Του Παναγιώτη Μήλα
Θυμάμαι τότε που… έζησα τη μεγάλη πολιτική κρίση τον Ιούλιο του 1965. Τότε έγινε η ανατροπή του νόμιμου πρωθυπουργού (του 53%) Γεωργίου Παπανδρέου από τον βασιλιά Κωνσταντίνο.
Τα συλλαλητήρια ήταν καθημερινά και το απόγευμα της Τετάρτης 21 Ιουλίου 1965 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη διαδήλωση φοιτητών στο κέντρο της Αθήνας την οποία κατά τις πρώτες βραδινές ώρες προσπάθησε η Αστυνομία να διαλύσει κάνοντας χρήση γκλομπς και δακρυγόνων που έριχναν οι γνωστές τότε «αύρες», τα ειδικά οχήματα, σαν μικρά τανκ, που «έλουζαν» με χημικά τους διαδηλωτές. Η πορεία των φοιτητών ξεκίνησε από τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, κατευθύνθηκε στην πλατεία της Ομόνοιας και από εκεί μέσω της οδού Σταδίου είχε ως τελικό προορισμό το κτήριο της Βουλής. Επικεφαλής βρίσκονταν φοιτητές της Ανωτάτης Σχολής Οικονομικών Εμπορικών Επιστημών και της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιώς. Στη διασταύρωση των οδών Σταδίου και Χρήστου Λαδά η αστυνομία με «αύρες» είχε κλείσει το δρόμο. Ο επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης με «ντουντούκα» ζήτησε στους φοιτητές να οπισθοχωρήσουν και να διαλυθούν ήσυχα. Κάτι τέτοιο δεν έγινε δεκτό από τους πρωτοπόρους φοιτητές. Η σύγκρουση που επακολούθησε ήταν πολύ σκληρή. Συνελήφθησαν περίπου 250 διαδηλωτές. Τραυματίστηκαν πολλοί και μεταξύ αυτών θανάσιμα ο Σωτήρης Πέτρουλας, γύρω στις 10 το βράδυ.
Με τον Ιορδάνη από το Δουργούτι
Στη συγκέντρωση είχα πάει με τον συμμαθητή μου στο ΣΤ’ Γυμνάσιο Αρρένων Ιορδάνη Παυλίδη. Εκείνος τότε σπούδαζε “Διακοσμητική” στις Σχολές Δοξιάδη και έμενε στην Οδό Στρογγονώφ στις Προσφυγικές Πολυκατοικίες του Νέου Κόσμου, στο Δουργούτι. Εγώ σπούδαζα στην Ανωτάτη Βιομηχανική. Συναντηθήκαμε στην εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα Ιλισού και από εκεί κατεβήκαμε στο κέντρο της Αθήνας. Φυσικά με τα πόδια…
Ξεκινήσαμε να ανεβαίνουμε τη Σταδίου. Λίγο μετά την Κοραή …κάναμε σημειωτόν και μετά σταματήσαμε εντελώς. Οι “Αύρες” που είχαν σταματήσει στην οδό Χρήστου Λαδά άρχισαν να ρίχνουν δακρυγόνα ενώ παράλληλα οι αστυνομικοί χτυπούσαν με τα γκλομπς. Στο σημείο της συμπλοκής, όλοι οι προπορευόμενοι βρέθηκαν πεσμένοι στην άσφαλτο. Ο ένας πάνω στον άλλο, με αποτέλεσμα πολλοί να τραυματιστούν και οι περισσότεροι να αντιμετωπίσουν συμπτώματα ασφυξίας. Η βροχή των δακρυγόνων δεν σταμάτησε ούτε λεπτό. Το ξενοδοχείο “Esperia” ακριβώς στη διασταύρωση Χρήστου Λαδά και Σταδίου (αριστερά) άνοιξε τις πόρτες του και οι εργαζόμενοι εκεί έδωσαν τις πρώτες βοήθειες στους διαδηλωτές, ενώ τους προστάτευσαν από ασφαλίτες αστυνομικούς που περίμεναν έξω με σκοπό να συλλάβουν κάθε ύποπτο.
Τα ξημερώματα της Πέμπτης 22 Ιουλίου 1965 στις 3 π.μ. έγινε η πρώτη καταγραφή του χτυπημένου Σωτήρη Πέτρουλα στο Σταθμό Α΄ Βοηθειών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου.
Πολύ αργότερα ανακοίνωσαν πως τελικά διαπιστώθηκε ο θάνατός του. Το επίσημο πόρισμα της ιατροδικαστικής εξέτασης, που πραγματοποίησαν αστυνομικοί με στολές γιατρών, έκανε λόγο για θάνατο που προκλήθηκε από ασφυξία λόγω δακρυγόνου, εκδοχή η οποία άφηνε ανεξήγητα τα ολικά σχισίματα στο λαιμό του που διαπίστωσαν οι δικοί του όταν πήραν τον νεκρό. Παρότι η επίσημη αφήγηση των γεγονότων δεν άλλαξε ποτέ, μεταγενέστερη ιατροδικαστική εξέταση, από γιατρούς της οικογένειας, έδειξε πως ο Πέτρουλας στραγγαλίστηκε. Η αστυνομία επεδίωξε την ταφή του κρυφά από την οικογένειά του και πριν ανατείλει ο ήλιος. Ο ιερέας αρνήθηκε να κάνει την ταφή. Η κηδεία του, την Παρασκευή 23 Ιουλίου, πήρε τη μορφή διαδήλωσης δεκάδων χιλιάδων λαού, δίχως επέμβαση της αστυνομίας.
Ήταν τότε που ο αποπεμφθείς πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, καταγγέλλοντας δημόσια την κυβέρνηση του Γεωργίου Νόβα, έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Η κυβέρνηση Νόβα δεν ηρκέσθη να είναι κυβέρνησις προδοσίας. Έγινε και κυβέρνησις αίματος. Πρέπει να εξαφανισθή από προσώπου της γης και να λογοδοτήσει δια τα εγκλήματά της».
Η χαμένη ταυτότητα
Τις επόμενες ημέρες παρακολουθούσα την εξέλιξη των γεγονότων μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας «Αυγή». Από το πατρικό μου σπίτι, στην πλατεία Κυνοσάργους, πίσω από τον ιερό ναό του Αγίου Παντελεήμονα Ιλισού, πήγαινα στη Λεωφόρο Συγγρού, εκεί που είναι σήμερα ο Σταθμός μετρό «Φιξ».
Από το περίπτερο που ήταν δίπλα στη στάση των λεωφορείων έπαιρνα κάθε μέρα την «Αυγή». Ο περιπτεράς τριπλοδίπλωνε την εφημερίδα για να μη γίνεται στόχος ο αγοραστής. Την Τρίτη 27 Ιουλίου 1965 ένα μονόστηλο στις εσωτερικές σελίδες έγραφε ότι την ημέρα της δολοφονίας του Σωτήρη Πέτρουλα βρέθηκαν κάποιες αστυνομικές ταυτότητες και όσοι τις είχαν χάσει θα μπορούσαν να πάνε στα γραφεία της εφημερίδας για να τις αναζητήσουν και να τις πάρουν. Έσπευσα κι εγώ με την ελπίδα να βρω τη χαμένη μου ταυτότητα.
Πήγα στην εφημερίδα που στεγαζόταν τότε απέναντι από το άγαλμα του Κολοκοτρώνη, στην άνοδο της Σταδίου και στη γωνία με την Ομήρου.
Ήμουν τυχερός. Βρήκα την ταυτότητα και έτσι εκείνη την ημέρα είχα την πρώτη επαφή και γνωριμία με τους ανθρώπους της εφημερίδας που διάβαζα.
Τα δύσκολα χρόνια
Η συνέχεια ήταν οδυνηρή για όλους τους Έλληνες. Τα δύο χρόνια των διαρκών πολιτικών εναλλαγών και εντάσεων έφεραν την επτάχρονη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ακολούθησε τον Ιούλιο του 1974 η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η πτώση της Χούντας, η επιστράτευση, η μεταπολίτευση. Το πτυχίο της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής Πειραιά και τα δύο χρόνια στη Νομική της Αθήνας δεν ήταν ό, τι το καλύτερο για μένα που αναζητούσα το άρωμα της εφημερίδας.
Ο Μίχος, ο Λουκάς και ο Βαγγέλης…
Έτσι ύστερα από 10 χρόνια βρέθηκα και πάλι στα γραφεία της εφημερίδας. Αυτή τη φορά ήταν στον πρώτο όροφο της πολυκατοικίας που βρίσκεται στη γωνία των οδών Ακαδημίας και Ασκληπιού. Κρατούσα ένα φάκελο με γελοιογραφίες. Μία είχε ως θέμα την επέτειο του ενός χρόνου από την εισβολή του “Αττίλα” στην Κύπρο. Αυτή δημοσιεύθηκε στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας, στις 20 Ιουλίου 1975. Οι υπόλοιπες γελοιογραφίες αναφέρονταν στη δίκη των χουντικών που επρόκειτο να αρχίσει. Η δίκη των πρωταιτίων με τις κατηγορίες της στάσης και της εσχάτης προδοσίας άρχισε τη Δευτέρα 28 Ιουλίου 1975 ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών υπό την προεδρία του Ιωάννη Ντεγιάννη.
Πέντε με έξι γελοιογραφίες μου τις είδα να δημοσιεύονται. Το «πράσινο» φως μου το είχε ανάψει ο Μίχος Κωστόπουλος στον οποίο παρέδιδα κάθε μέρα τη δουλειά μου. Έτσι ξεκίνησα. Ο Μίχος μου στάθηκε σαν πατέρας. Άλλοι δύο δημοσιογράφοι με στήριξαν με τις γνώσεις τους, ο Βαγγέλης Οικονομίδης και ο Λουκάς Θανασέκος.
Να θυμίσω εδώ ότι η δίκη των πρωταιτίων συνεχίστηκε μέχρι τις 22 Αυγούστου. Η απόφαση εκδόθηκε το Σάββατο 23 Αυγούστου 1975 και προέβλεπε για τους Γ. Παπαδόπουλο, Ν. Μακαρέζο, Στ. Παττακό θάνατο και καθαίρεση για την κατηγορία της στάσης και ισόβια κάθειρξη για την εσχάτη προδοσία. Με μικρότερες ποινές καταδικάστηκαν οι: Γρ. Σπαντιδάκης, Γ. Ζωιτάκης, Δ. Ιωαννίδης, Ι. Λαδάς, Α. Λέκκας, Μ. Ρουφογάλης, Κ. Παπαδόπουλος και Κ. Μπαλόπουλος- από 20 χρόνια κάθειρξη έως 5 χρόνια φυλάκιση.
Τη Δευτέρα 25 Αυγούστου το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα τη μετατροπή των θανατικών ποινών σε ισόβια δεσμά.
Τέσσερις μέρες αργότερα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διαβεβαίωνε σε ομιλία του: «Όταν ομιλούμε για ισόβια δεσμά, εννοούμε ισόβια δεσμά». Και αυτό ίσχυσε για ορισμένους εξ αυτών.
***
Όταν ο Μίχος Κωστόπουλος μου άνοιξε την πόρτα
Στην «Αυγή» συνέχισα να εργάζομαι και το 1976. Τον Ιούλιο, στην δεύτερη επέτειο της εισβολής των Τούρκων, έφτιαξα το σκίτσο με τη μαυροφορεμένη Κύπρο που το δάκρυ της σχηματίζει το μισό κατεχόμενο –ακόμη και σήμερα– νησί. Όσα ακολούθησαν ανήκουν σε άλλη ιστορία. Το πιο σημαντικό όμως για μένα -που δεν είχα οποιαδήποτε επαγγελματική / δημοσιογραφική αλλά ούτε και κομματική σχέση – είναι ότι ο δημοσιογράφος και άνθρωπος Μίχος Κωστόπουλος μου άνοιξε την πόρτα και το δρόμο για τη μετέπειτα πορεία μου. Του το χρωστάω και τον ευχαριστώ. Φυσικά δεν μπορώ να ξεχάσω σε αυτό το Σχολείο Δημοσιογραφίας τους γελοιογράφους Δήμο Σκουλάκη (Dimos) και Γιάννη Καλαϊτζή. Την υπεύθυνη του πολιτιστικού ρεπορτάζ Ελένη Σπανοπούλου, στο ελεύθερο την Ντίνα Εξάρχου, στο διεθνές τη Λήδα Μοσχονά. Ακόμη τον εκδότη και διευθυντή Λευτέρη Βουτσά, τον Θανάση Τσουπαρόπουλο, τον Τάσο Βουρνά, τον Απόστολο Σπήλιο, τον Θωμά Δρίτσιο, την Τατιάνα Γκρίτση – Μιλλιέξ, τον Σοφιανό Χρυσοστομίδη, την Άφρω Παντελέσκου, τον Βασίλη Κωνσταντινίδη, τον Τάσο Δήμου, τον Κώστα Χατζηαργύρη, τον Γεωργούλα Μπέικο, τον Θανάση Παπαδόπουλο, την Ελίζα Παπαδάκη, τον Μ. Μηχιώτη και τόσους άλλους…
Σημειώσεις
Στη βασική φωτογραφία το πρωτοσέλιδο της «Αυγής» είναι της Πέμπτης 22 Ιουλίου 1965.
***
Και εδώ ντοκιμαντέρ από την Τετάρτη 23 Ιουλίου 1975. Με ένα “κλικ” θα δείτε “αύρες” και δακρυγόνα από τις “Μαρτυρίες” του Νίκου Καβουκίδη.
