Το φως σου
“Μακάρι νά μποροῦσα νά σοῦ δείξω,
ὅταν εἶσαι μοναχικός ἤ μέσα στό σκοτάδι,
τό Ἐκπληκτικό Φῶς
τῆς ἴδιας σου τῆς Ὑπάρξεως!”
«Στο Ιράν, δύο βιβλία υπάρχουν σε κάθε σπίτι – το Κοράνι και ο Χαφέζ. Το ένα διαβάζεται, το άλλο όχι», γράφει το BBC και προσθέτει: «Για να καταλάβετε το ανέκδοτο αυτό, αρκεί να ενωθείτε με τα εκατομμύρια που επισκέπτονται στην πόλη Σιράζ τον τάφο του Χαφέζ, λυρικού ποιητή του 14ου αιώνα, λογοτεχνικού σημείου αναφοράς, εθνικού ήρωα του Ιράν». Μέρα και νύχτα προσκυνητές συνωστίζονται στον τάφο του που είναι περιτριγυρισμένος από κήπους με τριαντάφυλλα, κανάλια και πορτοκαλιές. Στο παραδείσιο αυτό τοπίο οι πιστοί ακουμπούν ευλαβικά την αλαβάστρινη σαρκοφάγο του Χαβέζ, απαγγέλλουν τους στίχους του και απολαμβάνουν τα έξυπνα λογοπαίγνιά του.
Να τραβάς την καρέκλα
Νά τραβᾶς τήν καρέκλα
ἀπό κάτω ἀπό τό μυαλό σου
καί νά σέ βλέπεις νά πέφτεις στόν Θεό –
Τί ἄλλο ὑπάρχει
νά κάνει ὁ Χαφίζ,
πού νά εἶναι διασκεδαστικό σ’ αὐτόν τόν κόσμο!
Ο Χαφέζ (1325-1389 μ.Χ.) εκπροσωπεί όλη την περιπλοκότητα της ιρανικής ταυτότητας. Τα περίπου 60.000 «γκαζάλ» (σονέτα) του ενώνουν όλους τους Ιρανούς. Δυστυχώς για τους μουλάδες, η ποίησή του, εκτός από το ότι υμνεί τις χαρές της αγάπης και του κρασιού, βάζει στο στόχαστρο τη θρησκευτική υποκρισία. «Οι ιεροκήρυκες που επιδεικνύουν την ευσέβειά τους στην προσευχή και στον άμβωνα», έγραψε πριν από 600 χρόνια, «συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν είναι μόνοι. Γιατί όσοι απαιτούν μετάνοια, μετανοούν τόσο λίγο οι ίδιοι;».
Οι γνώσεις μας για τον ποιητή μέχρι πρόσφατα ήταν ελάχιστες. Τελευταία όμως Πέρσες ερευνητές, όπως ο Αμπντούρ Ραζίμ Χαλχαλί, ο Μοχαμάντ Ναφισί, ο Μοχαμάντ Καζβινί, καθώς και
Ευρωπαίοι συνάδελφοί τους, έριξαν αρκετό φως στη ζωή του μεγάλου αυτού ποιητή της Περσίας.
Ο Χβαγιά Σαμσούντ—ντιν Μοχαμάντ Χαφέζ γεννήθηκε γύρω στο 1317 μ.Χ στο Σιράζ, όπου έζησε για όλη του τη ζωή, εκτός από ένα μικρό χρονικό διάστημα, όπου και πέθανε το 1392 μ.Π. Η κάθοδος των Μογγόλων κατέστρεψε, είναι γεγονός, τα πάντα στη γενέτειρα του ποιητή. Σιγά σιγά όμως τα πράγματα άρχισαν φαίνεται να ησυχάζουν.
Ο ίδιος ο Χαφέζ αναφέρεται στην ήσυχη εποχή που πέρασε η πόλη κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Σεΐχη Αμπού Ισάκ Ιντζού.
Ο Σεΐχη ήταν ο χορηγός των ποιητών. Καθαιρέθηκε όπως από το γιο του και διάδοχο Τζιαλαλουντίν Σαχ Σουγιά, ο οποίος βρισκότανε σε συνεχείς πολέμους με όλους τους γείτονες, ακόμη και με τον αδερφό του Μαχμούντ, Σάχη του Ισφαχάν. Ακολούθησαν άλλοι τρεις κυβερνήτες, ώσπου έφτασε η εποχή που ο Τιμούρ χτύπησε δύο φορές την πόρτα της επαρχίας Φαρς και έσπειρε τον τρόμο. Ο Χαφέζ, μολονότι έζησε αυτά τα γεγονότα, παραδόξως δεν τα περιγράφει στην ποιητική του συλλογή «Ντιβάν».
Κάποιος μύθος θέλει τον Χαφέζ να συνδιαλέγεται με τον Τιμούρ και να τον εντυπωσιάζει με την ευφυΐα του, κάτι που μάλλον είναι αδύνατο να έχει συμβεί, αφού ο Τιμούρ το 1393 δεν είχε καταλάβει το Σιράζ και Χαφέζ είχε πεθάνει το 1392.
Το πολιτιστικό επίπεδο του Σιράζ ήταν υψηλό, έτσι ο Χαφέζ έλαβε στη γενέτειρά του καλή μόρφωση. Ήταν μάλιστα κορυφαίος στα θρησκευτικά και στο Κοράνιο. Σ’ αυτό εξάλλου οφείλει και το όνομό του. Χαφέζ σημαίνει «αυτός που γνωρίζει το Κοράνι από μνήμης». Έγραψε θεολογικά έργα σε πρόζα, στην αραβική. Από μερικά μάλιστα συμπεραίνεται ότι ο ποιητής γνωρίζει και τουρκικά.
Ο Χαφέζ όπως συνηθιζόταν εκείνα τα χρόνια, εργάστηκε στην αυλή του Σάχη Σουτζά που ήταν και ίδιος ποιητής.
Σαν ποιητής του παλατιού τραγουδούσε ύμνους και επαίνους για τους εκάστοτε κυβερνήτες.
Τα πράγματα, όπως λέει ο μύθος, άλλαξαν στο παλάτι και, κατά το 1368-1369 μ.Χ., μια ομάδα κληρικών έπεισε το Σάχη ν’ απομακρύνει τον Χαφέζ από την αυλή του, πράγμα που έγινε. Ο Χαφέζ που είχε στο μεταξύ συνηθίσει στην καλοπέραση, παραπονείται σε πολλά από τα ποιήματά του για την κακή του μοίρα. Η θέση του επιδεινωνόταν συνεχώς, γι’ αυτό έφυγε. Πήγε στο Ισφαχάν και το Γιαζντ, όπου παρέμεινε από το 1372 έως το 1374 μ.Χ. Μετά όμως επέστρεψε στο Σιράζ και ικέτευσε τους πρώην χορηγούς του για βοήθεια.
Αυτή είναι η αλήθεια, αντίθετα με το μύθο που κυκλοφορεί ότι τάχα ο Χαφέζ δεν ενέδωσε σε καμία από τις δελεαστικές προτάσεις άλλων βασιλέων και κυβερνητών να επισκεφτεί τα παλάτια τους, και ότι έμεινε όλη του τη ζωή στο Σιράζ που αγαπούσε πολύ. Έφυγε, λένε, μόνο μια φορά για να επιστρέψει αμέσως. Μετά την επιστροφή του, δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποιες ήταν οι σχέσεις του με τους εκάστοτε κυβερνήτες. Ξέρουμε μόνο πως στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο ποιητής έχαιρε πάλι μεγάλης εκτίμησης, όπως και πριν. Σε μια αυτοβιογραφία του, που βρέθηκε στην Τασκένδη, ο Χαφέζ γράφει για τους δύσκολους καιρούς της ανέχειας, κατά τη διάρκεια της νιότης του. Εκτός από μερικά αποσπάσματα Γκετέ και Ρουμπαί, δύο Κασιντέ και δύο Μασναβί (ένα εκ των οποίων ονομάζεται Σαγκι-Ναμέ) η ανθολογία του Χαφέζ, το Ντιβάν, αποτελείται αποκλειστικά από Γκαζάλ, δηλαδή ωδές. Τα μυστικιστικά του κείμενα πολλαπλασιάζονται κατά την περίοδο που ο ποιητής πέφτει στη δυσμένεια του Σάχη Σουτζά.
Ο Χαφέζ ενταφιάστηκε στο Σιράζ όπου του έχουν χτίσει ωραιότατο μνημείο.
Χαίρε Σιράζ με τα ασύγκριτα περίχωρά σου.
Ω Κύριε, φύλαγέ το από κάθε κακό
Χαφέζ
- Αρχική φωτογραφία: Το μαυσωλείο του Χαφέζ στην πόλη Σιράζ
