Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο χρόνος διαρκώς σκάβει. Το σκάψιμο αναγκαία γίνεται προς τα μπρος. Ωστόσο στην πορεία μπορεί να ανακαλύψεις κάποια «κτερίσματα», κάποια ευρήματα που θα σου φέρουν στην επιφάνεια μνήμες. Η μνήμη είναι από τα πιο πονηρά αισθήματα που υπάρχουν. Είναι χαμαιλεοντική, πλανεύτρα, πανέξυπνη»…
Τα παραπάνω είχε πει ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης στην Ειρήνη Αϊβαλιώτου σε συνέντευξή του στο Catisart.gr
Και πράγματι, αυτά τα «κτερίσματα» για άλλη μια φορά έφερε στην επιφάνεια ο συγγραφέας και αυτά τα ευρήματα έπιασαν ήδη θέση στις σελίδες του νέου του μυθιστορήματος με τον τίτλο «Το Λευκό Δωμάτιο».
Όμως εκεί που το βιβλίο από τις προθήκες των βιβλιοπωλείων είχε αρχίσει να πηγαίνει στα χέρια των αναγνωστών, εκεί εμφανίστηκε ο σκηνοθέτης Μάνος Καρατζογιάννης. Με ένα νεύμα του ζήτησε από την Έντα και την Μπλανς να …δραπετεύσουν από τις 226 σελίδες του βιβλίου και να ανέβουν στη σκηνή του Θεάτρου «Σταθμός».
Έτσι κι έγινε! Διπλή η χαρά για τον συγγραφέα που είδε το έργο του να αποκτά και δεύτερη υπόσταση. Την προηγούμενη φορά που οι χάρτινοι ήρωες του χειροκροτήθηκαν και στο θέατρο ήταν το 2019 με τα «Μελίσσια».
Είχαν όμως προηγηθεί κι άλλα κείμενα του Αλέξη Σταμάτη που ζήλεψαν τη λάμψη των θεατρικών προβολέων: Η «Τελευταία Μάρθα», η «Γένεση», τα «Δακρυγόνα», τα «Μεσάνυχτα σ’ έναν τέλειο κόσμο» και το «Σκότωσε ό,τι αγαπάς». Βέβαια το χειροκρότημα έδρεψε και το «Innerview» και το «Κόσμος Γωνία».
Ασφαλώς δεν ξέχασα «Το Μπλε Δωμάτιο» το οποίο μαζί με «Το Λευκό Δωμάτιο» περιμένουν με αγωνία το νέο αδελφάκι τους για να ολοκληρωθεί η τριλογία.
***
Τον Αλέξη Σταμάτη, τον αρχιτέκτονα που χτίζει τη μια επιτυχία μετά την άλλη.
Τον Αλέξη Σταμάτη, τον ποιητή ο οποίος επιδιώκει «παραμερίζοντας το φως να εισδύσει στο νου».
Τον Αλέξη Σταμάτη, τον συγγραφέα που μαζί με τους ήρωες του άρχισε να μάς κρατά συντροφιά από τον «Έβδομο ελέφαντα».
Τον Αλέξη Σταμάτη, τον συνάντησα λίγο πριν «Το Λευκό Δωμάτιο» υποδεχθεί τις ηρωίδες του, τη Μπλανς και την Έντα.
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο και την ώρα της συνομιλίας διαπίστωσα πόσο καλός είναι και στο «παζλ». Εκπαιδευμένος, μάλλον από τον Ερμή, πήρε τις …ψηφίδες-ερωτήσεις που του έδωσα και δημιούργησε άμεσα το πολύχρωμο και δυναμικό πορτρέτο του μ έσα από έναν εξαιρετικό μονόλογο.
***
ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΣ: Στην περίοδο της καραντίνας έχασα ένα μέρος της ελευθερίας μου. Σοκαρίστηκα με αυτή την απότομη αλλαγή, αλλά το γεγονός ότι ήταν η πανδημία και ότι αφορούσε όχι μόνο όλη την Ελλάδα, αλλά όλο τον πλανήτη, είναι κάτι που σε βάζει σε μια διαφορετική διάθεση, σε ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης.
ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ: Στην ίδια περίοδο νομίζω ότι κέρδισα πολλά, όσο κι αν φαίνεται περίεργο. Δηλαδή με δεδομένο ότι αυτή η κρίση απεδείχθη παγκόσμια, πιστεύω ότι θα μείνει στην ιστορία τουλάχιστον του 21ου αιώνα και πιθανότατα πολύ περισσότερο.
Έτσι ένοιωσα αυτό που πάντα πίστευα. Πρώτον, ότι δεν υπάρχουν ασφάλειες στην ζωή. Αυτό που μάς φάνηκε παρανοϊκό και τρελό, αυτό που ξαφνικά μάς ήρθε, είναι κάτι πολύ φυσιολογικό. Είναι κρίση της φύσης η οποία είναι απόλυτα λογική. Είναι εκδήλωση της φύσης και αυτό είναι και ιστορικά τεκμηριωμένο.
Έχουν γίνει πάρα πολλές τέτοιες αλλαγές στην φύση και που ήταν απείρως πιο άγριες. Σε τεκτονικό επίπεδο και σε επίπεδο υλικών. Η φύση είναι ένας ζωντανός πλανήτης. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός ο οποίος – αν το δει κανείς τελείως μακροπρόθεσμα και σε βάθος αιώνων – έχει αλλάξει εντελώς επιδερμίδα. Αυτό λοιπόν είναι απόλυτα φυσικό αλλά για την ανθρώπινη φύση δεν είναι.
Η ανθρώπινη φύση εκπλήσσεται, γιατί ο άνθρωπος έχει το περιορισμένο χρόνο ζωής του και πιστεύει ότι μέσα σ’ αυτόν δεν πρόκειται ξαφνικά να περάσουν οι επτά πληγές του Φαραώ όλες μαζί.
Αυτή η έκπληξη και η συνακόλουθη άμυνα μπορεί να παράξει έναν, ας πούμε, εσωτερικό στοχασμό που θα ταρακουνήσει τον άνθρωπο και θα τον κάνει να δει τα πράγματα με άλλη οπτική γωνία. Ειδικά για έναν καλλιτέχνη, είναι κάτι το πολύ ενδιαφέρον.
Δεν μπορώ όμως να μη παραδεχθώ ότι ήταν [είναι] μια εξαιρετικά άγρια συνθήκη. Μια συνθήκη που με επηρέασε. Εδώ έχουμε περάσει το lockdown έναν χρόνο και τόσους μήνες.
Όμως η εξοικείωση, αυτή η βιαστική εξοικείωση με θέματα όπως η νόσος μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους σε μεγάλα ψυχολογικά προβλήματα.
ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ: Αυτήν την περίοδο θύμωσα και θυμώνω με τους ανεμβολίαστους. Είχα συγκρούσεις μαζί τους επειδή μιας που τα νούμερα πλέον διαφεντεύουν τις ζωές μας, διαπιστώνουμε ότι είμαστε πολύ πίσω στους εμβολιασμούς. Αυτό είναι αναμφισβήτητο όμως είναι γεγονός ότι οι άνθρωποι που αρνούνται κάποιο λόγο θα έχουν να τον αρνούνται. Φτάνουν όμως και σε άλλες ανεξήγητες καταστάσεις: Πρώτα διασωληνώνονται. Στη συνέχεια σώζεται η ζωή τους και στο τέλος κάνουν μήνυση εναντίον εκείνων που τους έσωσαν… Τελικά έχουν αυτοκτονικές τάσεις εντελώς.
Εδώ λοιπόν χρειάζεται πάρα πολλή δουλειά. Χρειάζονται νέοι τρόποι πειθούς και αυτό το στοίχημα πρέπει να κερδηθεί. Το κοινωνικό κόστος είναι τεράστιο και επίσης τεράστιο είναι το ποσοστό της κοινωνίας το οποίο δεν μπορεί να αντιληφθεί το αυτονόητο. Έχουμε φτάσει στο σημείο να λέμε ότι: «Η σκέψη είναι λούσο», όπως έλεγε η Αντιγόνη Βαλάκου.
Υπάρχει ένα ποσοστό συνανθρώπων μας που τρώει ό, τι του σερβίρουν. Όμως είναι επικίνδυνο να τρώει μύθους. Όσοι το κάνουν αυτό είναι πλέον τελειωμένοι. Φαίνεται ότι υπάρχει μια πολύ ισχυρή τάση με αντίκτυπο σε ένα μεγάλο ποσοστό τουλάχιστον της δικής μας της κουλτούρας. Της νότιας κουλτούρας, γιατί βεβαίως όλες οι χώρες έχουν πρόβλημα, αλλά κάποιες που έχουν περάσει διαφωτισμό τουλάχιστον σε επίπεδο εμβολιασμού είναι καλύτερα. Ακολουθούν το προφανές.
Όταν έρχεται ο άλλος και σου λέει ότι «υπάρχει λύση» και «η λύση είναι αυτή και αυτό είναι στατιστικά αποδεδειγμένο», όταν επίσης σου λέει ότι «η μη λύση οδηγεί στον θάνατο», τότε δεν μπορώ να αντιληφθώ άμεσα πώς κανείς το αρνείται αυτό. Άρα αυτό όντως με θυμώνει αλλά δεν φτάνει ο θυμός.
Χρειάζεται και μία λύση. Πρέπει να βρεθεί λύση. Θα γλυτώσουμε όλοι. Και οι ανεμβολίαστοι και οι εμβολιασμένοι.
ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ: Αν σκεφτούμε ότι ζούσαμε μια γραμμική ζωή, τότε θα ήταν εξαιρετικά βαρετή χωρίς ανατροπές. Εξόχως βαρετή. Εξ’ άλλου ας πούμε οι ανατροπές είναι και για μας τους γραφιάδες ένα βασικό όχημα. Ένα βασικό αφηγηματικό εργαλείο της κάθε ιστορίας.
Δηλαδή το να γράψεις ένα βιβλίο στο οποίο δεν συμβαίνει τίποτα και δεν υπάρχει καμία ανατροπή κανείς δεν πρόκειται να το διαβάσει. Δεν έχει ενδιαφέρον. Η ζωή είναι συγκρούσεις, είναι ανατροπές, είναι εναλλαγές και αυτές είναι που θυμόμαστε και αυτές δημιουργούν τη δική μας αφήγηση της ζωής.
Τώρα για δράσεις και παραλείψεις βεβαίως έχω να πω ότι υπάρχουν. Έτσι αν ρίξω μια ματιά στο παρελθόν θα πω ότι έχουν γίνει. Όμως δεν θα άλλαζα τίποτα γιατί κάποιο λόγο είχαν κι αυτές. Ειδικά οι παραλείψεις που με είχαν οδηγήσει σε πολύ δύσκολα πράγματα. Αυτή η εξέλιξη δεν ήταν μόνον αιτία μεγάλης ταλαιπωρίας. Αυτή η εξέλιξη ακολουθήθηκε από περιόδους πάρα πολύ θετικές και περιόδους αλλαγών, που μου έκαναν πάρα πολύ καλό.
Αυτό είναι κάτι το ανθρώπινο. Αυτές οι ρωγμές είναι που κάνουν τις ζωές μας αληθινές.
ΑΥΤΟΔΙΚΙΑ: Μπορώ να πω ότι είναι ένα ακραίο εργαλείο. Μια ακραία κατάσταση. Πιστεύουμε ότι μια ώριμη κοινωνία δεν θα οδηγείται σε τέτοια φαινόμενα, αλλά εδώ μιλάμε για μύθους και για θεατρικά, λογοτεχνικά έργα, όπου πάντα οι συνθήκες είναι λίγο υπερυψωμένες απ’ το έδαφος.
Δεν υπάρχει μόνο αυτοδικία, υπάρχουν πολύ χειρότερα πράγματα – ειδικά στις αρχαίες τραγωδίες – όμως δεν είναι εκεί το ζήτημα. Το ζήτημα είναι: «Γιατί γίνεται αυτό και από πού ξεκινάει. Από ποιες τεκτονικές πλάκες;»…
Ποιες τεκτονικές πλάκες συγκρούονται για να δημιουργήσουν τέτοιες βαριές και άγριες δράσεις; Όπως φερ’ ειπείν μια άλλη περίπτωση είναι η βαριά εκδίκηση, που είναι ένα πολύ διαδεδομένο εργαλείο. Είναι θέμα ας πούμε του έργου που αγαπώ περισσότερο, του «Άμλετ». Είναι μεν ακραία αλλά και εξαιρετικά χρήσιμα. Ειδικά στην μυθοπλασία.
ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΔΩΜΑΤΙΟ: Στο έργο μιλάμε για νονούς. Δηλαδή ο νονός της Μπλάνς είναι ο Τένεσι Ουίλιαμς, ο συγγραφέας που την έχει βαφτίσει, που την έχει φέρει στον κόσμο. Ο νονός της Έλντα είναι ο Ερρίκος Ίψεν. Εγώ είμαι ο συγγραφέας, νονός του δικού μου έργου του «Λευκού δωματίου».
Και κατ΄ αρχάς δεν θα ήθελα να αλλάξω τις δύο μου βασικές ηρωίδες. Ωστόσο θα ‘τανε μια πρόκληση αυτό και το ΄χω συζητήσει και με κόσμο. Εγώ ήθελα πάρα πολύ να έχω την βασική ηρωίδα την Έντα Γκάμπλερ για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Και επειδή έχω μια αγάπη για τον Ίψεν, αλλά και μια μεγάλη αγάπη γι’ αυτόν τον χαρακτήρα. Όμως πιστεύω ότι αν είχα διαλέξει έναν άλλο χαρακτήρα ή άλλους δύο χαρακτήρες πιθανότατα δεν θα είχε και μεγάλη διαφορά το έργο, θα ήταν προσαρμοσμένο στους χαρακτήρες αυτούς.
Αλλά το κεντρικό πρόσωπο θα παρέμενε το ίδιο, γιατί αυτή είναι που κινεί την δράση: Η Έντα, η οποία θα μπορούσε ίσως να ‘ναι η Άννα Καρένινα.
Στο βιβλίο – το οποίο έχει τον ίδιο τίτλο και το ίδιο θέμα – δεν υπάρχουν μόνο η Έντα και η Μπλάνς, υπάρχουν πάρα πολλοί άλλοι χαρακτήρες από την παγκόσμια λογοτεχνία. Υπάρχει όμως και ο Άμλετ, υπάρχει και ο Γιόζεφ Κ. Υπάρχει ο Φάουστ, υπάρχουν και άλλοι άντρες.
Ασφαλώς με άλλα πρόσωπα στο ίδιο δωμάτιο θα ήταν ένα άλλο έργο. Τα πράγματα είναι τελείως πρακτικά στο θέατρο. Η σκηνή θέλει μια οικονομία. Στο μυθιστόρημα έχεις πάρα πολλές πολυτέλειες τις οποίες δεν έχεις στο θέατρο.
Ασφαλώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το θεατρικό έργο είναι πολύ πιο δύσκολο από ότι το μυθιστόρημα. Στο θέατρο είναι όλα συμπυκνωμένα. Ένα «ναι» και ένα «όχι» λάθος να έχεις βάλει, μπορεί να έχεις πρόβλημα. Ακόμα και μια …αναπνοή σε λάθος θέση.
ΚΟΥΖΙΝΑ: Για αύριο περιμένω να βρούμε μια λύση σε αυτό τον παγκόσμιο πρόβλημα που συζητάμε. Μάς έχει αλλάξει τις ζωές και δεν ξέρω αν θα υπάρξει λύση. Τώρα είμαστε σε μια περίοδο που έχουμε ανασφάλεια. Επομένως με δεδομένο αυτό το να «πλανάρεις», να κάνεις σχέδια, να ετοιμάζεις αλλαγές σε αυτή την περίοδο, αλλά και κάθε περίοδο, νομίζω ότι είναι ουτοπικό.
Βεβαίως δεν είναι κακό να έχεις κάποια βραχυπρόθεσμα πλάνα, τα οποία πρέπει να ‘ναι διαρκώς όμως υπό αίρεση.
Υπό αίρεση και να είναι αυτό που λένε smart plan γιατί αύριο μπορεί να αλλάξουν τα πράγματα. Plan A, plan B…
Φυσικά πιστεύω ότι αυτός ο τρόπος σκέψης είναι αυτός που θα μας μείνει και μετά τον κορονοϊό.
***
-Αγαπητέ μας Αλέξη, σε ευχαριστούμε πολύ για τον θεατρικό μονόλογο που μάς χάρισες. Τον απολαύσαμε…
-Κι εγώ ευχαριστώ το Catisart.
***
Μια σκέψη. Παρακολουθώντας τον Αλέξη Σταμάτη – όταν έδινε τις απαντήσεις – μου ήρθε στο μυαλό αμέσως η εξής εικόνα: Τα πρόσωπα αυτά, η Έντα, η Μπλανς, ο Άμλετ, ο Γιόζεφ Κ., η Φλώρα, ο Φάουστ κλπ. κλπ. να τα δω στη σκηνή του Αρχαίου Θεάτρου της Μικρής Επιδαύρου. Γιατί όχι;
***
Ο Αλέξης Σταμάτης από το Πολυτεχνείο μέχρι τον Ερμή
Ο Αλέξης Σταμάτης γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και έκανε μεταπτυχιακά Αρχιτεκτονικής και Κινηματογράφου στο Λονδίνο. Έχει γράψει είκοσι εννέα βιβλία. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε εννέα γλώσσες.
Το πρώτο του μυθιστόρημα, «Ο έβδομος ελέφαντας», εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία. Το «Μπαρ Φλωμπέρ» εκδόθηκε στη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Σερβία και τη Βουλγαρία. Η «Αμερικάνικη Φούγκα» κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών και εκδόθηκε στις ΗΠΑ (Etruscan Press). Το πρώτο του παιδικό μυθιστόρημα «Ο Άλκης και ο Λαβύρινθος» τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο του Κύκλου του Παιδικού Βιβλίου. Η ποιητική του συλλογή «Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων» τιμήθηκε με το Βραβείο Ποίησης στη μνήμη Νικηφόρου Βρεττάκου.
Διδάσκει Δημιουργική Γραφή. Αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Το Βήμα».
Είναι παντρεμένος με την ηθοποιό Εύα Σιμάτου και έχουν ένα γιο, τον Ερμή.
***
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ «ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΔΩΜΑΤΙΟ»
«Το Λευκό δωμάτιο» του Αλέξη Σταμάτη. Παρουσίαση του βιβλίου
***
ΕΔΩ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΑΤΡΙΚΉ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΤΟ ΛΕΥΚΟ ΔΩΜΑΤΙΟ»
Η Μπλάνς, η Έντα και η Φλώρα μάς περιμένουν στο «Λευκό δωμάτιο»…
