles της οποίας το σενάριο είχε ανατεθεί στον Όρτον. Ιδέα του Χάλιγουελ για τον τίτλο της ταινίας (που δεν γυρίστηκε ποτέ) ήταν το «Ρrick up your ears», ένα λογοπαίγνιο με σεξουαλικά υπονοούμενα, αφού prick σημαίνει επίσης πέος, ενώ αναγραμματισμένο το ears (αφτιά) μπορεί να διαβαστεί ως arse (πισινά). «Ο τίτλος παραείναι καλός για να σπαταληθεί σε μια ταινία», είχε πει ο Όρτον στον Χάλιγουελ ακυρώνοντάς τον για μία ακόμη φορά.
«Είναι ο Όσκαρ Γουάιλντ του μεταπολεμικού κοινωνικού κράτους και του υποκριτικού καθωσπρεπισμού του», είχε γράψει ο «Οbserver» για τον Τζο Όρτον.
Φάρσα
Το «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν» αυτού του συγγραφέα σκηνοθετεί ο Δημήτρης Μυλωνάς στο «Αγγέλων Βήμα». Μας γοήτευσε η συναρπαστική αφήγηση της παράστασης, που έγινε με παιγνιώδη διάθεση και σκωπτικότητα. Συνδύαζε αρμονικά τη χάρη και το χλευασμό, την ευφυολογία και την ειρωνική κριτική. Ισορρόπησε ανάμεσα στη διεισδυτική ματιά του σκηνοθέτη και το σαρκασμό, στοχεύοντας το κοινό του με μιαν απόκοσμη ακρίβεια. Η παράσταση σεβάστηκε το οργισμένο ύφος του Όρτον. Οι συντελεστές έλαβαν επίσης υπόψη τους ότι το έργο ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των έργων που, όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν, προκάλεσαν σοκ, ήταν πρωτοποριακά κατά κάποιο τρόπο. Σήμερα, όμως, είναι σύγχρονα και εξακολουθούν να μας μιλάνε, γιατί ακριβώς θίγουν τα προβλήματά μας. Επομένως επέλεξαν τον σωστό τρόπο να το ανεβάσουν, με τόλμη και φαντασία, δίχως δισταγμούς, φραγές και αναστολές.
Ο Όρτον χρησιμοποιεί μια τυπική φόρμα, τη φάρσα, για να εκφράσει όσα θέλει να πει. Με τη λέξη φάρσα, όμως, δεν θα πρέπει να έρθει στο μυαλό μας η γαλλική, αφού η αγγλική φάρσα στηρίζεται στο μαύρο χιούμορ και το σαρκασμό κι έχει έναν αργό, περιπαιχτικό ρυθμό. Ο Όρτον διατηρεί τη δομή της αγγλικής φάρσας, αλλά προσθέτει την υπόγεια, ύπουλη κριτική.
Σε ορισμένες στιγμές του είναι πιο τρυφερός, πιο ασυμβίβαστος και πιο «αθώος» από τους συγγραφείς εκείνης της γενιάς. Αυτό φάνηκε καθαρά στην παράσταση, ειδικά στην περίπτωση της κωμικοτραγικής Κάθι.
Επίσης ο Δημήτρης Μυλωνάς σκηνοθέτησε με έναν καίριο, μελετημένο και έξυπνο τρόπο. Οι ήρωες του «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν» από τη μια μεριά δεν πρέπει να αγγλοφέρνουν και από την άλλη δεν πρέπει να χάσουν την υπήκοότητά τους. Αυτό επετεύχθη με ακρίβεια.
Ο θεατρικός λόγος του Τζο Όρτον είναι ένας νεανικός, καινοτόμος, φρέσκος, γεμάτος καθημερινότητα λόγος, που μετατρέπει την αβρή αιχμηρότητα των κειμένων του ομολόγου του Όσκαρ Ουάιλντ σε βαρυσήμαντη αποδεικτική καταγγελία. Το θαύμα της παράστασης βρίσκεται στο ότι όλα λέγονται σατιρικά μέσα από το διάλογο, σε ένα αδιάκοπο πάρε-δώσε των ηρώων, χωρίς μεγάλη βοήθεια από τα αφηγηματικά μέρη, που απλώς συνωμοτούν με τη λογική μας η οποία απαιτεί να υπάρχει κάποια υπόθεση.
Είναι ξεκάθαρα αριστοτεχνική η αλληλεξάρτηση των χαρακτήρων και πίσω από το ανελέητο γέλιο υπάρχει πάντα ο δαιμονικός σχολιασμός και η καυστική υπονόμευση των όσων πιστεύει ο θεατής.
“Διαβολεμένα καλός συγγραφέας”
H Κάθι είναι μια γυναίκα με ένα νόθο παιδί στο παρελθόν της. Ζει με τον πατέρα της σε ένα μικρό σπίτι, και το πάθος της για το νεαρό ένοικο γίνεται μία από τις κεντρικές γραμμές της υπόθεσης. Παρόλο που διαμαρτύρεται σχετικά με την ηθική και την τιμή της, είναι στην καρδιά εγωίστρια και εύκολα ξεπέφτει σε ταπεινωτικές ενέργειες. Η στάση της είναι η προσωπογραφία της βρετανικής μεσαίας τάξης.
Ο κ. Sloane είναι ένας ελκυστικός και αδίστακτος νεαρός άνδρας. Πρόκειται για τον καταλύτη στη δράση της παράστασης. Αν και το παρελθόν του είναι μυστηριώδες και πιθανότατα επιλήψιμο, φορτωμένο με ποινικές πράξεις, σαφώς είναι μέλος της εργατικής τάξης και, ως εκ τούτου, ένας εισβολέας στο κοινωνικό πρότυπο των νοικοκυραίων του. Είναι η εικόνα της απειλής και της βίας σε όλο το έργο, άπληστος χαρακτήρας, που αξιοποιεί επιδέξια τις αδυναμίες των άλλων χαρακτήρων για να εξυπηρετήσει τους δικούς του σκοπούς. Τυραννικός, αρέσκεται να παίζει σαν τη γάτα με το ποντίκι με τα αδέλφια, στρέφοντας τον έναν εναντίον του άλλου και να βασανίζει τον ηλικιωμένο πατέρα τους. Το τέλος της ιστορίας τον βρίσκει να πιάνεται στο δόκανο ύστερα από δικό του λάθος.
Από την άλλη ο Εντ είναι υπερόπτης και διαρκώς εκφοβίζει την αδελφή του Κάθι για να την έχει υπό έλεγχο. Είναι ένας πομπώδης, άπληστος, συμπλεγματικός και υποκριτής άνθρωπος με ένα έντονο ενδιαφέρον για τους νέους άνδρες, που πιθανότατα δεν έχει αποδεκτεί.
Η δραματουργία του Όρτον, που είναι σαφώς επηρεασμένος από τον Πίντερ, συμπεριλαμβάνει πληθώρα στοιχείων από το θέατρο του παραλόγου, αλλά παρεκκλίνει αναφορικά με την αμεσότητα των μηνυμάτων, το έντονα σατιρικό ύφος και την καταιγιστική δράση που τη διακρίνει. Αποδομεί και εκθέτει ανενδοίαστα τον υλισμό, την ανηθικότητα και την υποκρισία που διέπει την ανθρώπινη υπόσταση, προβάλλοντάς την υπό το πρίσμα της σύμφυτης φαιδρότητάς της.
Το έργο του «διαβολεμένα καλού συγγραφέα», όπως τον αποκαλεί ο Χάρολντ Πίντερ, καγχάζει τα «χρηστά ήθη» και κοροϊδεύει καταπρόσωπο όλα όσα υποστήριζαν, και εξακολουθούν να υποστηρίζουν, ψυχιατρική και ψυχολογία.
Ο «Sloane» μεταφέρεται σπάνια με το σωστό τρόπο. Είναι εξίσου προβληματικός όπως θα ήτανε και ο Ροΐδης ή ο Κεχαΐδης για τους ξένους. Εν τούτοις στην παράσταση υπάρχει η αίσθηση μιας κάποιας αγγλοσαξονικής χλεύης, όπως στο πρωτότυπο, και ο λόγος κυλάει γρήγορος και ευφρόσυνα αιφνιδιαστικός δίνοντας την αίσθηση του γκροτέσκου και της σβελτάδας.
Οι συντελεστές
Η Άννα Ελεφάντη έκανε μια δημιουργική μετάφραση. Ζωντανή και λαγαρή. Διότι μια μετάφραση δεν πρέπει να είναι μόνο πιστή αλλά και λογοτεχνική. Ανακάλυψε τα μυστικά του Τζο Όρτον και τα τόνισε. Έδωσε ρυθμό στο λόγο και διαύγεια στους υπαινιγμούς. Το «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν» («Εntertaining Μr. Sloane») είναι ένας άψογος ελληνικός τίτλος, κατά την ταπεινή μου γνώμη. «Τα γούστα του κυρίου Σλόαν», που είχε χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν είναι ένας λίγο άστοχος τίτλος, καθότι δεν μιλάμε για τα γούστα του ήρωα αλλά για τα γούστα των άλλων ηρώων του έργου, βασικά.
Τα σκηνικά της Δήμητρας Λιάκουρα ήταν ενδεικτικά της μικροαστικής Αγγλίας με σημαντικές λεπτομέρειες που έκαναν σαφή αναφορά στην κακογουστιά της συγκεκριμένης τάξης. Τα κοστούμια, ειδικά της Κάθι και του Σλόαν, άρτια.
Ένας σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της όμορφης παράστασης ήταν και οι φωτισμοί της Θάλειας Βελεγράκη.
Η ενθαρρυντική μουσική του Παύλου Κατσιβέλη έδινε επιπλέον νότες σήμανσης και ζωντάνιας στην παράσταση.
Η επιμέλεια κίνησης της Νατάσας Σαραντοπούλου συνέβαλε στο καλό αποτέλεσμα δίνοντας διεξόδους και διαφυγές στη σωματικότητα των ηθοποιών.
Οι ερμηνείες
Ο Γιάννης Δεγαΐτης (Κεμπ) είναι μια ολόκληρη θεατρική ιστορία, ένα μέγεθος που μπορείς πάντα να του έχεις και του έχεις εμπιστοσύνη. Εμπνέει στη σκηνή με τη σοβαρότητα και τη δύναμη της παρουσίας του. Εκπληκτικός ως ιδιόρρυθμος και πεισματάρης μισότυφλος ηλικιωμένος. Από τους ηθοποιούς που οφείλουμε να διαφυλάττουμε ως κόρην οφθαλμού.
Η Πηνελόπη Μαρκοπούλου ως πληθωρική και στερημένη Κάθι ήταν μια απόλαυση. Δεν θα το κρύψω ότι είναι από τις αγαπημένες μου ηθοποιούς. Της έχω αδυναμία και το αξίζει. Πάντα ετοιμοπόλεμη, αξιοπρεπής, ποιοτική, με αυτοπεποίθηση, φαντασία και γεμάτη νέες ιδέες.
Ο Δημήτρης Μυλωνάς στο ρόλο του καταπιεσμένου και ανασφαλή Εντ έδωσε μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία, με πολύ χιούμορ και εναλλαγές, ελέγχοντας αρκετά την πληθωρικότητα των εκφραστικών του μέσων.
Ο Γιώργος Νούσης έπαιξε τον Σλόουν με ενθουσιασμό, άνεση και φυσικότητα. Έχει υποκριτικό ταλέντο, εξαιρετικά καλή σχέση με το σώμα του και ωραίο παρουσιαστικό. Περιμένουμε να δούμε τι θα μας επιδείξει στο μέλλον.
Σπινθηροβόλα κωμωδία
Ο Δημήτρης Μυλωνάς εξελίσσεται σε έναν ικανό και εμπνευσμένο σκηνοθέτη. Βρίσκει τον τρόπο να ισορροπήσει το υλικό του, κάνοντας τους απαραίτητους ελιγμούς και παίρνοντας τις απαραίτητες ελευθερίες. Αυτή η πολυπλοκότητα της σκηνοθεσίας του είναι που την κάνει γοητευτική.
Όλοι οι συντελεστές δούλεψαν με την καρδιά και όχι μόνο με το μυαλό, προσπάθησαν έτσι ώστε ο θεατής να μπορεί να απολαύσει το έργο, και όχι απλώς να το κατανοήσει.
Το «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν» είναι μια σπινθηροβόλα αλλά καθόλου αβαθής κωμωδία. Είναι ένα διασκεδαστικό έργο για σοβαρούς ανθρώπους και ουχί σοβαροφανείς. Στην παράσταση αυτή δεν θα πάτε μόνο για να γελάσετε αλλά και για να σκεφτείτε!
Συντελεστές
Μετάφραση: Άννα Ελεφάντη, Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνικά-κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα
Φωτισμοί: Θάλεια Βελεγράκη
Μουσική: Παύλος Κατσιβέλης
Επιμέλεια κίνησης: Νατάσα Σαραντοπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Στεφανία Σαμαρά
Trailer – φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Δημιουργία αφίσας: Στέφανος Μασούρας, Μαρία Κονταξάκη
Επιμέλεια μαλλιών: Τalkin’ Heads
Μακιγιάζ: Γεωργία Κριεμπάρδη
Παίζουν (με αλφαβητική σειρά):
Γιάννης Δεγαΐτης………………………….Κεμπ
Πηνελόπη Μαρκοπούλου……………..Κάθυ
Δημήτρης Μυλωνάς……………………..Εντ
Γιώργος Νούσης………………………….Σλόουν
Πληροφορίες
ΑΓΓΕΛΩΝ ΒΗΜΑ
Σατωβριάνδου 36 (Μετρό Ομόνοια)
Τηλέφωνο: 210-5242211
http://www.aggelonvima.gr
Κεντρική σκηνή
* Το «Διασκεδάζοντας με τον κύριο Σλόουν» του Τζο Όρτον παρουσιάζεται στο θέατρο “Αγγέλων Βήμα”, στο πλαίσιο της φετινής θεματικής ενότητας ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΦύΛΩΝ, μέχρι την Κυριακή 24 Απριλίου.
* Πρόκειται για την τρίτη θεατρική δουλειά του Δημήτρη Μυλωνά, που παρουσιάζεται τη φετινή περίοδο, μετά το “Καγκουρώ” (Εθνικό Θέατρο) και τον “Τσέχωφ” (Θέατρο του Νέου Κόσμου).
