Του Παναγιώτη Μήλα
Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Βιζυηνός, Γεώργιος Σουρής, Μπάμπης Άννινος, Δημήτριος Καμπούρογλου, Γεώργιος Δροσίνης, Αριστοτέλης Κουρτίδης, Νίκος Καββαδίας, Πέτρος Χάρης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Ρώμος Φιλύρας, Κλέων Παράσχος, Δημήτρης Ραβάνης Ρεντής, Γιάννης Ρίτσος, Οδυσσέας Ελύτης, Τέλλος Άγρας, Αλέξανδρος Πάλλης, Ρίτα Μπούμη, Χρήστος Χαιρόπουλος, Μανώλης Καλομοίρης, Ιωάννης Κακριδής, Ασημάκης Πανσέληνος, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Βασίλης Μεσολογγίτης, Παύλος Παλαιολόγος, Μανώλης Αναγνωστάκης, Κώστας Καρυωτάκης, Αντώνης Σαμαράκης και φυσικά ο Γρηγόριος Ξενόπουλος με το ψευδώνυμο «Φαίδων».
Τα παραπάνω είναι μόνο μερικά ονόματα νεαρών μαθητών, εφήβων που έκαναν τα πρώτα του λογοτεχνικά βήματα στο «Ιδρυθέν εν Αθήναις το 1879 εικονογραφημένον περιοδικόν διά παιδία, εφήβους και νεάνιδας».
***
Το περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων» ιδρύθηκε το 1879 από τον Νικόλαο Παπαδόπουλο.
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός της τέχνης, μυθιστοριογράφος και υπέρμαχος της δημοτικής γλώσσας, υπήρξε η ψυχή του περιοδικού από το 1894 που ανέλαβε τα καθήκοντά του ως το 1945.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 9 Δεκεμβρίου 1867 από Ζακυνθινό πατέρα και Πολίτισσα μητέρα, ενώ πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αθήνα.
Φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές του, μιας και από πολύ νωρίς ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία, η οποία ήταν και η μοναδική πηγή εσόδων του.
Αρχικά «Η Διάπλασις των Παίδων» εκδιδόταν κάθε μήνα, από το 1885 κάθε δεκαπέντε ημέρες και από το 1894 κάθε Σάββατο. Ο Ξενόπουλος αρθρογραφούσε επί πενήντα χρόνια στην τακτική στήλη του με το ψευδώνυμο «Φαίδων». Το περιοδικό δημοσίευε αναγνώσματα για παιδιά, μυθιστορήματα σε συνέχειες, διηγήματα, ποιήματα, σκίτσα, αλληλογραφία μεταξύ των συνδρομητών με τη χρήση ψευδώνυμων.
***
Στην Αθήνα ο Ξενόπουλος ήρθε σε επαφή με τον Δρακούλη και τους άλλους επικεφαλής του σοσιαλιστικού κόμματος, ενώθηκε με αυτούς και βοήθησε στην έκδοση των σοσιαλιστικών εφημερίδων «Άρδην» και «Κοινωνία». Το 1885 έγινε μάλιστα συντάκτης του «Άρδην».
Τις θέσεις του για το σοσιαλισμό μπορούμε να δούμε καλύτερα στο «Πλούσιοι και Φτωχοί». Ο Ξενόπουλος πίστευε σ’ ένα σοσιαλισμό που «θα άλλαζε την κοινωνία χωρίς βίαιες ανατροπές. Σιγά-σιγά οι άνθρωποι θα καταλάβαιναν το συμφέρον τους, οι πλούσιοι και οι φτωχοί θα έρχονταν σε συνεννόηση χωρίς βία. Το ιδανικό του σοσιαλισμού θα εξασφάλιζε σε κάθε άνθρωπο οποιασδήποτε ράτσας τροφή, κατοικία και ενδυμασία».
Ο Ξενόπουλος πίστευε ότι με την άνοδο του πνευματικού επιπέδου του λαού θα καταλάβαιναν οι άνθρωποι το πραγματικό τους συμφέρον. Για τον λόγο αυτό θεωρούσε το γράψιμο ως οφειλή διαπαιδαγώγησης και έργο ευθύνης υπέρ του συνόλου.
***
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος με την Έλλη Λαμπέτη.
Για την κοινωνική δραστηριότητα του Γρηγόριου Ξενόπουλου έχει γράψει ο Τάκης Αδάμος στο βιβλίο του «Η λογοτεχνική κληρονομιά μας (Από μια άλλη σκοπιά)», βιβλίο Α΄- πεζογράφοι, Εκδόσεις Καστανιώτης (Αθήνα 1979) και τα εξής:
«H εικόνα της ζωής του Ξενόπουλου θα έμενε λειψή, αν δεν αναφέραμε εδώ και την αξιόλογη κοινωνική του δραστηριότητα. Σαν φοιτητής, άλλα και κατοπινά, πήρε μέρος στους σοσιαλιστικούς ομίλους της εποχής. Ο Ξενόπουλος πήρε μέρος στο κίνημα του «Δημοτικισμού» και η προσφορά του στην καθιέρωση της γλώσσας του λαού στη λογοτεχνία μας υπήρξε πολύτιμη και αποφασιστική. Αλλά ο υπεύθυνος πνευματικός άνθρωπος και πατριώτης Ξενόπουλος φάνηκε ακόμα πιο πολύ στις ώρες της μεγάλης εθνικής δοκιμασίας, στα χρόνια της χιτλερικής κατοχής της πατρίδας μας. Πήγε με το μέρος του λαού. Εντάχθηκε στις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και παρά την προχωρημένη ηλικία του πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα σαν πρόεδρος της Εθνικοτοπικής Ένωσης Εφτανησίων, που ήταν μια από τις εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις του ΕΑΜ στην Αθήνα».
***
Αξίζει να θυμίσω εδώ ότι ο Τάκης Αδάμος ήταν δημοσιογράφος, εκπαιδευτικός, λογοτέχνης και πολιτικός. Υπήρξε ευρωβουλευτής του ΚΚΕ και πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών από το 1989 ως το Μάρτιο του 1991. Στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης» ήταν αρχισυντάκτης από το 1974 μέχρι και το 1981.
***
Γρηγόριου Ξενόπουλου: «Ο Δεκάλογος του Πατριωτισμού»
(Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στις 9 Απριλίου 1911 στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» με το ψευδώνυμο «Φαίδων»)
-1. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος βρίσκεται πολύ μακριά από τους λόγους, τα ζήτω, τις σημαίες, τις μουσικές, τα κανόνια.
-2. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος δεν είναι η συγκίνηση της στιγμής, που σβήνει σαν την σπίθα. Είναι ένα βαθύ ποτάμι, που κυλάει βουβό.
-3. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος είναι – σαν κάθε αγάπη – έργο, θυσία. Σκοπός της είναι να κάμει την πατρίδα σου μεγάλη.
-4. Το μεγαλείο της πατρίδος δεν το κάνουν ούτε οι πολλοί τόποι, ούτε τα πολλά εκατομμύρια των ανθρώπων της. Το κάνουν η μόρφωση, η εργατικότητα, η ευτυχία και το μεγαλείο των ανθρώπων της.
-5. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος όχι μόνο δεν γεννά μίσος για τις άλλες πατρίδες, αλλά και ζητεί πρώτα απ” όλα να σέβεσαι και το ξένο πατριωτισμό. Καμία πατρίδα δεν είναι απολύτως ανώτερη από τις άλλες. Για σένα είναι ανώτερη η δική σου, για τον ξένο η δική του. Όπως για τον εαυτό σου, έτσι και για την πατρίδα σου, ποτέ μην επιδοκιμάζεις να αδικεί τις άλλες πατρίδες.
-6. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος – δηλαδή ενός μικρού μέρους της ανθρωπότητος – υποχωρεί όπου έρχεται εις σύγκρουσην με την αληθινή αγάπη όλης της ανθρωπότητος. Όπως δεν σ” εμποδίζει να εκτιμάς ή να αγαπάς ξένους, έτσι δεν σ” εμποδίζει – σε συμβουλεύει μάλιστα να πολεμάς και να μισείς πολλούς ανθρώπους της πατρίδος σου αν είναι κακοί. Και την πατρίδα σου να την φαντάζεσαι πώς την αποτελούν πολύ περισσότερο οι πολλοί, οι πτωχοί, ο λαός, όσοι εργάζονται και υποφέρουν πολύ και απολαύουν λίγο ή διόλου, παρά οι ολίγοι, εκείνοι που απολαύουν χωρίς να εργάζονται.
-7. Πολύ μεγαλύτερη αγάπη για την πατρίδα από το να σκοτωθείς γι’ αυτή, είναι να ζήσεις γι’ αυτή. Ν’ αφιερώσεις όσο μεγαλύτερο μέρος της ζωής σου μπορείς (όλο είναι αδύνατο) γι’ αυτή.
-8. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος αρχίζει από την αγάπη του εαυτού σου, την αγάπη που σε κεντρίζει να γίνεσαι ολοένα καλύτερος και ανώτερος, ν’ ανεβαίνεις ολοένα περισσότερο στο ψηλό και απότομο βουνό του μεγαλείου.
-9. Το φύτευμα δένδρων ωφελεί την πατρίδα σου και σένα. Το ξερίζωμα, όμως, της αμαθείας, της κουταμάρας, των σκουριασμένων ιδεών ακόμα περισσότερο ωφελεί την πατρίδα σου, σένα μπορεί συνήθως να σε βλάψει. Όσο πόλεμο κι αν σου κάνουν η αληθινή αγάπη της πατρίδος είναι να ξεριζώνεις, όπου χρειάζεται.
-10. Η αληθινή αγάπη της πατρίδος είναι ένα από τα πιο ευγενικά αισθήματα της καρδίας. Γι” αυτό ίσως και σπάνιο. Η ψεύτικη αγάπη της πατρίδος είναι από τα πιο πρόστυχα. Γι” αυτό ίσως και πολύ συχνό.
***
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος με τους Λάκη Σκέλα (αριστερά), Αιμίλιο Βεάκη και Νότη Περγιάλη (δεξιά), στην πρεμιέρα του έργου του τελευταίου, «Νυφιάτικο τραγούδι», στο θέατρο «Περοκέ», το 1949 με το «Ρεαλιστικό Θέατρο».
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, στα χρόνια της χιτλερικής κατοχής πήγε με το μέρος του λαού. Εντάχθηκε στις γραμμές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ) και παρά την προχωρημένη ηλικία του πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα.
Θεωρείται και είναι ο πατέρας του ελληνικού αστικού μυθιστορήματος και του ελληνικού αστικού θεάτρου, «αστικού» όχι μόνο με την ταξική έννοια αλλά και για το γεγονός ότι στα έργα του πρωταγωνιστούν άνθρωποι που ζούνε στις πόλεις. Υπήρξε παράδειγμα και υπόδειγμα πνευματικού εργάτη.
Το έργο του είναι μεγάλο σε όγκο και αξία. Μυθιστοριογράφος, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός της τέχνης και συγγραφέας για παιδιά δέσποζε στον πνευματικό χώρο της πατρίδας μας για 65 ολόκληρα χρόνια.
«Ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας του κοινού. Τα βιβλία του διαβάζονταν –διαβάζονται και τώρα- με πολύ ενδιαφέρον κι αγάπη. Και διαβάζονται γιατί από την κάθε σελίδα τους ξεχύνεται η συμπάθεια του συγγραφέα για τον απλό άνθρωπο του λαού, η συμπάθεια και η συμπόνια για τη βαριά μοίρα του», γράφει ο Τάκης Αδάμος.
***
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος έφυγε από τη ζωή στις 14 Ιανουαρίου 1951 στην Αθήνα.
