«Έφυγε» από τη ζωή σε ηλικία 91 ετών η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, η σπουδαία μαέστρος και ιδρύτρια της «Χορωδίας Τρικάλων» που έμελλε να γράψει ιστορία την δεκαετία ’50 και ’60.
Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου γεννήθηκε το 1928 στο Βόλο. Πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου από το Ωδείο του Βόλου. Συνέχισε τις μουσικές σπουδές της στην Αθήνα όπου πήρε δίπλωμα πιάνου και ανώτερων θεωρητικών από το Ωδείο του Μανώλη Καλομοίρη. Το ’52 ο Μανώλης Καλομοίρης της εμπιστεύεται τη διεύθυνση και την αναδιοργάνωση του παραρτήματος του Εθνικού Ωδείου Τρικάλων. Έχοντας ιδιαίτερη αγάπη στο χορωδιακό τραγούδι, δημιουργεί παιδικές και μικτές χορωδίες. Έτσι γεννιέται η Χορωδία Τρικάλων, που γίνεται γνωστή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
«Στη μελαγχολική ατμόσφαιρα της δεκαετίας του ’50 στις θεσσαλικές πόλεις, για άτομα της δικής μου ευαισθησίας, υπήρχαν δύο επιλογές», σημειώνει η ίδια στο βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας» (εκδόσεις «Προσκήνιο»): «’Η θα βούλιαζες μέσα στην κατάθλιψη και στην αδράνεια, ή θα οπλιζόσουνα με δύναμη για κάτι δημιουργικό. Διαλέγοντας τη δεύτερη επιλογή, δημιουργήθηκε με πολλή προσπάθεια το θαύμα της Χορωδίας Τρικάλων. Παράδειγμα και ερέθισμα και για άλλες μικρές ή μεγάλες πόλεις. Με τις χορωδιακές μου διασκευές στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη γεννήθηκε κάτι καινούριο. Η μεταφορά του έντεχνου τραγουδιού σε χορωδιακή μορφή. Έτσι άρχισε ο μύθος της Χορωδίας Τρικάλων».
Η πρώτη εμφάνιση της Χορωδίας στο «Παλλάς», το Δεκέμβριο του 1955 προκάλεσε διθυραμβικές κριτικές, καθώς όλοι μίλησαν για «φως εκ Τρικάλων». Το 1963, η Χορωδία Τρικάλων «συναντιέται» με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τον «Επιτάφιο» του οποίου διασκεύασε για χορωδία η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, πραγματοποιώντας και το μέγα τότε τόλμημα να συνοδεύει τη Χορωδία λαϊκή ορχήστρα.
Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου υπήρξε η πρώτη που μετέφερε το έντεχνο ελληνικό τραγούδι σε χορωδιακή μορφή και η πρώτη που τολμά να το συνοδέψει με λαϊκά όργανα. Το βραβευμένο χορωδιακό σύνολο ηχογραφεί δίσκους πάνω σε τραγούδια του Μίκης Θεοδωράκη, διασκευασμένα χορωδιακά από την ίδια. Πολύτιμος συμπαραστάτης της υπήρξε ο σύζυγός της, αγωνιστής του ΕΑΜ, Λεωνίδας Παπαστεφάνου.
«Ήταν ένα “θαύμα” κοιταγμένο πολύπλευρα», γράφει η Τ. Παπαστεφάνου, αναφερόμενη στην περίφημη, ιστορική -και καλλιτεχνικά και κοινωνικοπολιτικά- «Χορωδία Τρικάλων». Η φλογερή, δραστήρια μουσικός δύο μόλις χρόνια μετά την εγκατάστασή της στα Τρίκαλα έφτασε να έχει δύο παιδικές χορωδίες, η μία από παιδιά 7 – 11 χρόνων και η δεύτερη 11 – 15, μια ανδρική και μια μεικτή. Σύνολο 150 πρόσωπα.
Το ’66 εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου τη βρίσκει η δικτατορία και σιωπά επτά ολόκληρα χρόνια. Αυτή την περίοδο αρχίζει να μελοποιεί έργα μεγάλων μας ποιητών τα οποία ηχογραφεί στη μεταπολίτευση.
Τα έργα της είναι: «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» του Πάνου Παναγιωτούνη, «Αδούλωτη» της Έλλης Παπαδημητρίου, «Άσμα ασμάτων» σε μεταγραφή Γιώργου Σεφέρη, «Πρελούδια» ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, «Πόλεμος και Ειρήνη» του Γιάννη Ρίτσου και ένα ορχηστρικό «Καϋμοί στη γειτονιά».
Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, με την ίδια υπευθυνότητα και την ίδια θέρμη της νιότης της συνέχισε για δεκαετίες να διδάσκει και να διευθύνει χορωδιακά σύνολα. Ένα από αυτά ήταν και η Χορωδία του Ψυχαγωγικού Ομίλου Σιδηροδρομικών, η οποία τον Μάιο του 2011 διοργάνωσε μια τιμητική συναυλία για τη μαέστρο στην αίθουσα συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ στον Περισσό, όπου παραβρέθηκε και η ίδια.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
***
Ο Δήμος Τρικκαίων
Με αφορμή τον θάνατο της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, ο Δήμος Τρικκαίων εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:
“Ο Δήμος Τρικκαίων εκφράζει τη βαθύτατη θλίψη του για το τελευταίο ταξίδι της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Η μεγάλη χορωδός και συνθέτρια, τίμησε στον ύψιστο βαθμό τη χορωδιακή μουσική στα Τρίκαλα, δημιουργώντας τη μυθική Καλλιτεχνική Χορωδία Τρικάλων. Η Χορωδία συνέβαλε πολλαπλώς στην ανάδειξη, ενίσχυση και προώθηση της Μουσικής Παιδείας στα Τρίκαλα. Αποτέλεσε, επίσης, το έναυσμα για δημιουργικέ ενασχολήσεις και σε άλλες πόλεις της χώρας μας.
Οι πολυποίκιλες συνεργασίες και οι κοινωνικές ανησυχίες που χαρακτήριζαν την Τερψιχόρη Παπαστεφάνου, οι μουσικές δράσεις, οι αισθητικές επιδιώξεις και οι καλλιτεχνικές της καινοτομίες, δημιούργησαν μια ολόκληρη σχολή στη χορωδιακή μουσική στη χώρα μας.
Ο Δήμαρχος Τρικκαίων και πρόεδρος της ΚΕΔΕ Δημήτρης Παπαστεργίου εκφράζει τα συλλυπητήριά του στην οικογένεια της χορωδού, που συνδύασε τις νότες των μεγάλων συνθετών με την έκφραση των φωνών των χορωδών, αναδεικνύοντας τον πλούτο και το εύρος της ελληνικής μουσικής.
Τα Τρίκαλα τιμούν την Τερψιχόρη της Μουσικής, της Χορωδίας, της προσφοράς”.
Ο περιφερειάρχης Αττικής
Η συλλυπητήρια δήλωση του Περιφερειάρχη Αττικής Γ. Πατούλη για την απώλεια της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, έχει ως εξής:
«Η μεγάλη μαέστρος Τερψιχόρη Παπαστεφάνου με τη σπουδαία και μακρόχρονη προσφορά της στη μουσική και στον πολιτισμό, δεν είναι πια κοντά μας. Ο πολιτισμός μας από σήμερα είναι φτωχότερος. Υπήρξε μία δραστήρια γυναίκα, πολυσχιδής προσωπικότητα, με πνεύμα ανήσυχο, οραματικό, με πρωτοπόρα σκέψη και διάθεση ανιδιοτελούς προσφοράς στην Ελλάδα που τόσο αγάπησε. Είχε μια σπουδαία προσφορά στη μουσική και τον πολιτισμό.
Είχα την τιμή να συνεργαστώ δημιουργικά μαζί της ως Δήμαρχος. Το Μαρούσι τιμητικά είχε δώσει το όνομά της στη Μικτή Χορωδία του Δήμου, ενώ το 2013 είχαμε τη χαρά σε μια μεγάλη γιορτή να την τιμήσουμε για τη μεγάλη προσφορά της στη μουσική ιστορία της χώρας μας.
Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου είναι ιδιαίτερα γνωστή στην Ελλάδα και το εξωτερικό για τις περίφημες χορωδιακές διασκευές της των κύκλων τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη. Είναι η πρώτη που μετέφερε το έντεχνο ελληνικό τραγούδι σε χορωδιακή μορφή. Είχε συνεργαστεί με σημαντικές προσωπικότητες, μεγάλους καλλιτέχνες και σπουδαίες φωνές της ελληνικής μουσικής σκηνής.
Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου θα είναι πάντα στη σκέψη μας διότι έχει προσφέρει μεγάλο έργο και όχι μεγάλα λόγια. Της οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ και μία υπόσχεση ότι το έργο της θα το θυμόμαστε πάντα και θα το έχουμε ως πρότυπο και φωτεινό φάρο στη ζωή μας.
Ως Περιφερειάρχης Αττικής θέλω να εκφράσω στους οικείους της, τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια».
Για τον Μίκη Θεοδωράκη
«Στις λίγες φορές που αντάμωσα τον M. Θεοδωράκη, πάντα μέσα σε χώρους εορτών, τελετών ή πρόβας, σχημάτισα τη γνώμη ότι έχει έναν χαρακτήρα παιδιού.
Με τα καλά του και τ’ άσχημά του. Είναι τρυφερός, ευαίσθητος, ανασφαλής, μα συγχρόνως πεισματάρης και σκληρός. Με λίγα λόγια, “καλλιτέχνης”. Πολλοί λένε ότι ο χαρακτήρας του δεν βαδίζει με τη μουσική του. Νομίζω ότι είναι λάθος. Γιατί μέσα από τη μουσική του, που είναι τόσο πλούσια σε χρώμα, ρυθμό, εναλλαγές, φαίνεται αυτό το ιδιόμορφο του χαρακτήρα του M. Θεοδωράκη. Οι ατέλειωτες εναλλαγές.
Ο M. Θεοδωράκης είναι ευφυής και, βέβαια, καλλιεργημένο άτομο. Χάρη στον M. Θεοδωράκη γνωρίστηκε ο πολύς κόσμος με το έργο των μεγάλων ποιητών. Είναι ο πρώτος που μελοποίησε ολοκληρωμένα έργα των ποιητών μας (εκτός από τον Μανόλη Καλομοίρη, που δημιούργησε σε άλλο ύφος), που έγραψε κύκλους τραγουδιών πάνω στα πιο όμορφα ποιήματα, δίδαξε στους νεότερους και μπορώ να πω δημιούργησε σχολή. Είναι ο ικανότερος όλων να ξεσηκώνει τις μάζες, να συγκινεί τους πολλούς, να δονεί το ακροατήριο. Δεν φτάνει η διάθεση να το κάνεις. Πρέπει να ‘χεις και το χάρισμα. Κι αυτός το έχει».
Σιωπηρή έκρηξη
«Όταν έγινε η επαφή μου με τη μουσική τού M. Θεοδωράκη έγινε μια σιωπηρή έκρηξη μέσα μου. H μουσική μου πλευρά δονήθηκε, αλλά παράλληλα ταρακουνήθηκα
από τους στίχους πάνω στους οποίους πάταγε για να γράψει τις όμορφες μελωδίες του. Ήταν σαν να ‘κανα μια συμφωνία με τον εαυτό μου, σαν να ‘παιρνα εκδίκηση για τη θλίψη που ένιωθα με ό,τι γινόταν γύρω μου, για την ασχήμια που θόλωνε την ομορφιά των απλών ανθρώπων. H μουσική πάει παντού και ο στίχος καβάλα στη μουσική πάει μαζί της. Θα φτάσουν τα μηνύματα των καιρών μακριά, θ’ ακουστούν χωρίς να μπορούν οι «μικροί» να σταματήσουν το μεγάλο ποτάμι. Και έγινε το όνειρο πραγματικότητα. H φωνή της Χορωδίας έφτασε παντού. Μαζί της οι καταπληκτικοί στίχοι του “Επιτάφιου” και της “Ρωμιοσύνης” του Γιάννη Ρίτσου, “Βράχο βράχο τον καημό μου” του Δ. Χριστοδούλου, το “Όνειρο” από τον νεκρό αδελφό σε στίχους του Μίκη Θεοδωράκη. Όλα πάνω σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη».
«Ο μύθος μιας χορωδίας» της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Εκδόσεις Προσκήνιο.
- Η κηδεία της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου έγινε με δημοτική δαπάνη από τον Δήμο Αμαρουσίου, τη Δευτέρα στις 3 μ.μ., 23 Δεκεμβρίου 2019, στον Iερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Αμαρουσίου και η ταφή στο νεκροταφείο Αμαρουσίου.
