Του Παναγιώτη Μήλα
Στην εποχή μου τα «Κυριακάτικα Μουσικά Πρωινά» ήταν η επιβεβλημένη έξοδος για κάθε νέο που σεβόταν τον εαυτό του. Το θέατρο «Rex», ο κινηματογράφος «Τερψιθέα» και πολλοί συνοικιακοί κινηματογράφοι της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων στέγασαν τα όνειρα πολλών νέων μουσικών.
Από τον Eric Clapton μέχρι τον Βαγγέλη Παπαθανασίου. Από τον Ντέμη Ρούσσο μέχρι τον Δάκη. Από τον Πασχάλη και τους Olympians μέχρι την Τάμμυ τους Idols, τους Juniors και τους Charms, όλοι έδιναν το «παρών».
Εγώ για να μη θεωρηθώ γραφικός πήγαινα… κρυφά στο ιστορικό Θέατρο της Δόρας Στράτου, στου Φιλοπάππου, όπου παρακολουθούσα βραδιές με ελληνικά δημοτικά τραγούδια και χορούς από κάθε γωνιά της Ελλάδας.
Ιδιαίτερα με συγκινούσαν τα ηπειρώτικα τραγούδια της ξενιτιάς και τα μοιρολόγια. Αυτό ήταν το μυστικό μου…
Τα δημοτικά τραγούδια, δεν ξέρω για ποιο λόγο, αλλά – με τη σημερινή ορολογία – είχαν αρνητικό πρόσημο.
Έτσι με έκπληξη έμαθα ότι ο Αμερικανός εθνομουσικολόγος Christopher C. King δημιούργησε το «Why The Mountains Are Black» (Γιατί είναι Μαύρα τα Βουνά) – Primeval Greek Village Music: 1907 – 1960», μια συλλογή 28 ακυκλοφόρητων παραδοσιακών ηπειρωτικών και όχι μόνο, που έχουν ηχογραφηθεί σε Ελλάδα, Νέα Υόρκη και Σικάγο.
Ο King επίσης έγραψε το βιβλίο «Ηπειρώτικο μοιρολόι» (Εκδόσεις Δώμα), ένα βιβλίο που. σύμφωνα με την ετήσια καταγραφή της «Wall Street Journal», είναι από τα σημαντικότερα που έχουν κυκλοφορήσει τον τελευταίο χρόνο στις ΗΠΑ.
Τέλος είναι ο εμπνευστής του ντοκιμαντέρ «Όσον ζής φαίνου» [σκηνοθεσία Πολ Ντουέιν]. Είναι μανιώδης συλλέκτης παλαιών ελληνικών δίσκων με ιδιαίτερη προτίμηση σε αυτούς του γραμμοφώνου 78 στροφών. Ασχολείται περισσότερα από 20 χρόνια με τη μουσική παράδοση και έχει επιμεληθεί 19 συλλογές τραγουδιών.
***
Με μεγαλύτερη έκπληξη έμαθα πριν από λίγες ημέρες ότι ο Christopher C. King θα έρθει στην Ελλάδα για τρεις διαλέξεις με θέμα «Στο περιθώριο της ιστορίας: Η μουσική των ελληνοεβραίων γυναικών στις αρχές του 20ου αιώνα».
Η πρώτη διάλεξη στην Αθήνα, η δεύτερη στη Θεσσαλονίκη και η τρίτη στα Ιωάννινα.
Δεν έχασα την ευκαιρία και την Πέμπτη 26 Μαΐου 2022 βρέθηκα στο Αμφιθέατρο Cotsen Hall, της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.
Παρακολούθησα μια διάλεξη – συζήτηση που έκανε ο κύριος King με τη δημοσιογράφο Μαριάννα Σκυλακάκη. Μια μοναδικής ομορφιάς συνομιλία με έντονα θεατρικά στοιχεία αφού ο κ. King και στην κίνηση και στη φωνή θύμιζε …Έλληνα. Εκφραστικός, σαφής και δωρικός.
Ακόμα και ένας εντελώς άσχετος με το θέμα δεν θα μπορούσε παρά να παρασυρθεί από τον χείμαρρο των πληροφοριών που χάριζε απλόχερα αυτός ο σπάνιος ερευνητής και λάτρης της ελληνικής μουσικής παράδοσης.
Παρακολουθώντας τον Christopher C. King κατάλαβα πως δεν είχα άδικο όταν δεν άφηνα ούτε μια εκδήλωση στο «Θέατρο της Δόρας Στράτου». Μετάνιωσα μόνο επειδή δεν είχα μεταδώσει τότε στην παρέα μου την αγάπη και τον θαυμασμό μου για τη δημοτική μας μουσική.
Για να μη μετανιώσω όμως και δεύτερη φορά έσπευσα – μετά την ολοκλήρωση της διάλεξης – να ζητήσω συνέντευξη από τον κ. King.
Παρά την κούρασή του δεν αρνήθηκε και ευτυχώς με τη βοήθεια της κυρίας Χάιντι Λαζάνη και της κυρίας Σεβαστιάνας Κωνστάκη «μίλησα» με τον Christopher C. King.
Ήταν μια συνομιλία μέσα από «Πέντε W και ένα H». WHEN (Πότε;), WHO, WHICH (Ποιος; Ποιο;), WHY (Γιατί;), WHERE (Πού;), WHAT (Τι;) και HOW (Πώς;).
Ας την παρακολουθήσουμε..
***
*ΓΙΑΤΙ ερωτευτήκατε τη μουσική της Ελλάδας;
-Ερωτεύτηκα την ελληνική παραδοσιακή μουσική, καθώς και τη μουσική των νότιων Βαλκανίων, επειδή έχoυν μια ακατέργαστη ποιότητα όπως ακριβώς η αμερικανική λαϊκή μουσική των blues, της jazz, των gospel και της country, ήχους που αγαπάω όλη μου τη ζωή.
*ΠΟΤΕ ανακαλύψατε τα ηπειρώτικα τραγούδια;
-Όπως αφηγούμαι στο βιβλίο μου «Ηπειρὠτικο Μοιρολόι» [Εκδόσεις Δώμα], ανακάλυψα πρώτη φορά τα τραγούδια και τις μελωδίες της Ηπείρου πριν από 12 χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρήκα μια μικρή στοίβα δίσκων 78 στροφών από την Ελλάδα και την Αλβανία. Όταν γύρισα στην Αμερική τους καθάρισα και έβαλα να τους ακούσω. Αυτό που άκουσα ήταν εξίσου οικείο όσο και παράξενο. Οικείο γιατί ήταν ακατέργαστη λαϊκή μουσική. Παράξενο διότι είχαν μια πολύ διαφορετική λειτουργία την οποία αδυνατούσα ν’ αντιληφθώ. Ας πούμε λοιπόν, πως έκτοτε, έχω βάλει στόχο να καταλάβω και ερμηνεὐσω το σκοπό και τη λειτουργία αυτής της μουσικής.
*ΤΙ σας άγγιξε συναισθηματικά όταν γνωρίσατε τα τραγούδια της Εσκενάζυ, της Χασκίλ και της Βάκα;
-Θα έλεγα πως το ἐναυσμα με τη μουσική της Εσκενἀζυ, της Χασκίλ και της Βάκα έχει λιγότερο συναισθηματικό και περισσότερο πολιτιστικό υπόβαθρο. Μ’ ενδιαφέρει πολύ το πώς αναπτύσσεται η μουσική τους σ᾽ ένα γεωγραφικό χώρο, σε όλο το φάσμα του χρόνου, τι παίρνει, πως αλλάζει και προσαρμόζεται. Τον τρόπο που ένας καλλιτέχνης προσδιορίζει τον εαυτό του και ταυτόχρονα τη δυναμική σχέση μεταξύ κουλτούρας και μουσικού σε σχέση με την παραγωγἠ του ήχου.
*ΤΙ μπορεί να προσφέρει στον σημερινό άνθρωπο ένα ταξίδι στον χρόνο με τη βοήθεια της αυθεντικά λαϊκής δημοτικής μουσικής;
-Είναι μια συναρπαστική διαδρομή για μένα και για όλους όσοι ακολουθούν τη χρονομηχανή μου, δηλαδή τον φωνόγραφό μου και τους δίσκους 78 στροφών.
*ΓΙΑΤΙ είναι μαύρα τα βουνά και στέκουν βουρκωμένα;
-Αυτό παραμένει το βαθύτερο ερώτημα που τίθεται από την ίδια τη δημοτική μουσική σε όλο της το γεωγραφικό εὐρος στην περιοχή των νοτίων Βαλκανίων. Νομίζω πως μέρος της απάντησης βρίσκεται στα όσα είχε να παρουσιάσει η ζωή στα χωριά, οι δυσκολίες της καθημερινότητας και το νόημα της ύπαρξης υπό αυτές της συνθήκες. Γιατί η ζωή βγάζει νόημα μόνο μέσα από τις καθημερινές, εξοντωτικές μας μάχες.
*ΠΟΙΟΣ τρόπος υπάρχει για να αγγίξει αυτή η μουσική και τις νέες γενιές;
-Η δημοτική μουσική υπάρχει γιατί εξυπηρετεί μια λειτουργία μέσα σε μια ομάδα ανθρώπων. Όσο πιο ζωτική και κεντρική είναι αυτή η λειτουργία, τόσο μεγαλύτερη σημασία έχει η μουσική και νομίζω πως πρέπει να επιτρέψουμε στη δημοτική παράδοση να συνεχίσει να υπάρχει με αυτόν τον τρόπο.
*ΠΩΣ μπορεί και αν μπορεί να επηρεάσει το ηπειρώτικο μοιρολόι έναν άνθρωπο που δεν είναι Έλληνας;
-Η μουσική είναι ένα παγκόσμιο βάλσαμο και η βαθύτερη μορφή γλώσσας που υπάρχει. Κάθε φορά που βάζω να παίξει ένα μοιρολόι, έχει ακριβώς την ίδια αντήχηση σε κάθε άνθρωπο που δεν γεννήθηκε στην Ελλάδα: μια βουτιά στα συναισθήματά του, σ᾽ ελεύθερη πτώση.
*ΠΟΥ έχουν αδυναμία οι άνθρωποι; ΠΟΙΑ θεωρείτε ότι είναι η μεγαλύτερη κατάρα της ανθρωπότητας σήμερα;
– Η αδυναμία μας να συνεργαστούμε και να κάνουμε συμβιβασμούς.
*ΚΥΡΙΕ King σας ευχαριστώ που μας χαρίσατε λίγο από τον χρόνο της ανάπαυσής σας γι’ αυτή τη συνομιλία.
-Κι εγώ ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να ταξιδέψουμε στον χρόνο…
***
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
«Στο περιθώριο της ιστορίας: Η μουσική των ελληνοεβραίων γυναικών στις αρχές του 20ου αιώνα»
[“The Unsung History of Greek Jewish Women in the early 20th century”].
Κυριακή 29 Μαΐου 2022, στις 7 μ.μ.
Ιωάννινα
Παλαιά Ιερά Συναγωγή Καχάλ Καντός Γιασάν
Κεντρικός ομιλητής ο Αμερικανός εθνομουσικολόγος
Christopher C. King
***
