Του Παναγιώτη Μήλα
Τον σκηνοθέτη Σπύρο Ευαγγελάτο τον γνώρισα στο Θέατρο Κάβα, στην αρχή της οδού Σταδίου, αριστερά μετά τα Χαυτεία. Όταν ο Νίκος Χατζίσκος και η Τιτίκα Νικηφοράκη άφησαν το θέατρο αυτό, το πήρε ο Ευαγγελάτος για να στεγάσει το Αμφι-Θέατρό του. Εκεί παρουσίασε τα έργα που ως ερευνητής είχε ανακαλύψει ύστερα από …ανασκαφές στα σεντούκια της λογοτεχνίας.
Εκεί είδαμε έργα της μεσαιωνικής, αναγεννησιακής και μετα-αναγεννησιακής ελληνικής λογοτεχνίας παράλληλα με λιγότερα γνωστά έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Αρχικά εκεί και αργότερα στο γνωστό Αμφι-Θέατρο της οδού Ανδριανού, στην Πλάκα, παρακολουθήσαμε έργα όπως: Διγενής Ακρίτης Αγνώστου ποιητή του 12ου αιώνα, Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου, Ιφιγένεια εν Ληξουρίω του Πέτρου Κατσαΐτη, Φορτουνάτος του Μαρκαντώνιου Φώσκολου, Επιτρέποντες του Μενάνδρου, Ο Γουανάκος του Γιάννη Ψυχάρη, Ο Φιάκας του Μισιτζή, Το σακάκι που βελάζει του Στανισλάβ Στρατίεβ, Του Κουτρούλη ο γάμος του Ραγκαβή, Ο Χάσης του Δημητρίου Γουζέλη και πάρα πολλά άλλα που ο καθηγητής και σκηνοθέτης τα έβγαλε και πάλι στο φως.
Όμως ο Ευαγγελάτος δεν έπαψε ποτέ να ερευνά έστω κι αν αναγκάστηκε, από τα πρώτα χρόνια της κρίσης, να αποχωριστεί τη μόνιμη στέγη του.
***
Με αφορμή την επέτειο της γέννησής του – 20 Οκτωβρίου 1940 – θυμήθηκα μια συνέντευξη που είχα κάνει μαζί του παλιότερα. Τη συνέντευξη αυτή την περιόρισα λίγο μιας και αναφερόταν στον Οιδίποδα που ανέβασε πριν από λίγα χρόνια στην Επίδαυρο. Ασφαλώς και σήμερα η συνομιλία μας εκείνη είναι το ίδιο φρέσκια σε ιδέες και γι’ αυτό πιστεύω ότι αξίζει να τη διαβάσουμε…
Συναντηθήκαμε (το 2010) ένα μεσημέρι, πριν από την πρόβα, στο Αμφι-Θέατρο και στον χώρο που ήταν αφιερωμένος στην αξέχαστη αγαπημένη του, Λήδα Τασοπούλου. Ήταν ένας χώρος που εξέπεμπε μόνο θετική ενέργεια. Αυτό θα το διαπιστώσετε κι εσείς διαβάζοντας όσα μας είπε.
Ο Σπύρος Ευαγγελάτος μας μίλησε με το πάθος του ανθρώπου που λες ότι για πρώτη φορά έρχεται αντιμέτωπος στη μάχη του πνεύματος. Πάντα με νεανική ορμή, έτοιμος και πάλι για την επανάστασή του.
Η συνέντευξη [*]
Ποιους συναντήσατε στο τρίστρατο της ζωής σας;
* Είχα την τύχη στη ζωή μου και στο οικογενειακό και το επαγγελματικό περιβάλλον να αγαπήσω πολύ και να αγαπηθώ πολύ.
Όταν τη συναντήσατε τη σφίγγα, λύσατε το αίνιγμα;
* Δεν μου το έθεσε… Στη ζωή μου έταξα τον εαυτό μου στο λειτούργημα του σκηνοθέτη για να έχω την ευκαιρία να υπηρετώ κάποια πολύ μεγάλα κείμενα είτε είναι τραγωδίες, είτε είναι έργα του ευρωπαϊκού θεάτρου, είτε είναι όπερες γιατί είμαι άνθρωπος που λατρεύει τη μουσική. Λοιπόν, αυτός ήταν ένας άξονας που σφράγισε την όλη πορεία μου. Απόδειξη είναι τα 220 και πάνω έργα που έχω σκηνοθετήσει, τι ποιότητας, τι υφής είναι. Είχα τη χαρά να ξεκινήσω από πολύ νέος, 21 ετών έκανα την πρώτη μου σκηνοθεσία, τον «Φορτουνάτο» του Μάρκου Αντώνιου Φώσκολου σε πανελλήνια πρώτη, μια κρητική κωμωδία του 1655.
Τι σας είπαν στο μαντείο για τα χρόνια που έρχονται;
* Δουλειά, δουλειά, δουλειά…
Το βλέπετε αυτό στους νέους;
* Πάντα οι πολύ άξιοι νέοι ήταν μία μειονότης. Άξιοι υπάρχουν αρκετοί και μη άξιοι ακόμη αρκετοί…
Πάμε στην Επίδαυρο το 1972. Στην «Ηλέκτρα» με Αντιγόνη Βαλάκου, Πέτρο Φυσσούν, Κ.Χ. Μύρη και Γιώργο Πάτσα. Η πρεμιέρα σας…
* Εκεί ντεμπουτάραμε. Ακόμη ήταν η Αλέκα Κατσέλη, ο Νίκος Τζόγιας και ο Δημήτρης Τερζάκης στη μουσική, κι αυτός για πρώτη φορά και βεβαίως η Μαρία Χορς. Αυτή θεωρήθηκε μια ιστορική παράσταση. Δεν τα λέω εγώ, τουλάχιστον έτσι γράφτηκε… Άλλαξε τα δεδομένα…
Κάνατε την επανάστασή σας…
* Αλλά με σεβασμό στην παράδοση.
Το θεωρείτε απαραίτητο αυτό…
* Επανάσταση με σεβασμό στην παράδοση. Ο όρος είναι αισχυλικός. Μια επανάσταση όταν γίνεται καθεστώς αρχίζει να γίνεται κατεστημένο. Αυτό δημιουργεί μια νέα αντίδραση, μια νέα επανάσταση. Κάθε φορά η επανάσταση στηρίζεται στις δυνάμεις της παράδοσης για να φέρει κάτι νέο. Περίτρανο παράδειγμα είναι το τέλος από τις «Ευμενίδες» του Αισχύλου, την τρίτη τραγωδία από την «Ορέστεια» όπου το δωδεκάθεο που εκπροσωπεί το νέο πνεύμα στο έργο αυτό έρχεται σε έναν ιστορικό συμβιβασμό, εντός εισαγωγικών, με τις Ερινύες που είναι χθόνιες θεότητες της μητριαρχίας και που διαθέτουν ακόμη δύναμη και προσπαθεί σε ένα είδος δίκης που γίνεται και αθωώνεται με την ψήφο της Αθηνάς ο Ορέστης, προσπαθεί να πείσει αυτές τις Ερινύες να γίνουν ευμενείς θεότητες για τον τόπο, πράγμα το οποίο επιτυγχάνει επ’ ανταλλάγματι για τον τόπο. Κάνουν ναούς, κάνουν θυσίες και επέρχεται ο ιστορικός συμβιβασμός και αυτές καταβυθίζονται στην αττική γη ως δυνάμεις της ευλογίας πια. Είναι η παράδοση που την έχει ανάγκη η πρωτοπορία για να στηρίζεται σε γερά πόδια.
Σε εκείνη την παράσταση του ’72 είχατε μαζί σας και τον Γιώργο Πάτσα, ως σκηνογράφο και τον Κ. Χ. Μύρη, ως μεταφραστή. Τους έχετε και σήμερα μαζί. Το τρίο αυτό συνεχίζει…
* Έχουμε δουλέψει πολλές φορές μαζί. Με τον Πάτσα πάνω από 80 φορές και με τον Μύρη περίπου 15…
Το σπινθηροβόλο πνεύμα του 1972 εξακολουθεί να υπάρχει, φαντάζομαι…
* Ασφαλώς, ωριμότερο και μεταλλαγμένο. Τότε όλοι είχαν συμβάλει σε αυτή την ιστορική παράσταση. Βέβαια υπάρχει και η άλλη «Ηλέκτρα» του 1991 που γύρισε όλο τον κόσμο…
Ο Οιδίποδας που θα δούμε στην Επίδαυρο πώς βαδίζει;
* Είναι μια σύγχρονη αισθητική όσον αφορά στην όψη και το ακρόαμα, σκηνικά, κοστούμια και μουσική… Κύριο μέλημα είναι η προβολή κατά το δυνατόν περισσότερο των νοημάτων που κρύβει αυτό το μεγάλο έργο. Στην πραγματικότητα είναι μια σύγκρουση, μια αναμέτρηση του ανθρώπου με το άγνωστο, με το άρρητο… Η αναμέτρηση είναι αδύνατον να μην καταλήξει στη συντριβή του ανθρώπου, αλλά η συντριβή του κρύβει ένα μεγαλείο εκπληκτικό γιατί είναι η αντίσταση του ανθρώπου απέναντι στο άγνωστο, στο απρόβλεπτο… Ο έρωτας, ο θάνατος και η γέννηση τα τρία βασικότερα στοιχεία της πορείας ενός ανθρώπου προσδιορίζουν τη δύναμη με την οποία αυτός μπορεί να αντισταθεί απέναντι σε αυτό που ονομάζεται θείον, το οποίον θείον ως ανωτέρα δύναμη υπάρχει όπως και να το ονομάσει καθένας. Και ο ίδιος ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής λέει αν του αρέσει το όνομα ας τον λέμε Δία. Βέβαια δεν σημαίνει ότι το θείον αυτό έχει τις αγαθές και έντιμες προθέσεις που του αποδίδουν οι θνητοί. Δεν είναι αποδεδειγμένο αυτό, ότι υπάρχει ανώτερη δύναμη. Αν δεις τον έναστρο ουρανό τη νύχτα λες ότι υπάρχει ένας κόσμος χωρίς αρχή και χωρίς τέλος.
Δεν το συλλαμβάνει το μυαλό μας. Τώρα αν αυτή η ανώτατη δύναμη έχει συνείδηση, τη συνείδηση της ηθικής, της εντιμότητας, της αγάπης, αυτό δεν έχει αποδειχθεί.
Στη σημερινή εποχή της κρίσης ποια μηνύματα μπορεί να πάρει ο θεατής από αυτή την παράσταση;
* Το μόνο ουσιαστικό μήνυμα είναι η συγκινησιακή μέθεξη και τελειώνοντας η παράσταση να βγει ο άνθρωπος ανανεωμένος. Να έχει αισθανθεί ένα είδος μιας παράξενης τραγικής κάθαρσης. Η χαρά, αν το αποτέλεσμα είναι θετικό και φθάσει να τον αγγίξει, αυτό είναι η πρόθεση, αυτό είναι το κέρδος. Δεν είναι κάτι το υλικό…
***
-Από το 1962 ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος είχε ιδρύσει τη «Νεοελληνική Σκηνή» ενώ το διάστημα 1971-1977 συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο σκηνοθετώντας παραστάσεις στην Επίδαυρο και αλλού. Το 1975 ίδρυσε το «Αμφι-θέατρο», με το οποίο διοργάνωνε παραστάσεις σε όλο τον κόσμο. Το 1989 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής του τμήματος ιστορίας και αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, ενώ το 1991 ανέλαβε την έδρα Θεατρικών Σπουδών που μόλις είχε δημιουργηθεί. Την περίοδο 1977-1980 διετέλεσε γενικός διευθυντής του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, την περίοδο 1984-1987 διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το διάστημα 1997-1999 πρόεδρος του τμήματος θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.ά. Έχει τιμηθεί με το βραβείο «Κάρολος Κουν» (1988), το βραβείο της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (1994), το βραβείο Σκηνοθεσίας της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (1996), με το παράσημο του «ταξιάρχη του τάγματος του Φοίνικος» από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας ενώ το 2005 εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Τον Φεβρουάριο του 2011 ανακοίνωσε την πρόθεσή του να αναστείλει την λειτουργία του «Αμφι-θεάτρου» λόγω οικονομικών προβλημάτων, κατηγορώντας τον υπουργό Πολιτισμού Παύλο Γερουλάνο για αδιαφορία. Στις 12 Ιανουαρίου 2012 ανακηρύχθηκε αντιπρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος το 2013.
-Ο Σπύρος Ευαγγελάτος έφυγε από τη ζωή στις 24 Ιανουαρίου 2017.
***
[*] Η συνέντευξη, στην αρχική της μορφή, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ναυτεμπορική», την Τετάρτη 7 Ιουλίου 2010, στη σελίδα 60.
*Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο catisart, στις 8 Ιουλίου 2016 και ανανεώθηκε το Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2018.
