Το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι ένα ξεχωριστό είδος λογοτεχνικής αφήγησης με κάποιους σταθερούς κανόνες γραφής που το διακρίνουν από τα άλλα λογοτεχνικά είδη. Πάντα ασχολείται με κάποιο μυστήριο ή γρίφο σχετικό με την παραβίαση και την εφαρμογή των νομών και την ανάλογη έρευνα για τη λύση του.
Η αστυνομική λογοτεχνία είναι είδος του πεζού λογοτεχνικού λόγου όπου μέσα από τη μυθοπλασία εξερευνάται η πλευρά της ανθρώπινης κοινωνίας που έχει να κάνει με το έγκλημα, τη διάπραξη και την ανακάλυψή του. Συνήθως, σκοπός είναι να ανακαλυφθούν οι υπαίτιοι αλλά και τα κίνητρα που τους οδήγησαν στη διάπραξη του εγκλήματος. Τα βασικότερα χαρακτηριστικά είναι το μυστήριο και η αγωνία, τα οποία είναι πανταχού παρόντα.
Το πιο παλιό γνωστό κείμενο αστυνομικής λογοτεχνίας, μπορεί να θεωρηθεί το διήγημα «Τα τρία μήλα», ένα από τα διηγήματα των αραβικών ιστοριών «Χίλιες και μια νύχτες». Σε αυτό το διήγημα, ένα κομματιασμένο πτώμα ανακαλύπτεται τυχαία, και ο χαλίφης Χαρούν αλ-Ρασίντ διατάζει τον βεζύρη του, να ανακαλύψει τον ένοχο μέσα σε τρεις μέρες.
Αλλά και η Κίνα έχει δώσει ιστορίες αστυνομικής λογοτεχνίας με τη λεγόμενη «Μυθοπλασία του Γκονγκ-αν» (Gong’an fiction), με δικαστές να εξερευνούν εγκλήματα. Πιο γνωστές ιστορίες είναι αυτές του δικαστή Μπάο (Judge Bao) του 16ου αιώνα και του δικαστή Ντί (Judge Dee) του 18ου αιώνα.
Η καθιέρωση του είδους
Ωστόσο αυτό που ξέρουμε σήμερα σαν αστυνομική λογοτεχνία, είναι φαινόμενο που αρχίζει τον 19ο αιώνα όταν στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γαλλία θεσμοθετείται ο ρόλος της αστυνομίας κατά του εγκλήματος. Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα εικάζεται πως δημιουργήθηκε από τον Έντγκαρ Άλλαν Πόε το 1841 με τίτλο «Οι φόνοι της οδού Μοργκ». Αν και αποτέλεσε την αφετηρία της αστυνομικής λογοτεχνίας χρειάστηκαν περίπου εξήντα χρόνια έως ότου θεσπιστεί ως ένα ξεχωριστό είδος μυθιστορήματος.
Στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα γράφτηκε το 1928 από τον Παύλο Νιρβάνα με τίτλο “Το έγκλημα στο Ψυχικό”. Όμως η Κατοχή της Ελλάδας από τους Γερμανούς δεν επέτρεψε την ανάπτυξη του λογοτεχνικού είδους με αποτέλεσμα να μην υπάρξουν νέες δημοσιεύσεις.
Ο Αριστείδης Κυριακού είναι από τους πρώτους Έλληνες συγγραφείς λαϊκών αστυνομικών μυθιστορημάτων και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης κατά την περίοδο της Κατοχής.
Παραλογοτεχνία
Κατά τον 19ο αιώνα γεννήθηκε στην Ελλάδα ο όρος παραλογοτεχνία. Την περίοδο εκείνη τα αστικά κέντρα δέχονται μαζική προσέλευση πολιτών κυρίως από αγροτικές περιοχές ενώ ταυτόχρονα υπάρχει ανάπτυξη του πνευματικού επιπέδου των πολιτών. Αποτέλεσμα της μεγάλης ζήτησης είναι η εισαγωγή μεταφρασμένων μυθιστορημάτων από το εξωτερικό στην Ελλάδα. Η παραλογοτεχνία είναι ένα είδος αστικού χαρακτήρα αφού το κλίμα της πόλης η ένταση, η βία, η καχυποψία και ο φόβος αποτελούν πηγή έμπνευσης για πολλούς συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων.
Κατηγορίες
Η αφήγηση ενός αστυνομικού μυθιστορήματος μπορεί να διακριθεί στις εξής κατηγορίες:
*Ορθόδοξο: “Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το παραδοσιακό μυθιστόρημα όπως το θεμελίωσε ο Έντγκαρ Άλαν Πόε το 1841 στις ΗΠΑ. Το βιβλίο του με τίτλο “Οι δολοφονίες της οδού Μοργκ” περιλάμβανε χαρακτηριστικά όπως: 1. Ο εκκεντρικός, ηθικά άψογος και παρατηρητικός ντετέκτιβ, όπου με την άριστη λογική του αλλά και τη διαίσθησή του λύνει αστυνομικά προβλήματα και γρίφους, συγκεντρώνει και οργανώνει με καλύτερες βάσεις τα στοιχεία για την αρχική αληθινή εικόνα του εγκλήματος. 2 Αρχικά το έγκλημα το οποίο προσπαθεί να λύσει παρουσιάζεται ως αδύνατο. 3 Μπορεί να καταλογίζει σε πρώτη βάση την ευθύνη σε κάποιο αθώο ρόλο. 4 Τέλος, το μυθιστόρημα θα έχει ένα εντελώς απροσδόκητο αποτέλεσμα όπου θα υποστηρίζεται στο πλαίσιο της λογικής χωρίς όμως να είναι δυνατό να γίνει αντιληπτό από πριν. Κατά κύριο λόγο αυτή η κατηγορία μυθιστορημάτων έχει αίσιο τέλος δίνοντας τη λύτρωση στον αναγνώστη. Η πορεία της λύσης του μυστηρίου ακολουθεί ένα μαθηματικό μοτίβο.”
*Σκληρό: “Πρόκειται για ένα σκληρού είδους λογοτεχνικό αφήγημα. Έκανε την εμφάνισή του στην Αμερική στις αρχές του 1923 ταυτόχρονα με τη γέννηση του οργανωμένου εγκλήματος και των συμμοριών γκάνγκστερς όπου στόχευαν στην πορνεία και τα χαρτοπαίγνια ενώ από την άλλη υπήρχαν οι ειδικοί ντετέκτιβ που αναλάμβαναν τις υποθέσεις που είχαν σχέσεις με τις συμμορίες αυτές. Οι συγγραφείς αυτού του είδους περιγράφουν κυρίως εγκληματίες που συνδέονται με τον υπόκοσμο και γίνεται λόγος για άφθονο αίμα και των δύο πλευρών. Επιπλέον, δεν γίνεται σαφές για το ποιος έχει τον ρόλο του καλού και ποιος του κακού ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας γίνεται αντιληπτό πως αποκαλύπτονται πληροφορίες που πριν δεν είχαν παρουσιαστεί ή ήταν ψευδείς”.
*Ανθρώπινο: “Το “ανθρώπινο” είδος αφηγήματος ξεκίνησε από τη Γαλλία σε σχέση με τα άλλα δύο προηγούμενα αγγλόφωνα είδη. Χαρακτηριστικό του είναι η ανθρώπινη τάση για έγκλημα προπάντων για το κοινό καλό, χωρίς δηλαδή να υπάρχει δόλος και ιδιοτέλεια. Τέτοιο μυθιστόρημα αποτελεί “ο Αρσέν Λυπέν” του Μωρίς Λεμπλόν κατά το οποίο ο ήρωας διέπραττε ληστείες προσφέροντας τη λεία σε ανθρώπους με πραγματική ανάγκη. Βασικός εκπρόσωπος μπορεί να χαρακτηριστεί ο Ζορζ Σιμενόν με περίπου 180 έργα αυτού του είδους, τα οποία έχουν μεταφραστεί διεθνώς”.
*Αγωνίας: “Τέλος, το αφηγηματικό είδος “αγωνίας” έχει μια ξεχωριστή πορεία αφήγησης. Σκοπός του δεν είναι πλέον η εξιχνίαση κάποιου εγκλήματος αλλά ο σχεδιασμός ενός νέου εγκλήματος τον οποίο ο αναγνώστης παρακολουθεί να εξελίσσεται με αγωνία”.
Η αστυνομική λογοτεχνία στον κινηματογράφο
Το αστυνομικό μυθιστόρημα και η κινηματογραφική βιομηχανία έχουν ενώσει τις δυνάμεις. Οι σχέσεις τους χρονολογούνται από την εποχή του 1930. Ο κινηματογράφος άλλοτε λόγω έλλειψης δημιουργιών κι άλλοτε για πιο σίγουρη επιτυχία, συνεργάζεται με την αστυνομική λογοτεχνία δανείζοντας τις υποθέσεις ή και το αντίστροφο. Ο κινηματογράφος δανείστηκε ιστορίες και ήρωες συνολικά από όλους τους τομείς της λογοτεχνίας. Τόσο ο κινηματογράφος όσο και το αστυνομικό μυθιστόρημα μπορούν να ικανοποιήσουν την ίδια ανάγκη με σαφή διαφορά στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται το δράμα. Η επιτυχία της μετατροπής μυθιστορηματικών έργων σε ταινίες είναι μεγάλη.
Είπαν για την αστυνομική λογοτεχνία:
- «Όταν έχεις αποκλείσει το αδύνατο, αυτό που μένει, όσο απίθανο κι αν είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια»
Σέρλοκ Χολμς – Άρθουρ Κόναν Ντόιλ
- «Οι εγκληματίες είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντες, γιατί τουλάχιστον για ένα διάστημα είναι ενεργητικοί, έχουν ελεύθερο πνεύμα και δεν υποκύπτουν σε κανέναν»
Πατρίσια Χάισμιθ
- «Ο Χάμετ παρέδωσε το έγκλημα στους ανθρώπους που έχουν λόγο να το διαπράττουν και δεν το κάνουν μόνο για να μας προμηθεύσουν κάποιο πτώμα»
Ρέιμοντ Τσάντλερ
- «Τα αστυνομικά μυθιστορήματα είναι η μοναδική ευκαιρία μέσω της οποίας γίνομαι υβριστικός έναντι της λογοτεχνίας. Ας επιστρέψουμε σ’ αυτά!»
Μπέρτολτ Μπρεχτ
- «Δεν πιστεύω πως υπάρχουν ένοχοι. Ο άνθρωπος είναι τόσο άσχημα εξοπλισμένος για τη ζωή, που το να υποθέσει κανείς πως είναι ένοχος, σημαίνει σχεδόν πως δημιουργεί τον υπεράνθρωπο»
Ζορζ Σιμενόν
- «Το αστυνομικό μυθιστόρημα διασώζει την τάξη σε μία εποχή αταξίας»
Χόρχε Λουίς Μπόρχες
- «Έχω μια μεγαλοαστική θέση για το φόνο: τον αποδοκιμάζω»
Ηρακλής Πουαρό – Άγκαθα Κρίστι
- «Εκδότες και αναγνώστες εξακολουθούν να αναζητούν μυθιστορήματα μυστηρίου που προσφέρουν την αναμενόμενη ικανοποίηση μιας πειστικής πλοκής, αλλά τα οποία μπορούν δικαίως να τα απολαμβάνουν και ως σοβαρά μυθιστορήματα»
Π. Ντ. Τζέιμς
- «Τη μία ζούμε, την άλλη πεθαίνουμε»
Κουρτ Βαλάντερ (Χένινγκ Μανκέλ)
- «Ο νόμος είναι η έκφραση μιας σχέσης των κοινωνικών δυνάμεων, σε μια δεδομένη ιστορική συνθήκη. […] Οι εγκληματίες έχουν λόγους να εναντιώνονται στον νόμο»
Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ
***
- Αρχική εικόνα: Φωτογραφία Marcelo Caxias
